InfoHub Logo

Túlen túrtti pendeni...

Túsinde túsik kórdi. Túsik — túsik emes, túsikke aınalǵan munyń ózi. Barmaqtaı ǵana jan ıesi eken. Eshteńemen isi joq. Jónimen júzip júr.

Júzip júrgen mekeni — jatyr. Bıttiń qabyǵyndaı juqa jatyr ishi – jumbaq álem. Juqa jarǵaq jarylyp keterdeı tolqyp-tolqyp qoıady. Jumsaq qursaq baıaǵy balalyq shaǵynda shańyraqta úrleýli turǵan qaryndaı shaıqala tolqyǵanda, kógildir álemde balyqtaı júzgen bul besikteı terbeledi. Biraq tunshyqpaıdy. Emin-erkin tynystaıdy.

“Iapyr-aý! Baıaǵyda buǵan tirshilik sýda paıda boldy deýshi edi, sol ras bolǵany da... Pende de kólkigen kógildir dúnıede jaratylady eken-aý!” degen bir sum oı orala ketti. Denesindeı jińishke, shaǵyn emes, aldymen paıda bolǵan jup-jumyr, jýan basyna kelgen túsiniksiz oıdan túsik selk ete tústi. “Astapyralla! Óziń keshe gór, jaratýshy ıem! Mundaı mundar oı qaıdan ǵana keledi, osy?! Osyndaı ornyqsyz jerde... O, kúnáhar!” dep óz-ózin jazǵyryp ta qoıdy.

Álginde ǵana adam edi.Túsik emes edi. Baýyrymen júzbeı, aıaǵymen jorǵalap júrgen: jer betinde, kún ótinde... Endi myna bir kólkigen kógildir álemge tap boldy. Ne kún joq. Ne aı joq. Ne bir juldyz. Torǵyndaı jumsaq biraq. Janǵa jaıly, tánge maıly. Emin-erkin júze ber, júze ber.

Túsikke aınalǵan adam kók teńizdeı kólkigen álemde armansyz júze berdi. Alańsyz júzip júrip: “Álginde ǵana adam edim. Nege túsikke aınaldym? — degen oqys oıǵa taǵy keldi. — Al endi, saptan qapqa tamyp túser tamshydan emes, birden adamnan aınalǵan túsikti jaıly jatyry jatyrqap, jatsynyp qalsa qaıtedi?! Onda tuqymynyń tuzdaı quryǵany – jatsynǵan jatyr sylyp tastaǵany”.

Túsik dir ete tústi...

Qursaq ta kenet qýyqtaı qýsyrylyp, jylandaı jıyrylyp jazyldy. Sonda ǵana túsik uly qaýipti sezindi. Jatyr jatsynsa, muny boıǵa bitken aram bez retinde sylyp tastaıdy eken. Al aramnyń aty da, zaty da aram. Bul biraq aram ba? Bul adam edi ǵoı.

Adam edi...

* * *

Jatyrdaǵy jumbaq álemde emes, jaryǵy mol jumaq álemde júrgende uryndy ǵoı bul. Uryndy. “Túsik” degen qol-aıaǵy joq domalaq pálege sonda jolyqty.

Túsik túlki bulańmen ótkenin sholdy...

Pendege tán túlki bulań tirlik keshkeni ras. Túsikke aınalmaı turyp jalǵandy jalpaǵynan basty ǵoı, shirkin! Shirkinniń shylaýyna kim ilinbedi, shańyna kim ilese aldy?.. Quba kúnder, qula túnder synaptaı syrǵydy.

Jigitshilik jolynda jumaq keshti. Qyz-qyrqyn yrǵyn edi. Yrǵynda yryp júrdi. “Jańa qazaq” atanǵan jaıy bar emes pe?! Buryn da tarlyq kórmegen taǵdyry barlyqta burlyǵyp-aq qaldy. Tipti, tili tańdaıyna jabysyp, isip-keýip býlyǵyp ta qalatyn. Sonyń bári – Sanabıkeniń arqasy, Sanabıke aǵalarynyń arqasy... Qudaı buǵan Sanabıkeni jar qylǵanyna táýba! Myń da bir alǵys!

