InfoHub Logo

— Qudaı-aý, masqara boldyq! Telearna qyzmetkerleri kórsetken Abaıdyń sýretin «tanymaımyn» dep ana Dastan bizdi tirideı jerge tyqty!

— Iá, masqara bolǵanymyz aıdan anyq! Endi tolassyz tekserip keler komısıada shek bolmaıdy deńiz.

Jas ustaz Jaına keshegi bolǵan jaıdyń búgin áli órti óshe qoımaǵanyn asa aýyr oqıǵaǵa balamasa da, ózgelermen birdeı kúıgelektenip júr. Dastannyń synyp jetekshisi bolǵandyqtan, kóterilgen shýdyń ózin aınalyp ótpeıtinin de biledi. Qart ustaz tereń kúrsindi. Oǵan tekseris te, tipti dúleı daýyl da túk emes-tin. Ol bolashaq aldynda ózin aıypty sanap otyrǵan bolatyn. Qaı jerden jańyldy? Neden jaza basty? Jyldar boıy júıeli jumys istep kele jatqandaı-aq edi, endi, mine, oılamaǵan jerden oqýshylary aıdy aspanǵa shyǵardy.

— Komısıany qoıshy. Basymyzdy alar deımisiń? Búgingi táýelsiz kúndi amanat etken babalar aldynda sol qadirlisine qıanat jasaǵandaı ishim kúıip barady. «Abaıdy tanymaımyn» dep bezergen dál meniń shákirtterim! Kúlli adamzat bas ıgen qazaqtyń Abaıyn búgingi qazaq balasy tanymasa, onda meniń ustaz bolǵanym qaısy?-Ózin aqtar sóz tappaǵan Aıǵanym men Jaınany dırektor shaqyryp áketti. Endigi jıyn sonda bolmaq.

Jomart basshy búgin sulq otyr. Aıypty oqýshylardy da tegis jınatty. Ulylardy jyǵa tanymaıtyndardy qalaı jazalaryn bilmeı daǵdaryp otyrǵan kúıi bul.

— Iá, Aıǵanym apaı, keshegi oqıǵany estidińiz. Búkil Almatyǵa oqýshylarymyz mektepti esekke teris mingizgendeı etti.

Osy tusta Dastan shıq etip kúlip jiberdi. Balanyń tym-tym júırik qıalynda qymbat kólikpen ǵana júretin dırektor aǵaı esekke teris minip ketip bara jatqan edi. Kúlkili ǵoı, árıne!

— Áı, Temiruly, ne kúlki? Qazaq atam «kúlki arsyz» degen. Sen sonda kim boldyń?

Dırektor eń basty kináli Dastanǵa qyrǵıdan beter shúılikti.

— Qazaq atam tamaqty da arsyz dep aıtqan. Bárimiz de as-aýqat ishemiz. Siz de iship-jeısiz ǵoı. Sonda siz kimsiz?

Adýyndy dırektor toǵyzynshy synypqa endi aıaq basqan baladan mynadaı sóz kútpep edi. Tosylyp qaldy. Amalsyzdyǵyn Aıǵanym ustazǵa qabaǵymen tanytty. Qazir balaǵa qatty sóıleý de qıyn bolyp ketti ǵoı. Shirkin, keshegi keńes kezi bolsashy. Onda myna tilazar Dastandy dúreniń astyna alatyn edi.

— Dastan, balam, artyq sózdi qoıaıyq ta, keshegi jaıdy talqylaıyq. Túsindirshi. Nege telearna qyzmetkerleri kóshede senderdi toqtatyp, halqymyzdyń uly tulǵalarynyń portretterin kórsetip, «bular kimder?» degende, «tanymaımyn» dediń? Segiz jyl, bıyl toǵyzynshy jyl oqyp kelesiń. Eshteńege de úırene almaǵanyń ba?

— Apaı, Dastannyń esh kinási joq, — dep onyń synyptasy, Shákárimniń sýretinen shatasqan Shalqar sózge aralaspaq bolyp edi, dırektor tyıyp tastady.

— Joq, aǵaı! Til tıgizbeńiz!Biz máńgúrt emespiz!

— Onda nege kóz aldyńda kúnde ilinip turatyn ulylardyń atyn atap, túsin tústep bermediń?-Dırektor jaǵdaıdy shıelenistirip, ózi «máńgúrttik» dep ataǵan myna qubylystyń astaryn ańdaýǵa tyrysty.Bala degen shamshyl kelmeı me? Eger ol shamdanyp, býyrqansa, oıyndaǵynyń bárin aqtara salmaı ma? Jomart ustazdyń kútkeni de osyndaı urymtal tus bolatyn.

— Adam oıly suraq qoıa bilý kerek dep Aıǵanym apaı alǵashqy sabaqta-aq aıtyp edi. Men tek oıly suraqqa ǵana oıly jaýap beremin. Al ana tilshiler shalqar shabytpen kele jatqan Shalqar, Aıbar úsheýmizdi toqtatyp, Abaıdyń úlken portretin kórsetip, «mynaý kim?» dep sanasyz suraq qoıdy.

— Sanasyz dep tilshilerge til tıgizbe, Dastan! Sanaly bolsań, durys jaýap bermediń be?

Qart ustaz da Jomarttyń tásilin qoldap, tutanǵan shalany úrleı tústi. Jas ustaz Jaına bul astarly aıqastan habarsyz, ol kórgeniniń bárin tek týra maǵynada ǵana qabyldap, balalarǵa ursyp-ursyp aldy.

— Qazaq bolyp Abaıdy tanymaısyńdar. Bizden Baırondy, Pýshkındi surasa da, aıtyp beretinbiz.

— Apaı, Baıron degen fýtbolshy ma?

Dastannyń qaǵytpasyna Shalqar eki ıyǵy dirildeı kúlip, máz bolyp qaldy.

— Dastan, sonymen máńgúrttigińniń arǵy astaryn óziń de túsindirip bere almadyń ǵoı.

— Jomart aǵaı, anam-qazaq, ákem-qazaq, tilim-qazaq, tursam da páter jaldap, súrip jatqan elim-ǵajap! Men qalaı máńgúrt bolamyn? On bes jyl ómirimde on túrli mektepte oqysam, bergen bilimderin bir shoqyp, bir shoqymasam, men qalaı máńgúrt bolamyn?!

— Az mektepte oqymapsyń. Kóship-qonyp júrgenshe, sol aýlyńnan qozǵalmaı-aq otyrmadyń ba?-SHákirtteriniń bárin jyǵa tanı bermeıtin mektep basshysy sóz talastyryp, Dastannan kóp jaıǵa qanyǵyp qaldy. Qujatta kóp sóılemeıtin shyndyqtyń ózi aldyna kelip atylardaı bolyp aǵyndanyp turǵany bir jaǵy Jomartqa unap ketti.

— Aýyl mektebiniń tóbesi opyrylyp qulady. Sonda men úıindiniń ústinde otyryp ta oqı berýim kerek pe edi? Meniń qamymdy jegen ákem men anam «jaqsy mektepten oqy» dep Almatyǵa arnaıy kóship keldi.

— Aýyldyń balasy ekensiń ǵoı. Aýylda týyp, aýylda ósken qazaqtyń qazaqtyǵy da erekshe bolýshy edi!

