InfoHub Logo

Osy uzaq saparymda meniń atqosshydan jolym boldy. Álgi aýyldan ergen atshy da bir kezde bolysqa shabarman bolǵan óziniń aıtýynsha, «at arqasyna erte mingen talaı jerdi sharlap, dúnıe kórgen» adam eken.

Ózi áńgimeshil de kisi eken. Aýyldan shyǵa bere-aq aty-jónimizdi surasyp bilisken soń, óz jaıyn aıta kelip, maǵan:

— Álgi qonyp shyqqan baıdyń kim ekenin jaqsy bilmeıtin shyǵarsyz? — dedi.

— Bilmeımin — dedim men.

— Ol bizdiń bir jamaǵaıynymyz bolady, — dedi atshy, — Qosaq degen kisi. Bıyl jetpistiń jeteýinde ǵoı deımin. Óziniń buryn úsh áıeli bar edi, bıyl on toǵyz jastaǵy bir qyzdy alǵan bolatyn. Erteń keshke sol qyz aýlynyń tóńireginde bolsaq kerek. Qyrýar mal berip alyp edi... Siz, Qara baqsynyń hıkaıasyn estigen shyǵarsyz?

— Iá, shet jaǵasyn estigen em, — dedim.

— Estiseńiz, qyzdy alyp qashyp ketken ǵashyq jigiti bop shyqty.

— Bálkim, basqa bireýler shyǵar? — dedim men.

— Basqa bireýler emes, ǵashyq jary. Ne kerek qyz da, jigit te baıdy taqyrǵa otyrǵyzyp ketti. Bizdiń baıdyń ózine sol kerek! Úsh qatyn jetpegendeı... Esi bar, deni durys adam jetpis jetige kelgende on toǵyz jastaǵy qyzdy alar ma? Bar aıtatyn syltaýy «balam joq» deıdi. Qudaıdyń bermegen balasyn tartyp almaqshy ma eken? Ozbyrlyq, asqaqtyq ne istetkizbeıdi?

— Esýastyq! — dedim men.

— Onyń áli qyzyǵy bar, — dedi atshy, — ózi qarapaıym qyz bolsa eken-aý, oqyǵan qyz!

— Oqyǵan deımisiz?

— Iá, oqyǵan da, kádýilgi Yrǵyzda oryssha oqyǵan. Al ǵashyq jigiti, sizden nesin jasyraıyn bizdiń jıenimiz bolady. Aqty, qarany aıyra biletin azdap bolsa da, azdap taza biletin jigit. Osyndaı kózi ashyq jastarǵa jarmasqan kim deseńizshi? Aljyǵan qý bas. Tek baıaǵy malǵa sengen bir toń moıyn nadan.

— Iapyr-aı, oqyǵan qyz bolsa, áýelde oǵan qalaı kóndi eken? — dedim men.

— Áı, shyraǵym-aı, — dedi atshy, — zaman myqtyniki ǵoı. Qyz barmaımyn-aq degen shyǵar, jylaǵan shyǵar... Biraq aǵaıyny yryq bermegen soń, qyzdyń qolynan ne kelsin? Áıtse de, shirkin oqyǵanǵa ne jetsin!.. Shaldyń qasyna bir kún túnemeı-aq ketti. Oıboı, bizdiń baı oǵan ne kórsetken joq? Qyzdy kókala qoıdaı qylyp sabady da, qudyqqa da saldy, «shunaq kúń» dep otynymen kirgizip, kúlimen shyǵaryp, kúnde silep kóndirmek boldy da... Biraq jeńe alsynshy! «Teń teńimen tezek qabymen» degen bar emes pe? Aqyr aıaǵy qyz teńin taýyp qashyp ketti.

Netken taǵylyq. Seksenge kelip qalǵan shal on segiz jastaǵy qyzdy qalyń mal berip satyp alady. Ol qyz qaýsaǵan shaldan taıaq jep, qorlyq-zorlyq kórip, aýrýǵa shaldyǵady, ony túk bilmeıtin nadan baqsy «emdeıdi». «Ne degen sumdyq? Ne degen qarańǵylyq?! Bul qarańǵylyqtan halyq qashan jaryqqa shyǵady? Bul ǵuryp pen salt qashan joıylady», — dep oılap kelemin. «Átteń, osy týraly jurt, kóp oqıtyn roman hıkaıa, áńgimeler jazar ma edi! Sol romandy el ishinde taratar ma edi! Biraq sol áńgime, hıkaıa, romandardy jazatyn jazýshylar qaıda? Ony bastyryp shyǵaratyn baspa oryndary qaıda? Ony oqıtyn saýatty adamdar qansha?» — degen de bir oı keldi.