Joqtyq ne degizbeıdi, barlyq ne istetpeıdi? Sanabıkeniń bankır aǵalarynyń jetekteýimen nesıe alýshylarǵa kepil bolarlyq “KEP” degen bank ishinen fırma ashyp, jalǵan kepildikpen qanshama aqshany qaltaǵa basty. Keıin satymsaqtyqpen aınalysatyn “SP BıS” quryp aldy. Bir-aq kúnde BıS – Bıbol men Sanabıkeniń aıy ońynan týdy. Jurt jel jaǵynan júrmeıtin, oń jaǵynan kúńkildeıtin kúıge jetti. Onyń sońy – Bıboldyń Balkenjedeı jas qyzǵa “búldirgi” salǵany. “Búlingennen búldirgi alma” degendeı, Balkenjeden boıyna bitip qalǵan sharana týraly estigende Bıbol “búldirgi” dep burqanǵan.

Bir “búldirgi” az saǵan degendeı, Sanabıke qursaǵy da qur qalmapty. Úsh bala azdaı taǵy bir “topalań” túsipti. Endi bul eki ottyń ortasynda qaldy. Óń men túsi astasyp ketti. Aqyry birin bolmasa birin túsirtip tastaýǵa bel baılady. Túsikti kózi kórmese de, kereń bolǵyr qulaǵy estip, kóńili nildeı buzylǵan. Jylbysqa jan ıesinen shoshynǵan.

— Sanajan, — degen qudaı qosqan jaryna, — ÝZI-ge túsirtsek qaıtedi.

— Áli erte ǵoı, alty aılyǵynan keıin kóriný kerek. Qazir túsik qoı, — dedi oıynda túk joq jary.

— ...Á-á... túsik... túsik... — dep túsiniksiz mińgirledi bul.

— Iá, áli jylbysqa ǵoı, ul-qyz ekenin bir táńiriden basqa eshkim aıyrmas.

— İm, — dedi bul, — Sanajan, sol jylbysqanyń qajeti bar ma?!

Kenet tilin tyıa qoıdy. Sanabıke de selt etip, buǵan jalt qaraǵan.

— ...Jo-jo... Sanashym, — dedi bul ári úrke, ári aıarlana, — bala kerek qoı, biraq ul bola qoıar ma eken? Densaýlyǵyń da nasharlap júr.

— Áı, Bıbol! — dep Sanabıke shart ete tústi (Qalaǵa kelgeli sońǵy alty-jeti jylda baıyna aǵalarynyń arqasynda bı bolǵaly shyǵarǵan óneri edi). — Sen ne ottap tursyń? Súmelek!.. Keshe ǵana emes pe ediń, “eki qyz, bir-aq ulym bar, taǵy bir ulym bolsa ǵoı!..” dep ózeýrep júrgeniń. Endi bıtińnen shoshyǵandaı bop qapsyń, sorly!

Sanabıke sózben muny tuqyrtyp-aq tastaǵan.

— Sana, Sanataı!.. (Bul Bıboldyń Sanabıke aǵalary arqasynda shala baıyp, oǵan táýeldi kep tanytqannan beri tapqan óneri edi) Sanashym!.. Ashýlanbashy!.. Men densaýlyǵyńdy oılap...

— O-ha-ha-ha! Kúlkimdi keltirmeshi, aıar neme! Janyń ashı qalǵany seniń, jaman qatty!?. Pishtý-ý-ý!..

— Sana, Sanataı! Saǵan renjýge bolmaıdy.

— E, nege bolmaıdy? Balań túsip qalady deımisiń... Tússe tússin! Saǵan keregi sol emes pe? — dep Sanabıke de shaptyǵa tústi.

— Júregiń... júregiń álsiz ǵoı, — dep Bıbol mińgirledi.

— Júregim emes — júktimin... Júkti bolǵaly júregim de túkti. Jatyrdaǵy jylbysqa jazyp jibergen. Týra qazir týyrylǵan tý qatyndaımyn, – dep Sanagúl baıaǵy bir keraýyzdyǵyna basty. — Sen baıaǵy sary qaryn, salpy etek aýyldyń qatyny dep tursyń ǵoı... Oqymaǵan nadan dep tursyń ǵoı... Oqymasam — oqymadym. Al qaıteıin dep ediń? Sen asyrap otyrmysyń? Sen emes, myna men asyrap, myna men adam qylyp otyr emespin be?! O-o-o, sorly, sorly!.. Tabamyn!.. “Ul-ul” degen tilińdi sóıtip tyıamyn! Ha-ha-ha!..

