InfoHub Logo

Kelgen-ketkenderdi esepke alyp, júrgen-turǵandy jipke tizip otyratyn demalýshylardyń ádeti. «Búgin kýrortqa pálendeı kóılegi bar, aqquba nemese sary áıel keldi». Ol avtobýspen nemese «Volgamen» keldi. Osynyń bárin múlt jibermeıdi. Tipti kimniń qaı áıeldiń qandaı týflı kıip kelgeni, onyń búgingi modaǵa qatysy qalaı, osynyń bári de hatqa jazylǵandaı, «mynaý kim?» deı qalsań sypyrta jóneledi. Erkekter týraly da dál osylaı. Bir qyzyǵy jaıaý ósek tek áıelder enshisi emes, oǵan erkekter de aralasyp, eger ósek aıtý kúná deıtin bolsaq olar da belshesinen batady.

Almalyq qalasyna jaqyn ornalasqan «Qaraǵaıly» kýrortyna kúnine áldeneshe adam kelin ketedi: Jurt-búgin áldeqandaı sary áıel keldi. Ol jap-jasyl «Volgadan» tústi, ústinde taýyqtyń qanatynsha jaıylǵan jasyl jibek kóılegi, aıaǵynda ókshesi quzdıǵan, tumsyǵy bizdıgen jasyl týflıi bar desip júrdi. Mundaı perızatty «Qaraǵaıly» ómirinde kórdi me eken dep gýildesti. Talaı-aq, sán qýǵan jeńgeıler de mundaı sándi aıaqkıimdi bul óńirde kórmegenin aıtyn, ol ár áıeldiń-aq armany bolyn qaldy. Shynyn aıtsa ókshesi quzdıǵan, tumsyǵy bizdıgen týflı bularda da bar, biraq kóılek túrindeı jasylyn qaıdan taýyp aldy deseńizshi!

Beıtanys áıel týraly áp-sátte-aq erigip jatqandarǵa tegis tarap, árkim-aq ony bir kórip, dıdarlasý, eger jóni kelse sóılesýdi de oılastyra bastady. «Ol áıel jańa monshaǵa bardy», «odan shyǵyp korpýsqa ketti», degen sony derekter qaıta-qaıta jańaryp zypyldap birinen-birine jetip jatty.

— Qap, eń bolmasa atyn bilmedik-aý, mundaı perishteniń atyn bilip otyrýdyń ózi bir ǵanıbet eken ǵoı,— de¬gen saıqy-mazaq jigitter de keý-keýlep, ony jerge túsirmeı aspandatyp barady. Tipti olardyń keıbiriniń sózine senseń ol jer basyp júrmeıtin, tek jer ústinde qalqyp júrýge jaralǵan ásem kóbelek sıaqty. Naq osy bir sátte, taǵy eki tanaýy deldıgen, eki qulaǵy qalqıǵan, ózi týra habar ákelýge jaralǵan jan sıaqty Kósher kelip jetti.

— 99-ǵa ornalasty!

— Óı, óı, Tóken, súıinshi ber, súıinshi,— dep qaljyńbastar 99-ǵa kórshi palatalardyń jigitine jarmasty.

— Qap, bireýi jetpegeni jaramady,—dep aqyryn ǵana sybyr ete tústi jatyp atar Tóken.

— Osyndaı hor qyzyna qalaı aýzyń baryp sondaı sóz aıtasyń,— dep jigitterdiń birazy shynymen renjip qaldy. Tóken sózi árkimniń-aq kóńiline daq salǵandaı tynyshtyq ornaı qaldy. Taǵy bireýler daýryǵyp birdemeler aıtpaq edi, jigitterdiń biri «tys — s — s!» dep aýzyn basty. Jańaǵy perızat. Ózgerip ketipti. Qyzyl kóılek, qyzyl týflı kıip, qyzyl shatyr kóterip barady. Qara chemodanyn bir dáý qara jigitke kótertkizip, múlik saqtaý kamerasyna qaraı ótti. Jýan qara chemodan jigittiń qolym úze jazdap bara jatqany onyń shamadan tys myqshyńdaýynan kórinip tur. Demniń arasynda ózgerýin kórip demalýshylar burynǵydan da gýleı tústi.

