InfoHub Logo

Eki perdeli pesa

QATYSÝSHYLAR:

Qaıralap – qyz ákesi, 60 jasta.
Qalampyr – qyzdyń sheshesi, 50 jasta.
Záýre – Qaıralaptyń qyzy, 18 jasta.
Ylańbaı– atqaminer, paraqor, 50jasta.
Kárim – quda, 40 jasta.
Jálen – kúıeý, 30 jasta.
Jomart – kúıeý dosy, 30 jasta.
Mılısıoner –25–30 jasta.
Rahmet –25 jasta.
Molda
Sary qatyn
Qyz
Kelinshek
Jigitter

BİRİNSHİ PERDE

Úıde Kárim, Jomart, Jálen úsheýi. Kárim shyntaqtap jatyr. Jomart shalqasynan jatyr. Bosaǵa jaqta bórikti buqtyrta kıip Jálen otyr.

Birinshi kórinis

Kárim (shymyldyq ashylǵan soń, birazdan keıin Jomartqa qarap). Baı-baı... Shalqýyń-aı! Jartybaıdyń úıine Dúısenbaı bolys kelgende tap osylaı jatatyn...

Jomart (kúlimsirep basyn kóterip). Dúnıe kezek: bir kezde bolys shalqaısa, endi men shalqaımaımyn ba?.. (Jálenge qarap.) Osyǵan keıigennen jatyrmyn.

Kárim (keıip). Áı, endi bu da shala óltirip otyr. Apyrm-aý, adam degen aıtqandy istep shyǵa almas bolar ma? Keshe aýyldan shyqqaly qaqsadym: «Úlkendeý áıelder, boıjetken qyzdar kelse ushyp turyp, ıba ǵyp syzyla ǵoı» dep... Melshıip otyrady da alady... Túıedeı-túıedeı qyzdar kelip jatyr, solarmen ilesip sóılesip, adam degen bir jasap qalmas pa? Sompıyp kúıeý otyrǵan soń, olar qaıtsin, ketedi de qalady... Álgide Úkibas úıindegi qudaǵı keldi: osy aýyldaǵy áıeldiń ishindegi tildisi, adýyny sol. Sondaı adamdarǵa sózge mert qylý degen ólim ǵoı... Ol kirip kelgende, mynaý melshıip otyryp alyp edi, ázili aralas birtalaı sóz aıtyp, shańymyzdy aspannan keltirdi.

Jomart. Osy ózim kúıeý bolmaı, jurt kúıeýge jarymas: álgideı qudaǵılar kelgende, shymshyp-shymshyp alarmyn ǵoı...

Jálen. Kóketaılar-aý, bireýiń «tur» deısiń, bireýiń «turma» deısiń, qaısyńnyń tilińdi alaıyn? Durysyn aıtyńdarshy, kóketaılar!

Kárim. «Turma» degen kim?

Jálen. Myna Jomart aıtty: qyz, qatyn kelgende,túregelip syzylý bul kúnde qalǵan dedi, turmaı otyra ber dedi. Áı, Jomart, sen osylaı dediń.

Kárim (Jomartqa). Tura qal. Sen qaıdan shyǵaryp júrsiń ony?

Jomart (sasyp). Maǵan júrerde Jalaqtyń qatyny aıtyp edi.

Kárim. Áı, oıbaı!.. Jalaqtyń qatynynan úlgi alǵan soń sender ne ońaıyn dep edińder.

Jomart (ashýly). Áńgime turýda emes, jaıdary ashyq bolyp, taqyldap, ilinisip otyrsa, qatyndar qarsy sóılemek túgil, yǵyp ketedi. Myna kápirdi kim basynbasyn: basynyń salbyrap otyrǵany mynaý. Osy ıtke eregeskende búgin qurdasymdy ózim janyma alyp otyrsam ba eken.

Jálen (ala kózimen qarap). Seniń oıyńnyń buzyqtyǵyn aıtpasań da bilem.

Jomart. Tilin qara, tilin! Baıǵus-aý, men shynyn aıtam: seniń ornynda men kúıeý bolsam, jańaǵy Rabıǵa sıaqty baldyzdarym kelgende, qushaqtap súıip-súıip alǵan bolar em.

Kárim (kúlip). Qaıdaǵyny aıta bermeshi, osy ıt bireýin súıemin dep masqara qylyp júrer.

Ekinshi kórinis

Dalada tyqyr bilinip, esik ashylady. Quda, kúıeý durystalyp otyrady, esikten kelinshek pen qyz kiredi, kúıeý ushyp turyp syzylady.

Kárim.

Jomart. Qudaǵılarǵa kóriseıikshi. (Kórisedi.)

Kelinshek (kúıeýge). Otyryńyz, aıaǵyńyz taldy ǵoı. (Kúlimsireıdi.)

Kárim (qyzǵa). Qudasha, beri, jezdeńniń joǵarǵy jaǵyna otyr. (Jomart yǵysyp oryn beredi. Amandyq surasady.)

Kelinshek (kúıeýge). Saparyńyz oń bolsyn! (Jan-jaǵyna qaranyp.) Bul aýyldyń qyzdary qaıda ketken?.. Kúıeýdi jalǵyz otyrǵyzǵandary nesi?

