InfoHub Logo

Aqyn Qýanǵan Jumahanulynyń «Qustar qaıtyp barady» atty óleńder jınaǵynyń alǵy sózinde, Júnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵy tóraǵasynyń birinshi orynbasary Talǵat Mamashev «Jaryq juldyzdar jarq etip sóngende artyna aq jolaqty otty izin qaldyryp jatady. Monǵoldyq baýrymyz Qýanǵan Jumahanuly /1951-1996/ da az ǵumyrynda óshpes jyrlar jazyp aqyndyǵymen tanylǵan azamat edi. Amal ne, ómiri qysqa boldy. Biraq sol az ǵana tirliginiń ózinde adamdyqtyń aq týyn jamylyp, aqyndyqpen til qata bildi», — dep túıindedi. Bul jınaq aqynnyń artynda qalǵan qoljazbalaryn jınastyryp Baıan Ólgeıde jaryq kórgen «İńkár sezim», «Ánim sen ediń» jınaqtarynan qurastyrylyp, belgili dárejede suryptalǵan.

1979 jyly jazylǵan «Qustar qaıtyp barady» óleńinde, aqyn:

Qanatyna aq torǵyn bult ilingen,
Qustar qaıtyp barady kún-túnimen.
Aıdyn kólin qıa almaı kúrsinedi,
Kúmis monshaq úzdigip kirpiginen.
Topshysyna tóseýmen alaqanyn,
Baýlap ushyp, qulatpaı balapanyn,
Týǵan jermen qoshtasyp barady olar,
Ánimenen qarsy alyp, dala tańyn.
Qıqýlaǵan únimen muń aqtaryp,
Ánge basyp barady, syr aqtaryp.
Úzik-úzik qus joly jatyr shubap,
Jazylmaǵan shýmaqtar sıaqtanyp.

— dep bastap, ádemi aıshyqty sýrettermen kómkerip, odan ári:

Kók júzinde aqsha bult tolqyndanǵan,
Qanattaryn kún súıip jaltyldaǵan,
Jóńkiledi qustardyń kerýeni,
Belbeýindeı aspannyń solqyldaǵan.
Tóńkerilip tóbede qulap baryp,
Kók júzinde qyz burym sıaqtanyp,
Qustar qaıtyp barady shat-shadyman,
Jarqyn jazdy dýmandy jyraqqa alyp,

— dep jalǵastyrady da:

Kók júzinen sazdy áýen ún estilip,
Naz ánimen baqytty úlestirip,
Qustar qaıtyp barady jastyq shaqtyń,
Mahabbatyn sońynan ilestirip.
Syr shertedi, ánimen syrlasymdaı,
Kóńil shirkin, tolqyǵan tur basylmaı.
Sońdarynan qol bulǵap qalyp baram,
Shyǵaryp sap saparǵa qımasymdaı.

— dep túıindeıdi. Óleńniń boıynda aqyn Tumanbaı Moldaǵalıevtyń «Qustar ániniń» áseri óne boıy sezilip otyrady. Solaı desek te, aqyn ózinshe naqyshtaı bilgen. Poezıalyq sýrette Qýanǵannyń qoltańbasy aıqyn kórinedi. «Qanatyna aq torǵyn» bult mingen» tárizdi, «Aıdyn kólin qıa almaı kúrsinedi, kúmis monshaq úzdigip kirpiginen» tárizdi sýret Qýanǵan aqynǵa tán naqysh-boıaý. Sol sıaqty: «Jóńkiledi qustardyń kerýeni Beldeýinen aspannyń solqyldaǵan-syndy orkestr» — Qýanǵan aqynnyń óz álemi. «Tóńkerilip tóbede qulap baryp, Kók júzinde qyz burym sıaqtanyp» syndy teńeýleri ózindik sony teńeýler. Tumanbaı aqynnyń saz-áýenine aýysatyn tustary da joq emes. «Naz ánimen baqytty úlestirip, qustar qaıtyp barady» degen sıpattary aıaýly aqynymyzdyń «Qustar ánin» eske oraltady. Naz ánimen, saz áni qulaqta jańǵyryp ataqty án-óleńin jadyńa oraltady.

