InfoHub Logo

(qos dárigerdiń ómiri men eńbegi jaıynda)

...Týǵan jerdiń qaı qıyrynda júrseń de taý-tasyna, syldyr qaǵyp aqqan móldir bulaǵyna tánti bolasyń. Al qaraǵaı men qaıyńy qatar ósken syńsyǵan ormandy alqabyn aıtsańshy! Samsaǵan qaraǵaılardyń eńsesi mysyńdy basyp, meniń aıbarly, asqaq aǵalarymdy eske túsiredi. Al, solardyń baýyryna enip kete jazdap turǵan aq qaıyńdar she!? Bir qaraǵaı, bir qaıyń bolyp juptasa qalǵan tabıǵattyń jarasymdy, kóz toımaıtyn tiri sýreti qaraǵan saıyn kóziń toımaı, álgi ǵajaıyp kórinis zerdeńe uıalap, kókeıińe kóship alady.

Ásem tabıǵattyń tól perzenti aq qaıyńdaı erekshe kelbetti jaratylǵan, syrtqy sulýlyǵymen qosa tóńiregine shýaq shashyp turatyn qaıran Sálıma jeńeshemniń zaty bólek edi. Jan-dúnıesi aıryqsha sulý Sálıma Náýbetıarqyzy adamı bolmysymen, medısına salasyndaǵy aıtarlyqtaı eńbegimen, ujymdaǵy úlgi-ónegesimen tanylǵan, shańyraǵynda ata-ana syılap alǵys-bataǵa kenelgen, súıgen jaryna máńgi óshpesteı shýaqty mahabbatyn qaldyrǵan, ul-qyz ósirip úlgili tárbıesimen urpaq órbitken aıaýly jan edi. Aty ańyzǵa aınalǵan jup jarastyǵymen el-jurtty tamsandyrǵan bir shańyraq jaıynda medıkter kúni qarsańynda aıtpaı ketýge bolmas. Osy nıetpen Ǵadilbek aǵanyń estelik stılinde jazylǵan kúndeligimen tanystym. Almaty medınstıtýtynan dıplomyn alysymen elimizdiń shalǵaı túkpirindegi týǵan aýylynda, sol kezdegi Gýrev oblysy, Teńiz aýdanynyń Shortanbaı selosynda dáriger bolǵan qos medıktiń etken eńbegi men tókken mańdaı teri eleýsiz emes.

Degenmen, ıá... degenmen, Ǵadilbek Shámshıdenuly aǵamyzdyń ómir jolyna arqaý bolǵan shynaıy mahabbatymen Jaratýshy táńir mańdaıyna sheksiz baq darytqan adamnyń ǵumyrnamasy biz oılaǵannan áldeqaıda qyzyqty da mándirek eken... Kúndeliktegi jazbalary bylaı órbıdi:

«...Keıbir ýaqytta seni baýrap jetegine alsa, birde sharyqtatyp, birde tuńǵıyǵyna ıirip áketetin oı shirkinniń jan serigime aınalǵanyna da boıym úırenip aldy. Sol oılardyń kóbi tátti bola bermesi taǵy da anyq. Óıtkeni, ómirdiń ózi pendege ashysy men tushshysyn kezek tattyratyn bolsa, sol tatqan ashyńnyń ózi, súıgen jaryńmen, talǵamdary men talaptary erekshe, ózińdi qurmettep, dos sanaıtyn balalaryńmen, nemerelerińmen birge keshken, ómir muhıtynda aıqyn baǵdarmen qatar júzgen kúnderińniń bári tátti bolary haq.

Maǵan ómirdiń yzǵaryn emes, ylǵı da yqtasyn, panasyn bere gór dep Jaratqanǵa jalbarynǵan jan emespin. Ómir jolymda ne kezikse de, qıyn-qystaýdan alyp shyǵar negizgi qýatymnyń bastaýy — qol ustasyp, jup ómirdi birge keshken, mańdaıyma jazylǵan jan-jarym Sálımanyń áý basta jolyqqany bolsa kerek. Meniń búkil ǵumyrymdaǵy sáttilikterdiń alǵashqy baspaldaǵy, qaınar kózi osynda dep oılaımyn. «Tatýlyq — tabylmas baqyt» dep taýyp aıtylǵan sóz tóńireginde oı terbesem, tatý bolý úshin ǵashyq bolyp tabysý az der edim. İshki jan-dúnıeńniń úndesýi, úılesýi, bir-birińe jolyqtyrǵan shapaǵatshy Jaratqan ıeniń sol pák sezimdi ekeýara qadirleı bilgendigiń úshin bergen syıy — egiz júrekti máńgi qaýyshtyryp, qabystyrýy eken...

