InfoHub Logo

Úsh kórinisti qoıylym

Qatysýshylar:
Úsh júrgizýshi
Qanat, Sanat, Naýryzbaı
AıkúmisTeńgegúl
Qojanasyr
Aldar kóse
Shyqbermes Shyǵaıbaı
Qydyr ata (sahna syrtynda)
Taǵy basqalar

Birinshi kórinis

Sahnada balalar kórinedi.

Úsh júrgizýshi (qosylyp).

Kún menen tún teńelgen kún,
Jurt shattyqqa kenelgen kún,
Naýryz toıy qutty bolsyn,
Tórt tilegimiz sátti bolsyn!

Birinshi júrgizýshi.

Jyl keldi dep jar salaıyq,
Bı bıleıik, án salaıyq.
Biz ulystyń Uly kúnin
Dýmandatyp qarsy alaıyq!

Ekinshi júrgizýshi.

Kúleıik te oınaıyq biz,
Bal qyzyqqa toımaıyq biz.
Kún shýaqty kóktem toıyn,
Kúndeı kúlip toılaıyq biz.

Úshinshi júrgizýshi.

Naýryz jaıly bilemiz ne,
Bilmegenge kúlemiz be?
Ata-áje aıtqan sózge,
Qulaq túrip júremiz be?

Sanat (kúlip). Seniń laǵyń da tort jeı me? Balalar, Naýryzbaı tortyn jeı bersin, al biz naýryz kóje ishemiz. Óıtkeni bul kúni barlyq úı naýryz kóje pisiredi.

Júrgizýshi (syrttan kiredi). Balalar, Naýryz meıramy týraly jaqsy aıta alǵandarǵa... án, taqpaq aıtqandarǵa, dombyra tartqandarǵa... keremet syılyǵymyz bar. Al sonymen... Naýryz kójeni ne úshin pisiredi? Ony ne úshin ishemiz? Teńgegúl, sen aıta ǵoı.

Teńgegúl (múdirip). İshemiz ǵoı endi, tátti bolǵan soń.

Qanat. Áne, bilmeıdi, syılyq alǵysy bar, óziniń. Ájem aıtady: naýryz kójeni joqshylyq joq bolsyn dep, toqshylyq kóp bolsyn dep, bereke, birlik bolsyn dep ishemiz.

Júrgizýshi. Jaraısyń, Qanat. Al sen, Sanat, aıta qoıshy, jylda kimniń úıiniń naýryz kójesi tátti bolady?

Sanat (irkilmesten). Bizdiń úıdiń.

Aıkúmis. Iá saǵan, bizdiń úıdiń kójesi, ótken jylǵy naýryzda ony ózderiń maqtap edińder ǵoı.

Naýryzbaı. Bárinen de bizdiki tátti.

Júrgizýshi. Nelikten?

Naýryzbaı. Óıtkeni ony ájem pisiredi. Ájem osy aýyldyń kóp kelinine naýryz kóje pisirýdi men úıretkem dep otyrady.

Aıkúmis (ornynan ushyp turyp). Naýryz ejelgi meıram ǵoı. Ony shyǵys halqynyń bári derlik toılaıdy. Sondyqtan búgingi toıda men bir án aıtyp bereıin.

Naýryz, kóktem týraly án aıtady.

Sanat. Aıkúmisten qalam ba, men jumbaq aıtam. Ony sheshe alǵandaryń jańyltpash aıtyńdar. Sonymen, daıyn otyryńdar.

Bir aǵashtyń on eki butaǵy bar,
Ár butaqta otyzdan japyraǵy bar.
Japyraqtyń bir jaǵy aq,
Bir jaǵy qara.
(Halyq jumbaǵy).

Qanat. Sol da sóz bolyp pa, op-ońaı. Sheshýi: jyl, aı, kún men tún. Al meniń jańyltpashyma tilderiń kelmeı, myń buralady. Nanbasańdar, menimen qosylyp aıtyp kórińdershi. Al bastaımyz.

Shymdaı shytyrmysh,

Ol shytyrmyshty men shym-shytyrmyshtamaı, kim shym-shy-tyrmyshtaıdy?

(Halyq jańyltpashy).

Osy kezde Naýryzbaı men Sanat umar-jumar alysa ketedi.

Naýryzbaı (yrsyldap júrip). Jańa Naýryzbaı da, laǵy da tort jeı bersin dep... Endi jańyltpashty Qanatqa qosylyp aıta almadyń dep... Nege mazaqtaı beresiń sen meni, á?

