InfoHub Logo

Murat murasynyń jarshysy atanǵan Serik Haresov Jańaózen qalasyndaǵy 7 orta mektep án pániniń muǵalimi, halyq aǵartý isiniń úzdigi.

Ol — Murat Óskinbaev aqsaqalmen qoıan-qoltyq aralasyp, — syrlas, dámdes, shyn máninde joldas bolǵan, búginde 100-ge tolyp, mereıtoıy atalyp otyrǵan óner tarlany, ataqty kúıshi-kompozıtordyń kózi tirisinde kúılerin notaǵa túsire bastaǵan, sóıtip sol kezde-aq onyń nasıhattaýshysy, zertteýshisine aınalǵan adam. Serik Haresov Atyraý, Mańǵystaý óńirine belgili dombyrashy, "Jeńis dańqy", "Fontan", "Kúıtolǵaý""Saǵynysh", "Arnaý", "Shattyq", "Ańsaý sezimi" syndy kúıler men kúı-poemalar shyǵarǵan kúıshi-kompozıtor.

— Sáke, aldymen Murat Óskinbaıulynyń ómiri men shyǵarmashylyǵy jaıynda tolyǵyraq áńgimelep berseńiz?

— Ol Adaıdyń Jańaı rýynan, Jańaıdyń Álisi. Álmenbetten Qalmanbet týǵan, Qalmanbetten Óskinbaı, Úlkenbaı atty eki ul, Kórkeı, Shyraı, Aqyjan atty úsh qyz órbigen. Qalmanbettiń osy bes perzenti birin-biri jibermeıtin, birimen-biri taıtalasqan aty shýly dombyrashylar bolǵan desedi. Osy bes ónerpazdyń óner tarıhynda belgilisi Óskinbaı Qalmanbetuly (1860-1925). Onyń ómiri týraly Qazaq Sovet ensıklopedıasynsh 9-tomynda qysqasha málimet jazylǵan. Qazaq halyq kompozıtorlarynyń tól týyndylaryn salystyrmaly zertteýlerden ótkizip, ózindik baǵasyn bergen ónertaný ǵylymynyń doktory, akademık, kompozıtor Ahmet Qýanuly Jubanov Óskinbaıdyń tabıǵı talanttylyǵy, shynaıy kúıshiligi týraly óz eńbekterinde:"Qurmanǵazy, Dáýletkereı, Dına, Abyl dástúrleriniń eshqaısysyna tikeleı soqpaıtyn tvorchestvolyq baǵytynda da, oryndaýshylyq dástúrinde de, óz aldyna bir tóbe bolyp turǵan adaılyq kúılerdiń negizin bir basyna jınaqtaǵan Óskinbaıdyń halyqtyq aspap mýzykasynda alatyn orny erekshe", — dep jazady. Akademık Ahmet Qýanuly Jubanov aıtqandaıyn, qazaq halyq kompozıtorlarynyń ortasynda óz aldyna bir tóbe bolyp turǵan Óskinbaıdyń kúılerinen bizdiń dáýirimizge jetkeni jıyrma shaqtysy ǵana. Olar:"Shalys óre", "Jańyltpash", "Yńǵaı tókpe", "Soqyr qyz", "Jeti bulbul" nemese"Bulbul aqjeleń", "Jıren jorǵa", "Kerbez Aısha", "Túrikpen", "Qulbaı baqshymen tartys", "Balanazoıy", "Qynjal", "Ómir ótti", t.t.

Osy bir aty ańyzǵa aınalǵan dúldúl kúıshi Óskinbaıdan Jumaǵul, Hamıt, Murat, Ishan atty tórt ul, eki-úsh qyz dúnıege kelgen.

Óskinbaıdyń jeti perzentiniń ishinde Hamıt óz zamanynda Mańǵystaý óńirindegi ataqty ánshilerdiń biri bolǵan. Uly Otan soǵysyna attanǵan saparynan habarsyz ketken azamattardyń biri. Al Óskinbaıdyń Muraty óner tarıhy tórinen oryn alǵan ataqty da talantty kúıshi, qazaq kompozıtorlarynyń biri. Óskinbaıdan órbigen Murattyń kúıshilik óneriniń bastaý qadamy ósken uıasyndaǵy ádemi dástúrde jatyr desek, aqıqat shyndyq kórinisi. Murat Óskinbaıuly 1904 jyly qańtar aıynyń birinshi juldyzy kúni dúnıege kelgen. Kindik kesip, týyp-ósken jeri Mańǵystaýdyń Qaraqıa aýdanyna qarasty Jetibaı eldi mekeniniń"Jetibaı qudyǵy" atalynǵan jer. Alty-jeti jasynda anasy qaıtys bolǵan bala Murat aǵa, inisi, apalarymen birge ákesi Óskinbaıdyń qolynda tárbıelenedi. Turmys jaǵdaıyna baılanysty jóndi saýat ashýǵa múmkindigi bolmaı, jastaıynan eńbekke aralasady. 1932 jylǵa deıin Kendirli, Fetısov tuz óndirý kásipshilikterinde, Túrikmen KSR-i"Qarabuǵazsýlfat" tresi Sartas kásipshiliginde qarapaıym jumysshy mindetin atqardy.