«Dúnıejúzi qazaqtarynyń qaýymdastyǵy, «Atajurt» baspa atynan daıyndaǵan «Qustar qaıtyp barady» kitabynyń annatosıasynda: «Bul kitapqa Monǵolıada ótken kórnekti qazaq aqyny Q.Jumahanulynyń erterekte jaryq kórgen bir top óleńderimen ómiriniń sońǵy kezinde jazǵan jyrlary toptastyrylǵan. Aqyn aq peıildiń, aınymas kóńildiń, taza tabıǵattyń únin ásem jyr tiline engizip aǵynan aqtarylyp otyrady. «Tilge jeńil, júrekke jyly tıetin» óleńderdiń oqyrmandy baýrap otyratyndyǵy sózsiz» — dep jazypty. Rasynda da, Qýanǵan aqynnyń jyrlary jyly lepti, ińkár júrekti, ásem sazdy poezıa eken. 1979 jyly Mońǵolıa jeri Delúúnde jazylǵan «Syr» óleńinde:

Nazdy syr, myń buralǵan bıdiń eli,
Jomart jurt — ánniń eli, kúıdiń eli.
Qıa almaı keterimde móldireýmen,
Egilip jan júregim turmyn endi.
Aqynǵa sendeı meken jat bolar ma,
Amal joq, biraq máńgi qap qalarǵa,
Dál qazir qımaı turmyn ásem Býlgan,
Aıaýlym, aýylyma attanarda

— dep tolǵanǵan aqyn «Qıa almaı keterinde móldireýmen, egilip jan-júregim turmaı endi» dese, odan ári tolǵanyp, «Án-ózen, burym-bulaq, tyrna kóz-kól» dep aıshyqty teńeýge kóshedi.

Qosh Býlgan,
Aqbas taýlar, buıra jondar,
Án — ózen, burym — bulaq, tyrna kóz — kól,
Janymda qal máńgilik qımasymdaı,
Aqynnyń júreginde jyr bop ózger,

— dep, jerge degen, elge degen aqyn júregi egitilip, «aqynǵa sendeı meken jat bolar ma» dep tógiledi. Tógile otyryp, týǵan eline oralatynyna senim sezimin boılata jyrlaıdy. Sodan da «Aman bol, bula-Býlǵan, jyr, án — Býlgan» dep túıindeıdi.

«Jasyn ǵumyr» atty alǵy sózinde: «Q.Jumahanuly óz kezinde Mońǵol ýnıversıtetin jáne Máskeýdiń M.Gorkıı atyndaǵy Ádebıet ınstıtýtynyń joǵarǵy kýrsyn bitirgen. Fılologıa ǵylymdarynyń kandıdattyǵyn Almatyda qorǵaǵan. Qazaqstanda ótken II Túrki dúnıesi poezıasy festıvaliniń laýreaty atanǵan. Ol óleń jazýmen aınalysyp qalmastan ádebı syn janrynda, aýdarmashylyqta da óz baǵyn synaǵan kórnekti qalamger. Biz aqynnyń artynda qalǵan qoljazbalaryn jınastyryp Baıan-Ólgeıde jaryq kórgen «İńkár sezim», «Ánim sen ediń» jınaqtaryndaǵy bir bólim óleńderimen qosa osy jınaqty qurastyryp otyrmyz. Munda aqynnyń eli men jerine degen súıispenshiligi men saǵynyshy, mahabbaty, azamattyq ar-ojdany asaý jyrlarmen beınelengen. Onyń óleńderinen az jazsa da saz jazatyn ózindik qoltańbasyn taný qıyn emes. Erkin tógilgen jyrlary shabytty shaqtardyń shashasyna shań juqtyrmas «Shalquıryǵy» ekenin baıqatady, — dep jazady. Aıtsa aıtqandaı, aqyn qıal qanatyna enip, «Keýde tósin tańnyń esken jeline», «Keler kúnge kóz jiberip qıalmen, saǵynyshpen baryp qaıtyp ótkenge» osylaı kúı keship:

