InfoHub Logo

(Qazaqtyń memlekettik akademıalyq drama teatry týraly)

Kezek kúttirmes, tózimi taýsylǵan, buryn da ishinara aıtylyp júrgen, aıtylǵanmen de eskerilmeı kele jatqan, sondyqtan qaıtalap aıtýdy tileıtin bárimizge de ortaq sóz etetin kúrdeli másele — Qazaqtyń memlekettik Eńbek Qyzyl Tý ordendi akademıalyq drama teatrynyń qazirgi hali jaıynda. Teatrdyń arǵy-bergi maqtan tutar tabystaryn baıandap jatýdy artyq sanap, onyń búgingi jáıi men keleshegi týraly pikirimizdi ortaǵa salǵymyz keledi.

Búkilodaqtyq sovet jazýshylarynyń ekinshi sezinde sovet dramatýrgıasynyń problemalyq jaılary keńinen aıtylǵanda osy problemalyq jaılardyń biri bolyp, teatr máselesi de oıdaǵydaı sóz boldy. Jazýshylar, óner qaıratkerleri, teatr synshylary teatr men dramatýrgtep arasyndaǵy tyǵyz birlestik jaıynda kóptegen mándi pikirler aıtty. Teatr óneriniń alǵa basýy, shynaıy ómir shyndyǵynan týatyn joǵary ıdeıaly, kórkem shyǵarmalardyń sanymen de baılanysty ekenin qatty eskertti. Teatr mádenıeti sovet ádebıetiniń búgingi jetken bıiginen tómen jatyr degende tilge tıek bolǵan talas týdyrmaıtyn shyndyq — onyń teorıalyq ǵylymı negizderiniń markstik-lenındik estetıka turǵysynan tereń zerttelmeı otyrǵandyǵymen ádil de kómekshi teatr synynyń nasharlyǵy degenge saıdy.

Qazaq teatr óneriniń sońǵy jyldary boıkúıezdikke dýshar bolýy da joǵaryda aıtylǵan sebepterge tyǵyz baılanysty. Osy kúnge deıin akademıalyq drama teatrynyń jumysynyń artta qala berýin, teatr kollektıviniń óz basyndaǵy tolyp jatqan kemshilikterin bylaı qoıǵanda, qazaq dramatýrgıasynyń artta qalýynan izdep keldik. Bul shyndyq jáne aıtylyp júrgen shyndyq. Biz bulardan buryn bir jáıdi aıtpaqpyz.

Búkilodaqtyq sovet jazýshylarynyń ekinshi seziniń qarsańynda teatr óneri týraly dramatýrg pen synshylardyń, sýretshiler men artıserdiń, jazýshylar men aqyndardyń, basqa mamandyq ıeleriniń de pikir alysýlary teatrdyń komýnıstik qoǵam qurý jolyndaǵy sovet adamdaryn tárbıeleýdegi teatrdyń atqarar rolin bıik baǵaladyq dep taný kerek. Bul teatrdyń uly mektep, Gogol aıtqan kafedra ekenin tereń uqqandyq, teatr óneriniń kórkeıe, óse túsýine bergen aǵalyq keńes dep uǵamyz.

Osy bir jáılar odaqtyq sıez aldynda ǵana bolyp ótken sovet jazýshylarynyń III sezin eske túsiredi. Sol sıeze Qazaqstan jazýshy-dramatýrgteri men jazýshylarynyń aýzynan ózderiniń shyǵarmalary sahnaǵa qoıylyp júrgen teatrdyń tvorchestvolyq beınesi týraly bir aýyz sóz shyqpaǵanyn, teatr jumysyn eleýsiz, eskerýsiz qaldyrǵandaryn, tipti, osy sıeze óner qaıratkerleriniń de birde-biriniń ózderine tikeleı baılanysty másele jaıynda pikir aıtpaı únsiz qalǵandaryn búgin qynjyla eske alamyz. Sońǵy on jyl ishinde keıbir spektáklder týraly jazylǵan birli-ekili resenzıalardy atamaǵanda, teatr máselesi jaıynda jazýshy-dramatýrgterimizdiń esh bireýi de sóılep ne maqala jazyp kórgen emes. Osy jaılar Qazaqstan Jazýshylar odaǵy men akademıalyq drama teatrynyń arasyndaǵy tvorchestvolyq baılanystyń nasharlyǵyn kórsetedi.