Aınala taý. Kún nuryn tógip tur. Qaraǵaılardan shaıyr ıisi ańqyp kýrort tóńiregin alyp barady. Palatalardan shyqqan demalýshylardyń bári túski tamaqqa bettedi. Ashana mańyna jınalǵandar jurtty tańdandyrǵan sary áıeldi kórmekke yntyq. Tamaqqa keletin-aq shyǵar dep urysty. Biraq ol jurt tamaqqa kirip ketkenshe kelmedi. Jurt ábden asqa otyryp, keıbir qomaǵaılar alǵashqy tabaqtardy bos.atyp bolǵanda baryp esikten sary kóılek qylań berdi. Ashananyń kúnge qaraǵan ashyq esiginen túsken sáýle ony bar álemge pash etkendeı jarq etkizdi.

— Áne, kóktemgi kóbelek,— dep Tóken kúlip jiberdi. Onyń qarsy aldynda tamaq iship otyrǵan Altynaı degen áıel ony túsinbeı sasyp qalyp, qos qolymen tabaǵynyń betin jaba qoıdy.

— Ol seniń tabaǵyńa syımaıdy. Ol áne, anaý kirdi,— dep Tóken ishek-silesi qata kúldi. Bul sózge Altynaı da kúlip alyp, qaljyńmen jaýap berdi:

— Kim biledi, sybaǵama ortaq bolyp júre me dep qaldym ǵoı!

— Sybaǵańa ortaq bolyp qana qoısa, eshteme etpes. Sol sybaǵańdy sypyryp alyp, qur alaqan qaldyrmasa ne qylsyn!

— Myna qarsy aldymda otyrǵan sizdi de alyp qoıa ma, álde aıdahar aýzyna júgirgen qoıansha ózińiz-aq solaı qaraı yǵystaı bermek oıyńyz bar ma?

Tóken men Altynaı ekeýi biraz kúlip, tamaǵyn iship bolyn syrtqa shyqty. Demalýshylar esik aldyndaǵy uzyn otyrǵyshqa tizilip otyrypty. Shamasy ashanadan shyǵar sary kóılektini taǵy bir kórip qalmaq sıaqty. Naq osy kezde sony habar jetip, onymen bir stolda tamaq ishken jigit onyń atyn aıtyp berdi. Aty Marıza eken. Marıza! Aty qandaı ádemi edi! Pa shirkin, Marıza!— desti otyrǵandar.

Jurt aýzyn jıyp alǵansha Marıza sary kóılegi kúnge shaǵylyp, laýlap janǵan jalyndaı lapyldap kele jatty. Saıqy mazaq jigitter birin biri túrtkilep «sen aıt, sen aıt!» desip qaldy.

— Otyryńyz, demalyńyz, toǵyńyzdy basyńyz,— dep jiberdi aýzy jyldamdaý bireý.

Marıza toqtamaı «rahmet, qazir keleıin» dep yrǵala basyp ótip ketti. Ol ótken kishkene jolda ańqyp «spýtnık» átiriniń ısi qalyp qoıdy. Otyrǵandar ózi bolmaǵanymen osyǵan da qarq bolyp jatqan jaıy bar. Demalýshylar endi kóterilip ketpek bolǵanda Marızanyń osylaı betten kele jatqany baıqaldy. Ózgerip ketipti. Ústine appaq aqtorǵyn kóılek kıipti. Aıaǵyna aqtan shandyma sharyq tartypty. Boıalǵan bashaılary in aýzyndaǵy shaıandaı qyzarady. Ókshesi jalǵyz shegede turǵandyqtan ba dir-dir etedi. Talyp, býyny quryp bara jatqanǵa uqsaıdy. Onyń aıaǵyna qaraǵan árkim-aq «eger Marıza osylaı júre berse, bir ońbaı jyǵylady ǵoı» degen qorytyndyǵa kelip otyr.