Asyl jar — taza bulaǵyń, tunyq tumań. Elý tórt jyl qol ustasyp, bir shańyraqtyń astynda keshken baqytty ǵumyrymnyń kóńildegi jarqyn da sáýletti sán-saltanatyn, araıly sáýlesin, kókeıdegi kórinisterin kóz aldymnan ótkizip, solardan jubanysh tabýǵa, budan bylaı janymdy jabyrqatpaýǵa, eńsemdi túsirmeýge, ıyǵymdy tik ustaýǵa jalǵyz jaratqan ıemniń aldynda, Sálımashym, seniń aldyńda sóz bereıin!

Iá, ıá... Tilegenin pendesine zaryqtyrmaı bergen Jaratýshynyń qalap alǵany da sen boldyń, jaryq kúnim, Sálıma! Joǵarynyń bıligi, jerdegi bılikke uqsamaıdy. Eshkimniń sózi ótpeıtin buıryǵy tegeýrindi, meniń moıynsunýdan basqa amalym qalmady. Topyraq-kórpeńniń jeńil bolýyn tilep, oısha syrlasarmyn, ózińmen, Sálıma!

Rıasyz júrekten shyqqan qospa-qosyndysyz jan syrymdy aq qaǵazǵa órnek salǵandaı tize bergim keledi, tize bergim keledi. Meniń jazý-syzýǵa qanshalyqty shamada ıkemdiligimdi óziń bilesiń, sondyqtan, eshteńeni kórkemdep, jasandy boıamalap áýrelenbeımin, bar bolǵany... Keıin urpaǵymyz oqyp, bizdiń shańyraǵymyzdyń shýaǵyna bólensin, jarastyǵymyzdy úlgi tutsyn, esterine ala júrsin degen nıetpen osy bir ǵumyrnama joldaryn jazyp qaldyrýdy jón kórdim.

Óziń bolsań, qasymda, Aq kókem-aý! "Myna jerin bylaı deme, balalardan uıat bolar, mynany aıtpaı-aq qoıshy, men uıalamyn", dep bolmysyńnan taza, maqtaý súımeıtin shynshyldyǵyńa basyp, aqyl qosar ma ediń... Qaıteıin, men de shyndyqqa qıanat jasaı qoımaspyn, onyń ústine, bar aıtpaǵym ekeýmiz týraly bolǵandyqtan, oılap otyrsam, bizdiń ómirimizde aradaǵy aq sezimge qyldaı qıanat túsirerlikteı eshteńe de bolmapty...

Áýel bastan-aq ómirdiń ózi ekeýmizdiń kezdesýimizge ıkemdep, jolymyzdy toǵystyrǵany — baqytty ǵumyrdyń bastaýy edi. Sol kezdegi kúnderdiń aıqyn sýretteri qaz-qazpynda saqtaýly jadymda.

Ekeýmizdiń jup ómirimizge arnalǵan beınefılmdi ekeýmizdiń balalyq shaqtan beri saqtalǵan fotosýretterden turatyn sújetti montajdap, qurastyryp, ony belgili aqyn, elimizdiń qurmetti azamaty Kákimbek Salyqovtyń «Aqqý ánimen», t.b. basqa ándermen jandandyryp, sol ánderdi ózim oryndap, mýzykalyq kórkemdeýdi jón kórdim. Bul ánderdi tańdaǵan sebebim: birinshi ánniń avtory án tarıhyna qatysty aıtýy boıynsha, lırıkalyq shyǵarmanyń týýyna mynadaı sebep bolǵan kórinedi. Aqyn alǵashynda kólde júzgen qos aqqýdy kórip, olardyń shaltty oıyndaryna, birin-biri qýyp jetip, ekeýiniń yntyzar adamdarsha qushaqtaryn jaıa bir-birine umtylyp, qushaq aıqastyra, tura qalyp, tumsyqtaryn túıistire bir-birin óbiskenine tań-tamasha qalyp, «ıapyrym-aı, maqulyqtarda da mahabbat sezimi bolady eken-aý» degen tereń oıǵa qalady.