Kárim. Bizdi adamǵa sanamaǵanyńyz ba, qudaǵı, biz otyrmyz ǵoı kúıeýdiń janynda.

Kelinshek (kúlimsirep). Nege adamǵa sanamaıyn. Kúıeý kelgen soń baldyzdarynyń, jeńgeleriniń janynda otyrýy jarasty ǵoı dep aıtamyn. Sizdi kemitken sózim emes, aıypqa buıyrmańyz.

Kárim. Aıtaryńyzdy aıtyp salyp, artynan «aıypqa buıyrma» deýińizdiń jóni qalaı?

Kelinshek. Qaıdam. Men aıypty bolarlyq sóz aıtqan joq sıaqty edim. Aıypty deseńiz aıybyńyzdy ala jatarsyz da.

Kárim (kúlip, Jomartqa kóz qysyp). E, áıteýir, berem degen aýzyńyzdan shyqsynshy.

Kelinshek (qyzǵa qarap). Erkejan-aý, álgide «jezdemniń qulaǵynan julam» dep kelgeniń qaıda, endi nege syzyldyń? (Qyz uıalyp tómen qaraıdy.)

Jomart. Qudasha julýǵa jarasa, jezdesi qashar ma eken.

Kelinshek (Jomartqa). Aıtpaqshy, osy quda óleńshi dep edi, óleń aıtyp jiberseńiz qaıtedi?

Jomart. Jańylys bolyp júrmesin, qudaǵı, tanyspaı jatyp tap bergenińiz qalaı?

Kelinshek. Jasynyń dańqy estilmeı jata ma. Jomart. Qaıdam... Shyn qumartqan bolsańyz sizden nemdi aıarmyn...

Kárim (Jomartty túrtip). Ras, qudaǵıdyń kóńili bitsin... Qonaq kádesin berseıshi, aýyl kádesin qudasha aıtar, qudaǵı aıtar, birdeme qylar. (Jomart dombyrany alyp án salady):

Áýede bir juldyz bar Temirqazyq.
Báıgeden at keledi baýryn jazyp.
Qaırylyp aqsha betten bir súıgizseń,
Bolady bir ózime alty aı azyq...

Qyz jeńgesine qarap kúlip, kúıeýdi shymshyp alady. Kúıeý selk ete qalady. Qyz da, kelinshek te kúledi.

Qansýda jatyr edim pishen shaýyp.
Sý boldy aq kóılek jańbyr jaýyp.
Esime sen túskende, beý qaraǵym,
Jyǵyldym aqboz attan esim aýyp.
Qosoba, men qaıteıin bıigińdi,
Jan baýyrlap ataıyn kıigińdi.
Kólbeńdegen aldymnan sen ketken soń
Qaıda baryp basaıyn kúıigińdi?..

Úshinshi kórinis

Esikten Sary qatyn kiredi. Jomart óleńdi toqtatady.

Sary qatyn (Kárimge qarsy otyra, jaýlyqty keıin ıterip qoıyp). Tur,quda,aıaǵyńdy jı. Shaljıyp jata bergenshe, basyńdy kóterseıshi, búgin basyndy kóteretin kúniń emes pe.

Kárim (turyp). Al, qudaǵı, kóterdik, aıta berińiz.

Sary qatyn. Aıta bersek, kúıeý kelgen soń, qazaqtyń qyz kórsetetin ádeti bolady, qonaq as jep qaıtýǵa keldińder me, álde qyz kórýde oılaryń bar ma?

Kárim. E, kórsetseńder nege kórmeıik?

Sary qatyn. Kóretin bolsańdar, kúıeýdiń shal atasy, kempir enesi bar, olarǵa dep ákelgen shapan-shaqpyttary bar shyǵar, basqa da káde-jora yrymdary bolady, solaryn berip, kórińder. «Qalyńsyz qyz bolsa da, kádesiz kúıeý bolmaıdy» degendi estýleriń bar shyǵar...

Kárim (kúlip). Qalaı boldy, qudaǵı, men qur kórsetedi eken desem, birdeme suraǵaly otyrsyz ba?

Sary qatyn. E, suramaı... suramastyq oryn ba? Qazaqtyń; burynnan kele jatqan joly. (Jan-jaǵyna qarap.) Baıaǵynyń kúıeýiniń, qyz kóre kelgende qorjyny bolýshy edi, osylardiki qaıda?

Kárim (kúlip). Qoryqpa, qudaǵı, qorjyn tabylady.

Kelinshek (kúlip). Qaıdaǵy joqty aıtasyń-aý, shesheı...

Kárim. Qorjyn alyp júretin ol Nıkolaıdyń zamany ǵoı, qudaǵı, bul kúndegi qorjynnyń ne sáni bar deısiń?

Sary qatyn. Qoı, áńgimege jubaýratpa, beretinińdi ber!

Kárim (mańyzdanyp). Bura sóılegen kúlýge jaqsy degen, qudaǵı, ázilge aıtam... Er jetken balalardyń birin-biri amandyqta kórgeni, tanysqany jarastyqty ǵoı dep kelip otyrmyz. Aýyz toltyryp aıta qoıǵandaı ákelgen nársemiz joq. Shapan-shaqpattyń ózi bul kúnde bolyńqyramaı júr ǵoı... Azyn-aýlaq tıyn-tebenimiz bar, «oramal tonǵa emes, jolǵa jaraıdy» degen, áıteýir qazaqtyń yrymy ǵoı...