Teatr jumysyna jaqyn, teatr ónerin túsinedi deıtin jazýshylardan osyndaı salqyndyq kezdestirsek, astananyń basqa ıntellıgensıasyna sen teatr óneriniń órkendeýine atsalyspaısyń deýimiz, býynsyz jerge pyshaq urǵandyq bolar edi. Keıde ózimizben qatar júrgen ádebıet maıdanyndaǵy kóptegen jas aqyn-jazýshy, synshylarmen syrlasyp, olardyń teatr máselesi, bolmasa dramalyq shyǵarmalar jaıynda, onyń sahnalyq kórinisi týraly baspa betinde pikir aıtýlaryn ótinsek, «ol qıyn ǵoı, teatr ónerinen túsinigimiz az ǵoı» degen, súıeý saldy sózderdi estımiz. İshteı qynjylasyń, amal qansha, orys ádebıetinde kóptegen ádebıet synshylary, teatr ónerin názik túsinetin teatr synshysy bolǵanyn da olarǵa eskertip jatýdyń artyq ekenin ózderi de biledi.

Teatr búgingi jurtshylyqtyń talabyna saı postanovkalar bere almaı otyr, teatr mádenıeti artta qaldy — dep teatr kollektıvin kinálaımyz. Bul da jón shyǵar. Biraq teatr jumysyndaǵy kemshilikterdi der kezinde qatal synǵa alyp, onyń tvorchestvolyq ósýine kómektesip otyrmaǵan mádenıet, ádebıet qaıratkerleri de, ıntellıgensıa da qalys qalmasa kerek.

Teatr óneriniń ekinshi sıeze sóz bolýynyń jalpy odaqtyq mańyzyn bylaı qoıǵanda, moskvalyqtardyń teatrǵa degen súıispenshiligin qumarlana kórsetedi. Moskvalyqtardyń Kórkem teatr, Úlken teatr jáne Kishi teatr, t. b. teatrlardy «óz teatrymyz», «meniń teatrym» deıtinin estısiń.

Bul sıaqty sózderdi lenıngradtyqtardan da, odessalyq pen kıevlándyqtar da aıtyp júredi. Árıne, bul jandy, tabıǵı, óz qalasynyń azamatyna laıyq patrıottyq sezim. Áldebir kúıki oıdan emes, ózi súıgen teatryna da shabyt berer asqaq oıdan týǵan ásem sezim. Árıne osymen qatar orys halqynyń teatr ónerine degen súıispenshilik pen qumarlyǵy ǵasyrlar boıy qalyptasyp kelgen minez ekenin de atap aıtýymyz kerek.

Ótken ǵasyrdyń otyzynshy jyldarynda V. G. Belınskıı «O, qandaı jaqsy bolar ed, eger de ózimizde ózimizdiń halyqtyq, orys teatry bolsa!.. Shynynda... sahnadan Rýsti, onyń ásem jáne kúlkili jaqtaryn túgeldeı kórseń, qıaldyń keremet kúshimen qabyrlarynan kóterilgen orys batyrlarynyń sóılep turǵanyn tyńdasań, onyń alyp ómiriniń tamyrynyń soǵýyn kórseń!» dep asyl bir arman aıtqan edi. Bul orys sahnasyna Shekspırdiń Shekspır, Shıllerdiń Shıller; A. S. Grıboedov pen Gogoldiń Grıboedov, Gogol qalpynda, ózderiniń bar alyp danyshpan boıymen kórine almaı júrgen kezinde aıtylǵan, zyǵyrdy qaınatqan sherden týǵan jalyndy sóz bolatyn.