Erteńgi kúni kól basyna kelse, typ-tynysh. Bir mezgilde qalyń qamys arasynan jyljyp jalǵyz aqqý shyǵyp kele jatady, keshegideı kóńildi emes. Birese toqtaı qalyp, tereń oıǵa batqandaı tunjyraıdy, qamyǵady, áldeneni joqtaǵandaı, syńsyp án salǵandaı bolady. Qustyń joqtaý ánine dala da, kól de, tipti kóldi kómkerip ósken qamys-quraq ta qosyla muńaıyp turǵandaı bolady.

Beınefılmniń endigi kezeńi qaǵazdary sarǵysh tartyp kónerse de, kókeıde kómeski tartpaǵan aıaýly ata-analardyń eski fotosýretteri, balalyq shaqtyń, ekeýmiz alǵash tanysqan, qatar júrgen kúnderdiń, bala-shaǵamyz, dos-týystardyń arasyndaǵy ómir kórinisteri...

* * *

Biz, Sálıma ekeýmiz de dáriger mamandyǵyn aldyq. Almaty medısına ınstıtýtyn bitirip edik. Men — emdeý fakúltetin 1960 jyly, al Sálıma — farmasevtıkany — 1962 jyly bitirdik. Sálıma ekeýmiz elý tórt jyl jup ómir keshtik. Taǵdyrǵa ókpe artqan emespiz. Rızamyz. Ómirge eki ul, bir qyz bala ákeldik, úsheýi de erjetip, azamat qataryna qosyldy, bala tárbıelep ósirip, bizge nemere súıgizdi, úmitimiz aqtaldy deýge bolady.

«Aqyldy jaryń — baılyǵyń, baryń, ajaryń» deıdi halqymyz. Osy sóz máıegi Sálımaǵa da arnalyp aıtylǵandaı. Shynynda da meniń shańyraǵymdy baıytqan da, shyraǵymdy jarqyratqan da, ómirimdi ajarlandyrǵan da Sálıma edi!

Balalyq shaqtan eske alatyn taǵy bir mezet — meniń án aıtýǵa qushtarlyǵym bolatyn. Ol týraly aıtar bolsam, men 1949 jyly altynshy klasta oqyp júrgenimde aýdandyq ónerpazdar baıqaýyna qatysyp, halyq áni «Iýran-aıdy» oryndap, ekinshi júldeli oryn aldym. Gýrevte ótetin oblystyq konkýrsqa jiberdi. Ol ýaqytta Gýrevte — qalalyq jerde qylmys kóp degen qaýeset el ishinde taralyp turǵan kezi. Anam meni, úsh qyzdan keıin zaryǵyp kórgen ulyn, ondaı «ataǵy dúrildep» turǵan jerge qaıdan jibersin! Sonymen, meniń óner saıysyndaǵy órisim shektelip qala berdi. Biraq, án-jyr ómirimniń serigi — ándi qoıǵan emespin.

1953-jyly mektepti bitirip, Almaty qalasyndaǵy dáriger mamandar daıarlaıtyn memlekettik medısınalyq ınstıtýtqa oqýǵa qabyldandym. Oqýǵa túsýimniń ózi bir hıkaıa. Aýdan ortalyǵyndaǵy qazaq mektebin bitirdim. Oqý ornyna baramyz degende, qazaq mektebin bitirgenderden ınstıtýtqa qabyldaý emtıhandary ana tilinde qabyldanady degen bolatyn. Biraq, olaı bolmaı shyqty. Medınstıtýtta sabaq orys tilinde júredi, sondyqtan qabyldaý emtıhandary da orys tilinde qabyldanady dedi. Hımıa páninen synaq qabyldaǵan Gorkovskıı degen ulty orys oqytýshymen arada ózgeshe áńgime boldy.

