InfoHub Logo

Qolynan is kelmese, jigitke kórikti kelbet pen symbatty túr-tulǵanyń paıdasy shamaly. Ómir osy qaǵıdany Hýgı Erzkaınǵa jaqsylap uqtyrdy. Shashy qońyr, kózi sur, kelbeti kelisti Hýgı qandaı kásipti qolǵa alsa da, sharýasyn dóńgelete almaı-aq qoıdy. Saýdanyń túr-túrimen aınalysyp kórse de, tájirbıeli kásipkerlermen básekelese almady. Marqum ákesi oǵan muraǵa eki-aq nárse qaldyrǵan edi: qylyshy jáne «Shyǵanaq soǵysynyń tarıhy» atty kitaby. Birinshisin Hýgı bólmesine qabyrǵaǵa ilip qoısa, al ekinshisin kitap sóresine ornalastyrǵan bolatyn. Ákeden muraǵa basqa eshteńe qalǵan joq. Sóıtip, Hýgı kári apasy bir jylǵa beretin 200 fýntpen* eptep kúneltip júrdi.

Aqsha tabýǵa ebi joq symbatty ári seri jigit Hýgı Laýra Merton esimdi bir arýǵa ólerdeı ǵashyq edi. Laýra da ony súıetin. Ekeýi Londondaǵy jurt qyzyǵa da qyzǵana qaraıtyn jarasymdy jup bolatyn. Biraq qyzdyń Úndistanda áskerı qyzmette bolǵan qart ákesi ekeýiniń úılenýi úshin Hýgıǵa bir shart qoıdy. «Balam, on myń fýnt aqsha taýyp, Laýrany asyraı alatynyńdy dálelde. Qyzymdy saǵan sodan keıin ǵana beremin», — degen edi qart ofıser.

Hýgı bir kúni tańerten Alon Trevor atty sýretshi dosynyń úıine bardy. Hýgı Alandy sýret óneriniń maıtalman sheberi bolǵany úshin syılasa, al sýretshi Hýgıdi ekijúzdilik pen jasandylyqtan ada, aqkóńil bolmysy úshin qurmetteıtin. Eki dos bir-birimen týǵan baýyrlardaı etene jaqyn aralasyp ketken-di. Hýgı sýretshiniń úıine kirip kelgende, ol jumys ústinde edi. Qaıyrshynyń beınesin salyp jatqan Alan sýretin támamdaýǵa taıap qalǵan-dy. Bólmeniń buryshynda turǵan kári qaıyrshynyń ájimdi júzi Hýgıǵa sharshańqy ári solǵyn kórindi. Bir ıyǵyna qyryq jamaý shekpeni ilingen, aıaq kıimi jyrtyq, ústi-basy alba-julba baqytsyz qaıyrshyny Hýgı aıap ketti. Músápir tilenshi bir qolymen taıaǵyna súıenip, ekinshi qolymen jurt aqsha salsyn dep tozyǵy jetken qalpaǵyn ustap tur eken.

— Sýret salýǵa tamasha keıipker taýypsyń! — dedi Hýgı dosymen qol berisip amandasyp jatyp, tańdanysyn jasyra almaı.

— Tamasha keıipker?! — dep bar daýsymen yshqyna aıqaılap jiberdi Alan Trevor, — Men de solaı oılaımyn. Mundaı qaıyrshyny kúnde kezdestire bermeısiń. Búgin jolym boldy! Shirkin, budan Rembrondt qandaı týyndy jasar edi!

— Baıǵus qarıa! Turpaty netken aıanyshty. Alaıda tilenshiniń aıanyshty túri onyń tabysy emes pe? — dep surady Hýgı.

— Álbette, — dep jaýap berdi sýretshi, — sen júzi bal-bul jaınaǵan qaıyrshyǵa sadaqa berer me ediń?!

— Osylaı sýretin salǵyzǵan adamǵa qansha tóleısiń? — dedi Hýgı bir yńǵaıly orynǵa jaıǵasqan soń.

— Saǵatyna bir shılıń.**

— Al sýretiń úshin óziń qansha tabasyń?

