InfoHub Logo

Tunjyrap barlyǵyna maqul dep bas ızep turǵan aýyl jansyz múlgıdi, qoı ústine boztorǵaı jumyrtqalaǵan mamyrajaı tirshilik. 

— Bulaı ne ishkenge, ne kıgenge jarymaı otyrǵansha, qalaǵa ketem dep julqyndy, Erjan. Ákesi men sheshesine tańǵy shaıda, túnde kórgen baılardyń ómirin ózek etken otandyq kınonyń keıipkerine eliktep. 

— Tórimizden kórimiz jaqyn, bizdi ólsek kim jerleıdi, balam-aý?! — dep zar qaqty kempir baıǵus daýysy dirildep.

— Jiber, barsyn! Aldyn tospa, kúnin kórsin! — dedi qaltyraǵan ákesi Oshan.

Erteńine «Oshannyń jalǵyz uly Erjan qartaıǵan áke-sheshesin tastap, qalaǵa kóship ketipti» degen sóz alaqandaı aýyldyń tóbesinde qalyqtap júrdi.

Qala ol múlde basqa tirshilik ortasy, ol san mádenıettiń oshaǵy, qalasań jaqsylyqqa, qalasań jamandyqqa dos bolasyń. Erjan kelinshegi men balasyn “Saıran” vokzalyna júgimen qaldyryp, ózi «jetim buryshqa» páter izdep ketti, ol atyn estigeni bolmasa, “jetim buryshtyń” ózin zorǵa tapty. 

Túrlerinen shańy shyǵyp turǵan topyrlaǵan adamdar shoǵyry, shetine ilingeni sol edi, «bólme, vremánka, bir kúndik qonalqy ma, qaı aýdannan kerek» — dep suraqtardyń astyna alǵan sary kelinshek etegine jarmasa ketti.

Aldaryna bir-bir stol qoıyp alǵan bes bıeniń sabasyndaı aýyldan tappaıtyn báıbisheler osynda otyr, stol beti adam taǵdyry sıaqty shımaq jazýlarǵa toly. Jandarynda súıeýli turǵan aǵash taqtalar da qyzyldy-jasyldy kóz jetpes usaq jazýlar, uzaqqa sozylǵan kirpish qabyrǵalardyń bos jeri joq, búkil qaladaǵy úıler men jerlerdi sanap alardaı, san formatty qaǵazda japsyrylǵan jarnamalar. Qala degeniń osy ma, sonda? Bar dúnıesin basqa eldiń paıdalanýyna berip qoıatyn dep oılady Erjan.

 — Qaısy aýdannan kerek? — dedi jańaǵy suraqshysy.

Aýyldan jańa kelgen qara qazaq qaıdan bilsin qalanyń qaı túkpirin. Bul turmaq oqyǵan-toqyǵan aýzyn aıǵa bilegen qazaqtardyń ózi Almaty qalasynyń shetin mańaılaı aldyma egemendikten buryn, qalaǵa turaqty tirkeýge qoıatyn jeti adamnan quralǵan komısıanyń ishinde bir qazaq joq. Qazaq Almatyǵa kelse, kósheni bylǵap ketetindeı qazaqqa úrke qaraıtyn sol zamanda, tym bolmasa stýdent bolyp sol tirkeýshilerden attap ótip qala ómirin kórý de bul beıbaqtyń mańdaıyna jazylmapty.

 — Zattarym “Saıran” avtovokzaly jaqta, — dedi kúmiljip.

Jańaǵy sary kelinshek Erjandy jetektep, bir stoldyń basyna kelip baǵalaryn kórsetti, ol jerde bólme 20 myń teńge, jazdyq úıler 35 myń teńgeden dedi. Qaısysy degendeı klıentine tesile qarady.

 — Bólme kerek! — dedi óz jaıy ózine belgili Erjan.

 — Men sizdi ertip barsam 3 myń teńge, osy jerden meken-jaıyn aıtsam, bir myń teńge — dedi sary kelinshek taqyldap.

— Bopty, 3 myń teńgeńdi al, ertip bar, — dedi Erjan. Aýylda 3 myń teńgeniń de úlken aqsha ekeni esine tússe de óz betimen taba almaıtynyna kózi jetip amalsyz kelisti.

Aqshasyn alǵan kelinshek jigitti ertip taksıge otyrdy, zýlap jatqan san kólikte esep joq, birimen-biri jantalasa jarysady.Artta qalsa onyń ryzdyǵyn alda ketkeni alyp keterdeı júıtkıdi. Baǵdarshamda ǵana yńq etip toqtaıdy, qaıta yshqyna tura umtylady. Tirshilik degen osy, qyzyldy-jasyldy dúnıege aldanǵan adamdar arpalysyp dúnıe qýyp asyǵyp barady...