1934 jyly Túrikmen KSR-i Mádenıet komısarıatynyń uıǵarym-nusqaýymen Qarabuǵaz halyq teatryna jumysqa aýysady. Bes-alty jasynan ónerge eliktep ósken Murat Óskinbaıdyń kúıshilik ónerin jete meńgerip, óziniń bar ómir tirshiligin birjola ónerge baǵyttaýy osy 1934 jyldan bastalǵan.

1934 jyldan 1954 jylǵa deıin Túrikmen KSR-inde artısik qyzmet atqarǵan Murat Óskinbaıuly akademık kompozıtor Ahmet Qýanuly Jubanovtyń arnaıy shaqyrýymen Almatydaǵy Jambyl fılormonıasyna jumysqa aýysady, keıinnen 1960-shy jyldary uıymdastyrylǵan"Qazaqkonsertte" qyzmet isteıdi. 1965 jyly qurmetti demalysqa — zeınetkerlikke shyǵyp, 1967 jyly týǵan ólkesi Mańǵystaýǵa oralady.

— Bul ómiriniń sońǵy jyldary bolar?

— Iá, Jańaózen qalasyn meken etken Murat Óskinbaıuly 1982 jyly uzaqqa sozylǵan naýqastan ómirden ótti. Dúnıe salyp, topyraǵy buıyrǵan jeri ákesi Óskinbaı jerlengen"Qyrǵyn qaýymy" Qaraqıa jotasynyń"Dońaza" dep atalatyn jeri. Halyq óneriniń qaınar kózderiniń biri bolǵan talantty kúıshi, halyq kompozıtory Murat Óskinbaıuly ózi ómir súrgen ortasynda óner murasyn qaldyrdy. Bizdiń zaman taqyryptaryna arnalǵan tyń stıldegi"Jan ata", "Qoshtasý", nemese"Attanys", "Saılaý", "Jeńis", "1 Maı", "Otanym máńgi júrekte", "Qazaqstan", "Jetibaı", "Jańarǵan Mańǵystaý", "Halyqtar dostyǵy", "Birinshi kosmanavt"nemese"Óren", "Olımpıada -80" sekildi birneshe kúıleri kúıshi-kompozıtordyń óner tarıhyna qosqan ózindik úlesi bolyp tabylady. Murattyń kompozıtorlyq, oryndaýshylyq shyǵarmashylyǵyndaǵy otyzǵa tarta kúıleri arnaıy oqý oryndaryna arnalǵan oqýlyq retinde Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵynyń uıǵarym bekitýimen baspa betinde jaryq kórdi.

— Muratekeń kúıshi, kompozıtor ǵana emes, jyrshy, termeshi, aqyn retinde de kópke tanylǵan. Onyń belgili aqyn Esenǵalı Bókenbaevqa arnaǵan tolǵaýyn, Esaǵańnyń oǵan jyrmen bergen jaýabyn bilemiz.