Sary qatyn. Baıǵus, endi arýaqty orynǵa eń bolmasa birer shapan taýyp ákele almaǵandaryń ba?

Kárim. Bir shapandy tabarmyz ǵoı...

Kelinshek. Shesheı-aý, seni aldap otyr, utylma, shapandary kóp...

Kárim. Ataı kórmeńiz, qudaǵı, buıyrmasyn: dardaı Qaıyrekeńniń shańyraǵyna bir shapansyz jeń bolmaıdy dep, qudańnyń namazǵa kıip júrgen jalǵyz shapanyn sypyryp ákelip otyrmyn.

Sary qatyn. Jaraıdy,tolyq berseń, aqshańa da kóneıik.

Kárim. Surap qarańdar, shamamyz keler me eken.

Kelinshek. Shamalaryń nege kelmesin: kúıeý baıdyń balasy, qyz baıdyń qyzy; bul ekeýinen almaǵanda, qaıdan alamyz?

Sary qatyn (kelinshekke). Kelin, sen aıtshy, men aqshasynyń esebin de bilmeımin.

Kelinshek. Ne suraıtyny bar: júz som berse, bolady da.

Kárim (jaǵasyn ustap). Astapyralda, qudaǵı, ólshemeı kestińiz...

Sary qatyn. Kóp bolmas, quda, sender túgil, jalǵyz aty bar Shapaıdan da otyz som aldyq.

Kárim. Endeshe sol 30 somdy alyńdar.

Sary qatyn. Qoı, oıbaı, ony alyp jamanatty bolǵansha, almaıyqta, kórsetpeıikte... Etegin ashyp otyrǵan Álimniń qyzy bul emes... Alǵan-bergen esh nárse bolmaıdy, tek ánsheıin «pálensheniń qyzyn kórsetkende pálendeı alypty» degen aty bolmasa, berseńder óz mereıleriń. Tipti bermeı ketseńder de, úıtip aýyzdaryńdy qý shóppen súrtpeńder... (Jálen jaltaqtaıdy.)

Kárim. Endeshe, elý som alyńdar.

Qatyndap. Joq!

Kárim. 70 som bolsyn, qudaǵı.

Jomart. Oı, ústeı berdiń ǵoı.

Sary qatyn (Jomartqa). Jaı otyr, quda, Bazarbaıǵa mal jıyp beretin sen emes.

Jomart. Mal jıyp bermegenmen, dalaǵa tastaı almaı júrgen dúnıe joq.

Sary qatyn. Úıtip aqsha jandy bolsańdar, qyz kórem dep neleriń bar? Endeshe biz ketelik. (Jálen jaltaqtaıdy.)

Kárim. Sabyr etińiz, qudaǵı, salǵan jerden bola qoımady dep túńilýińiz...

Sary qatyn (ashýly). Kelemejderińe kónetin adam joq! Júz teńgelerińnen júz tıyn kem alsam, atym qurysyn!.. (Kúıeýge qarap.) Myna shirkin tiri me: «ber!»–dep bir aýyz sóz qystyrsa, qaıtedi eken?..

Jálen (sasqalaqtap). Áı, Kárim, Kárim...

Sary qatyn. Á... tirildi... (Kúlisedi. Kárim uıalyp, tómen qarap, aqsha sanaıdy. Sary qatyn alyp, qaltasyna salady.) Qane, kelin, qyzdy ákeleıik.

Kelinshek. Erkejan, sen qalasyń ba?

Qyz. Men de baram.

Kárim. Qudaǵı, men de sizben keteıin. (Úıden shyǵady.)

Tórtinshi kórinis

Úıde Jomart pen kúıeý.

Jomart. Al, Jálen, endi qyzyq boldy: qazir qyz keledi. Qurdastyń ózi ashyq adam deıtin, búrip ketip júrmesin: sen erkeksiń, irilen; qyz kelgende, ushyp túregelme; qyzdy myna tómen jaǵyńa otyrǵyzyp belinen bylaı (qolymen kórsetip) orap al. Myna tizeńdi tizesiniń ústine sal... Amandasqan soń-aq áńgimelese basta.

Jálen (úreısiz). Aınalaıyn Kóketaı, osy maǵan ne aıt deısiń, ashyp aıt!

Jomart. Tý... Sen be, sen... Alaıyn dep otyrǵan qatynyna adam sóz taba almaı ma eken?.. «Jasyń neshede?» de; «Meni jaqsy kóresiń be, bozbalalarmen oınaǵan joqsyń ba?» de; «Óziń sulý ekensiń ǵoı», – dep shashynan bylaı (qolymen kórsetip) sıpap qoı. It-aý, aýylda júrgende aýzyń damyl kórmeıtin edi ǵoı... (Ózi túzelip otyryp.) Men bylaıyraq otyraıyn, araǵa qudashanyń bireýin otyrǵyzyp bolmas pa eken...

Jálen (qybyjyqtap). Jomart, Jomart!

Jomart. Nemene?

Jálen. Dalaǵa shyǵyp kelsek qaıtedi, á!..

Jomart. Áı, sen be, sen... Seni úıretem dep qartaıam ǵoı...