Boztorǵaılar shattyq ánin tartqanda,
Araılap aq tań kúlip atqanda,
Otyrasyń osylaısha jyr jazyp,
El uıqyda, ońasha bir shaqtarda,

— dep jyrlaıdy aqyn. Onymen qosa:

Bólek meniń daýsym da, únim de,
Jyr jazamyn týǵan ana tilimde,
Qýanǵanmyn jyrlaımyn men sol úshin,
Qýanǵannyń úninde,

— dep óz esimin óleń tilinde oınata biledi. Qyr kezip, ózen, kólge júzgeninde, qyr gúlinen jaýqazyn jyr úzgenin de aıta kelip, «Al ózenniń tereńinen tuńǵıyq, Móldir monshaq-jyr marjanyn súzdim men», — deıdi. Munymen qosa aqyn:

Óz daýsymmen shyrqap kelem búgin de,
Óz daýsymmen shyrqatamyn tirimde,
Óz daýsymmen jyrlap baryp bitemin,
Óz únimmen sóıleımin men túbinde, —

— dep alyp, óz maqsatyna jetedi aqyn. Iaǵnı arman-úmitine árbir óleń qudiretimen jete bilgen. Úlken júk arqalaı bilgen aqyn.

«Bes sala» degen óleńinde aqyn sheberligi aıqyn kórinedi. Aqynnyń dúnıesi kóre biletindigi, ómir tynysyn sezine biletindigi osy óleńde kórinis bergen. Kórkemdiktiń kókeıtósti aıshyqtaryna úki taqqandaı birinen soń biri sulýlana túsedi.

Urpaǵyna úlestirgen batasyn,
Aınymaǵan aq basty atasyń,
Kók munardyń qushaǵynda buldyryp,
Kókjıekti kómkerip kep jatasyń.
Aspanyńnyń jańbyr monshaq tógilip,
Jatsa sińip, qasat qarǵa kómilip.
Jalbyr bulttar omyraýyńa túneıdi,
Juldyz ilgen shyn — súńgige soǵylyp,

— deıdi aqyn. «Jalbyr bulttar omyraýyńa túneıdi, Juldyz ilgen shyn — súńgige soǵylyp» deıtin teńeýlerdi buryn eshkim aıtpaǵan kórkemdiktiń kózi.

Muzbalaqtar zeńgir kókte aınalyp,
Kóz tastasa kórkine jaılanyp.
Shomyldyryp shuǵylasyna sútteıin,
Tún qoınynda kógine aı baılanyp.
Araı keshte qushaǵyna kún qulap,
Qol bulǵaısyń kóz ushynda buldyrap.
Jalǵyzaǵash, Tasqynyńa ún qosyp,
Saı-salańnan sybyzǵyly myń bulaq.
Shildede de aq sáldeńdi jamylyp,
Aqsha qardan altyn alqa taǵynyp.
Jatyrmysyń aınalaıyn Bes salam,
Sálem saǵan, keldi ulyń saǵynyp,

— deýinde úlken mán-maǵyna bar. «Shomyldyryp shuǵylasyna sútteıin, tún qoınynda kógine aı baılanyp» — syndy oralymdar «Saı-salańnyń sybyzǵyly myń bulaq» deýi de erekshe, ózindik kórkemdik oqshaý sýretteri.