 — Keldik, aqshańdy tóle — dedi sary kelinshek.

Selk ete qalǵan Erjan eriksiz qaltasyna qol saldy.

Bir burys kósheden teris aınalǵan ekeýi kók sur qaqpanyń qońyraýyn bezektetti. Áp-sátte álekedeı jalanǵan aryq qara kelinshek sylań qaǵyp esik ashty. Tórt jaǵy túgeldeı bıik dýalmen qorshalǵan kishkenteı aýlada, qyzyl qońyr túske boıalǵan úı, esik aldynda eki mashınalyq orynnan basqa jer joq, tar aýlany tymyrsyq bir ıis ábden torlap alǵan. Aýyldaǵy kókshýlan bulttary oınap turatyn, eki basyna buzaý qýsa jete almaıtyn óz aýlasyn eriksiz esine aldy.

 — Mine, mynaǵan turasyz — dedi, qara kelinshek bir kishkentaı bólmesin kórsetip.

 — Jaqsy jigitim — dep, sary kelinshek asyǵys taıyp turdy.

 — Saırandaǵy júgimdi qalaı alyp kelemin? — dedi qara kelinshekke jalynyshty túrimen.

 — Jaqyn jer, mine, myna qaǵazdy taksıge kórsetseń alyp keledi — dep, aıaq-qoly shapshań kelinshek aq qaǵazǵa syzyp bere qoıdy.

Keshki apaq-sapaqta áıteýir zorǵa kelip, óz bólmesine jaıǵasty-aý, bir úıli jan. Sharshaǵany sonshalyq bir tamaǵyn zorǵa iship barlyǵy murttaı ushty.

Qap-qarańǵy tún. Erjannyń beti jyp-jyly bolyp ketti, túsim be dep uıqysyraǵan onyń betin birdeńe jalaı bastady. Ne boldy saǵan Kamıla, qalaǵa kelip shabytyń basqasha ashylǵan ba dep kelinsheginiń atyn aıtyp, bir aýnap túsip, qyryndap jata bergeni sol, jelkesin yp-ystyq lep ópkende, selik etip basyn julyp aldy.«Ars» etip qaldy bir dybys, bir báleniń baryn sezgen Erjan qozǵalýǵa shamasy kelmeı, basyn kótergen boıy qatyp qaldy, betin ábden súıgen dáý maqulyq, shóli qanyp keri shegindi, tezdetip baryp shamdy jaqty, tanadaı qyzyl qońyr tóbet qarsy qaptalda jatqan áıeli men balasyna jaqyndap barady, ne isterin bilmeı abdyraǵan otaǵasy úı ıesine aıtýǵa ornynan tura júgirdi, ıt te artynan ere shyǵyp, Erjanǵa aıtpa degendeı ústi basyn timiskileı bastady. Typyr etse ala túsetin sıaqtandy buǵan. Miz baqpaı qasqaıyp, qońyr tóbettiń kelesi qımyldaryn baǵyp turýdan basqa sharasy qalmady. Baqaıshaǵynan bastap asyqpaı ıiskelegen ol, erkektigi tyrsıǵan jerge kelip biraz kidirdi, jep qoıa ma dep jany murnynyń ushyna kelgen Erjan odan saıyn siresip qatyp qaldy. Bókse jaǵyn tumsyǵymen túrtip-túrtip jibergen qońyr tóbet endi Erjannyń qoldaryn súıgishteı bastady.Osylaı qatań tekseristen ótkizgen aýla kúzetshisi zorǵa degende odan jylystady. Keri aınala óz bólmesine engen Erjan, endi aýyldaǵy esik ilmeıtin ádetine ábden ókindi.

Baǵanaǵy sasyq ıisti tún jarymda tolyq bilgen aýyldyń maýbas jigitiniń uıqysy shaıdaı ashyldy.

Búıtken qalasy qursyn dep, qolyn bir siltep tún jarymda áıel-bala shaǵasyn alyp aýylyna tura qashqysy keldi, esik syrtynda kúzetshi tuǵanyn sezip, tyrp etpeı basyn búrkep jata qaldy. Tuńǵysh ret óz qatesin túsingen Erjan barmaǵyn shaınap egilip jylady, áıelim estip qoımasyn dep aýzyna kórpesin tyǵa uzaq-uzaq egildi.

Bet-aýzy qyp-qyzyl bolǵan otaǵasy tańdy zorǵa atyryp tań namazynyń ýaǵynda ómirinde birinshi ret oıaý boldy. Esik aýzyna baryp, túndegi qońyr tóbetten qorqyp biraz turdy, oǵan bolmady, kishi dáreti qysyp barady, esikti aqyryn qıalap ashty, ıt kórinbedi, ol ıttiń tań namazdyń ýaǵynda uıyqtap qalatynyn bilmeıtin edi. Aqyryn baspalap tysqa shyqty, ádemi bir lep betin ópti, ony biler ol joq, ájethanaǵa aýyn syǵymdap zorǵa jetti.