— O-o, mundaı sýret úshin 2000 fýnt alamyn.

— Tabysyń jaqsy eken. Menińshe, keıipkerińmen de bólisý kereksiń. Óıtkeni, ol da sen sıaqty aýyr jumys isteıdi ǵoı, — dedi Hýgı kúlip.

— Áı, qaıdam. Bir orynda turýdyń nesi qıyn?! Al sýretshi týyndysy oıyndaǵydaı shyǵý úshin sabyryn túgesip, júıkesin juqartyp bitedi. Hýgı, men negizi jumysymdy áli bitirgen joqpyn. Sondyqtan oıymdy bólmeı, tynysh otyr.

Únsiz ótken az ǵana ýaqyttan soń, bólmege qyzmetshi kirip, Alan Trevorǵa jolyǵýǵa rama jasaýshy kelip turǵanyn aıtty.

Sýretshi bólmeden shyǵyp bara jatyp:

— Hýgı, ketip qalma. Men kóp bógelmeımin, — dedi.

Alan shyǵyp ketken soń, qaıyrshy sál de bolsa otyryp demalýǵa múmkindik aldy. Onyń tym aıanyshty túri Hýgıdy qansha aqshasy bar ekenin bilý úshin, ámıanyn qaraýǵa májbúr etti. Bir fýnt, birneshe pennıi ǵana bar eken. «Eger buny bersem, aldaǵy 1-2 apta aqshasyz júremin. Biraq aqshaǵa menen góri ol álde-qaıda muqtaj sıaqty» dep oılaǵan Hýgı tıyn-tebenin tilenshiniń qalpaǵyna saldy. Qarıa ornynan yrshyp tústi. Sál ǵana kúlimsirep: «Rahmet sizge, myrza! Úlken rahmet» — dedi. Osy ýaqytta bólmege Alan kirip keldi de, istegen isinen yńǵaısyzdanyp qalǵan Hýgı dosymen qosh aıtysyp, shyǵyp ketti.

Sońǵy aqshasyn qaıyrshyǵa berip, qoǵamdyq kólikke tóleıtin tıyn-tebeni bolmaı, úıine jaıaý qaıtqan Hýgı sol kúndi Laýramen birge ótkizdi. Bolǵan jaıdy estigen Laýra burqan-talqan bop ashýlandy.

Keshqurym Hýgı sýretshi dosymen taǵy jolyqty.

— Sýretiń oıdaǵydaı shyqty ma? — dep surady Hýgı.

— Iá, oıdaǵydaı shyqty, ramaǵa da salyp qoıdym. Aıtpaqshy, álgi qarıa sen týraly jaqsy oıda qalypty. Menen sen jaıly málimet surady. Men oǵan seniń kim ekenińdi, qaıda turatynyńdy, qandaı armandaryń bar ekenin túgel aıtyp berdim.

— Alan-aý, shyn aıtyp tursyń ba? Baıǵus qarıa endi meniń jolymdy tosatyn boldy ǵoı. Oǵan men qandaı jaqsylyq isteı alamyn? Úıde kónetoz kıimderim bar edi. Solardy bersem, alar ma eken?

— Maǵan óziniń alba-julba kıimderin kıgen kezdegi beınesi unaıdy. Eger kıimi bútin bolsa, men onyń sýretin eshqashan salmas edim. Áıtse de, seniń usynysyndy oǵan jetkizeıin.

— Alan, — dedi Hýgı salmaqty únmen, — seni munsha meıirimsiz dep oılamap edim.

— Sýretshiniń jumysy — kórgenin beıneleý. Kórgenin jaqsartý onyń mindeti emes. Sen odan da maǵan Laýranyń jaǵdaıyn aıt. Álgi qarıa Laýra jóninde kóp qyzyǵýshylyq tanytty.

— Oǵan Laýra jóninde de aıttyń ba?

— Iá, Laýra jóninde de, qatal ákesiniń sharty týraly da, on myń fýnt jaıly da aıttym.

— Sen kári qaıyrshyǵa meniń jeke ómirim týraly búkil málimetti aıtqanyń ne?! — dep aıqaılap jiberdi Hýgı.