Ǵalym-synshy Músilim Bazarbaev óziniń «Zamana týdyrǵan ádebıet» atty kitabynda «Jańasha bajaılaý» degen zertteý eńbegi bar. Sol eńbekte: «Qazaq ádebıetiniń tarıhyn qaıta qarap, jańadan jazatyn kez keldi. Buǵan sebepter kóp, ol túsinikti de. Eń aldymen ádebıet tarıhynan kóptegen esimderdiń, ásirese kórnekti, belgili, ýaqytynda búkil qaýymǵa máshhúr bolǵan tulǵalardyń shyǵyp qalýyn, keıbir shyǵarmalardyń aty da atalmaýyn, tipti ushty-kúıdi joq bolyp ketkenin aıtqan jón. Munyń bárin ornyna keltirý qajet», — dep jaza kele, odan ári óz oıyn tolyqtyryp, — «Ekinshi sebep — aty atalǵan, shyǵarmalary taldanǵan qalamgerlerge ol kezde berilgen baǵanyń keı-keıde kópe-kórine qate, ádil emes, oǵash ekendigi. Bul jaıda ıa asyra maqtaý, kózjumbaıǵa salynýǵa, ıa bolmasa ádeıi shúbá, kúmán keltirý, tipti teris baǵa berýge oryn berilgendigi eskerilýi tıis. Ádebıettiń ıdeologıa shylaýynda bolýy, búkil ósip-óný, kórkeıý máseleleriniń bári osy kózqaraspen ólshenýi, tájirıbeniń de, teorıanyń da birden-bir partıalyq saıasatqa baǵynýy, kórkem ádebıetti óziniń tabıǵı damý zańynan aıyryp, ony memlekettik halyq sharýashylyǵy mindetteriniń biri retinde qaraý, aınalyp kelgende, kórkem sózdi júdetken, ony ejelgi jaratylysynan aıyrǵan faktor boldy. HH ǵasyr ádebıetin, ıaǵnı qazirgi zaman ádebıetin zerttegende bul asa este bolatyn jaı. Tarıhty qaıta qarap, jańasha jazý kerektiginiń ózi osydan», — dep túıindeıdi. Osyndaı alǵa qoıǵan baǵdarlamany búgingi zertteý eńbekterinde basshylyqqa alǵan oryndy. Iaǵnı, mundaı salıqaly tujyrymdy temirqazyq etý — bizdiń mindetimiz. Ásirese, buryn jazylmaı da, aıtylmaı da kelgen shetelde turatyn qazaq aqyn-jazýshylarynyń shyǵarmalary zerttep, baǵalaýda osy bir qaǵıdany eske ala otyryp, zertteýimiz ǵanıbet. Sonyń bir mysaly, buryn-sońdy zertteý obektisi bolmaǵan Qýanǵan Jumahanulynyń “Júrek áni» / «Ólke»,2001№ 422 bet/ men «Qustar qaıtyp barady» / Óleńder jınaǵy, 2008. 104 bet/ kitaptaryn zertteýde osy jaǵyn eskerýimiz qajet.

Mońǵol elinde ǵumyr keshken Qýanǵan Jumahanuly az ǵumyrynda kóp izdengen, qudaı bergen talantyn qaımaǵyn buzbaı halqyna tartý etýge umtylǵan asa bir daryndy jan. Onyń óleńdegi maqamy bólek, dástúr men jańashyldyqty birge tutastyra bilgen qalamy júırik qalamger. Kórkemdik, mazmundyq jaǵyna basa kóńil bólip, qashanda oqyrmannyń júreginen tabylýǵa umtylǵan zerdeli jan. «Zamana týdyrǵan poezıanyń kórkemdik, mazmundyq jaıyn, izdenisterin, oǵan qosa burynǵy dástrmen jalǵastyǵyn, ári jańashyldyǵyn aıtqanda, onyń bir jańa qubylys bolyp qalyptasqanyn baıqaımyz.

Dástúr men jańashyldyq, ıaǵnı ulttyq sıpat, belgili bir kezeńniń ǵana emes, ádebıet damýynyń barlyq dáýirine tán, onymen organıkalyq tyǵyz baılanysta kórinip otyratyn jaı.

Sýretteý, beıneleý, kórkemdik tásilderi birden emes, birte-birte ózgerip otyratynyn ańǵaramyz. Bul ásirese, shyǵarmanyń formalyq, mazmundyq qalpynan aıqyn kórinedi», — dep M.Bazarbaev «Zamana týdyrǵan ádebıet» kitabynda jazdy. Sondaı oı túıininen boı kórsetetin aqyn óleńderin usynaıyq.