Ras, qazaq burynǵy Oktábr revolúsıasyna deıingi qazaq emes, ol Sovet ókimeti jyldary mádenıetti halyqtardyń birine aınaldy. Orys tili onyń ekinshi ana tiline sanalyp keledi. Ol teatr óneriniń árbir salasyn da jaqsy túsine bastady, ol orystyń dramalyq shyǵarmalaryn óz tilinde tyńdap, tamasha áser alady, orys — batys kompozıtorlarynyń shyǵarmalaryn súısine, balqı tyńdaıtyn dárejege kóterilip keledi.

Degenmen, áli de qazaq jurtshylyǵynyń dramalyq, opera jáne balettik, sımfonıalyq shyǵarmalardy kórý, tyńdaýdan góri, án men kúıdi tyńdaýǵa degen qumarlyǵy basym. Sondaı-aq qazirdiń ózinde dramalyq shyǵarmalarǵa qaraǵanda proza, poezıalyq shyǵarmalardy súısine oqıdy. Onyń da sebepteri bar bolý kerek.

Joǵaryda aıtylǵan oılardan týatyn bir qorytyndy: teatr jumysyndaǵy kemshilikterdi joıý úshin, jurtshylyqtyń, teatr ónerine degen nazaryn aýdaryp, súıispenshiligin arttyrý úshin, teatr máselesin keńinen nasıhattaý kerek. Bul iste tek teatr qaıratkerleri ǵana emes, mádenıet, ádebıet, astana ıntellıgensıasy belsene qatynasýy tıis. Óz teatryńa óziń qurmetpen qarasań ǵana ol kózińe kórkeıip kórinbek. Respýblıkamyzdyń teatr ónerindegi kemshilikterdi eki adam basy qosylǵandaǵy kúńkil sózge aınaldyrmaı, jurtshylyqtyń qatal, ótkir, kómekshi synyna, talqysyna salyp otyrǵanda ǵana teatr jumysy ońdalmaq. Artıser ózderiniń kórýshilerinen qolpash-qoshemetimen qatar, onyń tvorchestvolyq ósýine kómek beretin ashshy-tushshysy aralas syn esitip otyrsa ǵana serpilis paıda bolady.

Búgingi tańda, qazaq teatr óneri qazaq ádebıetiniń damý prosesinen kósh keıin qalyp otyr. Ásirese qazaq prozasy ádebıettiń basqa janryna qaraǵanda qazir búkil odaqtyq masshtabqa shyqty.

Mine, Qazaqtyń memlekettik akademıalyq drama teatry da osy satyǵa kóterilýi kerek edi. Oǵan jetetin onyń tolyq kúshi de bar. Bul teatr sahnasynda buryn júrgen keıbir spektáklder, ásirese Shekspırdiń «Asaýǵa tusaý» komedıasy, talantty artıser oryndaǵan keıbir jeke rolder, atap aıtqanda, Q. Qýanyshbaev oınaǵan «Revızordaǵy» Dýanbasyn qaı el sahnasyna bolmasyn uıalmaı, maqtanyshpen shyǵara alatyn sahnalyq kórkem shyǵarmalar. Al teatrymyzdyń Q. Qýanyshbaev, E. Ómirzaqov, S. Qojamqulov, J. Ógizbaev, Sh. Aımanov, Q. Badyrov, S. Telǵaraev, Q. Qarmysov, X. Bókeeva, R. Qoıshybaeva, S. Maıqanovalardyń talant qudireti Odaq sheńberine kóterile alatyny sózsiz. Ortasha akterlerdi bylaı qoıǵanda, sońǵy jyldary tvorchestvolyq ósý jaǵynan bular da toqyrap qaldy. Al joǵaryda aty atalǵan sahna sheberleriniń tvorchestvosy týraly osy kúnge deıin, tvorchestvosynyń sátti, saltanatty, dáýirli kezeńderine súıinip, sátsizdikke ushyraǵan kezeńderine súıinip, so bir sátsizdiktiń jaıyn tereń ashyp berip otyratyn teatr syny bolmaı keldi. Osy jaǵdaıdyń bári, bizdiń respýblıkamyzda óner máselesin jaqsy túsinetin adamdardyń joqtyǵynan emes, óner taǵdyryna salqyn, beıtarap qaraýymyzdan týyp otyrǵan ókinishi mol kúıler. Osyǵan dálel etip myna bir faktini aıtpaı kete almaımyz.