— Aǵaı, namysyma tıe bermeńiz! Bir aqymaq sizge aıdy kórsetip, «Bul ne? Bilesiz be?» dese, qaıter edińiz? —Bul sózge qart ustaz ben basshy ishteı qýanyp ketti. Demek, bular Abaıdy biledi eken. Bile tura bilmeıminge basqan. Namysshyldaryn qaraı gór ózderiniń! Biraq osy úsheýdiń qylyqtary tańnan bergi joǵarydan zildene jetken sýyq qońyraýlardyń sebepkeri bolmap pa edi? Já, zil kórmegen Jomart pa bul? Odan da myna balalardyń saǵyn syndyrmaı, baǵyn taıdyrmaı, ómirden enshisin alyp berýge baýlýlary kerek. Sonda da oqýshylaryna bir ursyp alýdy jón kórdi.

— Jaraıdy, Dastan namysqa basyp eregesip keri jaýap beripti. Al Shalqar, Aıbar, sender qaıda qaldyńdar?

— Aǵaı, men sabaq ústinde biraz sóılegenimde, Jaına apaı «Úndemegen úıdeı páleden qutylady» degen maqaldy jattatqan. Jaýap berýge oqtaldym da, úndemeı-aq qoıǵanym jón bolar dep qoıa saldym.

— Sóıleıtin jer bolady, sóılemeıtin jer bolady. Sony da úıreteıin be men saǵan?-Jas ustaz byj ete qaldy.

— Iá, úıretesiń, Jaına. Úırete júrip, óziń de kópti úırenersiń. Jaı ǵana saýatty oqýshy tárbıeleý basty maqsat emes. Eń nurly betalys-ulttyq patrıotty tárbıeleý. Myna balalar keshe eserlikpen Abaıdy «tanymaımyz» dese, endi qaı kúni tentektikpen Shámshini «bilmeımin» dep shalqasynan túserin kim bilsin? Sondyqtan baryńyzdar da, balalarmen jumys jasańyzdar.

Bar jaǵdaıǵa jalǵyz kinálideı qıbyjyqtaǵan Jaına apaıyna kózi túsken Dastan basshynyń aldynda ony qorǵap sóıleı jóneldi. Aýyl qazaǵy sózden tosylǵan ba?

— Aǵaı, bilmestik bir ózimnen boldy. Shamyrqanyp, ishteı áldenege shıryqqan bir sátim edi. Keıde ózimdi-ózim túsinbeımin. Keýdemdegi sol kúshti qalaı atarymdy bilmeı, onyń qaıdan shyqqanyn ańǵara almaı alas uryp kele jatqanmyn. Óz suraqtaryma ózim jaýap tappaı júrgenimde, ana soraqy saýal sholt ete qaldy. Apyraý, Abaıdy tanymasam nesine qazaqpyn dep jer basyp júrmin?!Abaıdy bilmesem adamdyǵym qaısy? İshtegi álgi aty joq kúsh maǵan «joq» degen jaýap aıtqyzdy. Solaı aıtsam jón bola ma, álde shól bola ma, ol jaǵyn tipti oılap ta jatpadym. Sol úshin meni keshirińizshi. —Tebirene aǵynan jaryla sóılegen shákirtine qos ustazy súısine qarap qalysty. Tek Jaına ózin basshynyń aldynda pálege qaldyrǵan oqýshylaryna áli de yzaly edi.

— Asyqpa, Dastan, ol kúshtiń de atyn tabamyz. Oryndy-orynsyz alqyna berme. Sabaqtaryńa baryńdar.-Jomarttyń sońǵy sózinen soń Jaına úsh tentekti synypqa ertip ákeldi de, dırektor aıtqandaı «jumys jasady,» Jaına jaza retinde Dastanǵa eden jýǵyzyp, Shalqarǵa gúl baptatty. Al Aıbarǵa onyń ózi jany súımeıtin isi-jattaýǵa jańa maqal-mátelder berdi. Aıbardyń júregimen emes, jaı kózimen ǵana jattaǵan maqal-mátelderi oǵan ómirlik qaǵıda bolyp jarytpaıtynyn Jaına bilgen joq. Dastan kostúmin sheship tastap, eden jýyp júr. Kádimgideı bar yntasymen kirisip ketken. Synyp baǵbanyna aınalǵan Shalqar ara-tura sybyrlap sóılep qoıady.

— Dastan, sen ishimde aty joq bir kúsh bar dediń ǵoı. Sol shaıtan emes pe? Men ájemnen estigem, adamnyń ishine shaıtan kirip ketetin kezderi bolady eken. Sen jaqqa qaraıyn desem, sodan qorqyp turmyn.

Shalqardyń sybyryn eki dosynyń kúlkisi basyp ketti. Aıbar maqal oqýyn úzbeı kúlip otyr. Dastan eden jýatyn shúberekti syǵymdaı ustap, balań, rıasyz kúlkisin erkine jiberdi.

— Toqtashy, shaıtan dos, myna maqal ne deıdi? Taǵy da sóıleme deı me? «Kóp bil, az sóıle» delinipti. Halqymyzdyń ózi sózge qarsy ma, qalaı?

Aıbardyń bul sózinen soń Dastannyń oryndyqqa otyryp turyp kúlmesine lajy qalmady.

— Shalqar, qoryqpa, jaqyn kel. Dastannyń ishki kúshiniń atyn men taptym. Ol-mahabbat kúshi. Atyn bilmeımin dedi ǵoı, kimge ǵashyq ekenin bilmeı shıryǵyp júr dosymyz. Bissimillá demeı-aq qolynan ustaı ber. Shaıtan emes ol!

Óziniń ımandaı etip aıtqan syryn ájýaǵa aınaldyrsa da, shamdanar Dastan kórinbedi. Dostary bunyń ishki kúshine taǵar aıdar tappaı keńes quryp jatsa, qaıdan shamdansyn! Kúlkimen júrip eden de jýyldy, gúl de babyna keldi. Tek maqaldar ǵana Aıbardyń sanasynyń ár qıyrynda bólshek-bólshek bolyp qala berdi.

Al Jomart pen Aıǵanym Dastandy erkinen tys shamyrqandyryp, shegine jete shıryqtyratyn kúshtiń atyn taýyp ta qoıǵan edi. Ustazdar endi sol ishki kúshti qundy qasıetterge ǵana buryp, óreli áreket etýdi josparlap otyrdy.

    ***

Kúzgi Almaty qyzǵylt, sary tústerge kómkerilgen. Jaıdary jazynan kóz jazyp qalǵanyn moıyndaǵysy kelmeıtin tákappardaı shahar kúzge raı bermeı, áli de jylylyǵyn saqtaýda. Qazan aıy ortalanǵanymen, kún kózi áli de bolsa qýatty. Mektepke jaıaý keletin Dastan oıǵa batqan. «Kúzdiń aldamshy jyly kúnin jaz dep senip, jeńil kıinbe», — degen anasynyń sózi esine tústi. Nege anasy kúzdi aldamshy dedi? Oı túbine jete almady. Sol ózine tanys, ózgege tipti túsindirip jetkize almas belgisiz kúsh keýdesin taǵy qysty. Ǵaıyptan paıda bolǵan bul qubylysty Dastan ózi birazdan beri ańdyp júr. Biraq tolyq baıybyna bara almaı-aq qoıdy.Anasymen syrlasýshy edi. Sońǵy kúnderi qaýyrt tirliktiń qamymen onyń da murnyna sý jetpeı júr. Ákesimen sezimge berilip syralǵy bolǵysy-aq keledi. Biraq ákesi «kóńilshek bolma, ol jigittik emes» dep bunyń qaı sezimin bolsyn kóńilshektikke teńeı berdi. Sol sebepten de anasymen ashyq-jarqyn syr aqtarysar kúndi kútýden ózge amaly qalmaǵan.