Azannyń jandy balqytar, rýhty serpilter daýsyn estip rahattanyp dalada turyp kókke kóz tastady, kók deıtin qalada kók te joq, bulyńǵyr tuman ba, kók tútek pe birdeńeler qalyqtap júr.

Nege ekeni belgisiz Erjan túngi kórgen azabyn birden umytyp, azannyń sońǵy daýsymen úıge kirdi.

Uıyqtap ketken otaǵasyn kelinshegi Kamıla oıatyp jatty. «Áke, esik syrtynda dáý ıt tur» dep balasy Erjandy selk etkizdi, ornynan qalaı turǵanyn bilmeı qalǵan Erjan alasa tóbege basyn ura jazdady.

Túnde bolǵan isten ábden shoshyǵan Erjan aryq qara kelinshekti shaqyryp, ıtti syrtqa shyǵarýyn ótindi. Kózin ýqalap esik ashqan kelinshek:

— Ol osynda júretin ıt qoı, tıispeıdi, — dep esigin tars japty.

«Tıispeıdi» — degen sózdi maldanǵan úsheýi aqyryn tysqa shyqty, jańa týǵan buzaý arystannan qoryqpaıdy degendeı balasy aldarynda zaýlap barady. Oqys qımyldaýǵa Erjan qorqyp sap túzep keledi. It te arttarynan ıiskelep súmeńdep bir qalmaıdy. Esterine kúndiz — túni baılaýda turatyn úsh-tórt kúnde bir tamaq ishetin baıqus Aqtósi tústi, tamaq quıǵanda qansha qarny ashyp tursa da kerilip alys turýshy edi.

Bir shańyraq astyndaǵylar tańǵy shaılaryn iship bola, úı ıesi bulardyń lashyǵyna basyn suqty. Qazanbas, shúrshit kózdi alyp jigit, tilin burap sálem degennen ary asa almady. 

Ony tyńdar Erjan joq, bar esil-derti ne istep, qalaı jan baǵýdyń qamy. Aýylǵa qaıta ketip qalǵysy da keldi, biraq qý namys jibermedi, tisin-tisine basyp dalaǵa shyqty da, qara kelinshekti jek kórip tursa da amalsyz janyna jaqyndap, kún kóris boıynsha keńes surady. 

 — Ne mamandyǵyń bar? — dep julyp alǵandaı surady kelinshek.

 — Mal baǵý, — dep mińgirledi ol.

 — Ondaı jumys joq qoı qalada, ol úshin aýylǵa bar! — dep tótesinen qoıdy kelinshek.

 — Myna “Saıranda” júk tasýshy bolyp jumys isteýińe bolady, biraq ol úshin vokzaldaǵy tıisti adamyna tıyn beresiń jáne arba satyp alýyń kerek, — dep bir toqtady kelinshek. Aıaǵymen jer shuqyǵan Erjan “bar aqshamdy saǵan berdim, endi aqsham joq qoı” degendeı kelinshekke qarady.

— Bolmasa, Seıfýllın kóshesine baryp, arqańdy tosyp, jaldanbaly jumysqa jegilesiń — dedi de, kelinshek shyr etken telefon daýysyn estip úıine endi.

Qulaǵynda jańǵyryp qalǵan Seıfýllın kóshesin izdeı Erjan oǵan da keldi, tarıhtaǵy qyrǵyn soǵys jyldary bolǵanda el qorǵaıtyn qazaqtyń nar jigitteriniń barlyǵy osynda turǵandaı, eki ıyǵyna eki kisi mingeskendeı alpamsa azamattardy kórip, ózine basqasha qarady Erjan.

Qala zýlaǵan kólikter, ómir aǵysy sıaqty múlde tynshymaıdy, arly-berli zaýlaıdy da jatady, aýyldaǵy ózderiniń mań-mań basqan tabynnan qaıtqan sıyrlary kóz aldyna kelgen Erjan óziniń qalaı myrs ete túskenin bilmeı qaldy. Rasynda aýylda túnimen kók jáshikke úńilip, túste turyp, sham qoıar shaqta aýyldyń jalǵyz dúkeniniń aldyna keshke qaraı jer baýyrlap ushatyn qońyzdyń yzyńyndaı jınalatyn dostary kóz aldyna keldi, osylaı ómiri ótkenine kesh bolsa da ókindi.