— Onyń ras, onyń ózi shyǵarǵan jyr, terme óleńderi 1986 jyly"Amanat" degen atpenen kitapsha retinde baspa betinen jaryq kórdi. Jıyrmadan astam kúıleri kúıtabaqshalarǵa jazylyp, halyq arasyna keńinen taraldy. Oryndaýshylyq shyǵarmashylyǵyndaǵy otyzǵa jýyq kúıleri respýblıka radıo-teledıdar altyn qorynda, jıyrmadan astam kúıleri Qurmanǵazy atyndaǵy óner ınstıtýtynyń fólklorlyq bóliminde, júzden astam kúıleri respýblıka ǵylym akademıasynyń mýzyka sektory bóliminde saqtaýly. Qurmanǵazy atyndaǵy óner ınstıtýtynyń Býdanov, Jańbyrshıev sekildi túlekteri mezgilinde Murat shyǵarmashylyǵynan dıplomdyq jumys qorǵasa, akademık Ahmet Qýanúly Jubanovtan bastap, mýzyka óneri qaıratkerleri men zertteýshileri Q.Tastanov, B.Ǵızatov, Ý.Bekenov, T.Merǵalıev, jazýshylar Á.Kekilbaev, Q. Sydıyqov, taǵy basqa birneshe jýrnalıs qalamgerler óz eńbekteri men maqalalarynda talantty kúıshi, kompozıtor Murat Óskinbaıulynyń shyǵarmashylyǵy men oryndaýshylyǵy tóńireginde jyly lebizdi oı, pikirlerin jazdy. Murattan mańǵystaýlyq terme, tolǵaý óleńderi men kúılerin úırenbegen jas ónerpazdar kemde-kem. Olardyń qatarynda marqum Álqýat Qojabergenovten bastap, M.Panaev, S.Shákratov sekildi respýblıkamyzǵa tanymal dombyrashylar bar. Halyq ózi tańdaǵan, óz talǵamynan shyqqan ónerpazdardy keıingi urpaqqa shashpaı-tókpeı jetkizip otyrady, dáripteıdi. Máselen, Murat Óskinbaıuly ómirden ótkennen keıin 1984 jyly Jańaózen qalasynyń halqy onyń 80 jasqa , 1989 jyly 85 jasqa tolý qurmetine arnalǵan óner merekelerin uıymdastyrdy. Soǵan oraı, Jańaózen qalasyna taqaý Teńge eldi mekeninde M.Óskinbaev atyndaǵy kóshe dúnıege keldi. Qaladaǵy balalar mýzyka mektebine M. Óskinbaev esimi berildi. Qalanyń ekinshi shaǵyn aýdanyndaǵy ol turǵan meken-jaıǵa eskertkish taqta ornatyldy. Bunyń barlyǵy óner adamyna degen halyqtyq syı, qurmettiń shyn kórinisi dep túsingen jón.

Bul ómir boıy buzylmaǵan jáne buzylmaıtyn dástúr bolsa kerek.

— Sáke, sizdiń Murekeńmen alǵashqy tanystyǵyńyz qalaı bastaldy?

— Men Atyraý (burynǵy Gýrev) pedınstıtýty mýzyka fakúltetiniń irgetasyn qalasqanmyn, sol oqý ornynda sabaq berdim. Taǵdyr aıdap, dám tartyp 1980 jyly Jańaózenge kelip, Tólesin Álıev atyndaǵy mektepke qyzmetke turdym, ózim jataqhanada jatatynmyn. Bir kúni úziliste mekteptiń sol kezdegi muǵalimderi Sanalbaı Tasbolatov, Shárip Tólendıev úsheýmiz áńgimelesip turǵanbyz. Áńgime kúıge, kúıshilikke oıysqan kezde olar Murat Óskinbaıulynyń osy Jańaózende turatynyn aıtty. Buǵan men eleń ettim. Óıtkeni buryn Fort-SHevchenkoda qyzmet istep Atyraýǵa oralǵan matematık aǵamyz Zakarıa Qabdoluly Jumaǵazıevten Murekeń, onyń kúıshiligi jaıynda estigen bolatynmyn. Sondyqtan áńgimeni tótesinen tarttym:

— Ol kisini qaıdan tabýǵa bolady, meken-jaıyn biletinder bar ma?

— Osy mektepte, besinshi synypta onyń nemeresi oqıdy ǵoı, sodan bilýge bolady, — dedi Sanalbaı.

— Jaqsy endeshe, sol synypta búgin meniń sabaǵym bar edi, — dedim men.

Sonymen 5-synypqa bardym."Synypta Ázirbaı Óskinbaev degen bala bar ma?" — deımin."Menmin", — dep kishkentaı, aryq qara bala ornynan kóterildi. Murekeń jaıly surastyryp, meken-jaıyn jazyp aldym. Ol kezde olar umytpasam, qalanyń ekinshi shaǵyn aýdanynda, eki bólmeli páterde turady eken. Bir kúni izdep bardym. Esik aldynda Murekeńniń zaıyby Nurbalqan sheshemiz samaýyr qoıyp jatyr da, úıde biri — iri tolyq ta, ekinshisi — aryqsha, qaǵilez kelgen eki kisi otyr eken. Aryqshasy bul úıdiń qonaǵy bolyp shyqty. Aty Seıilhan, rýy — jappas, kóp jyl gazet redaktory bolǵan ónerli jan bolyp shyqty. Birer kúı tartty. Kezek kelgen soń men"Jaldyqarany" tarttym."Mynaý Qalıdyń tartysy ǵoı", — dedi Murekeń. Bul — Qalı Jantileýovty aıtqany. Áńgime sheshilip sala berdi. Sol tanysýymyz joldastyqqa, joldastyǵymyz syılastyqqa ulasty.