Shýǵa toly mektep aýlasyna kire sala Dastan dostaryn jolyqtyrdy.

— Dastan, keńesý kerek dep ediń. Ne jóninde aqyldasamyz?

Aıbar men Shalqar Dastannyń aýzyn baǵyp, qatarlasyp tura qalypty.

— Bıyl el Táýelsizdigine jıyrma alty jyl tolady ǵoı.

— Ony bárimiz bilemiz ǵoı.

Shalqar túkke túsinbeı shuqshıyp qaldy.

— Paı, ákimniń jınalysyna kirip ketippiz ǵoı. Sen aıtpasań bodandyqtyń qyl qamytyn sheshkenimizge neshe jyl tolatynyn men jazǵan bilmeı de qalar edim.

Aıbar dosyn kelemejdeı jóneldi. Jaına muǵalımanyń jattatqan maqaldary oǵan darymapty.

— Tyńdamasańdar aıtpaımyn, — dep Dastan ketýge yńǵaılandy.

— Aıt, ishtegi kúshiń aıt dese aıt!

Qos dosy birdeı qoldaǵan soń Dastan sheshildi. Biraq ol sheshilip sóıleımin dep, sabaqqa keshigip kirýlerine sebepshi boldy. Túni boıy qurastyrǵan josparyn baıandaımyn dep, ózi syrttaı Kúlmeshan dep at qoıǵan fızık Asylbek aǵaıdyń dárisi alǵashqy sabaq ekenin de umytypty. Keshikkendi jany súımeıtin Asylbek úsheýin taqta aldyna turǵyzyp qoıdy.Sóıtti de kenetten suraq qoıdy:

— Ýaqytty nemen ólsheıdi?

— Fızıkada ma, álde halyq uǵymynda ma?

Dastannyń sózine oqýshylar dúrkireı kúldi. Ásirese eki beti narttaı janyp júretin Narımannyń ishegi úzilip qala jazdady. Alaıda qatal aǵaı kúlkini tez tyıdy.

— Iá, halyq uǵymynda nemen ólsheıdi?

Aıbar men Shalqar Dastanǵa ymdady. Dastan sıaqty olardyń ishten sóıleıtin kúshteri joq qoı.

— Altynmen de ólshemeıdi. «Ýaqyt altynnan da qymbat» degen uǵym bar.-«Dastannyń shaıtany jaqsy, ishinde otyryp alyp, únemi kerek kezinde aqyl aıtyp, sóıletip otyrady,» — dep oılady Shalqar. «Ǵashyq dosym mahabbat kúshiniń atyn tappaı júr edi, dáý de bolsa sol Altyn shyǵar», — dep topshylady Aıbar.

— Al sender sonda qansha mysqal altyndaryńnan aıryldyńdar? — Asylbek ustaz nyǵarlaı sóılep, keshikkenderin umytylmastaı etti. Qansha mysqal altyn joǵaltqandaryn anyqtaý úshin Dastan esep shyǵaryp taqtada qaldy. Ekeýi partalaryna jaıǵasty. Narıman artyna burylyp, Aıbarǵa tıise sóıledi:

— Altyn demekshi, senderde jalpy altyn buıym bolyp kórip pe edi?

— Áı, Aıaz ata, saýysqanǵa uqsap altyn áshekeıdi armandamaı, aldyńa qara!-Aıbardyń mysqylyna Narıman judyryqpen jaýap berdi. Onyń judyryǵy Aıbardyń judyryǵymen tiresip qaldy. Ornynan atyp turǵan Narımandy adymdaı jetken Asylbek ustaz toqtatty.

— Bir synypta oqyp júrip, bir-birińdi tútip jeýdiń az-aq aldynda tursyńdar. Sheshe almaı jatqandaryń neniń daýy?

— Aıaz atanyń qorjynyna talasyp qaldyq, — dedi Aıbar tistenip. Synypta kúlki kóterildi. Segizinshi synypqa deıin Narımannyń aq degeni alǵys, qara degeni qarǵys bolatyn. Synyptyń mańdaıaldy úzdigi bolǵandyqtan, muǵalimder oǵan qurmetpen qaraıtyn. Al Narıman sol qurmetke qatty mastanatyn. Nashar oqıtyn ózge oqýshylardy óz degenimen júrgizetin. Segizinshi synyptyń sońyna qaraı bunyń soryna myna úsheýi albastydaı sap etip dál osy synypqa keldi. Basqa segizinshi synyptar bolsa da, oqýshy sany az dep bularǵa jibermesi bar ma?Sodan beri Narımanǵa Aıaz ata degen mazaq at jabysty.Ony myna tili ashshy Aıbar oılap tapqanyn Narıman ishteı sezetin. Sol esesin úsh aqymaq sabaqqa keshiikkende qaıtarmaq bolyp edi, onysynan túk shyqpady.Úlgerimi nashar Aıbardyń judyryǵy tıdi. Osy oqıǵanyń bárine túıilip turǵan Narıman ózin pán olımpıadasyna daıyndap júrgen ustazyna erkin sóıledi:

— Asylbek Arynovıch, ol meni Aıaz ata dep aıdar taǵyp otyr. Sol namysyma tıip, oǵan qol kóterdim.

— Adamǵa etten ótip, súıekke jetetin at taǵý jaqsy is emes, Aıbar. Keshirim sura tap qazir!-Ustazdyń zildi daýsynan jasqanǵan oqýshylar siltideı tyndy.

— Aǵaı, men aıtaıynshy, Narıman ózi bastady. Artyna qarap, Aıbardy «altynyń joq» dep kúlki etti.

Altyn asyǵyp-aptyǵyp, muǵalimniń ruqsatyn da kútpesten jaı-japsardy baıandady.

— Altyn, altyn degenge sóz óziń jaıly dep oılap qaldyń ba? Seniń olardy jaqtaıtyn jóniń joq qoı múlde. Keshe kelgen...

Dosyna túıilgen qabaqty baıqasa, jany tyzyldaı qalatyn Dastan taqtany tastap Aıbardyń qasyna jetip kelip sózge kılikti.

— Keshe kelse qaıtedi? Erte týyp, kesh qalǵandar bar emes pe? Nútonnyń úsh zańyn jatqa bilem dep batyrsynba. Sol bilgenińdi ómirde kádege jaratý-batyrlyq.-

Oqýshylardyń kózine qatal bolyp kórinip, olardy tez basqaryp ketýdi oılaıtyn, negizi minezi qataldyqtan aýlaq Asylbek osy sát ishteı kúlkige qaryq bolyp tur edi. Dese de syrt kózge syr bermeı, sabaǵyn jalǵastyryp áketti. Daýdy da uzatpady. Balalardy ózara tatýlastyrǵan syńaımen fızıkanyń taǵy bir zańymen oqýshylardy tanystyrdy.