Besinshi kórinis

Bul ekeýi shyǵady. Sahna bos. Sary qatyn men kelinshek Záýreni ertip kiredi.

Sary qatyn. Bátir-aý, kúıeý qaıda?

Kelinshek.Tysta shyǵar, keler. (Záýreni qoltyqtap aparyp kórpeniń ústine otyrǵyzady.)

Záýre (bókebaıyn ashyp qaraıdy. Kózinde jas, renjýli. Sary qatynǵa). Jeńeshe-aı, qyzdan sorly pende bar ma eken?

Sary qatyn. Nege, shyraǵym?

Záýre. It etinen jek kóretin adamyma eriksiz ákelip otyrsyńdar. Men adam bolsam, basymda erik bolsa, Jálen jyryqty mańyma jýytar ma edim.

Sary qatyn. Qoı, dánemesi de joq: jyryq bolsa, qaıtsin, qudaıdyń isi... Kimniń baıy ońyp otyr deısiń, bári de sondaı...

Záýre. Jaqsy bolsyn, jaman bolsyn – ózińniń unatyp tıgenińdi aıtsaıshy... Jálenge qatyn bolyp barǵanymsha, ózimdi-ózim baýyzdap óltirermin!..

Sary qatyn. Astapyralda, shyraǵym, olaı deı kórme! Búgin jaman sóz aıtatyn kúniń emes, qaıta tilek tilep, qudaıǵa jalbarynatyn kúniń.

Záýre. Jálenniń tilegin tileı almaspyn! (Eki qatyn tańdanyp birine-biri qaraıdy.)

Sary qatyn (kelinshekke sybyrlap). Sen estip pe eń: osy beti qarany Rahmet azǵyryp júr deıtin edi, dáýde bolsa sol ras.

Kelinshek. Shyn ba, shesheı-aý?.. Ózi almaq pa eken?

Sary qatyn. Ózi almaq deıdi... Bul masqarany shyǵaratyn shyǵar... Aqyrzaman bolǵan soń ne bolmas deısiń!..

Altynshy kórinis

Jomart pen Jálen kiredi. Jálendi qyzdyń joǵarǵy jaǵyna otyrǵyzady. Záýre bókebaımen betin búrkep otyrady. Kelinshek turyp, shymyldyqty túsirip jiberedi. Kese tartqan shymyldyqtyń ber jaǵynda Záýre men Jálen kórinip, basqalary ar jaǵynda qaldy.

Jálen (qybyjyqtap, qoqyraıyp durystalyp, qyzdyń bókebaıyn ashaıyn dep eki ret oqtalyp, úshinshi rette ashady. Záýre tikilenip betine qaraǵanda, Jálen uıalyp tómen qaraıdy. Birazdan keıin baryp). Amansyz ba?

Záýre (ashýly). Aman bolmaǵanda qaıteıin dep ediń?

Jálen. Jasyńyz neshege keldi?

Záýre. Ony qaıtpeksiń?

Jálen. Tamyr bozbalań bar ma, sony bileıin dep edim.

Záýre (yzbarlanyp). Óı, shirik! «İrigen aýyzdan shirigen sóz shyǵady» dep... seni kútip otyrmaqpyn ǵoı?

Jálen (jaqyndaı tússe, Záýre syrylyp qasha beredi). Ózińiz. (Basyn sıpaı bergende Záýre qolyn qaǵyp jiberedi.)

Záýre. Táıt ári, jarbańdama!

Jálen. Ashýlanbańyz, bylaı durystap otyraıyq. (Belinen qushaqtaı berem degende, Záýre ıterip tastap ushyp turady.)

Záýre. Sendeı shiriktiń qushaǵyna kirgenshe baýyzdalyp ólgenim jaqsy! (Úıden júgirip shyǵa jóneledi. Sary qatynmen kelinshek «Erkejan» dep daýystap olar da jóneledi. Jálen ań-tań. Shymyldyqtyń ishine Jomart basyn tyǵady.)

Jomart. Qara basty ma, qara basqyr?.. Osyndaı bolaryn elden shyqqanda-aq bilgem... Saǵan joldas bolyp kelgen men ıt!..

Jálen (salbyrap). Apyrm-aý, endi qaıt deısiń? Aıt degenińdi aıttym. Qushaqta dep eń, qushaqtaı berem degende, shyǵa jóneldi...

Jomart (keıip). It-aý, solaı qushaqta deppin be? Tarpa bas salatyn mal ma edi ol?..

Jálen. Áı, qurysyn, basym qatty...

Shymyldyq.

EKİNİSHİ PERDE

Qaıralaptyń úıi, sol jaqta qurýly shymyldyq, tórde Kárim, Molda, Ylańbaı, Qaıralap otyr.

Birinshi kórinis

Ylańbaı. Qane, molda, nege tunjyradyń? Alatynyńdy alyp, qudalardyń jumysyn bitirip jiber.

Qaıralap. Súıte ǵoı, moldeke, sizdi ádeıi shaqyrtyp edik.

Ylańbaı (kúlip). Ádeıi deme, kezine keldiń deseıshi, áıtpese bul molda shalqaıa beredi.

Molda (kúlimsirep). Ylańbaıdyń men degende saıtany bar.

Ylańbaı. Meniki – oljadan ortaq qylar ma eken degen qulaqqaǵys qoı.