Meniń emtıhanda bergen jaýabyma qabyldap otyrǵan ustaz «úshtik baǵa qoıatynyn» aıtty. Men qatty namystanyp kettim. Mektepte júrgenimde balalar maǵan «Mendeleev» degen at taǵyp, kelemeshteıtin. Óıtkeni, men hımıany óte jaqsy oqydym. Hımıadan sabaq bergen Ismagýlova Nursıla degen myqty muǵalim bolatyn, keıin ol kisi «Eńbek sińirgen pedagog» degen qurmetti ataq aldy. Qazaq SSR Joǵarǵy Keńesiniń depýtaty boldy. Úsh degen baǵa alý namysymdy qamshymen osyp jibergendeı áser etti. Men emtıhan qabyldap otyrǵan Gorkovskııdiń qolynan ustaı aldym da, «qoımańyz, úshtik baǵany, men hımıany kem degende «tórtke» bilemin, bilgenimdi oryssha túsindirý qıyn bolyp tur, bılettiń jaýabyn ana muǵalimge aıtyp bereıinshi», dep baıbalam saldym. Qarsy stolda emtıhan qabyldap otyrǵan Mýnıra Sadykovna degen oqytýshyǵa tapsyrýǵa ruqsat berýin ótindim... Gorkovskıı abıtýrıent aıtty eken dep kóne qoısyn ba, oǵan kónbedi. «Jaraıdy, úsh teńestirý formýlasyn beremin, otyryp daıyndal, esepti asyqpaı durys shyǵarsań, «tórt» qoıamyn» dedi. «Anaý orynǵa otyr» dep, oryn usyndy, men otyrmaıtynymdy aıttym, «esepti birden, qasyńyzda turyp shyǵaramyn» deımin. Tapsyrmany sol boıda durys oryndap berdim. Muǵalim betime bajyraıyp qarap: «Qaı mektepten keldiń?» dep tań qaldy. Men Gýrev oblysynan, Ganúshkın orta mektebinen kelgenimdi aıttym. Emtıhan alyp otyrǵan álgi oqytýshy maǵan sabaq bergen Ismagýlovamen qatar oqyǵan bolyp shyqty! «Jaraısyń!» dep, tórttik baǵa qoıdy. Sóıtip, dárigerlik joldaǵy alǵashqy qıyndyqpen betpe-bet jolyqqannan kesin de talaı syn-synaqty bastan keshtik.

Emdeý fakúltetiniń stýdenti atanǵannan keıin de bir-eki jyl boıyna orys tilinde oqý qıyn boldy, kóp eńbektený, tilge ábden jattyǵý kerek. Birge oqýǵa qabyldanǵan zamandastarymyzdyń keıbireýi úlgere almaı, oqýdan shyǵyp qaldy.

Bir kúni... Maqatov Zaýr degen kýrstas dosym stýdenttik sovettiń tóraǵasy bolatyn, júgirip keldi, «júr de, júr» dep, ne bolǵanyn surasam, «álgi men aıtyp júrgen ádemi qyz býfette kezekte tur, tym bolmasa, kórip qalshy» deıdi. Kóńilin qımaı bardym, ymdap kórsetip edi, shynynda da... tym kórkem qyz eken! Bir kórgennen qatty unattym.

Erteńine-aq qasyma joldas jigitterimdi ertip, qyz turatyn jataqhanaǵa izdep bardyq. Ondaǵy oıymyz, izdegen qyzymyzdy kezdeısoq jolyqtyrý... Oılaǵanymyzdaı, men izdep kelgen arý qyz sol mezette kıim útikteıtin bólmeden shyǵyp keledi, qaryna ilip alǵan kıimderi bar. Aıtyp-aıtpaı ne kerek... sýda júzgen aqqýdaı, ár qadamyn babymen basady, júrisi, qımyly keremet sándi, jarasymdy eken! Joldastaryma sybyr ete qaldym «kele jatyr» dep, jigitter «qaryndas, bir adamdy izdep júr edik» dep, jón suraǵan bolyp qyzdyń nazaryn aýdaryp, toqtatty, men aýzymdy ashyp úlgergenshe, ózderi zym-zıa... tek ekeýmiz ǵana qaldyq. Onyń bólmesiniń tusyna kelgende men «sizge kelip turýǵa bola ma?» deımin. Ol da ishteı qarsy emes, «qalaýyńyz bilsin» dep, kúlimsirep shyǵaryp saldy. Aty Sálıma eken, Aqtóbeniń Qarabutaq degen aýdanynan kelgen kórinedi, birinshi kýrsta ǵana oqıdy, men bolsam, tórtinshi kýrsty bitirgeli jatyrmyn. Bul mart aıynyń basy bolatyn...

Birinshi maı merekesine bir tanysymyz úıine qonaqqa shaqyrdy. Otyrys kóńildi ótip jatty, joldastarym án salýymdy qolqalap, ótinish etti. Mahabbat jaıynda bir án aıttym. Meniń janymdy sala shyrqaǵan ánimnen Sálıma «esinen tanyp qalypty» (óz sózi). Ekeýara naǵyz ǵashyqtyq sezimniń oıanýyna, qyz júreginiń názik te shynaıy qalaýyn tabýǵa septigi tıgen án aıtý óneri ómirde bizdi burynǵydan da jaqyndastyryp edi! Qaıran jyldar-aı, deseńizshi!