— Sizdi jurtshylyq Murat Óskinbaıulynyń ónerin, onyń kúılerin nasıhattaýshy, zertteýshi retinde biledi. Muny Murekeńniń ózi qup kórip, rıza boldy ma?

— Bir ret úıine baryp otyrǵanymda aǵamyzǵa kúılerin jazyp alyp, notaǵa túsirsem degen oıymdy aıttym."Talaı adam keldi, shyǵaramyz dep, jazyp alady da, "shý qaraquıryq" degendeı habarsyz ketedi", — dep jatyr Nurbalqan shesheı. Sodan onyń úsh-tórt kúıin jazdym. Olar"Órleý", "Otanym máńgi júrekte", Murattyń oryndaýyndaǵy Óskinbaıdyń"Bulbul aqjeleńi" bar. Ekinshiden, bul isti qolǵa alýyma sol kezde mádenıet salasynyń basshylyǵynda júrgen T.P.Dogadovanyń kúıshi-kompozıtor kúılerin notaǵa túsirý jónindegi usynysy qamshy boldy. Árıne, menen basqa da keıbir dombyrashylar onyń shyǵarmalaryn túsirmek bolǵan, biraq bul ońaı sharýa emes jáne olardyń túsirgen keıbir notalaryn tyńdap kórgen Murekeń jaryqqa shyǵarýlaryna qarsy bolǵan. Meniń jazǵandarymdy tyńdaǵannan keıin ózi"Serik, seniki durys, jalǵastyra berýińe bolady", — dep, yńǵaı tanytty. Murattyń"Otanym máńgi júrekte", "Olımpıada — 80" atty kúılerin tuńǵysh ret orkestrge shyǵaryp, ózine tyńdattym.

— Sonymen, Sáke, Murat Óskinbaıuly kúıleriniń notasyń jáne kúıtabaǵyn shyǵardyńyz, bul ustaz-aǵa, dara talant aldyndaǵy inilik paryzdy oryndaýyńyz, qazaqtyń kúı ónerine, onyń urpaqqa jetýine, bolashaqta saqtalyp, jasaı berýine qosylǵan zor úles dep baǵalansa kerek-ti.

— Murat Óskinbaıuly ózi ólse de óneri ólmeıtin, halqymyzben birge jasaı beretin san qyrly, sańlaq tulǵa. Sondyqtan da onyń kúılerin nasıhattaý, taratý, urpaqqa mura ǵyp qaldyrý isi jalǵasa beretinine senemin. Kóp eńbektený, izdený nátıjesinde 1996 jyly Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵy janyndaǵy"Daık-press" baspasynan"Murat Óskinbaev kúıleriniń jınaǵy" atalatyn kitapty jaryqqa shyǵardym. Jınaqqa resenzıany Qazaqstan Kompozıtorlar odaǵynyń sol kezdegi birinshi hatshysy Bazarbaı Jumanıazov jazdy. Alty myń danamen jaryq kórgen jınaqqa kúıshi-kompozıtor Murat Óskinbaıulynyń men notaǵa túsirgen on eki kúıi, A.Toqtaǵanov túsirgen bir kúıi endi. Sonymen qatar Mańǵystaý halyq kompozıtorlary shyǵarmalarynyń Murekeńniń oryndaý sheberligindegi on jeti kúı, barlyǵy 30 kúıdiń notasy jaryqqa shyqty.

Sondaı-aq meniń oryndaýymda 1986 jyly kúıtabaq shyqty. Munda halyq kompozıtorlary Qońyr Júsiptiń"Qońyr", Abyldyń"Naratý", Óskinbaıdyń"Bulbul aqjeleńi", Esirdiń"Kúntaıy" jáne Murattyń"Qudaǵaıy" bar.

Asqar taýlar alystaǵan saıyn bıikteıdi ǵoı. Murekeń de aramyzdan ketip, ýaqyt alshaqtatqan saıyn asqaqtaı túsýde. Onyń 80, 85, 90 jyldyq mereıtoılary munaıshylar qalasy — Jańaózende atalsa, endi mine, ǵasyr toıy oblys ortalyǵy, aq shańqan qala — Aqtaýda atalýda. Jýyrda oblystyq fılarmonıaǵa Murat Óskinbaıulynyń aty berildi. Óner adamynyń baqyty osy shyǵar dep oılaımyn. Ol óziniń kúmbir qaqqan kúıleri syndy urpaqtar jadynda jańǵyryp, saqtala bermek. Onyń kózin kórip, ónerin zerttep, jalǵastyryp júrgen biz úshin munan artyq qýanysh bar ma?!

Qazan, 2004j.

---