Budan ári Bıbol da shydamady bilem, sóz nasyrǵa shappaı tabanymdy jaltyrata turaıyn dep, esikten shyǵa jóneldi. Shaptyqqan Sanabıke qala berdi: “Bilem seni, bilem! Taǵy saldaqylaryńa kettiń ǵoı... Baılyqtyń býyna, jezókshelerdiń sýǵarǵanyna semirip júrsiń. Kelersiń... kózińe kók shybyndy úımeletermin. Aǵalarym aman bolsyn!”

Julqyna shyqqan “jańa qazaq” jandalbasa “Jıpine” otyryp, jantalasa otaldyrǵan. Sol betinde ofıske de barmaı, Balkenje qaıdasyń dep quıyn-peren yzǵytty. Kóshe toly qumyrsqadaı qaptaǵan usaq kólikterdiń arasymen qońyzdaı dóńkıgen japon mashınasy júıtkı syrǵyp, Balkenje shashtarazshy bop isteıtin jerge de jetken.

Arada apta boıy kórispegen “qos ǵashyq” shurqyrasa ketisti. Qara kózi qýanyshtan jarq etken qyz jumysyna da qaramastan kelip kólikke jaıǵasqan. Qarakók kólik jorǵa júrisinen jańylmastan ekeýine úırenshikti baǵytqa bet aldy. Ógizdeı óńkıgen kólik júrisin údetip, ashyq terezeden kıiktiń tanaýyndaı jel keýlep, álginde ǵana túnergen Bıbol ala-dala jadyrap, ekeýara emen-jarqyn zaýlady deısiń. Jer tanabyn qýyrǵan temir kóliktiń tórt dońǵalaǵy ystyqtan erigen maıly jolǵa taskenedeı jabysty.

Jol-jónekeı “jembasar” tamaq alyp alǵan olar basyn bult shalyp, qar-muz basqan, qoınaýyn shyrsha, arsha kómkerip, aq kóbik ózen sarqyraǵan alyp taýdyń ishine endi. Ózderine málim áldebir arqar qoltyq qýysyna suǵynyp, jazǵy samal jelpigen balapan shyrsha baýyryna tize búkti. Kólik artynan kórpe alyp, dastarqan jaıdy. Shólmek toly “Saryaǵash” sýynan ekeýi de simirip-simirip saldy. Ekeýi de elpildeı sóılesip, jelpildeı jambastasty.

Ańsar sezim aýsar iske boı aldyrdy...

— Janym, men ózińdi ólerdeı saǵyndym ǵoı!

— Men de, munarym!.. Shalym — balym!.. Janym!

— Qandaı appaq ediń?! Súıiktim!.. Sýsynym saǵan qanar ma? Órtenip baram... ólip baram... Balkenjem!

— Órten... órten... erim!..

— A...a...a!.. Ah, dúnıe-aı!.. Erip baram... janyp baram... janym!

— Á...á...á!.. Úý-ý-ý!.. İń-ń-im!.. Serim!

— Jarym!.. Ah-h! Aq kenjem!.. Balkenjem meniń!..

...Áýdem jerden kókek shaqyrdy: “Kókók!.. kókók!.. kókók!..” Álden ýaqta ekeýi jan shaqyrdy.

— Janym! Jalǵan dúnıede razymyn! Qandaı tátti ediń?!

— Shynymen be? Áı, qaıdam!? Osy aıtqanyń ras bolsa, úılener ediń ǵoı... Bulaı jasyrynbas ta edik. — Balkenjeniń muńdy daýsy ystyq demimen sharpı munyń qulaǵy túbinen shyqty.

— Olaı demeshi, Kenjem! Oraıy kelmeı jatyr ǵoı. Óziń bilesiń... maǵan ońaı emes qoı... Qaıta basyń bos saǵan jeńil...

— Áne, aıtatynyń sol. Baıaǵy bebeýiń... Erkekterdiń ádeti-aý!..

— Sen, ne?! Taǵy bireýmen jolyǵyp júrmisiń? — Bıbol jalańash keýdesin kóterip aldy.

— O, ne degeniń?! Bar boıymdaǵy bal shyrynymdy óziń tatyp ediń ǵoı... Men ondaı tárbıesiz emespin, Bıeke! Kimmen qaraısam — sonymen aǵaram... Sertim osy! — dep Balkenje solq-solq jylap jiberdi.

