InfoHub Logo

Júzi — jarqyn, jany —Kún,
Sózi — maıda, aldy — jaı,
Ári qyzyq, ári muń,
Qyz balanyń taǵdyry-aı!

Farıza Ońǵarsynova

Janatqa apasy búgin tórtinshi synyptyń oqýlyǵyn ákelip berdi. Boıaýdyń, qaǵazdyń ıisi ańqyǵan sý jańa oqýlyqtyń ıisinen artyq ne bar eken? Syrty qandaı jyp-jyltyr edi deseńizshi?! İshindegi túrli tústi sýretterin aıtsańyzshy? Janat ońasha otyryp alyp, oqýlyqtaryn áli tamashalaýda. Árqaısysyn qolyna kezek-kezek alyp, erekshe muqıattylyqpen paraqtap, shuqshıa qaraýdan jalyǵar emes. Janattyń apasynyń qalaǵa barǵan saıyn qyzyna kitap ala kelýi — kánigi ádeti. Óziniń aıtysyna qaraǵanda, kitap dúkenine bas suqpaı, qasynan ótip kete almaıdy eken. Janat mektepke barmaı turyp-aq nebir ádemi sýretti kitapshalar ákep bergen-di. Onyń ishinde qorqynyshty ertegileri, alys-alys shaharlarǵa sapar shekken saıahatshylar týralysy, ań-qustardyń qupıa ǵajaıyptary jaıly jazylǵandary qanshama?! Kóbisi qalyń. Muny oqýǵa saǵan áli erte, óskende oqısyń deıdi apasy. Janattyń tezirek óskisi keledi. Bosaǵaǵa kúnde bir ólshenin qoıady. Jazǵy demalysqa shyqqannan beri sál óskeni kórinip tur. Jyldamyraq ósse ǵoı, qalyń-qalyń kitaptardy oqýǵa apasy sonda ruqsat eter edi-aý. Uzaq dastan, jyrlardy apasy ekeýi birigip oqıdy. Shyndyǵyn aıtqanda, apasy mánerlep oqıdy, bul tyńdaıdy. Apasy jyrdy daýsyn sozyp, ándetip, yrǵaǵyna keltire maqamdap oqyǵanda Janat kózin jumyp alyp, tyńdaı beretin, tyńdaı beretin...

O, ótken qysta batyrlar jyryn túgelge jýyq oqyp tastady. Osyny oılaǵanda Janattyń boıyn jaǵymdy áser bılep, bir sát qystyń uzaq keshterin saǵyna qalǵandaı. Qysqy uzaq keshterde, syrtta shatyrdy solqyldatyp, alaı-túleı boran soqqan túnderde jyly peshtiń túbinde otyryp ertegi, dastan tyńdaǵanǵa ne jetsin?! Byltyrǵy qys erekshe ótti...

Qys túse shaǵyn aýylda soǵym soıylyp, ár úıde sosyn soǵym basyna, sybaǵaǵa shaqyrys bastalady. Osy úrdisten qalmaı, bir keshte aýyldyń kempir-shaldaryn shekege bular da shaqyrǵan-dy. Et jelinip, shaı ishilip bolǵanmen de áńgimeniń jelisin úzgisi kelmeı, taramaı otyrǵan jurttyń kózi bir buryshta otyrǵan munyń qolyndaǵy dáp-dáý kitapqa tústi. Kitaptyń sýretin qaraǵan bolyp, úlkenderdiń áńgimesin tyńdaý — Janattyń jaqsy kóretin ádeti. Dastandy qolyna alyp aýdarystyryp qarap shyqqan aýyldaǵy eń syıly qart:

Iapyr-aı, bir kezde osy qıssalar joǵalyp ketip edi. Qaıta shyǵa bastaǵan eken-aý, á, — dep, áńgime arnasyn basqa jaqqa burdy. Úninde áldenege ókiný, áldeneni ańsaý bardaı. — Bala kezde kóp estigen, janǵa jaqyn jyrlar edi. Qaıtalap oqyr ma edi shirkindi, biraq kóz jaramaıdy-aý, — dep bir qoıdy. Kitapty aýdarystyryp áli otyr.

Ibaı-aý, qartaıǵanda kıtap ekeýmizdiń ne teńimiz, oıbaı?! — dep bir japyraq qara kempir ony, tek otyrmaı, sózben shymshyp aldy. Oǵan qarttyń qabaǵy kádimgideı kirtıe qalǵany kórinip tur.

Qaraǵym, Qıýa, sen muǵalimniń úıindegi kelinsiń ǵoı, mynany daýystap oqyshy. Ómiri dastan estip kórmegen myna Qaısha kempirdiń qulaǵynyń quryshy bir qansyn. «Kıtap sen ekeýmizdiń ne teńimiz?» dep otyr ǵoı. Kóreıin áýselesin.

Qıýa táteıdiń aq sary júzine sál qyzǵylt reń júgirip, qalyń «Batyrlar jyryn» qolyna alyp, qaısysyn oqıyn degendeı aýdarystyryp biraz otyrdy da, shetinen bastap ketti. Sálden keıin-aq shoqyraqtap, taqpaqtap, tynystamaıtyn jerde tynystap, tógilgen jyr yrǵaǵynyń jelisin buzyp, mánisin ketirip, berekesi qashty.