Shetel qazaqtarynyń shyǵarmashylyǵyna nazar aýdaryp, olardyń eńbekterin zertteýimizdiń astarynda halqymyzdyń, ultymyzdyń táýelsizdigi jatyr. Keshegi keńes ókimeti kezinde Alash azamattarymen qatar, shetelde júrgen baýyrlastarymyz — qazaqtardyń ónerdegi jetistigin aıtý — múmkin bolmaı qalǵan. Qytaıda ǵumyr keshken Tańjaryq Joldyuly-syndy tulǵaly ádebıetshilerimizdi, Mońǵol jurtyndaǵy Qýanǵan Jumahanuly-syndy talantty aqyndarymyzdyń shyǵarmashylyǵyna bet burýymyzdyń ózi — Táýelsizdiktiń arqasy. Tańjaryq ta, Qýanǵan aqyn da ult táýelsizdigi úshin jyrlarymen kúresken aqyndar. Kúrese bilgen aqyndar.

«Táýelsizdik» atty kitaptyń alǵy sózin jazǵan qalamger Saýytbek Abdrahmanov: «Táýelsizdik... Myna dúnıede 2500-den astam halyq bar eken. Sonyń eki júzge jýyǵy ǵana óziniń memlekettiligine ıe eken. Sany jaǵynan qazaqty san orap ketetin ulttardyń arasynda da óz eli ózine óleń tósegi bolmaı, týǵan jerinen bir japyraq týyn tigetin alaqandaı tóbe tappaı júrgenderi jeterlik. Tipti týǵan jerge týyn tikken elderdiń bárin birdeı tolyq maǵynasynda táýelsiz dep tanı almaıtynymyz taǵy bar», — deı kele óz oıyn órbitip, sony da salıhaly pikirdi alǵa tartady: «Bul bıikke el táýelsizdikti jarıalaýmen, gımndi, gerbti, týdy belgileýmen, tipti Birikken Ulttar Uıymynyń múshelegine ótýmen de birden jete qalmaıdy. Táýelsizdik uǵymynyń aıasy keń. Álemdik qaýymdastyq moıyndaǵan óz aýmaǵy bolýy da, sol aýmaqty basqaratyn memlekettik bıliktiń bolýy da bul úshin azdyq etedi. Táýelsizdik eń aldymen memlekettiń óz saıasatyn óz erkimen júrgizýge qabilettiligin bildiredi. Kúnińdi zorǵa kórip, kórshilerińnen kómek surap, barar jerińe bara almaı, aıtar sózińdi aıta almaı, jan-jaǵyńa jaltaqtap júrseń qansha jerden atyń táýelsiz bolsa da zatyń táýeldi elsiń degen sóz». Ia, shynynda da «Qazaqstan joly» dep at qoıyp, aıdar taqqan shyn mánindegi fenomen qubylys dúnıege kelgenin Elbasy da, Qazaq halqy da dáleldedi. Aıtqandaı alys ta, jaqyn da moıyndaıtyn, Batys ta, Shyǵys ta syılaıtyn elge, kóp dindi, biraq bir dildi elge aınalýdyń qandaı qıyndyǵyn da sezinip, Elbasy bastap, eli qostap quryp bergen Qazaq eliniń qadyr-qasıetin tanı otyryp, tanyta otyryp, ulttyq baqytymyzdy seziný de, sezindirý de — úlken jaýapkershilik.

Qazaqstan Respýblıkasynyń memlekettik Táýelsizdigin saltanatty jarıalaı otyryp, 1-babynda jazylǵandaı: Qazaqstan Respýblıkasy — táýelsiz, demokratıalyq jáne huqylyq memleket. Ol óz terıtorıasynda ókimet bıligin tolyq ıelenedi óziniń ishki jáne syrtqy saıasatyn derbes belgilep, júrgizedi» degen bir aýyz sóılemde qanshama qudiretti sezim kúshi bar ekendigin ishteı moıyndaısyń.