— Om zańynyń ómirde maǵan ne keregi bar?-dep tynysy taryldy Dastan.

— Atam zamanda súıegi qýrap qalǵan Omnyń zańyn oqyp mıym ashyp otyrǵanymdy sol Om jaryqtyq bile me eken?-dep typyrshydy Aıbar.

— Om zańynyń negizgi ózegi... — dep jaǵymdy qońyr daýsymen kúmbirleı sóıledi Altyn.

Ýaqyt shirkinde kidiris bolsyn ba? Adamnyń qalaýynan tys jyljyǵan qumdaı bolyp, eshkimge baıqaýsyz syrǵıtyn uly kósh emes pe bul? Bireýge baqyt, endi bireýge muń syılap kete beretin bir sáttiń ózi nege turarlyq! Iá, ómiriniń qyryq bes mınýty jany qalamaıtyn uǵymdarmen arpalysta ótken Dastan úziliste eshkimmen shúıirkelespedi.Uıqydan oıanǵanda júregin qytyqtaǵan belgisiz názik sezimine áldeqaıdan syzat túsirip alardaı alaburtyp otyr. Nege jadyraı almaı otyrǵanyn ózi de túsinbesten, kelesi sabaqqa kirdi. Orys tilinde Dastan erkin kósile almaıtyn. Qala balalaryndaı oıyn jatyq jetkizip, sý tógilmes jorǵadaı taıpalmaıtyn. Tusaýly attaı kibirtiktep, oqyǵany da, mazmunyn aıtqany da áýreshilik bolatyn. Búgin de sondaı bir orys tili sabaǵyn basynan ótkerip otyr. Jaına apaıy oqýshylarǵa tapsyrmalardy bastyrmalata berip, oılanyp-tolǵanýǵa mursha qaldyrmady. Dastanǵa bul sabaq asyǵyp-úsigip belgisiz baǵytqa júgirip bara jatqan bir beıbaqty eske túsirdi. Sonsha kóp tapsyrmadan basy aınalardaı bolyp, olardan ne qorytyndy shyǵararyn bilmeı dal uryp otyrǵanda, Jaına dál munyń atyn atap, taqtaǵa shaqyrmasy bar ma? Dastannyń beti dý ete qaldy. Birinshi sabaqta ózin jaqtaı til qatqan Altynǵa búıregi buryp qalǵan edi. Úzdik oqıtyn qalalyq qyzdyń aldynda oryssha shoqyraqtap uıatqa qalýdan qorqyp ketti. Tapsyrmanyń túri mynaý: «qazaqsha maqaldy orys tiline aýdar» dep esinen tandyrdy. Namysty qoldan bermeı, ózinde bar oryssha tildik qoryn jumsap aýdaryp baqty. Biraq onysy búkil synypty kúlkige batyrdy. «Er jigitke seıil de seıil, sergeldeń de seıil» degen maqal Dastannyń tárjimasynda ózgeshe órekpidi. Jaına taqtaǵa kóz qıyǵyn saldy da, dereý basyn shaıqady. Joqqa shyǵarǵan belgisi bul.

— Jazǵanyńdy daýystap oqy,-dep qatýlandy ustaz.

— Dlá batyra ı progýlka progýlka, ı hlopoty progýlka,-dep tanaýynyń astynan estiler-estilmesteı etip eleýsiz oqyp shyqqan Dastannyń únin jamyraǵan kúlki kómip jiberdi. Altyn betin basyp kúlip otyr. Onysy bul úshin uıalǵany ma? Narımannyń onsyz da shıqan qyzyl beti tipten adam kórgisiz bolyp ketipti. Aıbar partany qolymen urǵylap máz. Qatty kúlse, dybystan qalatyn ádeti. Qyran-topan kúlkiniń arasynda Shalqar ǵana áldeneni ymdap, buǵan kómekteskensip otyr. Qaıran dosynyń muny nóser kúlkiden qutqarǵysy-aq kelgeni baıqalady. Dastan árkimniń júzinen san túrli emeýrin baıqap, arpalys halge tústi. Kenet Jaına apaıyna qarap edi, ol da ezýin erkine jiberipti. Myna tordan qashyp shyqqan maımyl kórgendeı dýyldasqan oqýshylarǵa qoı deýdiń ornyna ózi qosyla kúlip turǵany qaıtkeni? Kúlki... Bir sát Dastannyń qulaǵy bitip qaldy. Shyńyldaǵan bir ǵana dybys qaldy. Kóz aldyna ózin ańsatqan qarapaıym, biraq tym ystyq aýyly elestedi. Eshkim ol jerde shala qazaqsha shúldirlemeıtin. Barlyǵy qazaqtyń qasıetti tilinde syılasa sóılesetin. Úlkenderdiń arasynda júrip nebir naqyl sózderdi jattap ósken týǵan aýylyna óksip jetip, muńyn shaqqysy keldi. Ózine ájeptáýir balama bolyp kóringen «hlopoty» sózi qulaǵynda turyp qaldy.

— Eı, aqymaq, hlopoty degen sózdi kimnen úırenip alǵansyń? — dep azýy aqsıa yrjıǵan Narımanǵa Dastan oılamaǵan jerden tap berdi. Naızaǵaıdaı jarq ete qalǵan lebizden synypty emin-erkin jaılap alǵan kúlki shirkin toqtady.

— Eı, Narıman, nege kúlesiń? Sen Asylbek Arynovıch degende men kúldim be? Asylbek aǵa Aryno VICH emes, Arynuly ǵoı. Aıbar seni Aıaz ataǵa teńegende, men kúlmep edim. Men saǵan Om zańynyń ómirde ne qajeti bolady dep suraq qoıǵanymda, sen jaýabyn tappaı jer shuqyǵanda, men tıtteı de tabalaǵan joqpyn. Al sen nege meni jerge qaratýǵa daıyn turasyń? Nege menimen juldyzyń qarsy?

— hm, Temiruly, ornyńa otyr,-dep tamaǵyn kenegen Jaına synyptaǵy shýdy baspaqqa beker tyrysty. Ony tyńdaǵan tiri jan bolmady.

— Sen ózińdi juldyz sanaısyń ba? Aqymaqtyń sózin tyńdap qaıtemiz, balalar. Odan da kelesi sóılemderdi aýdara bereıik,-dep Narıman tákapparlana sóılep ornynan kóterildi.

— Kelesi mátel— «Tyrnadan qaraýyl qoısań, basyńnan qıqý ketpes.» Bálkim, Dastan, sen aýdararsyń. Sen qazaq aýdarma tarıhyndaǵy juldyzsyń ǵoı!-Narımannyń sózi áli de tarqamaǵan ájýaǵa toly kúlkiniń semserin qaıta sýyrdy. Endigi kúlkige Dastan shydap turmady. Artyna bir qarady da, synyp bólmesinen ata jóneldi. Kóz aldynda qulaqqa jete jazdap teris aınalǵan ezýler ǵana qaldy. Tipti Aıbar da kúldi-aý. Ekpindep baryp jumys bólmesinen shyǵyp, korıdormen aqyryn kele jatqan Jomart aǵaıyn qaǵyp ketti. Oqýshysynyń júzinen qorlaný, namystaný, kúıiný sezimderiniń ábden aralasqan sıqyn kórip, dırektor onyń qolynan ustap toqtattty. Dastan shý asaýdaı boı berer emes. Jerden basyn almaǵan shákirtiniń ıeginen ustap, ózine qaratqan Jomart onyń móldir, nurly kózinen jas tamshysyn kórip, ańtarylyp qaldy. Ózine alǵash júzdeskende bergen utymdy jaýaptarynan soń, ustaz balany jigerliler sanatyna qosqan edi. Al sol jigerlisi búgin baýryna kirip keterdeı bolyp jasyp tur.