Molda. Oljany ortaǵa salsań, men zıan qyla qoıar ma ekem?

Ylańbaı (ózi-ózine). Myna qudaı urǵan sezip qalmasa ıgi edi?.. (Jubaýratyp.) Qane, molda ekeýmizdiń daýymyz bitpes. Kisilerdi jınaýdyń qamyn qylaıyq... (Qudaǵa.) Aý, sen nege jaılastyń? Moldaǵa beretinińizdi berip, jumysyńdy bitirseıshi.

Kárim. Moldekeńniń ne suraıtynyn bildik pe?

Ylańbaı. Qane, molda, sura!

Molda (oılanyp). Qalaı suraımyz: sharıǵat boıynsha ma, álde qazaqshylyq retimen be?

Ylańbaı. Jaryqtyq, sharıǵattyń basyn aýyrtyp qaıtesiń, ózimizdiń jalpaq qazaqshylyqty aıta berseıshi.

Molda. Jıyrma bes som bolsyn.

Kárim. Apyr-aı, tym joǵary soqty...

Ylańbaı. Ustaǵan jerinen aǵash ta synady degen, moldeke de kemiter.

Molda. Eki jaǵy da aýqatty adamdar: budan kemi jaramas.

Ylańbaı. Men ortalaryńnan bılik aıtaıyn. On bes somdy biriń ber de, biriń al.

Qaıralap. Súıte qoıyńdar. (Kárim aqsha sanaıdy.)

Ylańbaı. Myna qara qalta biter emes qoı.

Kárim (kúlimsirep). Qaltanyń da sáni ketti ǵoı: qudaǵılardyń endi bir qaptaýynan ne qalar deısiń.

Molda (qudadan aqshany alyp). Kýálikke bir-eki jigit kerek.

Ylańbaı (bólmege daýystap). Jigitter bar ma? Bir-ekeýiń kelinder. (Moldaǵa) Sý da kerek shyǵar, moldeke?

Molda. Kerek.

Ylańbaı. Bir aıaqqa sý quıyp ákelińder.(Moldaǵa.) Asty-ústine birdeńe jappaıtyn ba edi?

Molda. Iá, o da kerek.

Ylańbaı. Tolqynaı qaıda? Aıaqtyń asty-ústine shúberek kerek. Tez ákelińder! (Esikten eki jigit kirip, qoldaryndaǵy sý men aıaqty moldanyń aldyna qoıady.) Qane, molda, daıyn boldy, mynalarǵa úıretetinińdi úırete ber.

Molda (júginip, boqshadan qara kitapty alady).

Kýádúrmiz, kúádúrmiz,
Kýálikke júrádúrmiz,
Tanda haq qasynda,
Barsha halyk qasynda,
Hak kýólik berádúrmiz... –

dep aıtasyzdar. Baryp kúıeýdiń ókil atasyn surap kelińder.

Jigitter (birin-birin ıtermelep shymyldyqqa kirip... «Kýádýrmizdi» soǵyp, qaıtyp keledi). Suradyq, ókil ataǵa Kárimdi belgileımin deıdi.

Molda. Jaraıdy, endi qyzdan baryp surańdar. (Jigitter ketedi.)

Ylańbaı. Qyzdardy osy úıge nege kirgizbedińder?

Qaıralap. Birtalaı qyz-qyrqyn bolǵan soń syımas dedik.

Ylańbaı. Olaryń da durys boldy. Baıtýdyń qatyny kelse, mazamdy alyp bolar edi.

Molda. Mazańdy almaı qaıtsin, kelinin azǵyryp satyp jiberdiń.

Ylańbaı. Kim satty?

Molda. Sen!

Ylańbaı. Áı, moldam... Al bolsyn, sonan qansha kúná tabam?

Molda. Kúıeýdiń adal nekesin buzsań nege kúná bolmasyn?

Ylańbaı. Qoı, moldam, Jaryqpas kálpe sharıǵatty senen kem bilmeıdi, nekesin sol kisiniń ózi qıyp beripti. Kúná bolsa, ol kisi nege kirisedi?

Jigitter («Kýádýrmiz...» aıtyp kiredi). Suradyq, aıtpady...

Ylańbaı. Aıtsyn, kún kesh bolyp qalady!

Molda. Sharıǵattyń buıryǵynan bas tartýǵa bolmaıdy, «aıtsyn» – deńder... (Jigitter shyǵyp ketedi.)

Ekinshi kórinis

Esik ashylyp mılısıa men Rahmet kiredi. Úıdegiler sasyp, molda kitabyn astyna tyǵady. Kárim sýdy kúpisine tyǵamyn dep tógip alady.

Paxmet (shymyldyqty túrip tastap). Kúıeý mynaý!

Mılısıa. Sabazyńnyń túri de kelgen eken. (Tógilgen sýdy kóredi.) Myna sýy nesi?

Ylańbaı (sasqalaqtap). Qol jýǵan ǵoı, taqsyr, otyryńyz! (Tórden oryn beredi.)

Mılısıa (otyryp jazýǵa kirisedi. Moldova). Qaı aýyldikisiń?

Molda (qaltyrap). Toǵyzynshy.

Mılısıa. Atyń kim?

Molda (sasqalaqtap). Meniń atymdy jazyp qaıtesiz?