Fılologıa ǵylymdarynyń doktory kórnekti qazaq ǵalymy Músilim Bazarbaev: «Poezıa áleminde aıryqsha iz qaldyrǵan, ózindik úlken óner, órnek týdyrǵan, tereń syrǵa, ushqyr qıalǵa toly óleń dúnıesin keıingige amanat etip qaldyrǵan aqyn — Maǵjan Jumabaev. Ózi de, óleńi de qıyn-qystaý taýqymet jolyn kóp keshken. Qalyń buqara oqýshy qaýym arasynda áýelden-aq qanshalyqty belgili, aty máshhúr aqyn bolyp tanylsa da, resmı ortada barǵan saıyn aıdaýdan kóz asha almaı, tynyshtyq dúnıeden qara úzip, keshegi qýǵyn-súrgin zamanda esimi birjolata óshýge aınalǵan jan» — dep jazdy, budan ári ǵalym oı-tujyrymyn órbitip: «HH ǵasyr basynyń qazaq ortasyna tán demokratıalyq, aǵartýshylyq, bostandyq izdenisteri Maǵjan Jumabaev úshin Qazan tóńkerisimen bitip, armanǵa qol jetkendeı úzilip qalmaıdy, odan keıin de aqyn óz boljamynan tanbaı, jalpy halyqtyq, adamdyq, murattyq jaılardan qol úzbeıdi. Teńdik, azattyq jaıyndaǵy lepirme urandar, tolyp jatqan «jasasyndar» Maǵjandy janamalaı ótip jatqandaı, ózin baýrap áketpeıdi. Onyń basty sebebi: revolúsıa halyqqa azattyq ákeletin bolsa, nege ony qaq jaryp, bir-birine qarsy qoıady, qazaq kórmeı me, áli irgeli el bolyp qalyptaspaǵan, ylǵı tepkide, qanaýda, aıdaýda bolyp kelgen halyq endi qol ustasyp, jańa ómir qurýdyń ornyna jańa arazdyq, jańa narazylyq týdy emes pe? Maǵjan oılanady, tolǵanady» — dep ǵylymı tujyrym jasaıdy. Osyndaı tujyrym, oı keshken aqyn Qýanǵan Jumahanuly.

Qýanǵan Jumahanuly «Aral qartynyń azasy» degen óleńinde:

Kórsemdaǵy údere el kóshkenin,
Kórmep edim teńiz ben kól kóshkenin.
Kóz aldymnan ótpese sumdyq sýret,
Aıtpa jalǵan,
Eshqashan senbes te edim.
Balyqshymyn, Aralmen bir jasasqan,
Keshe — aıdyn, búgin — qum beldeskenim.
Taı-taı tolqyn tolyqsyp tóńkerilip,
Kósilmeıdi jaǵaǵa keń kerilip,
Kókshil aıdyn qorjyndaı bólek-salaq,
Qýsyrylyp qummenen kómkerilip.
Sýyrtpaqtap kúndiz-tún tuzdy quıyn,
Boratady ańyzaq jel kep ulyp.
Áperbaqan aǵattyq — búgin qaıǵy,
Aqtalsaq ta kinámiz jýylmaıdy,
Baılyǵyna teńizdi qurban shalǵan,
Jandar úshin bet kúıip, dýyldaıdy.
Shynymen-aq kete me qurdym sińip,
Zárem ushyp, júregim sýyldaıdy , —

dep tolǵanady. Bul qaıǵy-qasiret Táýelsizdik ala almaǵan tusta, ımperıalyq kúshke Táýelsiz halyqtyń dármensiz kezinde bolǵan qasiret-qaıǵy edi. Sol kezde mundaı jazýǵa jol berilmegen shaqta da Qýanǵan Jumahanuly jaza bilgen, keleshek urpaqqa jazyp ketken. Aqynnyń ósıetindeı.