— E-e-e, báse! Maǵan jar bolar jan osyndaı bolsa kerek edi... Jylama, janym, jylama! Kózińniń jasyn bulama! Jylama, janym, jylama! — dep óleńdetken Bıbol óziniń erkektigine tánti kúımen bir silkinip qaldy.

Balkenjeni ýata taǵy bir aımalap, ornynan kóterildi. Tas laqtyrym jerdegi taý ózenine qaraı júrdi. Maraldyń tańyndaı appaq, balaýsa quraq jas qyz manaýraǵan qalpy, kórpe ústinde etpettegen kúıi qala berdi...

Taý sýyna jýynyp-shaıynyp sergip qalǵan ekeýi dastarqan basyna otyrysty. Boryqtaı Balkenje boıy balbyrap, júzi albyrap, Bıbolǵa erkeleı til qatqan.

— Bıeke, jaqynda aýylǵa júrem, apam alpysqa keledi. Barlyq aǵaıyn-týǵan jınalady.

— Kenjem-aý, syılyq menen. Altyn bilezik alyp bereıin.

— Bıeke, seniń atyńnan syıǵa tartam. Ana áńgimeni de...

— Joq! — dep bul Balkenje sózin bólip jibergen, daýsy da oqys, úreıli shyqty bilem, qyz da selk ete túsken. — Joq! Óz atyńnan... ózim aldym de... — Bıbol tutyǵyńqyraı sóılegen.

— Qyzyq eken! Nege?

— Nege-mege emes — solaı... Men týraly... ıá-ıá, biz týraly qozǵama!

— Ótkende ǵana óziń aıtpap pa ediń, “mamańa aıt” dep, “ol kisi bárin túsinedi... keshiredi!..” dep. Sodan beri men kóp oılandym. Aqyry nartáýekel, — dep sheshtim. Endi sen bylaı deısiń, túk túsinbeı otyrmyn.

Balkenje buǵan kózi jasaýraı qarap, jaýap kútti. Álginde ǵana erkinsip, bar sharýany bitirgendeı mańǵazsyp, balaǵynan bý shyǵyp otyrǵan bul qyzǵa týra qaraı almaı, qaradaı jer shuqyp qaldy.

Balkenje:

— Saǵan ne boldy? Nege úndemeısiń? — dep qaıratqa mine sóıledi.

— Eshteńe de bolǵan joq, — dep jaltarǵan Bıbol. — Men týraly eshteme aıtpaı-aq qoı. Ana máseleni de qozǵama!..

— Nege Bıbol? Kim aınytty seni? Men buryn kelispesem — balalyǵym shyǵar... Basqa sharam qaısy, búgin belimdi býǵanymdy bildirip turmyn ǵoı. Osylaı bolsyn dep óziń sóz salyp ediń ǵoı... Endigiń ne? Álde meni aldap júr me ediń?!

— Aldaǵan joqpyn, Kenje! Bári de solaı bolatyn shyǵar dep oılaýshy em, biraq olaı bolmaıyn dep tur. Ol tipti múmkin emes eken... Ázirge osylaı júre bersek, keıinirek kórermiz!..

— Áı, Bıbol! Bıbol! — dep Balkenje ári ókine, ári muny aıaı sóıledi. Daýsynda diril bar, biraq qatqyl qaırat ta bar. — Seni azamat qoı, naǵyz seri jigit qoı dep senip qalyp edim. Júndeı tútilgen e... jumsaq pa ediń... Áı-áı-aı! — “Ez” degen sózben jerge tyǵyp jibergenge qımaı, Balkenje “jumsaq” dep juqartty.

— Balkenje, keshir! Sanabıke keliser emes... úsh balam bar. Onyń ústine Sananyń aıaǵy taǵy aýyrlap qalypty, — deı berip edi:

— Meniń de aıaǵym aýyr, — dep Balkenje de tóbeden qoıyp qalǵany.

— Qashan?! — Munyń daýsy jan ushyra shyqty.

— Eki aıdan asypty. Keshe ǵana dárigerde boldym. Túsirtip tastaıyn dep bir oıladym da, táýekelge kóz jumdym, — dedi Balkenje sabyrmen.

Bıbol máńgirip qalǵan...

— Bıbol, “Táńiriniń tartýyna kese-kóldeneń turmańdar!..” deýshi edi anam, qansha saqtanǵan bolsam da, boıyma bitip qalǵan eken, kúnáǵa bara almadym. Bárinen de ózińe, seniń “ekinshi bol”degen sózińe sendim. Sen búgin bylaı deısiń... biraq...