Bulardyń kólikterge qaraǵandaǵy jalǵyz-aq armany, jumys berýshi bireý toqtaı qala ma dep eleńdeýden basqa dáneńe emes. Mine, óńkıgen dáý qap-qara kólik kelip, tejegishin basty, turǵandardyń barlyǵy solaı lap qoıdy. Betin kózildirikpen tumshalaǵan tyǵyrshyq áıel terezesin túsire “sen, sen” — dep tórt jigitti aldy da ketti, zýlaǵan boıy qaladan shyǵa bere bir úlken qaqpanyń aldyna kelip toqtady. “Túsińder de ishke enińder jumys istetetin adam” — bar degenshe, bir shombal erkek qaqpanyń kishkene esigin ashty. “Keshte kelip alyp ketem” — dedi de, keri aınalyp kelgen izimen júıtkip izim — ǵaıym boldy.

Tórt jigitti ishke ertip kirdi, biriniń ústine biri mingesip qalada adamdar tyǵylysyp júr, al mynaý múlde basqasha tórt tóńiregine kóziń tala zorǵa jetedi. Aq shańqan temirler taý bolyp ár jerde úıilip jatyr, birtalaı adam shatyr jasap, ystyq kúnde temir dánekerlep júr, mańdaılarynan aqqan terdi súrtýge de murshalary keler emes. Jańaǵy jigit sender myna jerde temirden qoldaryńmen tor toqısyńdar dep tóbedeı bop úıilgen sym temirdiń janyna ákeldi de, az-kem qarap turyp, bular jumysqa kirisýinshe keri qaıtty. Taq tóbeden tik túsken shildeniń aptap ystyǵy aýyldyń jigitterin jańa kórgendeı qadala, qýyryp barady. Temir navesterdiń asty odan saıyn janyp tur, oıpyrmaı-á! Temir denekerlegender netken ystyqtamaıtyndar dep qoıady Erjan ózine — ózi.Olardyń mıynyń ishi muz, ony muz jasap turǵan aqsha ǵoı» dep saldy birge kelgen jigitiń biri. Osydan keıin bularda «mılaryn muzǵa aınaldyryp» kúni boıy bir tynbaı jumys jasady.

Keshtete úıin adasyp emes, qaljyrap zorǵa tapqan Erjan búıtken qalasy qurysyn dep túnde tura qashqysy keldi.

Bul joly áıeli men balasyna da kórinbeı bezip ketkisi keldi, búginde alpaýyt qarjygerler aýyldyń barlyq jerin jalǵa alǵan. Olar ózbek pen qyrǵyzdy atyz basyna aınaldyra qonystandyryp, aýyl halqyn demalysqa jibergen. Erjannyń dostary túste oıanyp, túnniń ekinshi jartysyna deıin tele — jáshikke úńiledi. Bozbalalar qyzdy aýyldy aralap, «qaqpanyna» eshteńe ilinbese, aýyldyń jalǵyz dúkeniniń qońyraýyn bezektetip, apasynyń atyna qaryzǵa jazdyryp, ashysýǵa bas qoıady. 

Qalada buǵan bireý tuz tógip qoıǵandaı áke-sheshesin renjitip tura qashqan ol, dóńbekship jatyp tań ata uıqyǵa ketti. Kelinshegi otaǵasynyń qatty sharshaǵanyn baıqap tis jarmady, jaıshylyqta qoryldamaıtyn ol, mine, qorylǵa basyp, tar bólmeniń ishin basyna kóterdi. Kelinshegi balasy ekeýi qulaqtaryna maqta tyǵyndap zorǵa uıyqtady.

Erte turǵan Erjannyń oıyna qara kelinshektiń keshegi «Saıranda» júk tasýshy bolý úshin tıisti adamǵa tıyn beresiń jáne arba satyp alasyń degen sózi keldi de, beldi bekem býyp taǵy sol Seıfýllın dańǵylyn jaǵalaýǵa bettedi...

Mine, búgin bir shiltıgen sary jigitke mingesip taǵy tórt jigit, qala shetindegi jertelimge fýndament quıýǵa bardy. Nar jigitterdiń janynda sozylyp tisin-tisine basyp áreń shydady-aý, kesh bata surlanyp, betin jalaǵan súıikti qońyr tóbetteı saǵyna úıine jetti.

Búgin tús kórdi, túsinde arba satyp alyp «Saıran» vokzalyna júk súıreýshi bolyp júr eken, aıaq astynan birinshi kúni dáý áıeldiń qaqpasyn ashyp júrgen shombal erkek jumystyń jeńili kúzetshi bolý dep qulaǵyna sybyrlady, osylaı qym-qýyt tús kórgen Erjan taǵy da azanmen Seıfýllın dańǵylyna asyǵa basyp ketip barady...

---