Joǵaryda aıtylǵan, óner máselesinen túsinigimiz nashar dep bul jumystan boı tartatyn synshy joldastardan mynany tiler ek.

— Sizder ádebıet synshysy bolǵandyqtan qazaq jazýshy dramatýrgteriniń pesalaryna teorıalyq, ǵylymı turǵydan tereń taldaý jasap, onyń dramalyq shyǵarmaǵa laıyq barlyq qasıetin jurtshylyqqa, onyń ishinde teatr qaıratkerlerine jete túsindirip otyrýǵa mindettisizder. Osy kúnge deıin M. Áýezovtyń, Ǵ. Músirepovtyń, S. Muqanov, Á. Ábishev, Á. Tájibaevtyń, Sh. Husaıynovtyń dramalyq shyǵarmalary týraly birde-bir kólemdi eńbek joq. Al osy avtorlardyń kóptegen shyǵarmalary sahnada qoıylyp júr, eger osy shyǵarmalar jaıynda ǵylymı jaqsy eńbekter bolsa, bulardyń sahnadaǵy kórki burynǵydan da arta túser edi.

Orys ádebıetinde A. Pýshkın, A. Grıboedov, N. Gogol, A. Ostrovskıı, A. Chehov, M. Gorkıı dramatýrgıasy týraly A. Korneıchýk, K. Trenev, Vs. Vıshnevskıı, K. Sımonov, I. Pogodın dramatýrgıasy týraly tamasha ǵylymı eńbekter bar. Mine bunyń bári de joǵaryda atalǵan dramatýrgterdiń shyǵarmalarynyń sahnada birden-bir durys qoıylýyna kómektesedi.

Qazaq sahnasynda orys klasıkteriniń shyǵarmalarynyń turaqtaı almaı júrgeni osy bir jaǵdaılarmen de baılanysty ǵoı dep oılaımyn.

Eger, orys klasık dramatýrgteriniń shyǵarmalary men sovet dramatýrgteriniń shyǵarmalary týraly jazylǵan ǵylymı eńbekterdiń eń qundy mańyzdylaryn qazaq tiline aýdarsa, bul tek qazaq óneriniń qaıratkerleri úshin ǵana emes, búkil jurtshylyǵymyz úshin, ásirese, qazaq mektebindegi oqýshylar úshin orys dramatýrgıasymen jete tanystyrǵandyq bolar edi. Osyndaı jol, akterlar men onyń kórermenderin qosa tárbıelep, bir-birine degen uǵympazdyǵyn tezdeter edi.

Kórermen mádenıetiniń ósýi, teatr mádenıetiniń ósýine kúshti áserin tıgizetinin áste umytpaýymyz kerek.

Osy bir, keń oılanyp ǵylymı jumystarmen shuǵyldanatyn, osyndaı ıgili istiń uıtqysy bolatyn orynnyń biri Qazaqstan Jazýshylar odaǵy bolsa, ekinshisi — Ǵylym akademıasy. Onyń óner zertteý sektory.

Budan buryn da bir-eki ret Ǵylym akademıasynyń óner sektorynyń, ásirese, teatr bóliminiń jumysynyń óte nashar ekeni aıtylǵan bolatyn. Shynyn aıtý kerek, teatr bóliminde ǵylymı qyzmetkerler bar da ǵylymı eńbekter joq. Onda isteıtin aǵa ǵylymı qyzmetker óner ǵylymynyń kandıdaty N. Lvov, taǵy basqa kishi ǵylymı qyzmetkerler sońǵy on jyldyń ishinde birde-bir ǵylymı eńbek bergen emes. Tipti teatr jóninde, kerek deseń, gazet-jýrnaldarǵa da maqalasy shyqpaǵan adamdar. Bulardyń teatr óneri jaıynda kúrdeli ǵylymı eńbek jazý túgil, qysqa kólemdi, jeńil monografıalyq shyǵarmalar, teatr óneriniń teorıalyq máseleleri jaıynda jýrnal kólemine laıyq maqala jazýǵa qabileti joq jandar. Bul turǵydan biz, N. Lvov týraly erekshe sóz etpekpiz. Lvovqa qazaq teatr óneri týraly ǵylymı eńbek jazý úshin eń aldymen qazaq tilin bilý kerek, akterdiń oınaıtyn ana tilin jetik bilmeı, onyń tvorchestvosyna taldaý jasaımyn deý, «ańqaý elge aramza molda» bolýmen birdeı. Akter óneriniń negizgi quraly — sóz. Sahnadaǵy sóz áreketiniń keremet kúshin, ıntonasıasyn, qysqasy, sóz boıaýyn uǵý úshin sol tildi bilý kerek. Akter óneri týraly ǵylymı eńbek jazamyn deýshi joldastar — til mamany sıaqty sol halyqtyń til erekshelikterin teksergeni jón.