— Aǵaı, meni oryssha bilmegenim úshin jazǵyrdy, — dep qystyqty Dastan.

— Júr, synyp bólmeńe,-dep Jomart ony jetekteı jóneldi. Ne bolsa da balanyń kóz jasyn tóktirgen ahýaldy anyqtamaq. Synypqa dırektor kirip kelgende, beı-bereket shý sap tyıyldy.

— Mássaǵan, shaıtan dosym Jomart aǵaıǵa shaǵymdanyp, ony ertip kelipti,-dep ishin tarta tań qaldy Shalqar.

— «Progýlkasyn» jasaımyn dep kózi qyzaryp ketken be ǵashyq dosymnyń,-dep Aıbar barlaýshydaı Dastannyń ón-boıyn súze qarady.

— Bul ne shý? Jaına ustaz, balalardy sonsha betimen jibergenińiz ne? Búkil mektepti bastaryńa kóterdińder ǵoı. Endi baıandańyz, sabaǵyńyzda Dastanǵa qatysty ne jaǵdaı oryn aldy?

— Dastannyń qazaqshadan oryssha jasaǵan aýdarmasy sátsiz ári kúlkili shyqty. Balalar kúlip edi, ol synyptan shyǵyp ketti. Sodan soń...

— Sol sátsiz aýdarmany kórsetińizshi maǵan.

— Men ondaı uly sózdi qur jibermeıin dep ózime túrtip aldym. Aǵaı, oqyp bereıin, tyńdańyz. Dastansha aıtqanda, tárjima bylaı!-Narıman daýsyn naqyshtap oqı bastady.

— Óte sátti aýdarma. Naǵyz qazaq balasynyń aýdarǵanyn birden baıqaýǵa bolady. Men súısinip turmyn!

Dırektordyń myna sózine barlyǵy birdeı tańdana qalysty. Dastan eńsesin tiktep, Jomart ustazdyń kózine kózin qadady. «Kóńilin aýlaý úshin jaı súıeısaldy aıtyp tur ma, álde shyn nıeti me?» Ómir kórgen oıly janar men jasóspirimniń otty kózderi toqaılasyp turdy da, birin-biri sózsiz-aq túsindi. Sol sátte jany jaı tapqan Dastan kúlim qaqty.

Synypta tynyshtyq ornap, sabaq ary qaraı jalǵasty. Jomart Jaınaǵa qyrsyqqandaı synyptyń artqy jaǵyna baryp otyryp aldy. Jaına sasqalaqtap jalma-jan aýdarmaǵa jarmasty. «Myna kózsiz batyr kim?» sóılemin Narımanǵa tapsyrdy. Kostúminen qarny shyǵardaı bolyp turǵan Narımannyń aýdarmasy dırektorǵa tipten unamady:

— Kto etot bezglazyı bogatyr?-dep tárjimasyn senimdi oqyǵan Narıman ózine eshkimniń shabýylyn kútpep edi. Onyń oıynsha, aýdarmasy óte maǵynaly bolatyn.

— Narıman, dálme-dál aýdarmadan jańylys ketýge ábden bolady. Maǵynalyq tárjimaǵa júginýiń kerek,-dep Jomart eskertý berse de Narıman óz qatesin tappaı pushaıman boldy. Biraq bir tań qalǵany-Dastannyń júzinde kúlkiniń kóleńkesi de joq. Kemshilik kórsetken oqýshyǵa kúlip máz bolyp qalýdy táýir kóretin Narımannyń júreginde Dastanǵa búgin qatty kúlgenine ókingen tárizdi bir sezim qylt etti. Alaıda bas kótermeı jatyp ol álsiz sezimi birden óshti. Óıtkeni Jomart aǵaı Dastanǵa erekshe súısinispen qarap otyr eken. Narımannyń kóńilindegi manaǵy uıalý, ókiný sezimderin qyzǵanysh degen kúnshil ıttiń qyńsyly janshyp tastady...

Kún artynan kún júrdektegen saıyn mektep ómiri qyza tústi. Barlyq qoǵamdyq sharanyń taqyryby bireý-Táýelsizdik kúni. Dastan sonaý kúzdegi úsheýara keńesin endi ulǵaıtqan. Keńeske Altyn men onyń qurbysy Nuraı da múshe bolǵan. Ózara qımyldary tym saq, eshkimge syr aldyrar emes. Narımannyń ashýyna tıgeni de osy. Beseýiniń ne tyndyryp júrgenin bilýge qansha yntyqsa da, onyń sáti túspedi.

— Seniń atyńdy Arlan dep beker qoıǵan. Arlandyǵyń shamaly. Túk kádege jaramadyń,-dep Narıman oń qoly Arlandy bir sógip aldy. Synyptan barlyq oqýshyny shyǵaryp, beseýiniń sómkelerin tintkende eshqandaı erekshe derek shyqpady. Taǵy da olardyń ne istep júrgeninen habarsyz qala beretin boldy.

— Aıǵanym apaı kele jatyr!-dep Arlan jylansha ysyldady. Ekeýi dereý terezeni ashqansyp, gúlge sý quıǵansyp tura qaldy. Aıǵanym apaı bul kóriniske rıza bolyp, jadyraǵan júzben:

— Balalar, Dastan men Altyndy meniń bólmeme shaqyryp jiberińdershi. Olar maǵan kerek edi,-dep qaıta shyǵyp ketti.

— Taǵy da Dastan ba? Nege Dastan men Altyn? Altynnyń janynda ol kim edi?

— Ol taqpaqtap sóılep, Aıǵanym apaıǵa ábden unaǵan sıaqty ǵoı.

— Meıli, kimge unasa oǵan unasyn. Altynǵa unaýyna jol bermeımin. Josparym bar. Tek sen kómektesseń jetip jatyr.-Ekeýara sybyr uzaqqa sozylmady. Aýasy jeldetilgen synypqa kirgen qyzdar jaǵy tańdaılaryn qaǵa tańdandy. Keýdemsoq Narıman tazalyqty da óz qolyna alypty. Úziliste aıtylyp bitpes áńgimeler qyzýyna kirip ketken dúıim oqýshyny Arlannyń daýsy tik turǵyzdy:

— Balalar, qarańdar, Dastannyń jelkesinde bıt ketip barady!

— Bıt?

— Dastan?