— Ol bir asyǵys aıtylǵan sóz eken, — dep bul qyz sózin kesken.

— Men senbeımin bul sózińe, senbeımin! Sol sátte bar shynyńmen shyryldap turyp aıtqansyń... Meıli, qaıteıin!.. Biraq men óz baqytym úshin kúrese alamyn. Boıymdaǵy shıket úshin de, sen úshin de kúresem!.. Sen osyǵan sen, Bıbol! — dep, Balkenje bir erlikke bar júregimen berile, bar sezimimen egile bas tikkenin bildirdi.

Bul bir kútpegen sóz edi... Bıbol:

— Balkenje, janym, ol bolmaıtyn is... Sanabıke meni tyrp etkizbeıdi. Men oǵan kiriptarmyn ǵoı, — dep Balkenjeden sasqan seskenisin de, Sanabıkeden qara úzip shyǵa almas qorqynyshyn da sezdirip aldy.

— Ynjyq! — dedi Balkenje.

— Ne deseń de óziń bil... biraq túsikti túsir! — dedi bul.

— Onda sharýań bolmasyn! Ol meniń problemam... Óz máseleńdi sheship al. Qatynyńa shamań jetpeı júrip, qos qatyn seniń qaı teńiń?! Boıyma bitken senen bolsa da, seniki emes, osyny bilip al, Bıbol!.. Ol jáne sendeı bolmaıdy, táńirim kýá!

— Óz obalyń ózińe! — Bıbol myńq etken.

— Áı, Bıbol! Men bir-aq nársege ókinem: ol — senderdeı opasyzdyń sansyz kóbeıip bara jatqanyna... Al jınal, kettik!

— Ketsek — kettik...

Kók tútin basqan qalaǵa kesh túspeı-aq tez jetken edi.

...Túlen túrtken pende túsikke aınalmas buryn osyndaı jaıdy bastan keshken. Balkenjeni qala shetinen túsirip tastap, jeke menshik qonaq úıge kep kóligin bir-aq qańtarǵan. Endi mine, sol qonaq úıde tús kórip, túsinde túsikke aınalyp jatyr.

* * *

Túsik túnemelge es jıdy...

Taby tandyrdaı qaryr qursaq ishi jaısyz tıeıin dedi. Bul búlk-búlk bulqyndy. Baýyrdaı balbyraǵan tula boıy titirkene titiredi. Salqyn tartqan shyryshty qabyǵy da ysyndy. Qasıetti qursaq ishindegi kógildir álem kóldeı shaıqalyp, qazandaı qaınaı bastady. Túsikke shyn qaýip tóndi. Ol táńirige tunshyǵa jalbaryndy.

— O, qudireti kúshti Táńirim! Mendeı túsik-pendeńe qýat bere gór!? Tozaqtaı janyp, muzdaı sýynǵan kursaq-anama sabyr bere gór!? Men bir talaısyz beıbaqpyn... Eki birdeı súıgenim bar edi. Sol ekeýi qursaǵynyń birine ózim túsippin. Mundaı da sumdyq bolar ma, jaratqan ıem?! Álde ózińniń qudiretińmen, álde saıtannyń sum isimen osy kúıge dýshar bolyppyn... O, qutqarýshy, Táńirim! Qaısysynyń ǵana qursaǵyna tap boldym? Qaısysy meni sylyp tastaǵaly tur? Jappar ıem, jar bola gór! Jar bola gór, jazyqsyz jan ıesine!

Túsik bolǵan bul jaratqanǵa jalbaryna, jalyna tústi. Jatyr ishindegi munyń jan daýsyn biraq eshkim estimedi... Tipti táńiri de taskereńdeı til qatpady. Qol ushyn sozbady. Túsiktiń tynysy tarylyp, qapyryq qursaq qysyldy: álginde ǵana jumbaq jatyr bir ysynyp, bir sýyndy... Birde jumaqqa, birde tozaqqa aınaldy.

Túsiktiń táni kúıip, jany yshqyndy. Biraq shydap baqty shıket.

