InfoHub Logo

Erkin aýyldan qalaǵa et magazıniniń dırektory bolyp aýysty. «Bireýdiń asyq jiligin jeseń, ózińniń jambasyńdy saqta» degen emes pe, Erkinniń úıi de «erýlikke qarýlyq» dep ózderin shaqyryp azdy-kópti syı kórsetken Tóken úıip qonaqqa shaqyrdy. Jańa ǵana «jumystan shyǵa salyp kelip edim» degen Tókeń Erkin úıiniń tabaǵyna shanyshqysyn bir qadap, bir túıir etti aýzyna saldy da, sony uzaq, maljańdaı shaınap, qaıtyp bettemeı bedireıip otyryp qaldy. «Alyńyz-alyńyz» dep qý jany qalmaǵan Erkin sózin estise de estimegendeı sulyq, qarsh etkizip tisimen tas shaınap alǵandaı sileıip otyr. Ún joq. Tipti Erkin janyn qoımaǵan soń salqyn ǵana «rahmetin» aıtty. Olar shaıdy shala iship úıine qaıtqan soń Erkin men Gúldan kózderi alaryp, birine-biri shapyrashtana qarasty. Mańdaılarynan burq-burq ter de shyqty. «Etti sasytyp» degendi estigende Gúldan da Erkinge shap ete tústi:

— Jurt sıaqty meniń tońazytqyshym bar ma? Qalaǵa kelgen soń bári saı bolýy tıis. Aýylda ol op-ońaı. İńirde etti tuzdap jaıa salsań, tańerteńge deıin qandy sýy sorǵyp, qońyr jel keptirip qoıýshy edi. Endi mine, úıimizden qonaǵymyz qashty.

«Tatý kisi urysa almaıdy» degendeı aqyry erli-zaıypty ekeýi jelinbegen sasyǵan et kinásin bólisip alyp, erteńine-aq magazınnen tońazytqysh izdemek bolyp jatty.

Kóp sandalystan soń bir magazınnen tońazytqysh tabylmaǵanymen, uzynnan-uzaq jasalǵan bir tizim kezdesti. Kóp ýmajdan kedeıdiń tútelengen kıiz baıpaǵyndaı bolǵan qaǵazǵa Gúldan seksen toǵyzynshy bolyp tirkeldi.

— Erteń-búrsikúni tońazytqyshty ala alamyn ba?— dep surady Gúldan, jazyp jatqan adamnan. Anaý «sary maıdan dámetken keýdeń qurysyn» degendeı alara qarap aldy da, «eki-úsh aı kútesiz» dep salǵany.

— Eki-úsh aı!

— Sonda eki-úsh aıǵa deıin úıine kelýshilerdi sasyǵan etpen syılaýy tıis, ne ash attandyrýy kerek. Odan soń qar da jaýady. Mine saǵan, tońazytqysh kerek bolsa!

— Erkin-aý, endi qaıttik?— degen Gúldan daýsy qatty shyqty. Bul turǵandardyń birazyna-aq estildi.

— Amal neshik!— dedi Erkin esikke bettep. Olar esikke jaqyndaı. bergende aqyryn ǵana «Azamat» degen sóz estildi de, Erkindi bireý jeńinen tartyp qaldy. Erkin seskenińkirep, ejireıe qarady. Jańaǵy tizim jazyp turǵan piste muryn sary áıel. Qabaǵy tunjyrańqy, ishi buran aýyryp turǵandaı keıip, tyjyryna sóıledi:

— Siz qınaldyńyz ǵoı. Bilem-bilem. Et saqtaı almaı, qorlyq kórip júrsizder ǵoı,— Ol jan-jaǵyna qarap, ıtten qashqan elikteı eleń-eleń etti. Bet-aýzy da qaıta qubyldy:

— Oıbaı-ay, álek bolǵanda aıtpańyz etimiz ıistenip, úıimizden qonaǵymyz qashty,— dep, Gúldan sekseýil otyna qaınaǵan qazandaı laqyldap bar syryn aqtara saldy.

— Endeshe meniń jazdyryp alǵan talonym bar, sizderge-aq bereıin, kezegim kelip, alyp edim. Zárý ekensizder aqsham da jetetin emes.— Áıel bir japyraq qaǵazdy qoınynan shyǵara qoıdy. Bul qormal áıelge ekeýi de qatty rıza bolyp, qolyndaǵy qaǵazǵa jarmasa ketti.

— Oı bala-shaǵańnyń ıgiligin kór, aınalaıyn,— dep erli-zaıypty ekeýi batany basynan jaýdyrdy. Al Erkin áıel qolyndaǵy talondy ala jóneldi. Naq osy kezde jańaǵy piste muryn sary ury ustaǵandaı Erkinge shap berdi. Kózi shaqyraıyp, tas tóbesine bitip, jańa ǵana qyzyly-qyzyl, aǵy-aq bolyp qarǵa aýnaǵan túlkideı jaınaı qalǵan kelinshek, ıt kemirgen qý asyqtaı bolyp shyǵa keldi. Ol jana ǵana. Erkin qolynan Gúldanǵa jetken talondy jyrta-myrta julyp aldy.

— Nemene, úsh aı bosqa júrdi dep pe eń? Bermeımin!—dep shańq-shańq etti.

— Oıbaı-aý, shyraǵym, óziń bergen soń...

— Tapqan ekensiń nan jemesti!

Gúldan piste murynǵa jalynyp, aırylmaı qaldy.

— Otyz som ber.

— Má!