* * *

Men 6-kýrsty bitiretin kezde týǵan jezdem Shafhat Almatyǵa kelgen. «Bolashaq kelinińiz» dep Sálımamen tanystyryp, oıymdy bólistim jezdemmen. Jezdem: «seniń ákeń men shesheń saǵan aýyldaǵy bir qyzdy daıyndap otyr, seni barǵan boıda úılendiredi. Mynadaı sulý qyz bizdiń aýylda joq, ári Sálıma seni qatty jaqsy kóredi eken, men ony baıqap júrmin. Sen sózdi qoı, qazir osy qyzǵa úılenip, aýylǵa birjola attanasyń, elge kelinshegińmen bar» dep aqyl qosty... Qol ustasyp Sálımanyń aýylyna, anasynan bata alýǵa bardyq.

Aqtóbedegi toı ústinde bir aqsaqal maǵan mynadaı syn aıtty. «Shyraǵym, dalaǵa tastaı almaı júrgen qyzymyz joq! Bizdiń eldiń dástúri boıynsha, áýeli uzatylatyn qyzǵa quda túsedi, ata-anasynyń kelisimin alady. Sodan keıin baryp qudalar jaǵynan 3-4 adam kelip (úlken quda, kishi quda, kúıeý joldas, kúıeý bala) qyzdy alyp ketedi. Al sen bolsań «salt basyń, sabaý qamshyń» degendeı, jalǵyz júrsiń, bul qalaı?! Bizdiń eldiń jigitterinen qoryqpaı qalaı keldiń?» — dep, qyspaqqa almasy bar ma...

Osy jerde aıta keteıin, aqsaqaldyń sóziniń jany bar. Sálımanyń sulýlyǵyna óz elinde tańǵalmaıtyndar joq bolsa kerek. Ony aıtasyz (arǵy tegi sol óńirge aty málim Jylgeldi batyrdan taraǵan tekti tuqym), Sálımaǵa qyzyǵyp, sonaý Orsk qalasynan «Syganskıı baron» degen laqap atymen tóńiregine tanymal bir baı saýdager qyz on altyǵa tolǵan kezinde balasyna aıttyra keledi. Otyz myń som aqsha — qalyńdyqqa arnap ákelgen qalyńmalyn usynady. Sálımanyń anasy Jibek jastaıynan jesir qalǵan eken. Aıttyra kelgen kisige: «qandaı qıyndyq kórsem de baqıylmyn, ákesiniń qaldyrǵan amanaty bar edi, «balalarymdy oqytarsyń» degen. Ýáde berip edim ákesine, amanatqa qıanat ete almaspyn, kelýińizdiń aıyby joq, biraq, qyzymdy oqytamyn» dep, óz oıyn ashyq aıtyp, jónimen, áńgimeniń basyn ashyp qaıyrady. Bul áńgime jaqyn-jýyqtar arasynda jıi aıtylyp júretin...(Osy jerde Tahaýı Ahtanovtyń ómiri men shyǵarmashylyǵyna qatysty áńgimelenetin «Jylgeldi-Jupar atty tarıhı oqıǵadaǵy Jylgeldi batyr — Tahańnyń naǵashy jurty, Sálımanyń atasy. Jupar sulý — Sálımanyń ájesi, ıaǵnı Náýbetıar aqsaqaldyń anasy). Sol óńirde sulýlyǵymen, aqylymen jáne qajyr-qaıratymen aty ańyzǵa aınalǵan Jupar ájesiniń ajary men aqyly Sálımaǵa daryǵan. Onyń jastaıynan kózge túsýi — arǵy tekten súıegine berilgen asyl qasıetiniń belgisi edi.

