InfoHub Logo

"Qazaqstan kınosynda eń bastysy — óz halqyńdy ózine minez-qulqymen jáne ózindik oı túıindeý erekshelikterimen kórsete bilý dep túsinemin. Keshegi, búgingi, erteńgi kúnimiz týraly kartınalar kerek. Keshegimiz — bul bizdiń tarıhymyz, búgingimiz — bul jańa dúnıeniń adamy, ol Baıqońyrdan ǵaryshqa shyrqaıdy, ol qazyna araly atanǵan Mańǵystaýdy ıgerýde, ol jańa kelbetti Qazaqstandy jasaýda. Erteńimiz bolsa — jer sharynyń búkil halqy meniń úıime qonaqqa keletin araıly shaqty ańsaý ǵoı", — depti Nurmuhan Jantórın óziniń sońǵy suhbatynyń birinde. Onyń munan jıyrma jyl buryn kóregendikpen aıtylǵan osynaý paıymy aqıqatqa aınaldy. Kók baıraǵy jelbiregen Qazaqstan búginde tórtkúl dúnıege máshhúr egemendi memleket, qazynaly Mańǵystaý óndirisi órlegen, mańdaıaldy oblysqa aınaldy.

Óziniń týma talantymen talaılardy tánti etken, óner qaıratkeri, Qazaqstannyń eńbegi sińgen jáne halyq ártisi Nurmuhan Jantórın 1928 jylǵy sáýirdiń 22-sinde dúnıege kelipti. 1950 jyly Almaty kıno mektebin, eki jyldan keıin Tashkent teatr óneri ınstıtýtyn bitirgen ol Almatydaǵy Muhtar Áýezov atyndaǵy Qazaq akademıalyq drama teatrynda akter hám rejıser qyzmetin atqarady. Alǵashqy rólin Mark Donskoıdyń "Alastalǵan Alıtet" fılminde 1949 jyly oınaıdy. Ol kınofılmderde 74 róldi somdap, M. Áýezov atyndaǵy qazaq memlekettik akademıalyq drama teatrynda 28 keıipkerdiń beınesin jasady, "Orman balladasy", "Medaldiń úshinshi jaǵy", "Qarataýlar qazynasy" sıaqty kórkem fılmderdiń rejıseri boldy. Onyń oınaǵan Batyı ("Danııl-knáz Galıskıı"), qoıshy ("Amýlanǵa"), Taǵaı ("Jora"), Tanabaı ("Qosh, Gúlsary"), Shoqan ("Onyń ýaqyty keledi"), Beıbarys ("Sultan Beıbarys"), taǵy basqa rólderi burynǵy odaq kınosynyń altyn qoryna qosylǵan-dy. "Ananyń unamsyz balalary bolmaıtyndyǵy sıaqty meniń de unamsyz rólim joq Olardyń árqaısysy ózinshe tartymdy. Kez kelgenine eńbegimdi sińirdim. Árıne, óziniń aýyrshylyǵymen, tereń psıhologıalyq ıirimderimen Shoqanmen nemese Beıbaryspen teń túsetini sırek bolar, degenmen, olardyń árbiri men úshin ystyq", — deıdi Nurekeń óz rólderi jaıynda.

Nurmuhan syndy bolat kezdiktiń qyn túbinde jatpaıtyndyǵy aıdan anyq-ty. Sóıtip, onyń uzaq jylǵy jansebil eńbeginiń, ekrandyq ómiriniń juldyzdy saǵaty da soqty. Ony "Sultan Beıbarys" fılmi ákeldi. "Sozvezdıe-90" atty Búkilodaqtyq festıválde kórsetýge usynylǵan 68 fılmniń 20-sy konkýrstyq baǵdarlamaǵa jiberiledi, ishinde atalǵan fılm bar edi. Talantty degen 250 akterdiń arasynan Nonna Vıktorovna Mordúkova men Nurmuhan Jantórın "Akter mamandyǵyna qosqan kórnekti úlesi úshin" atty arnaýly júldege jáne dıplomǵa ıe boldy.

Ol kınematografıada etek alyp bara jatqan jaǵymsyz ózgeristerge, arnaıy kórinister qýýshylyqqa árdaıym qynjylys bildiredi. Olardy óner týyndysy deýge kelmeıtin, jeńil jolmen aqsha tabýdyń áreketi dep uǵady. "Ókinishke oraı, sońǵy bes jyldyń ishinde bizdiń kıno zorlyq-zombylyq pen erotıkany kórsetýge zor kóńil bólip, oılanbastan batystyń fılmderine, olardyń da nashar týyndylaryna elikteýdi shyǵardy. Ádettegishe kartına ádilettiliktiń ornyǵýymen aıaqtalsa da, onyń ón boıynda jaǵymsyz tıpterdiń tóbelesi, urlyǵy, zorlaýy oryn alady... Munda kıno tilindegi erekshelikke, oıyńdaǵy názik sezimtaldyqqa oryn joq, muny jaǵymdy úrdis deýge áste kelmeıdi", — deıdi.

Nurmuhan aǵa sońǵy suhbatynda: "Men qazir eki fılmge birdeı túsip jatyrmyn. Ekeýi de meniń qaıǵy-qasiretti kóp-kórgen halqym jaıynda. Biri 30-jyldary Qazaqstandy jaılaǵan ashtyqtyń tragedıasy, bul rejıser Damır Manabaevtyń "Súrjekeı — ajal perishtesi", ekinshisi áıgili orys jazýshysy Mıhaıl Prıshvınniń ǵasyr basyndaǵy Qazaqstanǵa sapary jónindegi ocherki negizinde jazylǵan "Qara arab" fılmi...", — degen eken. "Kóziń tiride bar asylyńdy berip ketkiń-aq keledi..." Bul — Nurmuhan aǵamyzdyń armany edi, óıtkeni, alpystan jańa asqan shaǵynda, 1990 jyly mamyrdyń 2-sinde onyń júregi soǵýyn toqtatty. Ol áli de kóp nárse tyndyrýǵa, jumys jasaýǵa qushtar-dy. Ókinishtisi, sum ajal onyń oıǵa alǵan isterin aıaqtaýyna múmkindik bermedi...

