InfoHub Logo

Kúlki qudireti jaıly arǵy-bergi zamandardaǵy kóp kemeńgerlerdiń aıtqanyn bylaı qoıǵanda — onyń áleýmettik mánin, ustazdyq úlgisin sosıalısik qoǵamda atqarar azamattyq júgin markstik-lenındik estetıka áldeqashan dáleldep, tárbıeniń bir tarazysy retinde ustanatyndyǵy málim. Sovet satırasy óziniń alǵashqy adymynan bastap, ker ketken zamannyń sanadaǵy kesel-kesiri; toǵyshar tóreshildik pen mansapqor menmendikke, jaramsaq jaǵympazdyq pen jat jalǵandyq ataýlynyń bárine maıdan ashyp, jańa ómirdiń janashyr jarshysy sıpatynda qalyptasty.

Osy janrdyń kósh basy, 50-ge tolǵan Moskvanyń Eńbek Qyzyl Tý ordendi satıra teatrynyń astanamyzǵa tuńǵysh kelýi shyn mánindegi mádenı merekege aınaldy. Kórermen qaýym kóbinese kógildir ekran, kıno-kartınalar, áıgili «On úsh oryndyq» arqyly biletin súıikti akterlarymen júzbe-júz, kózbe-kóz kezdesip, shynaıy sheberlikten týǵan aqyl da kúlki, ajarly oı, ásem bı, áserli ánderge rızalyq sezimmen qol soqty.

Teatr ákelgen mol dúnıeniń bárine súısine otyryp, ásirese Bomarsheniń «Qarbalas kún nemese Fıgaronyń úılenýi» men V. Maıakovskııdiń «Qandalasy» el nazaryn erekshe aýdarǵandyǵyn atap ótken jón.

XVIII ǵasyrdyń aıaq kezindegi Fransýz dramatýrgıasynyń shyńy sanalatyn «Qarbalas kún nemese Fıgaronyń úılenýi» SSSR halyq artısi Valentın Plýchıktiń rejıssýrasynda óziniń sırek kezdeser sheshimin tapqan. Shyǵarmanyń áleýmettik astary aqtaryla kórinip, dáýir rýhy men keıipker áreketiniń ara salmaǵyndaǵy aıqyndyq, minez qaqtyǵystaryndaǵy dáldik, oqıǵa damýynyń dınamıkalyq qýaty, utymdy mızansenalardyń qaıtalanbas órnekteri — aıtýly sheberdiń ózine tán, ózgege úlgi bolarlyq qolyn tanytady. Osyǵan oraı zamananyń kıim pishimindegi jarastyq, ishki-tysqy jabdyqtaýdaǵy taza talǵam (sýretshi V. Levental) spektákldiń ásemdik nárin nurlandyra túsken.