«Seniń de adam, meniń de bolar qaıǵym,
Tolqyp-shalqyp arnama qona almaımyn.
Ómirge adam kelmese ekinshi ret,
Men de bálkim qaıtadan jaralmaımyn» —
Dep qalama ashýly Aral jazǵan,
Aza boıym qaza bop alańdaımyn.
Qater zaýal ne zábir kórsetpedi,
Ata juttan jylystap el shettedi.
Balyq quryp, otalyp kók shalǵyny
Toz-toz qylyp ań-qusyn bólshektedi.
Ashysynyp, o sumdyq ana sútin,
Náresteler jeridi emshektegi, —

dep ashyna jazyp, adamzat aldyna aqyndyq saýal qoıady:

Júrek syzdap, kókirek tolar muńǵa,
Súrinedi taıǵanap janar qumǵa,
Taǵdyryna kúrsinip, kúńirenip,
Úreılenip, talyqsyp Aral qyrda —
Jatyr áne, dóńbekship ne demekpiz,
Kimder jaýap beredi ar aldynda.

Ia, Araldy qurtqan bodandyqta bolǵan halqymyzdyń sol kezdegi táýeldi, beıshara hali osyndaıda kórinedi. Shynynda da: «Kimder jaýap beredi ar aldynda» sol arymyzdyń, ar-ojdanymyzdyń sónbegen namysymyzdyń arqasynda keshegi jeltoqsan oqıǵasy burq etip kóterilip, Alataýdyń basyndaǵy kúńirengen qara bultqa aınalyp, nóserledi kelip. Sol nóserdiń nurynan — Táýelsizdik oıandy. Bul — bostandyqqa jol edi.

«Táýelsizdik» atty maqalalar jınaǵy jaryq kórdi. Sonyń alǵy sózinde: «Táýelsizdik... myna dúnıede 2500-den astam halyq bar eken. Sonyń eki júzge jýyǵy ǵana óziniń memlekettiligine ıe eken» — dep jazdy jazýshy Saýytbek Ábdirahmanov. Sol Táýelsizdik alǵan eldiń ortasynda Qazaǵymyz bar.Bul degeniń uly qýanysh emes pe? Qýanyshymyzdy jyrlaý — ultjandy aqyndarymyzdyń paryzy!

Tuńǵysh Prezıdentimiz Nursultan Ábishuly Nazarbaev: «Meniń senetinim — jaqsylyq, meniń senetinim — bolashaq» — dep jazdy. Biz, aqyn-jazýshylar, bolashaǵymyzǵa sene otyryp, qanshama ǵasyrlar boıy kóksegen uly arman-maqsatymyz Táýelsizdigimizdi kók baıraq týymyzdaı bıik etip, ulttyq namyspen jyrlaý — aqyndyq parasatymyz, azamattyq paryzymyz!

Qazaqstannyń Halyq jazýshysy Sherhan Murtaza: «Shóp ekesh shóp te erkindikti ańsaıdy. Qalyń qara asfalttiń ózin tesip shyqqan qıaq shópti kórip júrmiz ǵoı. Sol ańsaý. Kúnniń kózin ańsaý.

Al, sonda qandaı halyq táýelsiz bolýdy ańsamaıdy? Kim óz erkimen quldyqta, ezgide júrgisi keledi? Áldebir máńgúrtter bolmasa, ondaı halyq ta, ondaı adam da joq.

Táýeldi degen uǵymdy týdyrǵan kúshtiler men ozbyrlar. Imperıa ataýlynyń bári sondaı. Imperıa óziniń álsizderdi baǵyndyryp, basyp alyp, bılep-tósteýge daǵdylanǵan. Eskendir Zulqarnaıynnyń, Shyńǵys hannyń, Napoleonnyń ımperıalary sondaı. Rım, Vızantıa ımperıalary sondaı. Biraq báriniń aqyry bireý: kúnderdiń kúninde ımperıa qulaıdy...», — dep jazǵan «Táýelsizdik tolǵaǵy» maqalasynda.

Jer jahanǵa jyrymen jar salǵan aqyn Qýanǵan Jumahanuly: «Álem jalǵyz — Álemde Aral jalǵyz» dep túıedi. Sol jalǵyzdarymyzdan aırylmaý — Adamzat aldyndaǵy, tarıh aldyndaǵy, táńirdeı — tabıǵat aldyndaǵy paryzymyz.