— Bıt týraly maqal-mátel aıtarsyń, Bıteke?-dep Narıman Dastanǵa taıap kelip, ashyq soqtyqty. Uıattan órtenerdeı bolyp júzi janǵan Dastan partasynan turam degenshe Narıman jelkesinen basa qoıdy. Dastan keri burylyp, onyń qolyn bosatýǵa tyrysyp edi, shıqan sary qaýqarly eken, jiberer emes. Qyzdar qorqyp ketip, Jaına apaıdy shaqyrýǵa umtyldy. Dastan ashýmen julqynǵanda, aldynda turǵan partanyń qyryna mańdaıyn soǵyp aldy. Qyzyl qan dýyldap shyǵa keldi. Qandy kórgen oqýshylarda es qalmady. Kóz aldy tunyp ketken Dastandy Shalqar súıeı berdi. Aıbar jarany úrlep, «ustamańdar, tımeńder, vırýs túsýi múmkin» dep qaýipsizdikti qadaǵalap tur. Dastannyń qulaǵyna ákesiniń «taıaq jedim degenshe shıe jedim de» degen daýsy jetti. Namysty ákesi ulynyń shaǵym aıtyp, kóz jasyn kóldetkenin áste kórgisi kelmeıtin. Al anasy balasynyń mańdaıyna salqyn jel tıse de, aýyrsynyp, alańǵa beriletin. Sondyqtan Dastan Jaınaǵa da, tárbıe isiniń meńgerýshisi Kúnaıǵa da «baıqaýsyzda ózim qulap qaldym» degennen tanbady. Bunyń arǵy tórkinin túsinbegen Narıman jeńimpaz raıman keýdesine nan pisip, kelesi josparyn iske asyrmaq boldy.Ustazdardyń basym kópshiliginiń jáne Jomart aǵaıdyń Dastanǵa erekshe yqylas tanytqandary Narımannyń júregindegi qyzǵanysh seziminiń óshpendilikke aınalýyna túrtki boldy.

Sabaq sońynda oqýshylardyń barlyǵynyń qalta telefondaryna Dastannyń jelkesin ustap tyrjıǵan sýreti men bir aýyz mazaq sóz kelip tústi. Sýrettiń astynda:

Ákemde kredıt,

Sheshemde kredı,

Al meniń basymda bıt, degen sóz jazylypty. Oqyǵandardyń biri kúldi, biri bas shaıqap qoıa saldy. Endi biri otqa maı quıyp, ózgelerge tarata bastady. Taǵy bir tóńkeristeı tóbelesti kútkenderi de bar-tyn. Biraq Dastan taqtaǵa shyǵyp, eldi aýzyna qaratty. Judyryq jumsamady. Qarymtasyn kórkem sózben qaıtardy:

Bıt emes baq basymda,

Dlstarym, qurbym qasymda,

Baqty bıt dep biletin,

Aqylyń bar ma basyńda?!

Arlanyńdy ertip janyńa,

Qaraıypsyń ábden qanyńa,

Bizden tosyn syı kútip al,

Táýelsizdiktiń altyn tańynda!

Taqtaǵa ırek jazýymen shımaılaǵan Dastanǵa qoshemet bildirýshiler kóbeıdi:

— Paı de! Aqyn eken!

— Dostym, maqtamen baýyzdadyń. Jaraısyń! Mine, naǵyz jigit!-dep Altyn Dastannyń ataǵyn aıǵa asyrdy.

— Sýyryp salma aqyn ekensiń ǵoı. Burynǵy zamanǵa ketip qalǵandaı boldyq qoı, — desip aýyzdaryn ashyp, kózderin jumdy. Biraq bul kópshiliktiń tegis tańdanýynyń tek basy ǵana bolatyn.

— Ótiriktiń quıryǵy qysqa degen. Narımannyń saǵan nege shúıligip alǵanyn men sezetindeımin. Oniki jaı usaq kúnshildik qoı.-Qatarlasa aıańdaǵan Altyn men Dastan támam bolǵan kúnniń qorytyndysyn ózara aıshyqtap keledi.

— Meniń oǵan dushpan emes ekenimdi jaqynda túsiner dep oılaımyn! Múmkin bizdiń birlese kórseter tosyn syıymyz oǵan oı salar?

Dastan daýlasý nıetinen ada ekenin aıtyp, aq peıilimen Altyndy qýantyp tastady.

— Óz isiniń baıybyna jetýi ábden yqtımal. Ózi sabaqta alǵyr, uǵymtal. Biraq ózinen asyp oqıtyndardy unatpaıdy. Bul qasıeti ózgere qoıar ma eken?-Altyn oılana sóıledi.

— Alańdama, qurbym. Qyzǵanysh degen árkimde bolady. Keshe Shalqar ekeýiń qalta teoefondaryńa sýretke túskende men qyzǵanbady deımisiń?-Dastannyń áziline Altyn jadyraı kúldi.Bir aýyz jyly sózden bastaý alatyn dostyq atty uly sezim árkimge qonaqtaı bermeıdi. Dostyqtyń adaldyǵyn saqtaı bilgender ǵana, ómir synynan ótip suryptalǵandar ǵana osy sezimdi Temirqazyqtaı nyq nysanǵa aınaldyrady.. Keýdelerine tumar etip qadaıdy. Bul beseýdiń ishinde Altyn men Dastannyń dostyǵy sondaı rıasyz móldir edi. Al osy tym kirshiksiz sezimniń alaýlaǵan mahabbatqa aınalar kúni de alys emes-tin...

Kúle jetken dostardy Aıbar men Shalqar typyrshyp kútip turdy.

— Biz munda Almatynyń aıazyna tońyp tursaq, sender bizdi umytyp, kúlip mázsińder. Áne, támpish tanaýy qyzaryp, Nuraı kele jatyr! —Aıbar Dastandy sózben bir silkip aldy da, jol bastaı jóneldi. Dastannyń jaldap turyp jatqan páterine ózimsine kirgen Aıbar qupıa keńestiń kezekti otyrysyn bastap ketti. Shalqar jasaǵan slaıdtar dostardyń baı ıdeıasymen qulpyryp, jandy boıaýlarǵa malyndy. Ákesi men sheshesi jumysqa ketkendikten, dostar josparlaryn tolyq iske asyrýmen shuǵyldandy. Ári Dastannyń ata-anasy olar úshin kedergi emes edi, kerisinshe úlken qoldaý, kúsh berer qymbattylaryna aınalǵany qashan!

Táýelsizdik merekesi jaqyndaı berdi. Dostar mektep ujymyna ózderiniń ázirlep júrgen tosyn syıyn tańǵajaıyp etip usynýǵa jandaryn saldy. Jeltoqsanshy batyrlarmen kezdesýler jıi ótti. Tarıh bolyp qattalǵan egemendiktiń eńseli tarlandary týraly san jerde taqyryptar tolǵanyp, bútin bir qoǵam tolǵaqty tebirenis ústinde júrgendeı asa qasterli shaq bolatyn. Qoǵamnyń bir jandy bólshegi mektep bolsa, oqýshylar mundaı uly jańalyqtardan qalaı qur qalsyn!Olar el bastaǵandy qostap áketip, jalyndy mazdaǵan órtke aınaldyrýǵa qulshynyp turdy. Beseýdiń syıy týraly tiri jan bilmese de, olar daıyndyqtaryn arttyra tústi. Sabaqtaryna tıanaqty daıyndalyp, úlgerimi jaqsy oqýshylardyń qataryna qosylǵan Aıbar men Shalqar Dastandy tek esep sabaqtarynan qoltyǵynan demeıdi. Ózge pánderde Dastan synyptastarynan qalysar emes. Ásirese Qazaqstan tarıhy, qazaq tili men qazaq ádebıeti sabaqtary Dastannyń juldyzdy sátin týǵyzatyn tamasha múmkindikterge toly súıikti sabaqtary-tyn. Aryny basylǵan Narıman endi alystan sóz qaǵysýdan aryǵa barmady. Dastandy keketýge qolaıly sáttiń týýyn kútken syńaıy bar...