Qaı eldiń tarıhynda, qaı zamanda sol halyqtyń tilin, ádet-ǵurpyn, saltyn bilmeı, sol eldiń teatr óneriniń tarıhyn jazdy eken. Biz biletin shamada ondaı bolǵan emes, bolmaıdy da. Óıtkeni drama teatrlarynyń sózge ǵana qurylatyn ereksheligi oǵan eshbir múmkinshilik bermeıdi. Al opera, balet, sýret óneri bolsa áńgime basqa.

Endi teatrdyń óz basyndaǵy kemshilikterge keleıik.

Ortalyq partıa komıtetiniń «Drama teatrlarynyń repertýarlary jáne olardy jaqsartý sharalary týraly» bolǵan tarıhı qaýlysynan keıin, 1946-1954 jyldar arasynda akademıalyq drama teatry 25 shyǵarmany sahnaǵa shyǵardy. Bul 25 pesanyń 14-i sovet adamdarynyń ómirin beıneleıtin shyǵarmalar bolatyn. Osy jıyrma bes spektáklden qazir repertýarda bary qansha desek, jeteý demekpiz. Olar Ǵ. Músirepovtyń «Amankeldi», «Qozy Kórpesh — Baıan sulý» pesalary, «Abaı joly» romany boıynsha jasalǵan «Abaı» spektakli, Molerdiń «Sarańy», Ia. Galannyń «Eleń-alańdaǵy mahabbaty» men Muqan Imanjanovtyń «Meniń mahabbatym» jáne Á. Tájibaevtyń «Gúlden, dalasy». Demek repertýarda búgingi ómirimizdi beıneleıtin eki-aq shyǵarma bar ekenin kórsetedi. Joǵaryda keltirilgen 25 pesanyń 18-i repertýardan túsip qaldy. Onyń ishinde on biri sovet adamdarynyń ómirinen alynyp jazylǵan shyǵarmalar.

Bul jerde ıdeıalyq-kórkemdik qunsyzdyǵynan repertýardan shyǵyp qalǵan shyǵarmalar týraly sóz etpeımiz. Biz teatr jumysyndaǵy erekshe kóńil aýdaratyn jaǵdaı jaqsy qoıylǵan, jurtshylyqtan jaqsy baǵa alǵan pesalarynyń repertýardan shyǵyp qalýy týraly aıtpaqpyz. Buny akademıalyq drama teatrynyń kóp jyldar boıy moınynan arylmaı kele jatqan qyrsyǵy, teatr kollektıvin ósirmeı kele jatqan keseldi bógeti dep ataımyz. Ol teatrdyń bas rejıserlary men kezekti rejıserlarynyń, sonymen qatar onyń dırektorlarynyń úzdiksiz, eki jyldyń birinde ózgerip aýysyp otyrýynda. Akademıalyq drama teatrynyń 28 jyldyq ómirinde 20-dan astam rejıserlary bolsa kerek. Al teatrdyń qart artıseriniń aıtýynsha osy jyldar ishinde 31 dırektor bolypty-mys. Bul sıaqty jaǵdaılar dúnıe júzi teatr tarıhynda sırek ushyrasatyn qaıǵyly kúıler. Qaıǵyly kúı deıtinimiz mynaý, bir-eki jyl istep ketetin rejıserlar — gastrólder — rejıserlar. Olar esh ýaqytta teatr kollektıviniń ósýi úshin kúrespeıdi. Bul praktıkada ábden baıqalǵan jaılar. Olardyń oǵan ýaqyty joq, olar tek bar bolǵany talantty akterlar tobynyń kúshimen eki úsh sátti spektákl qoıady da, reti kelse Qazaq SSR-nyń halyq artısi degen ataqqa ıe bolady da ketip qalady. Onyń ornyna kelgen ekinshi rejıserler Moskva, Lenıngrad teatrynan kórip kelgen nemese óziniń buryn qoıǵan birli-ekili spektaklin kórsetýge asyǵady. Ol aldyńǵy týysynyń qoıǵan shyǵarmalaryna kóńil bólmeıdi, óz jumysymen shuǵyldanady, reti kelse sol spektáklderden kemshilikti kóbirek kórgisi keledi. Onsyz da ıesiz qalǵan spektákl birtindep qojyrap, sahnadan boıyn sırek kórsetip, aqyry ózinen ózi umytylady. Buǵan naqtyly dálelderdi tym áriden izdemeı-aq, teatr tarıhyna sholý jasamaı-aq sóz etip otyrǵan sońǵy jyldar sheńberinde-aq bolaıyq.