Ózi dúnıege kelgeli talaı talanttyń taqymyn kórgen, birde alyp shyqsa, birde jyǵyp ketken Fıgaro bul saparda RSFSR-ǵa eńbegi sińgen artıs A. Mıronovtyń enshisine tıipti. Eki júzdi qanjardaı qylpyp turǵan Fıgaro saıaz oılaǵan akterdi qurǵaq qýlyqtyń quly, arzan kúlkiniń oljasy etip ketýi de qıyn emes. Osy bir qaýipti shekaranyń shegin myqtap sezgen L. Mıronov «Sevıl shashtarazysyndaǵy» tek ótkir til men qumsyz qýlyǵyna máz bolyp quldyq uryp júretin malaılyqtyń emis-emis kózge shalynar bozań boıaýyn qaldyrǵan da, ony «mártebelisi» aldyndaǵy jalǵan ádeptilik, syrdań sypaıylyqqa aýdarǵan. Endi ishteı túlegen Fıgaro-Mıronov aqyl mep aıla bezbenin berik ustap, adam balasynan kıeli sezim mahabbat úshin, óziniń ómirdegi orny, ar-namysy úshin ashyq kúreske bel baılaıdy. Jurttyń bári biletin shyndyq bolady, biraq aıtqysy kelmeıdi. Óıtkeni kez kelgen shyndyqty aıtýǵa bolmaıdy» — degen san qıly yrǵaq astarmen keletin dıalogtar sol kezdegi Fransıanyń qoǵamdyq qurylysynyń keskin-kelbeti kóz aldyńyzǵa elestetip barady. Tabıǵatynda aqylda názik jandy Fıgaro -Mıronov aılany amalsyzdyqtan qarý etedi, Aqyldyń kók tıyndyq quny joqtyǵyna ózi kýá bolyp júrgen qoǵamdaǵy Fıgaronyń ishteı kúńirenisi sońǵy uzaq monologta tragedıalyq sazǵa deıin kóteriledi. Qandaı akter bolmasyn qaýipti jer osy. Ádisin taba almaǵannyń músirkeý, medet tileý mılodramasyna túsip ketýi op-ońaı. Keıipkerdiń búkil bolmysynan habar beretin osy sátte Mıronov negizgi logıkalyq arqaýynan aýytqymaı, ómiriniń ár kezeńine jeńil kóship, ártúrli yrǵaq taýyp, oı tórkini, sóz salmaǵymen ózine de, kórermenderge de qatem qaısy, qasiretim ne degen saýal tastaıdy. A. Mıronovtyń talant zerdesiniń ár qyry, óz ólshemin biler ómirsheń temperamenti áıgili Fıgarony «báse, osylaı bolsa kerek edi-aý» degendeı bas shulǵytyp, zergerdiń kóz maıyn taýysqan qımas qymbat múlkindeı aldymyzǵa tartty.

Fıgaronyń sózimen aıtqanda «Sheshesinen týǵany bolmasa, ómirinde odan basqa qıyndyq kórmegen» graf Almavıvany RSFSR-ǵa eńbegi sińgen artıs A. Shırvındtiń oryndaýynda, fransýz revolúsıasy aldyndaǵy beıbastaq qaýymnyń buıyǵy tirligi men tán tileginen basqany jıyp qoıǵan aqsúıek ataýlynyń azǵyn tartqan shaǵyn kóremiz. Shırvındtiń Almavıvasyna, ózinen áleýmettik tómengi satyda turǵan adam da oıynshyq, zań da oıynshyq kerek deseń ómirdiń ózi de oıynshyq. Búkil ólkedegi beti jyltyraǵannan taýany qaıtyp kórmepti. Oǵan mahabbat, adamdyq, namys degen uǵymdar jat. Tek ózine tımese boldy. Graf-SHırvındtiń uǵymyna meken jaıy — zamok, tas qamal qandaı berik bolsa, aq súıekterdiń de ıdeıasy sondaı berik. Bárine toıattaǵan, kózi túskenmen tósek jańartyp tursa ǵana boldy. Anglıaǵa elshi bolyp barý da buǵan múlik emes, ondaǵy kásibi de osy bolmaq. Fıgaronyń qansha ótkir tili, ajýa mazaǵy, áshkere aılasy oǵan shybyn shaqqan qurly kórinbeıdi. Qulaǵy ábden úırengen, Fıgaro sıaqty baılaýly buzaý qaıda barar deısiń. Aqyry aılaǵa mingen aqyl saltanat qurdy. Sazǵa otyrsa da graf sol baıaǵy samarqaýlyq qalpynan aýmaı, mán bermeýge tyrysady. İrgesi shirip, uıytqysy irip bara jatqan óz dáýiriniń qazirgi halin úsh uıyqtasa da sezbeıtin aqsúıek qaýymnyń ókilin A. Shırvınd osylaı sýretteıdi.

RSFSR-diń halyq artısi, Memlekettik syılyqtyń laýreaty V. Vasılevanyń grafınıasy bir tóbe. Óz jarynan japa kórgen áıel namysy Kerýbınonyń balalyq pák nıetine qýa bolǵandaǵy kóńil tolqyndaryn, júrek syryn asa názik núanstarmen ańǵartady. Ásirese Kerýbınomen lentanyń bir ushyn ol, bir ushyn ózi ustap otyratyn sáttegi aktrısanyń jan dúnıesindegi áıeldik nápsi men adamdyq parasattyń, bala minezine súısiný men súıýdiń arasyndaǵy aýmaly-tókpeli eki ushty sezimniń arpalysyn, nazǵa toly únimen de, ańsaı, aımalaı qaraǵan kózimen de sheber baıandaıdy.