Shydamasqa shara qaısy?! Jatyrdaı jabyq dúnıeniń ishinde bul qandaı azap-mazaqqa shydaýǵa bar. Shybyn jan jaryq dúnıege shyǵý úshin bar tozaqqa kónýge qumbyl. Tek, aram bezdeı sylyp tastamasa bolǵany... Al aram bezden adam balasy bezbegende qaıtedi?! Aram bezdi ezbegende qaıtedi?! Bezedi de, ezedi de.

Bul biraq adal bez ǵoı. Adal adam ǵoı. Adal adam edi...

Qazir biraq túsik. Túsik táni — isik. Jany da jasyq. Jatyr jıirkense — isik táni qoqysqa tógiler, jasyq jany kókke kóteriler.

Táńirim biraq túsik emes, tastandydan saqtasyn! Áıteýir, tastandy emes – túsik... Oǵan da táýba! Aıy-kúni jetip týǵan tastandy bolsa qaıter edi?! Taba emes – toba. Aı astynda aıdaı bolyp týar ma edi?! Kún astynda kúndeı bolyp týar ma edi? Álde, óliarada ólimishi bolyp keter me edi?! Tirijetim tastandy bolýdan táńirim qaqsyn! Tastandy – qanadan asqandy... Taba emes — toba. Tastandy emes — túsik.

Túsik túńǵıyqta azapqa túsip jatyp oıǵa berilgen sa-ıyn boıy jeńildep sala berdi. Túsikti tereń oı terbegeli, táýbaǵa kelgeli jatyrdyń da keıde qolamtaly tandyrdaı, keıde qańtardaǵy temirdeı qaryǵany basyldy. Oı men sezim astasqaly túsik te dúr silkindi. Sol-aq eken aıdaı bolyp qalqıtyn, kúndeı bolyp balqıtyn eki dúnıe arasy ashyldy. Eki dúnıe arasynda túsik uıyǵan baýyrdaı júze berdi.

Jańa ǵana shala tándi, shala jandy shata boı jazdy. Jarynyń sózinen asa almas jasyq jany jadyraǵandaı kúıge endi. Táńirige razylyqpen túsik tilge keldi.

— O, Táńirim, jan bergenińe táýba! O, jatyr-anam, tán bergenińe táýba! Jasyqtyqtan jarymnan asa almadym. Janyma jaqyn jandy baýyryma rıasyz basa almadym... keshir! Jaryma sýynǵan sezimimdi janyma jaqyn jannyń tóziminiń tezine salyp, eki udaı kúıde qalqyp júrmin. Mine, endi, ne súıgen jar joq, ne súıingen jan joq. Japadan-jalǵyz qasıetti qursaǵyńda jaıyndaı júzip júrmin, Táńirim!

Kenet túsik táni selk etti...

Sol-sol eken shyrysh-shyrysh sharanasy shytyr-shytyr shytynady. Áldeneni sezgendeı táni sýynyp sala berdi. Kógildir kelgen kólkigen álemi de tolqyp ketti. Bul bulyqsı júzdi.

Táńiri tilegin berdi me, álde ázázil estidi me – ókpedeı júzgen ózindeı bir túsik aldynan kese-kóldeneń kezikti... Óli ókpedeı ór túsikpen jolyqqan sátinde seskenip qalsa da, izinshe qýanyp ta ketti. Bir jatyrda ekeý eken. Ekeýi endi bir-birine es eken. Es qana emes, egiz eken... Egiz qozydan aýmaıdy eken.

Bul bógde túsikti aınala júzdi. Bógde emes, egiz dep uqty. “Egizim!..” dep emirendi. “Syńarym!..” dep syldyrady. Eligip kelip, jeligip kelip mop-momaqan jatqan túsikti kep túrtti. Bar pále sol ýaqta paıda bola ketti.

Saptan qapqa tamyp túsken tamshydan paıda bolǵan syńary edi. Saby da bir, qaby da bir syńary... Sol syńaryn túlendeı túrtip qalǵan sátinde ústin túgel túk basqan tajalǵa aınaldy. Tajalǵa aınalǵan túsik muny mystan kempirdeı tap keńirdeginen shap berdi. Qyldyryqtaı keńirdeginen sheńgeldeı qysqanda shaqshadaı basy sharadaı bolyp, shatynaǵan kózi shyradaı jandy.

Jany murnynyń ushyna keldi...

Túsik túsikti alqymynan aldy. Alqymynan tajal túsik qysqan saıyn jasyq jany kózine kórindi. Jylbysqa táni bir ysynyp, bir sýyndy. Jatyrdaǵy tar dúnıe tystaǵy keń dúnıemen qoshtasardaı bar álem kóleńdep qoıa berdi.