Qazaq sovet dramatýrgıasynda aýyzǵa ilinip júrgen kórnekti shyǵarma Áljappar Ábishevtiń «Dostyq pen mahabbat» pesasy. Bul bir jurtshylyqtyń qyzyǵa kóretin spektakli edi. Osy teatrdyń burynǵy bas rejıseri Aımanovtyń teatrdan ketýimen baılanysty bul da jetimsirep, jutań tarta bastady da, aqyry sahnada kórinbeı ketti. Kezinde jurtshylyqtyń nazaryn aýdarǵan, baspa oryndary maqtaǵan, halyqaralyq saıası mańyzy áli kúnge deıin zor Djems Goý jáne Arnold Dússonyń «Tereń tamyrlar» pesasy Asqar Toqpanovtyń teatrdan ketýimen baılanysty bul pesa da sahnadan shyǵyp qaldy. Bul sıaqty rejıserlarynyń eteginen ustaı jónelgen spektáklder az emes. Osy bir aıtyp otyrǵan pikirimizdiń aıqyn dáleli etip, endi sóz etpeýge qaqymyz joq, kúıinishti bir jaıdy aıtpaqpyz. Ol Memlekettik syılyqtyń laýreaty ataǵyn alǵan «Abaı» postanovkasy týraly, Joǵarǵy syılyqqa ıe bolǵannan keıin bul postanovka repertýardyń juldyzy bolýy kerek edi: «Abaı joly romanynyń kórkemdik ıdeıalyq, qasıeti de osyny talap etedi. Roman oqıǵasyna qanyq, uly aqyn Abaı tvorchestvosymen tanys jurtshylyq ta osyny tileıdi. Al teatrdan Sháken Aımanovtyń ketýimen baılanysty bul postanovka da óziniń alǵashqy ásem kórkinen aıyrylyp, súreńsiz qalypqa túsýde. «Abaı» spektákliniń sońǵy kúnderde qoıylýy osy bir kúıdi anyq uqqyzdy. Spektáklge ásem bir poetıkalyq kórik beretin, Birjan men Abaı, olardy qorshaǵan óńkeı ónerpaz, shoqtaı qulpyrǵan jastar toby, asqaqtaǵan ásem án, kórikti kúı kórinisi qazir múldem alynyp tastalǵan. Osy bir jaıdy teatrdyń qazirgi bas rejıserine jetkizgende óziniń bul týraly eshbir qaıǵyrmaıtyndyǵyn ańǵartty.