Sanat. Tort jeımin degen óziń ǵoı. Ótirik pe?

Naýryzbaı. Qazir qydyrǵanda men seniń úıińe barmaımyn. Kójeńdi ishpeımin.

Júrgizýshi. Naýryzbaı, Sanat, bularyń ne, qoıyńdar. Bul kúni renjisýge bolmaıdy. Qaıta adamdar burynǵy ókpe-renishterin umytyp, tatýlasady. Káne, tatýlasyńdar.

(Naýryzbaı men Sanat teketiresterin doǵaryp, júrgizýshige kináli keıipte qarap, bir-birine qyryn qarap turyp, qol alysady.)

Júrgizýshi. Naýryz kúni bulaı tatýlaspaıdy. Sony da bilmeı-sińder me?

Teńgegúl. Men bilem. (Naýryzbaı men Sanattyń qushaqtaryn aıqastyrady.) Buny tós qaǵystyrý deıdi. Naýryz toıynda osylaı tatýlasady.

Júrgizýshi. Sonda ókpe-renishterińniń bári umytylyp ketedi. Boılaryńa bir-birińniń meıirim, jylýyń taraıdy. Al, balalar, endi naýryzdyń ulttyq meıram bolýyna alash ardagerlerinen kimder aıanbaı atsalysqan?

Balalar(dý-dý etip).

Balalar. Men aıtaıyn, men aıtaıyn... Men... men bilemin...

Júrgizýshi. Al sen aıta ǵoı, Naýryzbaı.

Naýryzbaı. Naýryz... naýryz... (múdirip, qulaǵyn ustap, keki-lin sıpap) ıá, ıá, bilemin. Naýryzda men týǵanmyn, sosyn bizdiń úıdegi laq týǵan.

Júrgizýshi(balalarǵa qosyla kúlip). Durys aıtasyń, sen tý-ǵansyń, sosyn laq. Sondyqtan seniń atyńdy Naýryzbaı qoıǵan. Naýryz aıynda týǵandaryń oryndaryńnan turyńdarshy.

(Zalda on shaqty bala dúr etip oryndarynan turady.)

Júrgizýshi. Otyra qoıyńdar. Balalar, senderdiń naýryzdaǵy týǵan kúnderiń qutty bolsyn!

Naýryzbaı. Iá saǵan, búgin tek meniń ǵana týǵan kúnim bolady. Men 22 naýryzda týǵanmyn. Tort jeımiz, sosyn...

Zaldan (bir bala ornynan ushyp turyp). Mirjaqyp Dýlatov, Ahmet Baıtursynov, Shákárim qajy, Maǵjan Jumabaev, Sáken Seıfýllın.

Sanat. Mirjaqyp Dýlatovtyń: «Qýanyshty kúniń, Jańa jy-lyń qutty bolsyn, qazaq» degen de sózi bar.

Naýryzbaı. Sanat, sen aıtshy, jańa tatýlastyń qoı, Naýryzǵa baılanysty qandaı maqal-mátel bilesiń?

Sanat(oılanyp baryp). «Atańnan mal qalǵansha, tal qalsyn».

Naýryzbaı. Demek, bul kúni bulaq kózderin ashyp, tal egý kerek qoı, ıá. Toqta, toqta, ótken jyly men ekken shybyqtyń qabyǵyn seniń synyq múıiz eshkiń kemirip tastaǵan.

Sanat. Aınalasyn qorshamaǵan ózińnen kór. Meniń ekkenimniń bári kógerip tur ǵoı. Jalqaýsyń.

Naýryzbaı. Men be jalqaý? Alysqanǵa erinbespin. (Sanatqa jetip barady.)

Sanat. Iá, sen urys-julysqa jalqaý emessiń ǵoı. Kel, kúshińdi kórelik.

Zaldan. Kúresińder, kúresińder. Qaı jeńgeniń bizdiki. Naýryzda kúresedi. Ulttyq oıyn oınaıdy. (Naýryzbaı men Sanat beldese ketedi. Aqyry ıtjyǵys bolady.)

Júrgizýshi. Jaraıdy endi. Taǵy da tós qaǵystyryp, tatýla-syńdar. (Zalǵa qarap) Balalar, ásirese qyzdar, aıta qoıyńdarshy, Naýryzda eń bastysy ne isteý kerek?

Zaldaǵylar tym-tyrys.