— Qaıran dosym-aý, — dedi Alan Trevor jymıyp, — sen kári qaıyrshy dep turǵan adam shyndyǵynda Eýropadaǵy eń baı adamdardyń biri. Ol búkil Londondy satyp alsa da, banktegi aqshasy taýsylmas edi. Álemdegi barlyq astanalarda úıi bar, altyn ydyspen tamaq ishetin adam ǵoı ol.

— Sen ne aıtyp kettiń?! — dedi Hýgı túkke túsinbeı.

— Ras aıtamyn. Búgin meniń úıimnen kórgen qarıa Baron Haýzberg bolatyn. Ekeýmiz jaqsy dospyz. Ol únemi meniń sýretterimdi satyp alyp júredi. Bir aı buryn «meniń qaıyrshy beınesindegi sýretimdi salyp ber» dep ótinish jasady. Men kelistim. Qaıyrshynyń kıiminde ol ádettegiden erekshe kórindi maǵan.

— Baron Haýzberg! O, Qudaıym-aý! Men oǵan búgin sadaqa berdim ǵoı! — dedi Hýgı qatty tańdanyp.

— Sadaqa berdim deıdi! — Alan ishek-silesi qata kúldi.

— Onyń kim ekenin maǵan birden aıtqanyńda, men mundaı aqymaqtyq jasamas edim, — dedi Hýgı renishin jasyra almaı.

— Sendeı kerbez de seri jigitti qaıyrshylarǵa sadaqa beredi dep oılamap edim. Onyń ústine, Haýzberg myrza qaıyrshy kıiminde bolǵandyqtan, esimi atalǵandyǵyn qalamas dep oıladym, — dedi Alan.

— Meni aqymaq dep oılap qalǵan shyǵar, — dedi Hýgı kúıinip.

— Joq, olaı emes. Ol saǵan rıza bolyp qaldy. Ári uzaq ýaqyt óz-ózine kúlýmen boldy. Sen týraly sonsha suraýynyń mánisin endi uqtym. Aqshańdy kelesi jolyqqanǵa deıin ózińe arnap saqtap qoımaqshy. Sonymen qatar, bul jaıdy qyzyqty oqıǵasy retinde árdaıym aıtyp júrmek.

— Men joly bolmaıtyn bir sorlymyn. Qolymnan keletini — tósekke jatyp uıyqtaý ǵana. Senen suraıtynym, Alan, bul jaǵdaıdy eshkimge aıta kórme. Áıtpese, uıattan jurt kózine kórine almaımyn.

— Joǵa, bul seniń janyńnyń jaısandyǵy men jomarttyǵyńdy kórsetedi.

Osyndaı áńgimeden soń kóńilsiz Hýgı úıine qaıtty.

Kelesi kúni tańerten tańǵy asyn iship otyrǵan Hýgıdiń úıine Gýstav Naýdın esimdi adam keldi. Ony Baron Haýzberg jiberipti. «Keshegi qylyǵym úshin keshirim suraýymdy talap etetin shyǵar» dep oılady Hýgı. Altyn kózildirikti, shashy sur myrza:

— Maǵan Erzkaın myrzamen sóılesý mártebesi buıyrar ma eken? — dep surady.

Hýgı izdegen adamy aldynda turǵanyn aıtty.

— Meni Baron Haýzberg jiberdi, — deı berip edi, Hýgı qonaǵynyń sózin bólip jiberip:

— Keshegi isime qatty qynjylatynymdy Haýzberg myrzaǵa aıta baryńyz, — dedi julyp alǵandaı.

— Haýzberg myrza myna hatty sizge ákelip berýimdi tapsyrdy, — dedi Gýstav Naýdın kúlimsirep.

Hattyń syrtynda bylaı jazylypty: «Hýgı Erzkaın men Laýra Mertonnyń úılený toıyna kári qaıyrshydan syılyq». Al ishinde on myń fýntqa chek bar edi...

*Brıtanıa aqshasy

** eski Brıtanıa aqshasy, bir fýntta 20 shılıń bar

---