Mılısıa. Sen neke qıýǵa kelip otyrǵan joqsyń ba? Moldasyń ǵoı?

Molda. Oıbaı, taqsyr, molda emespin.

Ylańbaı, Qaıralap, Kárim. Molda emes, molda emes.

Mılısıa (keıip ketip). Molda bolmasań mynaýyń ne? (Moldanyń astynan qara kitapty sýyryp alady, jurt birine-biri qaraıdy.)

Ylańbaı (ózine). Sumdyqty shyǵardy, meniń sorym qoısyn ba! (Rahmetke.) Shyraǵym-aı, qazaqshylyqtan tysqary is qyldyń-aý.

Rahmet. Olja úshin jap-jas qyzdy súımegen adamyna bergeli otyrsyń, seniki de jón-aq pa?

Ylańbaı (keketip). Janyńnyń ashyp júrgeni ǵoı...

Rahmet. Myna kórimnen aıyryp, súıgenine qossam, janymnyń ashyǵanyn sonda kórersiń!

Mılısıa. Al endi, jınalyp ne istemek edińder, solaryńdy aıtyńdarshy!

Ylańbaı. Oıbaı, esh nárse de istemekshi emespiz. Qazaq balasysyń ǵoı, shyraǵym, óziń de bilesiń: qonaq kelse, taıly-taıaǵymyzǵa sheıin jınalatyn ádetimiz emes pe? Solaı ǵoı, otaǵasylar? (Janyndaǵylarǵa qaraıdy.)

Kárim, Molda, Qaıralap.Solaı, solaı...

Mılısıa (kúlimsirep). Myna sýlaryń ne?

Ylańbaı. Oıbaı-aý, myna qonaq shóldedim degen soń aldyrǵan sýy edi.

Eki jigit (kirip kelip). Kýádirmiz... (Aıta bastaıdy. Úı ishindegiler qol siltep qoıdyrady.)

Mılısıa.Toqtalmańdar, aıta berińder! (Jigitter taǵy kirisedi.)

Ylańbaı (keıip ketip). Qudaı atsyn senderdi! (Jigitter toqtaı qalady.)

Mılısıa. Jaraıdy. Endi aıtpaı-aq qoısańdar da bolady. İs anyqtaldy. Kórinip turǵan iske ótirik aıtyp, áýrelenbeseńder de bolatyn edi. Biraq bizdiń qazaq ótiriksiz júre ala ma, ólse de ótirikke jabysyp óledi ǵoı. (Rahmetke qarap.) Bar, qyzdy shaqyryp kel! (Rahmet shyǵa jóneledi.)

Ylańbaı (sasyp). Shyraǵym, qazaq balasysyń ǵoı, bir jolǵy qatemizdi keship, balany áýrelemeı-aq qoısańyz.

Bári. Súıtińiz, shyraǵym, ótinemiz!

Mılısıa. Áýrelemegende, mynaǵan qospaqsyńdar ma? Bul kúnde áıeldi malǵa satý, súımegen adamyna zorlap berý qalǵan. Áıel erikti.

Ylańbaı. Jaraıdy, ol aıtqanyń da bolsyn, súıgenine-aq qosaıyn, biraq osy Rahmet almasa bolady!

Mılısıa. Qatelesesiz, otaǵasy. Rahmetke qosamyn dep otyrǵan adam da joq. Osy qyzdy alamyn dep janyn salyp júrgen Rahmet te joq. Men kelsem, qyzdyń óziniń aryzy boıynsha kelip otyrmyn. Rahmet eldegi kózi ashyq azamat, partıa múshesi. Elde jylaǵan bolsa, zorlyq-zombylyq kórgender bolsa, solarǵa járdemdesý, tıisti jerine bildirip kómek kórsetý partıa músheleriniń mindeti. Rahmet moınyndaǵy mindetin ǵana oryndap júr.

Ylańbaı. Quldyǵym bar, taqsyr! Bizdiń bala ólse de aryz bermeıdi... Búldirip júrgen osy Rahmettiń tap ózi!.. Shyraǵym, tanys bolmaǵan soń bilmeısiń: el bolǵanmen eldiń ózi de ala ǵoı, myna Tama degen elmen daýymyz úzilgen emes. Tama bizden jer daýlaıdy. Ata-babamyzdan, baıaǵy Syrlyekemnen beri ıemdenip kele jatqan jerimizge Tamalar kóz alartady. Bizdiń bergimiz kelmeıdi. Osydan baryp aramyzda qyjyl áńgime týady... Bıyl Tama Esmaǵambettiń balasy Qarashiliktiń basyn shaýyp jatyr eken, kóre-bile ata jerimizge aıaǵyn qalaı bastyraıyq. Balalar atqa minip dúrkiretip aıdady da shyqty. Sodan beri eki el araz. Rahmet sol aýyldyń balasy. Rahmetti aıdap salyp otyrǵan áperbaqan Sársembaıdyń Jetpisi. Jetpis qańǵyryp tamaǵyn asyraı almaı júrgende, edáýir irgeli aýyl bolyp-aq otyryp edik, endi bas ketken soń, olardyń da basyna bastaǵanyn kórmeısiń be... Shyraǵym, osyny esińe al. Ne isteseń de, ádildik jónimen iste.