Osyny birden baıqaǵan álgi qart:

Balam, myna oqýyń kelispe-e-e-di, — dedi daýsyn sozyp. Budan ári shydamady bilem, Janattyń apasy:

Ákelshi bermen, nemene qaınaǵalaryńnan uıalyp, oqı almaı otyrsyń ba? — dep, qurdasynyń minin qaljyńmen jýyp-shaıyp jiberdi bir jaǵy. Kitap qolyna tıisimen Qıýa táteı kelgen jerden ary qaraı sýdyratyp, ilip ala jóneldi. Tógilgen jyrdyń ádemi yrǵaǵy úıdi jaılap, yzyń etken basqa dybys bilinbeıdi. Uıyǵan tynyshtyqta quıqyljyǵan jyr-dastan sorǵalaı quıylyp jatyr. Janat keregege súıenip, kózin jumyp basqa álemde otyrǵandaı edi sonda. Kóz aldynda ádemi kósh sýretteri. Onyń osylaı jyr aıaqtalǵansha tapjylmastan otyrǵany esinde.

Tún ortasy aýa dastan aıaqtalǵanda baryp «ýh» dep demderin bir-aq alǵandaı boldy tyńdaýshy top. Janat ta shyrt uıqydan oıanǵandaı kózin ashyp alǵan. Baǵanaǵy shúıkedeı kempir kózin jaýlyǵynyń ushymen súrtkileı beredi, sirá, jylap otyrsa kerek.

Nebir batyrlar men sulýlar ótken ǵoı bul dúnıeden, — deıdi, uzaq únsizdikten keıin, jyrdyń tátti áserinen aıyǵa almaı otyrǵan jurt bir aýyzdan.

Aý, aǵaıyndar, erteń bizdiń úıde bolyńdar barshalaryń. Marjan kelin, qaraǵym, sen de kel. Myna jyr kitabyńdy ala kel, umytyp ketpe, — degen baǵanaǵy qart qaıta-qaıta tapsyra.

Bári osy shaqyrystan bastalǵan edi. Janat apasy ekeýi osy keshten bastap, shekege shaqyrýshylardan qalmaıtyn ádet tapty. Aýyldyń kileń aqsaqal, qarasaqal qarıalarynyń ishinde Janattyń apasy júretin. Sóıtip júrip abysyndary arasynda jyrshy kelin atandy. «Qaıtarda ıtten qorqamyn», — dep, Janatty ózimen birge ertip alatyn. Shaǵyn aýylda kúnde qydyrys. Otyrys sońynan kúnde bir dastan oqylady... Qys qyzyǵy jalǵasa berdi...

...Janat «Ana tili» oqýlyǵyn aýdarystyryp otyrǵan. Kenet ishinen saýdyraǵan birneshe qyzǵylt, sary ala japyraqtar aldyna sýsyp tústi. «Bul japyraqtar qaıdan júr?» — dep Janat ań-tań. Eshkim ustamaǵan jap-jańa oqýlyqtyń arasynda júrgen neǵylǵan japyraqtar?! Japyraq bolǵanda qandaı, úlbirep sap-sary bolyp kepken. Janattyń demimen diril qaǵady. Betindegi qyzǵylt reńdi názik órnekterin aıtsańshy! Janat bul jańalyǵyn apasyna aıtpaı tura almaıdy.

Apa, apa! Kitabymnyń arasynan mynany taýyp aldym.

Neni, botam?!

Janat japyraqtaryn apasynyń kózine tosty. Apasy da tańǵalǵan tur tanytyp jatyr:

Á, muny saǵan Almatydaǵy osy kitapty shyǵarǵan aǵaılaryń men táteıleriń salyp jibergen ǵoı.

Bul kitaptar Almatydan shyǵa ma?

Janat buǵan deıin oqýlyqtarynyń qaıdan shyǵatynyn oılamapty ǵoı.

Iá! Bul japyraqtar salynǵan kitapty alǵan bala jaqsy oqysyn degen shyǵar.

Anasy qandaı áńgimeni bolmasyn aınaldyryp ákep, munyń jaqsy oqýyna tireıtin ádetinen jańylmaı, oraıly tusynda taǵy aıtyp qalyp jatyr.

— Apa! Múmkin... — Janattyń úni birtúrli tolqı shyqty. Kóńilindegi úlken armany men úmiti ǵoı muny aıtqyzyp turǵan. — Múmkin... Muny alǵan bala aqyn bolsyn degen shyǵar...

Talabyńdy Táńirim qoldasyn! Qudaı qoldasa, bolasyń, botam, bolasyń! Jyrqumar peıliń men yntań zor, osyǵan qýanam ǵoı...

...Ana men balanyń árqaısysy óz oıymen otyr. Osy áńgimeden keıin Janat ózinshe uıqas quraýǵa, óleń jazýǵa talpyna bastady. Kóńil túkpirindegi armandaı qupıa seziminiń syrtqa teýip shyǵýyna sebepker bolǵan sary ala japyraqtarǵa álsin-álsin qaraı beredi...

...Qıandaǵy qazaq aýylynda taǵy bir aqyn qyz, kúnge umsynǵan gúldeı, bolashaǵyna talpynyp ósip kele jatty.

---