* * *

Úılenip, aýylǵa keldik. Men birinshi jyly qarapaıym dáriger boldym, kelesi jyly Shortanbaı balyq zaýytynyń 35 oryndyq (aýdan boıynsha ekinshi aýrýhana) aýrýhanasynyń bas dárigeri etip taǵaıyndady. Selo halqynyń deni orystar eken, birden til tabysyp kettik. Qaramaǵymyzda zaýyt ornalasqan aýqymdy selodan basqa mańaıdaǵy bir sovhoz, eki kolhozdyń turǵyndaryn qamtımyz. Ár aýyldyń arasy 6-7 shaqyrymdaı jer, syrqat adamdar kóp. Ol ýaqytta jedel járdemniń jeńil mashınasy joq. Shaqyrǵan jerge at-arbamen baramyz. Jumys jeńil bolǵan joq. Talaı-talaı aýyrtpalyqty bastan keshe júrip, jumys istedik. Shortanbaı selosy oblys ortalyǵy Atyraý (ol kezde Gýrev) qalasynan úsh júz shaqyrym jerde, al Astrahan qalasynan 60-70 shaqyrymda ornalasqan.

Bir kúni emhanaǵa aıaǵy aýyr (balasy jatyrdan tys bitken), jatyrdan qan ketken bir áıeldi alyp keldi. Dereý operasıa jasamasa bolmaıdy. Qystyń ishi, aq boran. Qolymyzdan kómektesý kelmeıdi. Shaǵyn emhananyń ondaı múmkindigi joq. Sodan Astrahan qalasynyń oblystyq emhanasyna, bas dárigerge telefon soqtym. Jaǵdaıdy túsindirip, shuǵyl túrde sanavıasıa jiberý kerektigin aıttym. Ol maǵan «sizdiń emdeý mekemesi bizge (Reseıge) qarasty emes, Gýrevten shaqyr» dep, mańaıyna jolatqysy kelmedi. Óıtkeni, jaǵdaıdyń aýyrlyǵynan (qansyrap qalǵan adamnyń ómiri úlken jaýapkershilik júkteıtindikten) ózine jaýapkershilik alǵysy kelmedi. Men de alǵan betimnen taıynbaımyn «Gýrev alys, ýaqyt joıamyz, adamǵa kómek shuǵyl kerek, onyń ústine qaqaǵan qys, aqtútek boran. Eger naýqasqa birdeńe bola qalsa, men sizdi sotqa berem, kómekten bastartqanyńyz úshin» (ol kezde SSSR edi ǵoı, Odaqtas Respýblıkalardyń bir-birine kómek kórsetýde júktelgen mindettemeleri bar) dep, men de tuqyrta sóıledim. Álgi batyrsynǵan bas dáriger «jaraıdy, jaraıdy, aıqaıǵa baspańyz, odan da samolet qondyratyn jerdi belgileńder» dep raıynan qaıtty. Sóıtip júrgende qystyń qysqa kúni uıasyna batyp ta ketti. Eki-úsh jerge ot jaǵyp, aq jaımalarmen belgi jasap, samoletti qondyryp aldyq-aý. Naýqas áıeldi ajaldan qutqaryp qaldyq...

1966 jyly Almatyǵa kóship keldik. Men Qazaqtyń Onkologıa jáne radıologıa ǵylymı-zertteý ınstıtýtyna ekijyldyq klınıkalyq ordınatýrasyna tústim. Eki jyldan keıin akademık S.B.Balmuhanov meni Máskeý qalasyna maqsatty aspırantýraǵa jiberdi. Biraq Almatyda qalǵan úsh balam men áıelime mensiz qıyndaý boldy, aqyrynda, oqýdyń aıaqtalýyna qaramaı, aspırantýrany tastap, elge keldim. Almaty tóńireginde 60 shaqyrymdyq jerden aýyldyq emhanaǵa bas dáriger bolyp ornalastym, bir jyldan keıin aýdan basshylyǵynyń usynysymen aýdandyq emhana basshylyǵyna taǵaıyndaldym. Úsh jyldan soń Esik qalasyna jaqyn jerdegi 150 oryndyq úlken sanatorııdi basqarý júkteldi. Sol jumysta júrgenimde Kamal Ormantaev degen akademık dosymnyń keńesimen Úkimet apparatyna jumysqa alyndym. Keıinirek Ortalyq partıa komıtetine sektor meńgerýshisi jumysyna aýystyrdy, Táýelsizdikke qolymyz jetkende Qazaqstan Respýblıkasynyń Prezıdenti apparatyna qyzmetke taǵaıyndady.