Munyń oıyna oqys bir oılar oralyp, quıyndaı oıqastap ótti. Eki túsik te eki jatyrda jatýy kerek edi... Bir qursaqta qalaı qatar paıda boldy? Qos túsik qos jatyrda jaratylmaǵany nesi eken? Bárinen buryn ekeýi de qaı qursaqta júr eken: Sanabıke... Balkenje... qursaǵy.

Táńirim-aý, qaı qasıetti... jo-joq, qasıetsiz qursaqqa tap keldi?! O, qudaıym, keshire gór mendeı túsigińdi! Keshe gór turpaıy túsinigimdi! Qursaqtyń qasıettisi, qasıetsizi bolmaıdy. Qursaq bitken qasıetti. Qasıetsiz munyń ózi. Uryq ataýly jatyr tańdamas bolar... Jo-joq. Onda tekti men teksiz qaıdan shyǵady? Jatyrdyń da tektisi bar, kektisi bar.

Túsiktiń de tektisi bar, teksizi bar. Demek, mynadaı tajaldysy bar, ózindeı ajaldysy bar. Túsik ataýlynyń bári perish-te emes... O, táńirim, keshire gór perishteń men pendeńdi?!

...Osy bir sát tajal túsik qyldyryq keńirdeginen taǵy qysyp qaldy. Bar álem kelip bir ýys bıdaıdaı bolyp munyń baýyryna tyǵyldy. Shybyn jany murnynyń ushyna keldi. Tiliniń ushyna sábı kezinde sanasyna sińgen sóz oraldy.

— Shyqpasyn dep mal kurban,
Ushpasyn dep shybyn jan...
Syńarym dep saǵynǵan,
Tumarym dep taǵynǵan,
“Jalǵyzym” dep jaǵynǵan...
“Egizim” dep jalynǵan,
Qoıa ber meni, egizim! —

dese, tajal túsik taǵy qysa tústi. Munyń shybyn jany qysylyp qaldy.

— Kúnge qarap jylaǵan,
Aıǵa qarap ýanǵan,
Kókti kórip qýanǵan....
Sensiz bir kún tura alman,
Qoıa ber meni, egizim! —

dese, tajal tipti qysa túsedi. Túsiktiń shybyn jany shyǵyp barady.

— Jany birge shýlatqan,
Demi birge býlatqan,
Qany birge týlatqan,
Kók Táńiriden suratqan,
Qoıa ber meni, túsigim! —

degende, tajal sheńgeli bosaǵandaı boldy. Túsiktiń shybyn jany sonda da ushyp barady.

— Jany birge jaralǵan,
Demi birge taralǵan,
Qany birge sýalǵan,
Ózińdi kórip qýanǵan,
Qoıa ber meni, túsigim! —

degende, tajal túsik dáti jibigendeı qyldaı keńirdegin sál-pál bosatty. Túsiktiń tánine kindiginen shubalǵan qyzyl shýdan qan kelip, jany kireıin dedi.

— Kúnge qarar esigim,
Aıǵa qarar besigim,
Kókten tiler kesigim...
Eki dúnıede endi men
Tileýińdi tileıin,
Qaıtyp saǵan tıispeıin,
Qoıa ber meni túsigim!.. —

degen sátte tajal alaqany arqan eserdeı ashyldy. Túsiktiń de shybyn jany ornyǵyp, tynysy keńidi.

— Ushsa ushsyn shybyn jan,
Jolyńa seniń men qurban,
Sýǵa bitken jalbyzym,
Janym birge jalǵyzym!..
Qoıa ber meni, túsigim!..
Qýa ber meni, túsigim!.. —

dep salǵanda, tajal túsiktiń sheńgeli jazylyp sala berdi. Túsik te keń tynystap, aýnap tústi. Sol boıy siri jany sirne álemge sylynyp bir-aq shyqty...

* * *

— A-a-a!...

Bıbol óz daýsynan ózi shoshyp oıandy. Ústin qara ter jaýyp, bastyǵyrylyp qalypty. Óz-ózine kele almaı, jan-jaǵyna alaqtaı qarap az otyrdy. Tań ata qoımapty. Qonaq úı bólmesi alageýim.

Ol túlen túrtip oıanǵanyn túsindi.

---