— At nópir qaǵazdyń tasasynan kórinbeı qalypsyń-aý, Jaınash!

Qart ustaz Jaınany erkelete sóılep, onyń júzindegi sharshańqylyqtyń izin seıiltkisi kelgendeı.

— Bulaı jalǵasa berse, oqýshy jaıyna qalyp, kádimgi qaǵaz kemirgen tyshqandarǵa aınalamyz ba dep qorqamyn.- Jas ustaz óz qorqynyshyn ashyq ańǵartty.

— Sen jassyń ǵoı. Jastyǵyńnyń jalynyn kópirgen qaǵazǵa jasytyp almaı, ult patrıottaryn tárbıeleýge jumsaýyń kerek. Óliara tus pa dep keıde oıǵa qalam. Óter bul qaǵazǵa tabyndyrǵan tyrbyń tus. Al qazaq eli ótpek emes. Sondyqtan taýsyla bermeı, erteńgi merekelik is-sharanyń barysyn pysyqtap alaıyq!

Qart ustaz sózi kóńiline dem berip, el bolashaǵyna ózin jalǵyz jaýaptydaı sezinip, kóńilindegi keleshekke degen qaýip muzy erigendeı bolyp, Jaına kúlimdep sala berdi. Balalarmen shyǵarmashylyq jumysta jany kiretin ol muqıat daıyndyqty bastap ketti. Sheshýishi sát jaqyndap keledi. Búkil qaladan qurmetti qonaqtar kelip, osy merekelik sharany tamashalamaq. Sátti shyǵaryna senimi mol. Óıtkeni Jaına bul iste jalǵyz emes. Janynda Aıǵanymdaı aqylshy tálimgeri turǵanda, jas ustaz neden taısalsyn!

Osydan otyz bir jyl burynǵy qandy qyrǵyndy eske alyp kúrsingenderdiń janyn aq ulpaǵa bóktirip, ulynan, qyzynan qapyda aırylǵan ákeler men analardyń qaıǵysyn tereń shóktirip Almatyny kóbik qar basty. Damylsyz jaýyp,tizeden asty. Úsh kún tynbaı qapalaqtaǵan qardy tazalap úlgermeı, qala bıligi ábden sasty. Al qardyń bulaısha qalyń jaýýy balalarǵa qýanysh ákeldi. Mektepten shyǵa sala jerge emes, qus tósekke aýnaı ketkendeı bir-birin qarly jerge laqtyra salady. Aýyrsynyp jatqan eshqaısysy joq.Týǵan jerdiń qoınynda qaryn jastanyp, alańsyz asyr salǵan táýelsiz eldiń balalary baqytty ǵoı, shirkin! Olardyń tap-taza jandary osydan týra otyz bir jyl buryn Almatyny qandaı qasiretke toly qasıet dúr silkintip ótkeninen beıhabar. Biraq qazirgi baqytty balalyq shaqtaryna rıza. Kishkentaı balalar bir-birin qar ústindegi jekpe-jekke shaqyryp jatqanda, Dastan oıǵa qaldy. Búgin qar atysqan myna eki bala erteń shyn qyrǵıqabaq qastarǵa aınalmasa eken. Qazir dosyn tobyqtan shalyp qulatqan ana bir bala eseıe kele kádimgi aıaqtan alar kúnshil bolmasyn!

— Ýa, bas aqyn, ne turys bul? Bolashaqty boljaǵansyp turǵan túrin!-Sańq etken Aıbardyń daýsy Dastannyń oı jelisin úzip jiberdi.

— Biz seni mekteptiń ishinen tappaı álektenip júrsek, seniń munda turǵanyńa jol bolsyn! Shalqar seni shaıtan kúshi bar dep shyn aıta ma deımin. Shaıtanyńa erip, aýlaǵa shyǵyp ketipsiń. Tipti dosyńa syr qylyp aıtaryń bolsa, birge shyǵar edik qoı!

— Aıbar, senen jasyrar syrym joq. Ata-anamdy kútip turmyn. Kele jatyrmyz dep edi.

— O, jigitter, merekege esh qatystaryń joqtaı oqshaý tursyńdar ǵoı. Bularyń jaramaıdy. Búgin óner men ǵıbratty tarıhtyń keshi bolmaq. Káne, at salysyńdar!

— Aǵaı, sizge aıtar mańyzdy sózim bar!-Dastan túıeden túskendeı etip buıymtaıyn dúńk etkizdi. Shalqar men Altynnyń da kelgenin kórip, Dastan ójettenip sózin jalǵady.-Ruqsat etińiz, búgingi merekege arnaǵan tosyn syıymyz bar edi. Sony jalpy senarıdiń arnaıy bir jerine ornalastyryp berińizshi!

— Ol ne tosyn syı? Balalar, sender qaljyńdap tursyńdar ma? Búgin búkil qala deńgeıinde merekelik shara uıymdastyryp jatyrmyz. Ol basty senarıge belgisiz bir tosyn syıdy qalaı engizemin?

— Men bilgenmin aǵaıdyń kelispeıtinin, — dep Shalqar jylamsyrap qoıa berdi. Osy sát Altyn men Nuraı da jylaýdyń az-aq aldynda tur edi. Aıbar turǵan ornynda kókke úsh ret umtyldy. Biraq qanaty joq, usha almady. Dastan túri buzylyp, ótine qıyldy:

— Aǵaı, bir múmkindikti jaýǵa da bergen qazaqpyz ǵoı. Onyń janygda óz shákirtterińizge senim artpaısyz ba? Siz senim artpasańyz, biz bolashaqqa qalaı bet alamyz?

— Jaqsy! Sendim! Aıǵanym apaılaryńa aıtyńdar. Tosyn syılaryńnyń retin sol kisi aıtady,-dep dırektor syıly qonaqtardy qarsy alýǵa shyǵyp ketti.

Aıǵanym «Jomart tentekterge senim artqanmen, olar balalyqpen búldirmese jarar edi» dep qaýiptengen kúıi, tosyn syıdyń kezegin keshtiń sońyna belgiledi.

Mekteptiń májilis zalynda Táýelsizdiktiń mereıtoıyna arnalǵan saltanatty kesh bastaldy. Kesh júrgizýshileri- oqýshylardyń bala qyrandaı sańqyldaǵan daýystary júrekterge jetti. Neshe ǵasyrlyq tarıh qoparylyp, ýaqyt kóshi keıin qaraı shegine berdi. Rıza bolyp súısingen kórermender alaqan qyzǵansha qol soǵýmen boldy. Qansha qazaq qyzyn qyrshynynan qıǵan, qanshama qazaq jigitin jastyǵynan aıyrǵan Jeltoqsan aqıqaty keń zaldy aldaspandaı tilip ótpese de, tolǵanysqa erik berip terbetip turdy. Kesh sońyna taıanǵanda, beseýdiń tynysy taryldy. Shalqar bozardy. Aıbar «ystyqtadym» dep kostúmin sheshti. Qyzdar ary-beri júrip, demderin zorǵa aldy. Qosalqy bólmedegi bul kúıgelek kúıdi keshti tizgindegen Narımannyń daýsy tipten asqyndyrdy:

— Mektebimizdiń 9-synyp oqýshylary daıyndaǵan «Táýelsizdike tartý» atty tosyn syıdy qabyl alyńyzdar!