Halyq jazýshysy, jerlesimiz Ábish Kekilbaev "Ol túngi aspandaǵy Temirqazyq juldyzdaı tanymal edi" degen esteliginde oqýshy kezinde kórgen "Qozy Kórpesh — Baıan sulý" fılmindegi Qodar beınesi umytylmastaı este qalǵanyn, bul fılm Qodardy kórermen jadynda qalardaı tamasha somdaǵan Nurmuhan Jantórınniń fılmi bolǵanyn jazady. Mine, osydan bastap Jantórın dańqy Temirqazyq juldyzdaı jarqyraǵan eken!

Al, qazirgi kınokórermender ony akterdiń sońǵy oınaǵan rolderiniń biregeıi "Sultan Beıbarystaǵy" Beıbarys dep biledi, kókireginde Nurmuhan Jantórın solaı jattalyp qaldy, óner áleminde tek dara daryndar ǵana osylaısha kóp júregine jol tapsa kerek-ti...

"Sahna áýlıesi" atanǵan sańlaq akterdiń otbasylyq jaǵdaıyna keletin bolsaq, Nurekeńniń zaıyby, teatr zertteýshisi Margarıta Iovleva-Jantórına óz esteliginde eriniń rýy Adaı, al onyń anasy Ǵazızanyń Esentemir qyzy ekenin aıtady. Aǵamyzdyń sońynda, asyldyń synyǵyndaı bop qalǵan qos qyzy Baqyt pen Janna bar, biri fılolog bolsa, ekinshisi-teatr zertteýshisi.

Jýyrda ǵana óziniń bes jyldyǵyn atap ótken oblystyq mýzykalyq drama teatry Nurmuhan Jantórın atynda. "Teatr ashylǵannan keıin oǵan kimniń atyn berý kerek degen saýaldyń týyndaıtyny zańdy ǵoı. Osyǵan oraı san alýan usynystar, talas pikirler bolmaı qalǵan joq, joǵary jaqtan bizdiń kıeli ólkemizge úsh qaınasa sorpasy qosylmaıtyn bireýlerdiń esimderin berý kerek dep, tyqpalap jatqandar boldy. Alaıda, bizdiń qalaýymyzdaǵy Nurekeń qaı jaǵynan da kelip turdy, óıtkeni Mańǵystaý onyń tarıhı otany, ózi qazaq teatr, kıno ónerine ólsheýsiz úles qosqan uly akter, qaıtalanbas tulǵa, ult maqtanyshy. Sonyń ózinde biz bireýler aldymyzdy orap keter degen oımen barynsha asyqtyq jáne onymyz durys ta boldy", — dep áńgimeleıdi teatr dırektory Nurnıaz Muhanov.

Oblystyq mýzykalyq drama teatryna N. Jantórın esimi berilip, "Teatr ónerindegi tulǵanyń róli" atty ǵylymı-praktıkalyq konferensıada oblys ákimi Q. Kósherbaev sóz sóıledi. "Talant bolyp týylý — táńirdiń isi. Oǵan kıno alańy men teatr sahnasy — taǵdyr bolǵanda, Jantórın bolý — jazmyshtan!... "

Ol — Týmatýgı, Qodar, Kebek, Syrym, Moler, Iago, Makbet bolyp sanamyzda saqtaldy, ásirese kıno ónerinde Shoqan Ýálıhan, Sultan Beıbarys bolyp kókiregimizge jattaldy.

Kim bilgen, bálkim qypshaq dalasynyń bir túp jýsanyn ıiskeýdi ańsap turǵan Beıbarys-Jantórın qandy qıan — Jaıyǵy men muńdy qıan Mańǵystaýyn ańsap kózine jas alǵan bolar. Ón boıyna týǵan halqynyń kıesi juqqan perzenttiń sol bir tamshy jasy búgin onyń babakúldigi — Mańǵystaý topyraǵyna sińdi dep bilemin... Eń alǵash Qazaq Ulttyq teatryn qurý týraly qaýlyǵa 1926 jyldyń 13 qańtarynda Qazaqstan Ortalyq Atqarý Komıtetiniń tuńǵysh tóraǵasy, jerlesimiz Jalaý Myńbaıulynyń qol qoıǵandyǵy belgili boldy. Mańǵystaýlyqtar úshin bul da qýanyshty jańalyq bolýy tıis. Qasıetti ólkemizden shyqqan óz zamanynyń kóshbasshysy bola bilgen daraboz perzentterdiń qataryna taǵy da bir at jazyldy. Nurmuhan Jantórınniń esimi elge oraldy...", — degen-di ol sózinde.

Osy oraıda Meńdekesh aqynnyń Tólegen Aıbergenovke arnaýyndaǵy myna jyr joldary esime túsedi.

... Júzińdi alǵash kórgende-aq bitken bir senim
O bastan oqshaý tý tige kelgen jyrshy ediń,
Ólgennen keıin, kóp joqtap júrmiz ózińdi —
ólmeske aıaq basqanyń shyǵar bul seniń!

Iá, ózi bolmasa da esimi, rýhy kúlli dúnıeni sharlap kelip, altyn qazyǵyn babakúldiginen tapqan Nurmuhan Seıdahmetuly Jantórın esimi de halyq jadynda saqtalyp, urpaqtarymen birge jasaı bermek.

---