* * *

Ótken kúnderdiń óshpesteı izi kókeıimde saırap jatyr. Mynadaı bir kartına ásirese, esimnen ketpeıdi... Men oqýymdy bitirgen soń aýylda jumys istep júrgen alǵashqy jyldar Sálımasyz ótken ýaqytta (ol Almatyda, medınstıtýttaǵy oqýyn kúndizgi bólimde jalǵastyrdy) meni saǵynysh meńdep alatyn. Qatty ańsaımyn kezdeser kúnimizdi. Sálıma oqýǵa ketkesin 1-2 aı ótken soń-aq... Jumystan kele-sala bólek bólmege kirip alyp, mandolınge qosylyp «Jan-jarym Sálımany qashan kórem, Zarymdy estımisiń, Sálıma», dep ánge basyp, zarlata jónelgenimde, ishki sherimdi bir tarqatatyn bolsam kerek, ákem marqum anamyzǵa «Áı, Múslıma, myna bala álden-aq kelindi ánge qosyp zarlady ǵoı, dereý Almatyǵa jibermesek bolmas» degen kórinedi. Naǵashy inim Sosıaldyń qulaǵyna tıgen osyndaı áńgimeler dos-jarannyń arasyna tarap ketken kezderi de boldy.

Otbasy muraǵatyndaǵy qaǵazdardyń arasynan jyltyr plenkamen qaptalǵan bir óleńdi de qolyma jıi alyp, oqyp qoıamyn. Bul seniń — Salımashym, Ásemiń — ózińnen aınymaıtyn asyl nemereńniń júreginen túlegen jyr joldary. Shynaıylyǵy ár sózinen, árbir jolynan, tynysynan kórinip tur! Bul da berekeli shańyraǵymyzdy kernegen saǵynysh áýeniniń bir názik terbeliske toly syry retinde janyma jaıly tıedi.

«Ajeke Salıme
Kak betsá jızn v ee glazah,
Kak solnsa lých ıgraet.
Kak ızýmrýd v ee ochah,
on to gorıt, to nejno taet... » —

Jeti shýmaqtan turatyn óleń joldarynyń aıaǵyna «28.07.09. Asema» dep jazylypty.

Osy jerde, qyzym Botagóz eske túsirip, áńgimelegen taǵy bir oqıǵany baıandaı keteıin.

Ol kezderi sen syrqattanyp qalǵan mezgil edi, áıteýir tań bozaryp atatyn, kesh qońyraıyp batatyn. Úmittiń shyraǵy óleýsirep, jan-dúnıemiz bir tal jińishke jiptiń úzilip ketpeýin tilep qana kún keship jatqanbyz. Salıma-aý, sen janarlaryń jáýdirep jatasyń da qoıasyń... qarǵam-aı... qımyl-qozǵalystan qalǵan kezderiń bolatyn. Qasyńdaǵy biz de seni qımaı, otbasyndaǵy ár jan ıesi seniń janyńmen názik tinmen jalǵasyp... sodan ba eken, jaýtań qaqqan janaryńa telmirip, kúnder syrǵyp jatty.

Bir kúni... osynyń bárin kóterýge dármenim qalmaı, sharasyzdyqtan júregim syr berse kerek, balalar jedel járdem shaqyrdy. Kelgen medbıke em-domyn jasaı júrip, maǵan keńesterin aıtyp jatyr. Ózim de medık ekenimdi aıttym, balalar da báıek bolyp, «anamyz da medık... biraq qazir naýqas, jatyr...» dep qaldy. Medbıke dereý: «Ol kisi qaı mekemede istep edi» dep surady. «Jedel járdem aýrýhanasynyń dárihanasynda meńgerýshi...» degen sózdi estigende: «kórsem bálkim, tanyrmyn, kim ol» degeni, ózi de egdeleý adam eken. Sodan, bárimiz Sálımanyń janyna alyp bardyq.

Sálımany kórip kózine jas alǵan medbıke: «Senbisiń, qudaıym, aý, bul senbisiń?!» degeni! Ózi keremet tolqydy. Sodan keıingi aıtqandary áli kúnge qulaǵymda tur. «Úlken aýrýhanada birge qyzmet istedik qoı...Myna jatqan sulý áıeldiń jany da sulý dep rıza bolatynbyz. Ózi úlken dárihananyń basshysy bola turyp, aýrýhana basshylarynan bastap eden jýatyn qyzmetshige deıin bir de bir adamdy iltıpatyna bólemeı janynan ótpeıtin... Qatal basshy edi, talap ete biletin, biraq ádildigi úshin mekemede bári qatty syılaıtyn. Tipti, tańerteńgi ilezdeme-jıynǵa osy kisiniń sulýlyǵyna tánti bolyp, bir kórý úshin ǵana baratynbyz. Jaı ǵana óń sulýlyǵy emes, tóńiregine shýaq shashatyn, tańǵalarlyq ǵajaıyp jaratylǵan adam edi...».