Akadmıalyq drama teatrynyń qazirgi repertýarynyń jurtshylyqqa kórsetilip júrgen 6-7 pesanyń birigýi, atap aıtqanda «Amankeldi», «Qozy Kórpesh Baıan sulý», «Eleń — alańdaǵy mahabbat» jáne «Sarań» spektáklderin qoıǵan qazirgi bas rejıserdiń ózi. Al osy pesalar, barynsha qandaı uqyptylyqpen qoıylady deseńizshi! Bulardyń eshqaısysy da repetısıasyz qoıylǵan emes. Osy bir jaıdy kórgende «Abaı» spektakline osylaı nege qaramaıdy eken degen oryndy suraý týady.

Bul aıtylǵan faktiler teatrda rejıserlardyń jıi aýysyp otyrýynyń qanshalyqty zıandy ekendigin birden kórsetedi.

Teatr basshylarynyń arasyndaǵy osyndaı qarym-qatynastar, sovet sýretkerleri úshin kelispeıtin, usaq minezder. Qysqasy, bul dúnıe júzine úlgi bolyp otyrǵan sonet óneriniń qaıratkerlerine jat minez.

Eger rejıserlardyń jıi aýysýy repertýardyń sany men kórkemdik sapasyna zıan keltirse, teatr dırektorlarynyń jıi aýysýy onyń materıaldyq jaǵyna zor kemistik keltiretini, admınıstratorlyq jáne býhgalterlik jumystan eshbir habary joq adamǵa da belgili. Qoıylǵanyna eki-úsh-aq jyl bolǵan spektáklderdiń dekorasıasy men kostúmderiniń tez tozyp, ydyrap ketetinderi de buǵan tolyq dálel.

Qazaqtyń memlekettik akademıalyq drama teatry qazirgi sátte tvorchestvolyq jaǵynan qatty kúızeliske ushyrap otyr. 1954 jyly teatr jurtshylyqqa bir de jańa spektákl bere almady. Teatrdyń bas rejıseri N. Hıkmettiń «Mahabbat týraly ańyz» pesasyn qoıýǵa kiriskenine mine bir jyl boldy. Teatr kollektıviniń osy ýaqyttar ishinde ne bitirgeni belgisiz. Tvorchestvolyq toqyraý degen osy emes pe?

Teatrdyń osyndaı qysylshań kezeńinde Qazaqtyń memlekettik akademıalyq drama teatrynyń ne dırektorynyń, ne onyń orynbasarynyń, ne bolmasa bas rejıserynyń óziniń ult tilin túsinetin adam bolmaýy asa qynjylarlyq kúı.

Teatrda — teatr dırektory degen kim? Ol teatr ónerin názik túsinetin tvorchestvo adamy. Ol jańa spektáklderdi qabyldaıtyn, artıser oıynyna pikir aıtatyn synshy da bolýy kerek. Teatrdyń bas rejıseri sıaqty, ol da teatr repertýaryn jasaýshynyń biri. Bular til bilmegendikten óziniń bar múmkinshiligin sarqa paıdalana da almaıdy. Bul qazaq teatrynyń tarıhynda talaı ushyrasqan jaılar. Árıne, ol kúılerdi qaıtalaýdan góri, odan bezgen artyq.

Qaısybir eldiń teatr tarıhyna, onyń ótken joly men tamasha dástúrine kóz salsań rejıser kadrlaryn eń aldymen óz qabyrǵasynda tárbıelep shyǵarǵandyǵyn kóredi ekenbiz. Al bizdiń teatrymyzda otyz jylǵy ómiriniń ishinde talaı oqý bitirip kelgen talantty jastar toby boldy. Biraq olar nazardan tys qalyp, tıisti tvorchestvonyń kómek-qamqorlyǵyna alynbady. Óz qamyn oılaǵan bas rejıserlar, talpynǵan jas rejıserlardy qaqpaılap, qaǵajý qaldyryp, reti kelse teatrdan shyǵaryp otyrdy. Birde-bir qazaq rejıseriniń teatrdan óspegendigi úlken uqypsyzdyqtan týǵan keshirilmes qylyq.

Qoryta aıtqanda, qazaq teatr mádenıetiniń qara shańyraǵy akademıalyq drama teatrynyń qazirgi keıpi jalpy astana ıntellıgensıasyn, jazýshylar uıymynyń kómegin, qozǵaý salýyn talap etip otyr.

1955

---