Bul bizdiń bas keıipkermen elý jyldan keıin kezdesken ýaqyt, zaman belgisiniń nyshany. Shyǵarmanyń rýhyna, kelbetine saı, Maıakovskııdiń ózindeı keń tynysty jarqyn jaıdary fon. Sonymen qosa Baıan baýlyǵan «Álemdik revolúsıa jasaıtyn» sabazdyń jer sharynyń globýsynyń ishinen shyǵýy sımvolıkalyq máni bar tamasha kórinister. Kóp izdenis, úlken jaýapkershilikten týǵan bul jańalyqtar V. Maıakovskıı murasyna den qoıatyn, qalǵan teatrlarǵa da úlgi úrdis bolatynyna kúmánimiz joq. «Qandaladaǵy» Maıakovskııdiń jeńimpaz kúlkisi M. Gorkııdiń sol zamandaǵy «My jıvem v atmosfere nenavıstı, k nam so storony dıkareı Evropy, ee kapıtalısov, nam toje nýjno ýmet nenavıdet, — ıskýsstvo teatra doljno pomoch nam v etom; vokrýg ı sredı nas, shıpıt ogorchennoe meshanstvo — teatr obnajaıa pered zrıtelem gnýsneıshýıý sýshnostmeshanına, doljen vozbýjdat prezrenıe ı otvrashenıe k nemý» degen pikirimen úndesip jatyr. Sol zamandaǵy toǵysharlyqtyń taǵylyq tabıǵatynyń qan tamyryn asha, ashyna aıtýy Maıakovskııdiń jańa zaman adamy úshin kúresinen, ony osyndaı juqpaly naýqastan saqtandyrý nıetinen týǵan. Adamǵa tán unamsyz qasıetterdiń ishinde, qoǵam úshin toqpeıil, toǵysharlyq pen dúnıeqońyz ózimshildikten aýyr kesel bolmasa kerek. Ol naýqas bir juqsa qutylý da qıyn saýda ekendigin teatr búkil júreginiń otymen, qamqorlyqtyń qatal talabymen taıǵa tańba basqandaı kóz aldyńa ákeledi. Toǵysharlyq psıhologıa túp tamyrymen joıyldy desek aǵattyq bolar edi. Onyń sırek bolsa da keıbir elementteri anda-sanda boı kórsetip qoıatyn jaılary bar. Jastar arasyndaǵy jat qylyqqa áýes, eliktep júrip solyqtap qalatyn keıbir keleńsizdikti de teatr jol-jónekeı jabaıy bı, aq parıkti qyz arqyly eske salyp ketedi. Úlkenge de, kishige de oı salatyn tynysy keń «Qandala» spektakli satıra óneriniń jaýyngerlik qulashynyń keńdigine kepil, osy teatrdyń tvorchestvolyq jolyndaǵy bıik belesiniń biri dep oılaımyz.