Mılısıa. Onyńyz durys. Daýlaryńyzdyń bary da ras shyǵar. Biraq Tama eli jer týraly kek alamyn dese, senderdiń qyzdaryńdy teńine qosyp kek almaıdy ǵoı. Ekinshi jaǵynan qur syrttan pishýge de bolmaıdy. Qazir qyz kelgen soń suraıyq: «Aryz bergenim joq, osy kúıeýime rızamyn», – dese, men qol qaqpaıyn, ózderińe qaldyryp-aq keteıin.

Molda. Bárekelde, balanyń sózi durys-aq!

Ylańbaı. Durys qoı. Biraq ashylmaǵan bala, suraǵanmen ne aıta qoıar deısiń... Qazaq degen ymyramen otyrǵan el edik. Qyz berý, quda bolý qazaqtyń eski ádeti edi. Qazaq júrgen jerde qazaqshylyq bolmaı qalmaıdy. Kúlesiń-aý, qaraǵym. Túsine qaldy, aınalaıyn qazaǵym. Orys kelse, álde qaıter edi, osy sizdiń kelgenińizge men múlde qýanyp otyrmyn. Biz de jón bilmeıdi emespiz. Qaırekeńniń ózi óz bolǵaly uzatqaly otyrǵan qyzy edi, kórgeli otyrǵan bir merekesi edi. Qudaı aıdap toı ústine kez keldińiz. Shyny nıetińiz taza, bizge jamandyq oılamaıtyn bala bolarsyz... Múshesinen qur qoımaımyz ǵoı: at minemin deseń de osy Qaırekeń bógelmeıdi. Solaı shyǵar, shaldar?

Bári. Bárimizdiń de tilegimiz osy!

Mılısıa (ashýlanyp, Ylańbaıǵa). Otaǵasy, eptiligińdi qoısań qaıtedi? Eptilikpen jumys bitirip ádet alǵan adam shyǵarsyz, biraq sizdiń qaqpanyńyzǵa túskeli otyrǵan adam joq. Sózińizdi qaıtyp alyńyz da, tynysh qana otyryńyz, áıtpese uıat bolar, ózińizdi aıdap ketýge týra keler...

Ylańbaı (kúrsinip). Qaıteıin, shyraǵym, qazaqshylyqtyń jónin aıtyp otyrmyn. Aıdaımyn, túrmege jabam deseń, qylsha moınym tuta...Saqal-shashymyzǵa aq kirgende, qazaqtyń el bolǵanyn, qazaq jastarynyń el bastaǵanyn kórip qýandyq pa dep edik. Qýantý ornyna jylatam deseń óziń bilesiń da.

Mılısıa. Naqaqtan kúıdiretin eshkim joq. Aıybyń bolsa, eshkim de mańdaıyńnan sıpamaıdy.

Úshinshi kórinis

Rahmet pen Záýre kelip kiredi. Záýreniń basynda bos salynǵan bókebaı. Jurt tómen qarap ketedi. Mılısıa amandasady.

Mılısıa. Qaıralaptyń qyzy siz bolasyz ba?

Záýre. Men.

Mılısıa. Myna aryzdy siz berdińiz be?

Ylańbaı (shoshyp ketkendeı Záýrege). Qaraǵym!..

Qaıralap. Shyraǵym!..

Mılısıa. Toqtańdar! Nege kes-kesteısińder?

Záýre (bógelińkirep). Aryz meniki!

Qaıralap (yshqynyp). Qaraǵym-aý, ne aıtyp tursyń?

Mılısıa. Esitpeı otyrsyń ba?

Ylańbaı. Jańyldyń ǵoı, shyraǵym!

Mılısıa. Tynysh otyr degendi tyńdaısyz ba, joq pa?

Ylańbaı (bórkin julyp alyp). Joq, taqsyr, aryzym bar!

Mılısıa. Aryzyń bolsa, artynan izdenersiń, qazir mazany alma, jumys bitiremin.

Ylańbaı. Joq, taqsyr, «bas kespek bolsa da, til kespek joq» degen, bir-eki aýyz muń aıtýdan tyıa almassyń!

Mılısıa (jazyp jatyp). Men «taqsyr» emes.

Ylańbaı. Biz qazaqpyz ǵoı, bilmegen adam ý ishedi. Joldas shyraǵym, bul ózi jas bala... Sizdiń aldyńyzǵa kelgen soń qoryqqanynan ne aıtqanyn bilmeı tur.

Mılısıa (basyn kóterip alyp). Mynanyń sózi ras pa, menen qorqyp tursyz ba?

Záýre (kúlimsirep). Sizden ne dep qoryqpaqshymyn? Qaıta, qysylǵan jerde qol beretin adam siz be dep turmyn.