Sóıtip qur talonnyń ózin ǵana otyz somǵa túsirip, odan tońaztqyshtyń baǵasyn tólep erli-zaıypty ekeýi magazın qorasynan tońazytqyshty úıge alyp qaıtty. Nede bolsa taýyp alǵandaryna qýandy. Sol kúni-aq Gúldan úsh tórt kılogramm et pisirip, tońazytqyshtyń ishin toltyrdy. Bir jaǵyna shıki etti de ornalastyrdy. «Erteń men jumysta júrgende kelseń jersin» dep Erkinge erkeleı kúlimdep te qoıdy.

Erekeńniń de ózinshe maqtany bar. Ol erteńine-aq túste bir joldasyn ertip, jetip keldi.

— Qazir bir tońazyǵan et jep toıalyqshy,— dep lepirip te qoıdy. Biraq tońazytqyshtan shyqqan et joldasy ekeýin qatty jutqyndyryp, qur tamsantqany bolmasa aýyzǵa túspedi. Óıtkeni pisken til, jaý búırek, quıryq-baýyr bárin de qysta dalaǵa túnegen toqtydaı qyraý basypty, tisteýge kelmeı, muz bolyp qalypty. Túski úziliste ony jylytyp otyrýǵa ýaqyt joq, ekeýi qur shaı iship, joldasy Erkinniń sózine toıyp qaıtty. Degenmen Erkin mal ıesi bolǵan soń «ólsem de» dep qyraýly, qatqan tildiń birin túıile-qabyna jep jiberdi. Sýyqqa batyrlyq júre me, keshke qaraı Erkin tamaq aýrýy ustap, kúndiz denesi múzdap, keshke qaraı qyzýy kóterilip qaıtty.

— Men seni sorpa ishkizip jazamyn,— dedi Gúldan. Et asty. Biraq bul et te bozaryp úsip, dámi qashyp ketipti... Sóıtip tońazytqysh tilin erli-zaıypty ekeýi jańa úırenip kele jatqanda bir kúni asyǵysta onyń qaqpaǵy ashyq qalyp, buzylyp qaldy. Tehnıkanyń tilin bilý ońaı ma, shirkin!

Erkin sheberhanalarǵa telefon soǵyp, eshkimdi taqyra almady. Bári de «tońazytqyshty ákelińiz» degendi aıtady. Bir kılogramm emes, on kılogramm emes, bir sentnerge jýyq temirdi qaıtip arqalap júrsin! Qıyn-aq boldy. Degenmen adal eńbegimen tapqan tońazytqyshty paıdalanbaı soqaıtyp qoıǵysy kelmeı, aýyr bolsa da olar arqalap júrip jóndetti. Munyń ózi bir aqyl jetpeıtin qıyn is boldy. Televızor buzylsa úıge kelip jóndeıdi, al tońazytqyshty, radıoqabyldaǵyshty jóndeý odan qıyn ba eken. Áıteýir alyp kelinder deıdi de otyrady. Buǵan erli-zaıyptylardyń esi ketti. Tańdandy da, tamsandy da. Al kúnde tońazytqysh alý áýresi de, ondaǵy úsigen et te esten shyǵa bastady...

Qys túsip, qyraý basqan shaqta bir kúni Erkin úıine zýyldap Gúldannyń ákesi keldi. Oıda joqta kelgen syıly qonaqqa Gúldan júgirgen boıy Erkin dırektor bolyp isteıtin magazınnen et ákelip, bylqytyp asa bastady. Jylqynyń syrbaz eti qarttyń murnyn qytyqtap, tamsandyra tústi. Muny baıqaǵan Erkin atasyna qarap sóz bastap edi:

— Pa, pa, bir minseń de jorǵa min,

Búlkildesin búıregiń,

Bir jeseń de maı shaına,

Kilkildesin júregiń,—

degendeı, ata, qyzyń jylqy etin asyp jatyr bilem, jeıtin shirkin jylqy eti ǵoı, asylǵany jurtqa jarıa.

Ia, ras, balam, biraq jylqy etiniń dámdi bolýy unaýyna baılanysty. «Alataý jazy beıish, jylqynyń eti jemis» dep beker aıtylmaǵan bolar,— dep qart jutynyp-jutynyp qoıdy.

Naq osy kezde et kelip, qol jýý suraldy. Jýǵan qolyn oramalǵa súrtip bolyp qart ornyna otyrdy. Sonan soń qaltasynan alǵan kózdigimen ettiń bir kesimin aýzyna saldy. Qart tatyǵan aıran urttaǵandaı tyrjıyp, naq jazǵy kúngi Tókenshe otyryp qaldy.

— Et úsip ketken, dedi qarıa túk te jasyra almaı. Shamasy, pisken ettiń kúıigi jaman» degendeı, onyń ústine qarny ashyp otyrǵanda kezikken etti bir qarpyta ala almaǵanyna kúıip ketse kerek. Erkin alaıa Gúldanǵa qarap edi, Gúldan:

— Nesine qaraısyń, seniń magazınińnen qazir ákeldim, dep ózine bas saldy. Jańa ǵana keýip-basylyp otyrǵan Erkin ne derin bilmeı, jer shuqyp otyryp qaldy...

Tońazytqyshtardyń qorlyǵy-aı!

Erkindi jerge qaratyp ketken joq pa, ol bar bolǵyrlaryń. Sizdiń úıdegi ettiń dámi qalaı, oqýshy. Úsip ketkennen aman ba, áıteýir. Laıym dámdi bolǵaı.

1962

---