Túste bir aýylǵa tústenip attanǵan soń, keshtete kelip bir aýylǵa qondyq. Úıdiń ıesi qyryq, qyryq bes shamasyndaǵy momyn ǵana sharýa eken. Qaraly úı eken. Báıbishesi keshe ǵana baladan qaıtypty. Bilmeı túsippiz.

Úı ıesi, shaǵyn ǵana dáýleti bar, Oraz degen momyn adam, biz jaılasyp otyrǵannan keıin áıeliniń qalaı qaıtys bolǵan jaıyn aıtty. Áıeliniń balasy teris kele me, qalaı, bir táýlik tolǵatyp bosana almaı qınalady. Kómek kórsetetin dáriger ataýly joq kez. Úreılengen Oraz baqsyǵa shabady. Baqsy áıeldiń tamyryn ustap qaraıdy da: «albasty ıektep jatyr eken... Otqa maı quıyńdar, túz salyńdar...» dep, onsyz da háli bitip, elim ústinde jatqan áıeldi qamshymen urady. Áıel bir ýaqytta kezin ashyp: «Orazaı, óltirdi ǵoı mynaý!» deýge ǵana tili kelipti. Osydan keıin talyp ketip, tún ortasy shamasynda qaıtys bolypty. Sharýa ótelmes qaıǵysyn eki kózinen egilgen jasy, mólt-mólt etip, betine sorǵalap otyryp aıtty.

— Úıelmeli-súıelmeli úsh bala qaldy bısharadan — dedi sharýa daýsy buzylyp. — Úlken balam — altyda, ortanshysy — tórtte, eń kishisi — ekide. Jastaıynan jetim qaldy balapandarym. Qaıtermin? — dep kúńirenip aýyr kúrsindi.

Jaılap otyryp kóńil aıtqannan basqa qoldan keler eshnárse joq. Tek kókiregim qaq aıyrylyp, ishimnen ǵana: «netken baqytsyz, netken sorly halyq edik. Álde qor bolyp, qurýǵa bet alǵan halyq pa edik», — dep qynjylyp otyryp, birazdan keıin syrtqa shyqtym. Atshy da ere shyqty. Ol meniń qynjylǵanymdy baıqap qalsa kerek maǵan qarap:

— Shyraǵym, qynjylma! Bul eldiń kórgen kúni osy ǵoı. Munyń áli talaıyn kóresiń, budan da soraqysyn kórersiń. Sorly bolǵan halyq emes pe, qaıtersiń,? Ózderiń sıaqty kezi ashyq, oqyǵan jastar eldi ógizdeı órge súıremese, quldyrap bara jatqan el ǵoı bul, — dedi.

Saýatsyz, qarapaıym adamnyń sózi meni qaıran qaldyrdy. Halyq óz háliniń múshkil ekendigin seze bastaǵan eken degen oıǵa keldim. El sanasynyń oıana bastaǵan jaıy meni ári qýandyrdy, ári maǵan qýat bergendeı boldy. Tipti eńsem kóterilip, kóńilim ósip qaldy. Ózim kele jatqan Kishiqumdaǵy eldiń de osyndaı talaı esti adamdary bar bolar, kózi qarańǵy bolsa da, kóńil saıraǵan oıshyl adamdary, tipti biren-saran emes, kep te bolý kerek. Jumysymda solarǵa arqa súıeýime bolady eken degen oı, meni bir sergitip tastady.

Sharýanyń úıinde qonyp shyǵyp, erteńine kún kóterile ilgeri qaraı júrip kettik. Kep keshikpeı-aq Kishiqumǵa da kirdik. Uzyn saparymda jumbaq bolyp kele jatqan Kishiqum, syrynyń shet jaǵasy ashylyp, «barǵa mázir et» degendeı shańytyp jatty.

---