Marıza jup-jumsaq sóılep, sál jymıyp qońyr qozydaı momaqansyp kóptiń ishine keldi. Jurt jarylyp oǵan oryn berdi. Ol otyra bergende-aq túski tynysqa qonyraý berildi..,

Jurt Marızamen tanysyp qaldy. Bir qyzyǵy onyń ylǵı kúlkisi kelip turady eken. Ol otyra berip te, tura berip te kúle beredi. Amandassa da tisin kórsetedi. Tanylyp kele tipti ol daýryǵa sóılep, qarqyldaı kúletindi shyǵardy. Degenmen jurt syr almaǵan adamdy baýyryn tarta berdi.

Marıza bul kúnderi demalýshylarmen qatty aralasty. Tek Altynaılar ol kelse-aq tyjyrynyp qalatyn boldy. Ol kúnine kóılegin on shaqty ret ózgertedi. Jáne bir kıgen kóılegin qaıta kıip kóringen joq. Talaı sánqoılar onyń shalymyna da ilese almaı qaldy. Arada bir apta ótip, Marızany bireý maqtap, bireý jamandap, endi bireýler onyń baılyǵyna tańdanyp júrip jatqanda ol joq boldy da qaldy. Tipti dálizde de kózge túspeıdi. Birge turǵandar da ne bolǵanyn aıta almady. Kútýshiler 99-ǵa tamaqty tasyp berip jatty.

— Iapyr-aı, kóńilin suraý kerek edi,— desip qoıyp júrdi erkekter jaǵy,— qatty jyǵyldy-aý!

— Ia, naýqasy qatty,— dep kúldi Altynaı. Onyń kúlkisi Marızany kóre almaǵandyq dep túsindi kópshilik.

Shynynda da Marızanyń orny bólek. Demalys úıiniń sánin keltirip turǵan sol sıaqty eken. Kóktemniń kórki, gúlge qonǵan ádemi kóbelektiń qanaty qyrqylyp, kúz bolyp qazan urǵandaı boldy.

Bir kún kóńilsiz ótti. Marıza joq. Jurt endi búgin keler dep úmittenip edi, ekinshi kúni de bolmady. Tym-tyrys.

Tek úshinshi kúnniń júzi bolǵanda ǵana áneýgi Marızanyń chemodanyn kóterip kelgen dáý qara taǵy bir zor qara chemodandy kóterip jetti. Ol týra tartyp 99-palataǵa kirdi...

Qara jigit kóp keshikken joq, qaıta shyqty. Biraq bos emes áneýgi qara chemodandy myqshyńdap kótere shyqty. Palatadan qara chemodan kirip, jańa chemodan kelgennen keıin Marızanyń tyqyry biline bastady. Ol kórinbeı qalǵanyn kúlkimen kómgisi kelgendeı syqylyq qaǵady, Onyń ústindegi zer aralasqan jaltyraýyq qara kóılegi kúlkimen selkildegende jalt-jult etip qubyla túsedi, qara shubarlanyp, áldebir sýyq túske boıalyp, surqaı kórinedi.

Marıza burala basyp, taǵy da aleıalarǵa shyqty. Al qara chemodan arqalaǵan jigit myqshyńdap onyń aldynda ketip bara jatty. Endi jurttyń kózi Marızaǵa emes, qara chemodanǵa aýdy. Syrt qaraǵanda bul chemodan basqa chemodandardan aqqula aıyrmasy da joq. Degenmen onyń toıǵan sıyrdyń qarnyndaı syrtqa shyǵyńqyraǵan, solqyldaǵan búıirinde ıesin qutyrta túsetin bir pále bardaı edi...

1964

---