Bıik rýh berer kúı áýeni aıaqtalmaı, sahnaǵa lap qoıǵan beseýdiń áreketi a degennen-aq barshanyń nazaryn aýdardy. Beseý ózderi de sezbesten tolqýdan arylyp, tiri obrazǵa ene berdi.

— El taǵdyry qyl ústinde!

— El taǵdyry nysanaǵa tigilse, er taǵdyryn qaqpaqylǵa salyp qarap tursaq, qazaqtyǵymyzǵa syn!

— Jigitter, búgin buǵyp qalsaq, tarıh keshirmeıdi!

— Jan bersek berermiz! Ózgege óz elimizdi ózekten teýip, qul etýge bermeımiz! Attan!

Sahnada sol jyldardaǵy stýdent jastarsha kıingen oqýshylar Almatynyń ortalyq alańyna attanyp bara jatqan kórinisti tiriltti. Qalyń kórermen dúrkirete qol soǵyp, zal jańǵyryǵyp ketti. Jomart óziniń qasynda otyrǵan qart ustazǵa masaıraı qarady. Onysy «qatelespedik. Dastannyń talant kúshi bizdi aldamady» degeni. Aıǵanym basyn ızep, nazaryn sahnaǵa aýdardy.

Mýzyka áýeni kilt ózgergende, alańdaǵy kórinis kózge urdy. «Elim» dep jan ushyrǵan jastar asqaq rýhyn jaýyna aldyrmady. Qol ustasa sheńber jasaǵan jastardy polısıa kıimindegi birneshe bala tarqatpaq nıette. Des berer beseý joq.

— Qazaqty shetten kelgen shirkinder bılemeıdi!

— Qazaqtyń jeri-qazaqtiki!

— Biz turǵanda qazaq jerin eshkim bólshektep, tonaı almaıdy!

— Tarańdar! Tarańdar!-dep aıǵaıǵa basqan saqshylar oqıǵany shıelenistire tústi. Biri kelip Altynnyń uzyn shashyna jarmasty. Burymdy qyz ushyp tústi.

— Jigitterin shetinen jaıpańdar! Qyzdaryn muzǵa otyrǵyzyńdar! Eshqashan týmaıtyndaı etińder!-dep saqshy bala qyryldaı daýystaǵanda, zal kúńirenip ketti. Keshegi Jeltoqsannyń jańǵyryǵy týra sol kúngideı jan bitip, bar bolmysymen boı kótergendeı boldy. Qonaqqa kelgen jeltoqsanshy batyr ata-ájeler jasty kózderin jasyrmaı-aq jylap otyrdy.

— Qyzdarǵa tımeńder! Qazaq qyzy-ultymyzdyń ary! Ony taptaýǵa jol bermeımiz!-dep umtylǵan Dastandy saqshy uryp qulatty. Dastan Altynnyń janyna top ete qalyp, eńsesin tikteı sóıleı jóneldi. Balanyń daýsy qarlyqpaı, bar boıaýymen bekem shyqty.

— Qazaqtyń qyzy, qyzǵaldaǵym, kóter basyńdy! Muz ústi emes bul! Týǵan jerdiń tońy da bizge qorǵan! Biz jeńemiz! Aqıqat biz jaqta! Aqıqat- qazaq ulty ómir súredi! Aqıqat-qazaq ulty joıylmaıdy!

— Batyrym, Atamekenimniń ardaqty topyraǵynda bizge sýyq ótpeıdi! Biz kótergen bul ún ǵasyrlarǵa Táýelsizdik bolyp jetedi!

— Qazaǵymnyń arýy, sen muz ústinde de kókteıtin qyzǵaldaǵymsyń, sen barda Qazaq ólmeıdi!

— Qazaq eri, sen súıgen qazaq eli óshpeıdi!

Balalardyń óz júrekterinen ótkize aıtqan sózderinen zal siltideı tyndy. Demin ishterine tartqan kórermender tik turyp, sahnaǵa antalaı kóz tastady.

Árqaısysy urandy sózben til qatqan sahnadaǵy oqýshylardan saqshylar taısalyp qashyp, kórinis aıaqtalǵanda, jeltoqsanshy ardager sahnaǵa jyldam kóterildi. Rızashylyq belgisi retinde uzaq soǵylǵan shapalaq úniniń báseńdeýin kútip turyp, ol sálden soń sóz bastady:

— Bul sol qyrǵyndy kózimen kórgen batyrlardyń bergen batasyndaı ǵalamat kórinis boldy. Balalar, káne, beri kelińder! Mynadaı jastary bar qazaqtyń bolashaǵy úshin esh qoryqpaýǵa ábden bolady!-Ardager kóz jasyn súrtip turyp, balalardy kezek-kezek súıdi.

— Táýelsizdikke óz tarapymyzdan syıymyz bolsyn dep oı tutatqan- Dastan dosymyz! — dep Aıbar úsh aı búkken shyndyqtaryn jaıyp saldy.

— Bizdi biriktirgen, dostastyrǵan Táýelsizdik degen uly merekeniń qurmetine daıyndaǵan tartýymyz!-dep Dastan saltanatty túrde pash etti.

— Ǵalamtordyń hanzadasy, kórkemdik árleýshi — Shalqar dosym, — dedi Nuraı .

— Al bizderdi qalanyń kelesi bir shetindegi mekteptiń saqshy bolyp oınaǵan shákirtterimen dos, baýyrǵa aınaldyrǵan Dastannyń anasy Aıkúmis apaı men Temir áke! Qoshemet sol qos jeltoqsanshy batyrlarǵa!

Altynnyń myna sózinen soń zal tegis shaqyrýsyz kelgen eki batyrdyń sahnaǵa shyǵýyn sabyrsyzdana kútti.

Osy kórinisti balanyń oıynyna balamaı, bar nıetterimen jabdyqtaryn daıyndap, áýenimen árlep, sazymen syrlaǵan Dastannyń anasy men ákesi sahnada tur. Mánerli sózdi ana bastady:

— Biz — jeltoqsanshy januıamyz. Jańaǵy kórinis-taza shyndyq! Muz ústine júrelep otyrǵyzyp, «týmaı qal» dep qarǵaǵandary da ras. Alaıda keńestik kesirli qarǵys qazaq eline darymady. Muz ústindegi sol qyzǵaldaq búginde kóktedi. Ol — bizdiń Táýelsizdigimiz. Al qudaı bizdi perzentsiz qaldyrmady! ! — Aıkúmis tolqyp ketip, kóz jasyn súrtip damyldady.

— Táýelsizdiktiń jyrlasa bitip bermes dastany bolsyn dep esimin Dastan qoıǵan edik! Sol Dastandaı balalar qazaqtaı máńgilik eldiń eńsesin ámanda tik ustaýǵa jaraıtynyna senemin!

Ár sózin nyq aıtqan Temirdiń lebizin sart-surt shapalaq julyp áketti. Bul kezde zalda barlyq jan tik turǵan edi. Dastan ózimen ıyqtas kelgen Narımanmen janar túıistirip qaldy. Biraq bul joly kózderi jyly ushqyn atyp, ekeýi de jymıysty.

---