Sonaý tobymen ótetin saýdagerlerden bastap, saf altyndaı saralanyp keletin adýyn, jumyr teńeý, ásireleý, ekpindi qanatty sózderden quralǵan Maıakovskııdiń mirdiń oǵyndaı dıalogtarmen qarýlanǵan darqan talant ıeleriniń jeteleýi bizdi otyzynshy jyldardyń arjaǵyna alyp ketti. Mine, toǵysharlyqtyń tuńǵysh qurbany burynǵy pálen, burynǵy túgen, búgingisinen burynǵysy kóp Prısypkın — N. Penkov. Ol ne úshin kúreskenin jasyrmaıdy, Aýzynda «qyzyl» degen sózden basqa eshteńe joq. Bul tek iship-jeýdiń ǵana quly emes, endi buǵan aınaly shkaf, jaıly tósek, jasaýly úıden basqanyń keregi shamaly. Munyń jańa ómirden kútken bar jemisi osy edi. Ózi shyqqan tabynan «galstýkke baılanyp» ketken beıbaq, qandaı qarmaqqa ilingenin sezbeıdi. Óziniń úılený toıynda da dórekilik pen turpaıylyqtyń neshe atasyn kórsetedi. Bul kórinistegi Penkov oıynyna senesiń de, tek osyndaılar ǵana Oleg Baıannyń shákirti bolmaq, tilin almaq deısiń. Biraq ekinshi bólimdegi Prısypkınge kelsek, alǵashqy kórinistegi boıaýynan basqa jańalyq ashpaıdy. Keıipker jan-dúnıesindegi tolǵanys degenniń izi joq, sol baıaǵy taz qalpynda qalyp qoıady.

Onda A. Mıronov taǵy da óz talantynyń óresin jaıdy. Munshalyqty plasıkalyq qımyl, til qudiretin ashý akter baqytynda sırek kezdeser qubylys. Onyń ár sózinde qanshama ýyt, qanshama zár jatyr. Bul qoǵamdy búgin órtep jiberýge daıar, átteń shamasy kelmeıdi. Qazir qolyna túskeni Prısypkın ǵana, ony jylandaı arbap, azdy-kópti rahatty osydan tabady. Bı úırete bastaǵanda qaıtalaǵan saıyn haıýandy bas bildirip júrgendeı anda-sanda jaýyǵa qarap qoıady. Bul onyń taptyq kózqarasy. Osynyń ózinde qanshama kek-yzany ańǵartady. Asyly talant tabıǵatynda sırek ushyrasar obrazdyń biri osy Baıan.

«Klopýs normalıs» pen «Obyvatelıýs Výlgarıstyń» áleýmettik saıası-ǵylymı mánin, minez-qulqyn baıandaıtyn haıýanattar mekeniniń dırektory RSFSR-diń eńbek sińirgen artısi B. Rýnge, RSFSR-diń eńbek sińirgen artıseri L. Shırzındtiń jetekshisi men S. Mıshýlınniń maskúnemi, arqaısysynyń sóıleýi bylaı tursyn, kórinip ketýiniń ózi qyran-topan kúlkige molyqtyrady.

Spektákldiń rejıssýrasy týraly joǵaryda aıttyq. Qoryta kelgende, teatr kollektıvine tán qasıet — ne úshin, kimge kúlýdiń mádenıeti ekendigi. Biz kórgen akterlar ereksheligi, bári de komedıalyq dıalogti psıhologıalyq minez-qulyqpen ushtastyra, sózdiń, arǵy-bergi astaryna satıralyq boıaý taba bilýinde. Birde-bir akter boıynan kúldirý úshin jasap júrgen qımyldyń kórinbeýi qaı kollektıvke bolsa da úlken maqtanysh. Onyń ústine akterlardyń án-bı jaǵynan da quralaqan emestigi qaı teatrdyń bolsa da baqyty. Segiz qyrly, bir syrly talant toptasqan teatr ózgelerdi de oılandyrsa kerek.

Biz ózimiz kórgen eki spektákl jaıly az ǵana pikirimizdi ortaǵa saldyq. Keıingi jyldary Moskva teatrlarynyń astanamyzǵa jıi kelýiniń dástúrge aınalýy úlken ıgiliktiń belgisi. Óıtkeni, mundaı kezdesýlerden alatyn eki túrli sabaq bar. Birinshi, kórermen qaýym tek qana estetıkalyq nár alyp qoımaı, óz teatrlaryna da qarap, jańa mindetter artady. Ekinshiden, keıingi kezde bizdiń teatrlarda sóz mádenıetiniń taran tartyp bara jatqanyn, kóbinese qonaqtar kelgende salystyra otyryp ańǵaramyz. Bul bizdiń sahna sheberlerimizge aıtar qulaq qaǵysymyzdyń biri.

1975

---