InfoHub Logo

Abaı túpki maqsatqa jetýdegi kedergilerdi de eskertedi. Olar – paıda, maqtan, áýesqoılyq. Paıda – adamdy pánı ómirdiń shyrǵalańyna baılap, ómirin Alla úshin emes, óziniń paıdasy úshin qurban etýge májbúr etedi. Paıda adamdy Alla taǵalanyń shapaǵatyna bólenetin máńgilikti rýhanı joldan shyǵaryp, soqtyqpaly soqpaǵy kóp, kúnáǵa belshesinen batyratyn, zardapty fánı ómir jolyna túsiretin sebepterdiń biri. Abaı bul týraly óziniń otyz tórtinshi qara sózinde bylaı dep jazady:

«Egerde eki nárse bolsa, biri ahıretke kerekti, biri osy dúnıede kerekti, birin alsa, biri tımeıtuǵyn bolsa, sonda bireý ahıretke kerektini almaı, ekinshi kez kelgende alarmyn dep, joq, eger kez klmeıtuǵyn bolsa, keń Qudaı Ózi keńshilikpen keshiredi-daǵy, myna kezi kelip turǵanda muny jiberip bolmas dep, dúnıege kerektini alsa, endi ol kisi janyn berse, ahıretti dúnıege satqanym joq dep, nanýǵa bola ma?» Oıshyl ımany álsiz, paıda kúnem adamdy osylaı áshkerelep kórsetip, oǵan qarsylyǵyn bildiredi. Sebebi bul Alla taǵalany súıý joly emes.

Abaı maqtan jóninde jıyrma altynshy, otyzynshy qara sózderinde jazady. Maqtan – adamnyń órkókirektigin ósiretin, sonyń zardabynan ózin ǵana kórip, Alla taǵalany umyttyratyn qasıet. Ol adamdardyń júregin kir basyp, sonyń saldarynan jaramsyz qylyqtardyń paıda bolýynan týady. Abaı otyzynshy qara sózinde bul týraly bylaı dep jazady:

«Qyrqyn minse qyr artylmaıtuǵyn osy bir «qyrt maqtan» degen bir maqtan bar, sol nege kerek, nege jaraıdy? Ol ar, esti bilmeıdi, namysty bilmeıdi, keń tolǵaý, úlken oı joq, ne balýandyǵy joq, ne batyrlyǵy joq, ne adamdyǵy joq, ne aqyldylyǵy, arlylyǵy joq». Bundaı qasıetter, árıne, adamnyń kemeldenýine bóget jasaıdy. Sondyqtan maqtannan aýlaq bolý kerek.

Áýesqoılyq bir nársege berilip isteıtin turaqtylyqty bermeıdi. Sondyqtan ondaı adamǵa ómirdiń bir maqsatyna tolyq jetý óte qıyn bolady. Ásirese rýhanı jetilý jolynda turaqtylyq kerek.

Abaı ózi de halqyna rýhanı bilim berý arqyly negizgi mindetti oryndaýǵa barlyq ómirin baǵyshtap, osy ádiletti jolǵa qurban etti. Sonyń nátıjesinde Abaıdyń ózi rýhanı joǵary deńgeıge jetti. Onyń joǵary rýhanı dárejesin myna óleń joldarynan bilemiz:

Ózgeni aqyl oıǵa qondyrady,

Bile almaı bir Táńirini bodyrady.

Talyp uıyqtap, kózińdi ashysymen,

Talpynyp taǵy da oılap zor qylady.

 

Kóńilge shek, shúbáli oı almaımyn,

Sonda da ony oılamaı qoıa almaımyn.

Aqyldyń jetpegeni arman emes,

Qumarsyz qur múlgýge toıa almaımyn.

(«Laı sýǵa maı bitpes, qoı ótkenge», 1895 j.)

Osy joldardan danyshpannyń Alla taǵalaǵa degen qushtarlyǵyn kóremiz. Ony oılamaı qoıa almaý jáne Oǵan qumarsyz qur múlgýge toıa almaý adamnyń Onymen únemi baılanysyn bildiredi. Bul – úzdiksiz qulshylyq arqyly jetetin deńgeı. Abaıdyń árbir áńgimesin Qudaı taǵalanyń mańyna aınaldyryp ákelip otyratynyn aıtyp, Kókbaı aqyn da óziniń esteliginde osyny bildiredi.

Abaı qaıtys bolarynyń aldynda uıyqtamaı, tamaq ta ishpeı qozǵalmastan úsh kún otyrǵan. Bul ýaqytta ol Alla taǵalamen baılanysta otyrǵan bolýy kerek. Tarıhta ondaı mysaldar bar. Aıtalyq, sopylardyń iri ókili, álemge áıgili uly Jálel-ad-dın Rýmı qaıtys bolarynyń aldynda Alla taǵalamen baılanysta qyryq kún otyrǵan. Sonymen Abaıdyń sózi men isine qarasaq, ol ózi kórsetken adam ómiriniń maqsatyna jetip, Túp Iege qaıtqan tárizdi.

Sonymen, qoryta aıtqanda, búkil bolmys Jaratýshynyń qalaýyn oryndaýǵa, ıaǵnı jan ıelerin Túp Iege qaıtarýǵa arnalǵan. Al adam ómiriniń maqsaty – osyny durys túsinip, qoldana bilý. Abaı aıtyp otyrǵan «Túp Iege qaıtý» degen adam ómiri maqsatynyń túp qazyǵy osyndaı. Al Túp Iege qaıtý joly bireý – ol Qudaıǵa qulshylyq. Sondyqtan jan ıeleriniń maqsaty – tolyq qalaýymen ómir súrý, ıaǵnı Ony qanaǵattandyrý. Biraq bul aqıqatty árkim moıyndaı bermeıdi, sebebi olardyń kókirek kózderi shelmen, ıaǵnı Absolúttiń tómengi qýatymen jabylǵan. Abaıdyń «Maqsutym - ... nadannyń kózin qoıyp, kóńilin ashpaq» deıtini osydan bolsa kerek. Maqsat kókirek kózdi basqan shelden arylyp, árkimniń Absolútpen qatynasyn qalpyna keltirip, sol qatynastaǵy óz ornyn tabý. Bul arada danyshpannyń «Sen de bir kirpish dúnıege, ketigin tap ta, bar, qalan» degen áıgili úndeý sózi erekshe mán alyp, «ketigin tap ta, bar, qalan» degen sóz is-áreketsiz beıbereket jaǵdaı emes, bolmys ómiri únemi qozǵalysta jáne ózgeriste bolǵandyqtan, onyń barlyǵyn Qudaıǵa qulshylyq jolynda jasaý degen uǵymdy bildiredi.

Osy aıtylǵandardan densaýlyq arqasynda salaýatty ómir súrip, tirshiliktiń raqatyn kórýdiń rýhanı joldan alystamaıtynyn kóremiz. Rýhanı jol adamǵa naǵyz baqyt ákelip, búkil ómirin barlyq keleńsizdikterden qorǵaıdy. Onyń qalaı bolatynyn, rýhanı ómirdiń mán-mánisin túsiný úshin eń áýeli rýhanı bilim kerek.

ázirlegen

Begimhan KERİMHANULY

M.Áýezov atyndaǵy JOBB mektebiniń qazaq tili men ádebıeti muǵalimi

Pavlodar qalasy

Qazaqstan Jýrnalıser Odaǵynyń múshesi

---