Mılısıa. Durys, menen qorqýǵa tıis emessiz. Men úkimettiń jumsaýymen kelip otyrmyn. Úkimet áıeldi teńgerý, áıeldi súıgenine qosý týraly zań shyǵaryp otyr. Qalyń maldy joıyp otyr. Qalyń mal berýshi men alýshyny úkimetke bildirse, sot jazalandyryp, eki jaǵyn da bir jyldan túrmege otyrǵyzady. (Kárim men Qaıralap ajyraıyp birine-biri qaraıdy.) Qalyń mal alýshy men berýshiniń arasynda deldaldyqqa júrýshilerdiń jalasy da jeńil emes. (Molda Ylańbaıǵa qaraıdy.) Qulqyny úshin aqshaǵa qyzyǵyp, qyzdyń yrza bolǵan-bolmaǵanyna qaramastan neke qıatyn moldalar da bar. Bu da sotqa iligetin qylmysty is. (Ylańbaı moldaǵa qaraıdy.) Biraq osynyń bári de el ishinen áli kúnge joıylmaı keledi. Atqaminer qýlar, qalyń maldy sýdaı sapyryp, áıel saýdasyn kásip qylyp otyr. Buǵan bir jaǵynan jergilikti keńes oryndarynyń salaqtyǵy sebep bolsa, ekinshi jaǵynan áıelderdiń kóziniń ashylmaǵandyǵy sebep: qazaq áıeli nadan, qazaq qyzdary ata-ananyń ajaryna qaraımyn dep, súımegen adamyna jylaýmen ketip júr. (Qyzǵa qarap.) Záýre qaryndas! Sizdiń, bul isińiz úlgili is. Bostandyqty kóksegendigińiz, áıeldiń de erikti adam ekenin bilgendigińiz. Basqa el qyzdary da sizden úlgi alý kerek! Siz sekildi olar da kezinde úkimetke muńyn shaǵa alsa, járdemdesýge úkimet daıar! Muny istesek, biz áıel bostandyǵyn uzamaı-aq júzege asyramyz.

Tórtinshi kórinis

Oıbaı salyp jylap Qalampyr keledi.

Qalampyr. Qalqam-aý, qartaıyp kelgende bizdi eńiretkendeı, bizdi jurtqa masqara qylǵandaı ne jazyǵymyz bar edi? Jelge, kúnge tıgizbeı, sylap-sıpap ósirgende biz senen osyny kútip pe edik?..

Záýre (muńaıyp). Tárbıelegenderińe sózim joq. Biraq qaıteıin, súımegen adamyma neǵyp baraıyn? Aıyp ózderińde. Meni shyn balam deseńder, jylatpaýlaryń kerek edi, súıgenime qosýlaryń kerek edi! (Jálenge qarap.) Sender jylaıdy eken dep myna kórimge neǵyp qana tıermin?

Mılısıa (qaǵazyn jıyp). Qane, menimen birge qalaǵa júresiz, kıinińiz.

Ylańbaı. Oıpyrm-aı, taqsyr-aı, tym bolmasa búginshe qaldyrsańyz qaıtedi?

Mılısıa. Bolmaıdy!

Záýre kıine bastaıdy. Qalampyr kele jabysady.

Qalampyp. Qalqam-aý!.. Qaıteıin! Bizdi sorlattyń ǵoı! Bizdi el betin kórgisiz qyldyń ǵoı! Jaman ákeńdi tiri óltirdiń ǵoı! Budan da bizdi tirideı kórge tyǵyp ketseń bolmaıtyn ba edi? (Záýre úndemeı, tomsaryp, ájesiniń qushaǵynda az-kem turady... Mılısıa kelip aıyryp ala jóneledi. Artynan daýys qylyp, Qalampyr ere shyǵady.)

Kóılek tiktim kestelep,
Egin ordym destelep.
Sen ketken soń, Záýrejan,
Ájem dep kim eskerer?!
Qyz da bolsań uldaı eń,
Uldan taǵy jurdaı em...
(Alystan talyp estiledi.)
Qýanyshymdy qaıǵy ǵyp,
Ylańbaı-aý, qyldyń sen!..

Besinshi kórinis

Úıde molda, Ylańbaı, Kárim, Jálen, Qaıralap jylap otyr.

Molda (kúrsinip). Apyrm-aı, álginiń kitabymdy alyp ketkenin kórdiń be? Bir pálege iligip júrer me ekem?..

Ylańbaı. Oı, qudaı-aı, myndaǵy jurt qyzdan aırylyp otyrsa, kitapty aıtady ǵoı. (Óz-ózine.) Qyzdy shanasyna bir mingizsem, qula qasqa at taqymyma tıetin edi, myna qyrsyqty kórdiń be!

Qaıralap (kóziniń jasyn súrtip). Meni ylańǵa túsirip otyrǵan, Ylańbaı, sen!

Ylańbaı. E, men qalaı ylańǵa túsirippin. Jórgekte qaǵyp ketken balańnan kór!

Qaıralap. Baladan ne dep kórmekshimin?

Ylańbaı. Balań durys bolsa, seni masqara qylyp ketpes edi...

Qaıralap.Ketpegende mynaǵan tımekshi me?

Ylańbaı. Ákesi bergen soń, tıý kerek.

Qaıralap. Kim berdi?

Ylańbaı. Sen berdiń! Bermeseń maldy nege aldyń?

Qaıralap.Ádemi jigit dep sen nege aldadyń?

Ylańbaı. Kim aldady?

Qaıralap. Sen!

Ylańbaı. Qoı, Qaıralap, azyraq erniniń jyryǵy bar, saqaldy kelgen qara jigit dep sonda-aq aıtqam...

Qaıralap (kúıip ketip). Tipý, laǵnet!

Ylańbaı. Sen laǵnet!

Qaıralap.Oıbaı, shunaq qul-aı!.. (Ekeýi tura alysady. Apyr-topyr tóbeles.)

Shymyldyq.

---