Aqyn Qýanǵan Jumahanuly ómirdiń keleńsiz jaıttarynan qashanda jaqsylyq izdeıdi, tirshilikke meıirban aqyndyq kózben qaraıdy. «Quryp qaldy Mamyrkól...» degen óleńinde.

Kóz aldymda-aq sartań qaq, qula qum,
Kókiregimde - óksik áýen, bala muń.
Kórdim kóldiń qotarylǵan qur mesin,
Ańyz deme, aqıqat bul shyraǵym.
Aırylǵandaı qımasynan aınam kóz,
Ańyradym, aǵyl-tegil jyladym, —

dep alyp, «Quryp qapty... Qýańshylyq jalmady, Quıqyljytyp qustar únin salmady» deıdi aqyn kúızelip. «Ókinishti, ańsap kelip qos aqqý, óksik ketti, sartań qumǵa qonbaǵanyn aıtyp, «Sulýlyǵy bulbul ushqan kózinen, Mamyrkól-aı... Mamyrkól-aı sondaǵy!» — dep muń qatady. Sonda da aqyn túńilmeıdi. Úmit kútedi ómirden. Bolashaqqa senim artady.

... Sary kóń jurt — qoı qozdatqan kesheýlep,
Kúre jolmen kerýen-kerýen kósh órlep,
Shubyrǵanda kók jaılaýdy betke alyp,
Arpalysqan alań oıǵa ketem kóp.
Sabasyna túsip qaıran Mamyr kól,
Tolqyn atyp, tolqyp jatar ma, eken? —

dep tolǵaıdy aqyn.

Muhıttar daýsy» óleńinde ómir muhıtyna súńgip, ulan-ǵaıyr ǵalamǵa qulash uryp, qurlyqtardy qushaqtaıdy aqyn qushtarlyqpen.

Móldirlikten tup-tunyq jaralǵanmyn,
Ulan-ǵaıyr ǵalamǵa taralǵanmyn,
Arýdaıyn kórkimmen kózaıym ǵyp,
Tolqynymdy — burymdaı taranǵanmyn,
Qurlyqtardy qushaqtap qushtarlyqpen,
Aq bilekteı moınyna oralǵanmyn, —

deıdi aqyn. Budan ári adam qolymen jasalǵan qastandyqtardy, muhıt aqtara aıtyp, jaıyp salady da:

Susty jaýger óń-túsin kún qaqtaǵan,
Qabaǵy qar jaýyp tún qaptaǵan,
Buqpantaılap kemeler bulǵaqtaǵan,
Úreıimdi ushyryp ýhiletpe,
Bilseń adam, tynyshtyq qymbat maǵan, —

dep túıindeıdi, Muhıt atynan budan soń «Juldyzdar daýsymen! tujyrymdaı kelip:

Aýyzdyqta arymyzdy,

Táýbáńe kel, adamzat, — dep sabyrǵa shaqyrady. Bul daýystar árıne «Aqyn daýysyna aınalady.

Tabıǵatynda lırık aqyn qaı óleńin jazsa da, tebirenip jazady, tolǵanyp jazady, shynaıy jazady. Sonysymen júrekke jetedi, este qalady. Toqeterin aıtqanda, Qýanǵan aqyn — týmysynan týma talant, daryndy aqyn. Onyń jyrlaryn zertteı túsip, jan-jaqty asha tússek, dúnıeden jastaı ótken aqynnyń muralaryn áli de tolyqtaı tússek, aqyn álemi ashyla túspek. Talantty tot baspaıtyn, qaıta ýaqyt ótken saıyn onyń ne bir qyrlary ashylyp, ýaqyt sarabynan ótip, aqyn eńsesi bıikteı túseri anyq. Mońǵol jerinen shyqqan aqyn — qaıtqan qustarmen birge, týǵan elinde úlken iz qaldyrǵan aqyn...

---