Arada otyz jyl ýaqyt ótse de, kúni keshegideı jyly ushyrap, kózkórgen áriptesi bildirgen iltıpatynda qanshalyqty qymbat syr jatqanyn túsinýge bolady...Sálıma uzaq jyldar Almaty qalasyndaǵy № 66 dárihananyń meńgerýshisi boldy. Onyń Úkimet tarapynan alǵan marapat-maqtaýlary qyzmettegi jetistikteri ǵana emes, júzdegen, myńdaǵan qyzmettesteri, aýrý-syrqaý adamdardyń, osy saladaǵy áriptesteriniń onyń bilgir basshy bolýymen qatar zor adamgershiligine bas ıgen qurmetiniń arqasy bolatyn... 1976 jyly berilgen «Otlıchnık zdravohranenıa SSSR» degen qurmetti belgisi, 1987 jyly alǵan «Veteran trýda» medali Sálımanyń eńbeginiń úkimet tarapynan elengen bir belgisi ǵana.

Balalarymyzǵa meıirimdi ana retinde ol qandaı ǵajap tárbıe berdi deseńizshi. Búginde erjetip, el órkendeýine úlesin qosyp júrgen balalarymyz da eńbekterimen kózge túsip, ata-ana jolyn jalǵastyrýy — áýletimizdiń maqtanyshy. Kishi ulymyz Ǵasal Ǵadilbekuly Reseı men Qazaqstan arasyndaǵy adal nıetti áriptestiktegi eńbegi úshin Reseı Federasıasy tarapynan «Uly Petr ordenimen» marapattaldy. Qazaq eliniń bilikti mamandaryn ózge el baǵalap jatsa, bul ata-ana úshin ózgeshe mereıi emes pe?

Úlkenimiz Eseı tehnologıa ınstıtýtyn, joǵary mılısıa mektebin bitirgen. Ol 39 jasynda polkovnık atandy, qazir Qorǵanys mınıstrliginde. Úlken nemeremiz Ádıa — ekonomıs, aıtýly maman, uıymdastyrýshylyq qabileti arqyly basshylyq deńgeıge deıin ósti. Qazir Gollıvýdta. Dúnıejúzilik konkýrsqa qatysyp, kınoóneri salasyna qabyldanǵan 20 adamnyń bireýi. Nemeremiz Ásem — KIMEP-tiń túlegi, qazir Parıj qalasynda dızaındyq sheberlik jolynda.

Al qyzymyz Botagóz bizdiń jolymyzdy qýǵan perzentimiz, mamandyǵy dáriger. Qazir kishkentaı bóbekter tárbıesimen aınalysady. «Montessorı Alma-Ata» mekemesinde. Jas analarǵa, ult bolashaǵyn, balany jasynan jaqsy ádepke baýlýdy oılaıtyn otbasylaryna bul mektep jaıynda bilgenniń artyǵy joq. 2-3 jasar bala tárbıesi — senimdi bolashaqtyń baspaldaǵy...

Qazaqta «dátke qýat» degen jaqsy sóz bar. Osynyń bári jáne júrektegi ımannyń qalaýy — shúkirlik. Toqtammen, ótken tátti kúnderime rızalyq sezimimen Allanyń bergen ǵumyryn tárk etýge haqym joq! Syrlasym, jan-jarym, shańyraǵymyzdaǵy bir óziń boıyma sińirip ketken shýaǵyń árdaıym janymdy nurlandyra bererine sózsiz senem! Aq qaǵazǵa túsirip, ishki sherimdi, janyma batqan aýyrtpalyǵymdy bóliskendegi oıym — belgisi óshpes ótken kúnderdiń jańǵyryǵy ózimmen birge óship ketpesin, úlgi tutar tusy bolsa, urpaǵym ortaqtassyn degenim edi!..»

Qoljazbany túgel oqyp shyqtym, bir shańyraqtaǵy qos dáriger Mýsınder — Ǵadilbek aǵa men Sálımadaı arý jeńesheme Allataǵalanyń aq-ádil ómir jolyn enshilgenine ishteı qyzyǵa ári súısine táýba dedim...

---