Qanat (maqtana). Sony da bilmeısińder me? Úıdi, úı aınalasyn, ústi-basyńdy taza ustaý kerek. Qydyr ata tazalyqty jaqsy kóredi. Túni boıy uıyqtamaı, odan tilek tileseńder, armandaryń oryndalady. Jaman oqıtyn bala jaqsy oqıtyn bolady.

Naýryzbaı. Úıimniń aınalasy taza, ústim taza. Shash, tyrnaq alynǵan. Túni boıy uıyqtamaı, Qydyr atany kútem.

Aıkúmis (sylq-sylq kúlip). Oı, ótirigińe bolaıyn. Senen uıqy coǵap adam joq. Tańerteń sabaqtan qalyp, esik syǵalap turatyn kim?

Naýryzbaı (jelkesin qasyp). Ondaı-ondaı bolady ǵoı endi. Bir-aq ret.

Qanat. Soq ótirikti! Búgin ótirik aıtýǵa bolmaıdy.

Naýryzbaı. Iá, búgin keremetsińder... Qoıshy, sózdi kóbeıt-peı... Qarnym ashyp ketti, odan da úıdi-úıge baryp naýryz kóje isheıikshi.

Sahnadaǵylar. Durys aıtady. Kóje, kóje! Toılaımyz, qydy-ramyz!

Júrgizýshi. Kimniń úıinen bastasaq eken?

Sanat. Taptym, taptym! Qojanasyr atanyń úıinen... Ol kisiniń úıindegi «Úlken qazan» tirilipti deıdi.

Sahnadaǵylar. Shynymen be? Onda sonda baraıyq. Qyzyq kóreıik.

Sahna jabylady.

Ekinshi kórinis

Sahnadaǵylar bir jerge toptasa qalady. Ortada dastarqan. Kishkene qara qazan. Qojanasyr men Aldar kóse sóılesip otyr.

Qojanasyr (shapan kıip, saqal-murt japsyrǵan bala). Keliń-der, balalarym, kelińder! Baıdyń ólgen qazanyn tiriltip alyp, naýryz kóje pisirip otyrmyn. Qudaı buıyrtsa, dám tatamyz.

Qanat. Ata, qazandy qalaı tirilttińiz? Qyzyq eken.

Qojanasyr. Sol da sóz bolyp pa, bardy joq qylyp, joqty bar qylyp jatqan, myna zamanda! «Baıeke, – dedim, – mal tóldep jatqanda qazan da tólder. Bir qazanyńdy bere tur, qudaı qalasa, bir qazanyń shójelerdeı shubyrǵan on qara domalaq qazanmen birge qaıtyp keler». Baı qýana-qýana berdi. Qaıdam, taǵy da týa almaı, ólip qalmasa...

Naýryzbaı. Ata, qoryqpańyz, bárimiz sizge úıden bir-bir qazan ákelip beremiz.

Qojanasyr (Naýryzbaıdyń jeńine qapap). Oıpyrmaı, balam, ústińdegi kostúm-shalbaryń meniń ishigimdeı sý jańa eken. Jeńi de meniń jeńimdeı tamaq jegish eken...

Sanat. Keshirińiz, ata, Naýryzbaı degen naǵyz saldyr-salaq, áıtpese jeńin tabaqqa batyra ma?!

Qanat (qaltasyna qurt pen irimshikti tyqpalap jatqan Naýryzbaıǵa qarap). Naýryzbaı, qam jeme, qaltań shóldese, shaı quıyp berem.

Qojanasyr. Ózime tartqan ekensiń, Qanat balam. Meniń de bir kezde shóldegen qaltaǵa shaı quıǵanym bar.

Aıkúmis. Ólip-tirilgen qazannyń kójesi tátti eken. Raqmet, ata!

Qojanasyr. Al, balalar, endi Shyqbermes Shyǵaıbaıdyń naý-ryz kójesin ishelik. Úıine barmasaq, ókpelep júrer. Qansha degenmen kórshimiz ǵoı.

Aldar kóse(shek-silesi qata kúlip). Aı, ańqaý Qojekem-aı, Shyǵaıbaı bizge en dalada shóptiń basynda shúpirlep turǵan shyqty da bermes.

Qojanasyr. Qaıdan bileıin endi, búgin Naýryz toıy ǵoı...

Aldar kóse. Qoı, bolmas, senderge erip men de baraıyn. Sarań-nyń sazaıyn tartqyzaıyn. Kójesin de ishemiz, jyly-jumsaǵyn da jeımiz. Sazaıyn tartqyzbasam, Aldar atym óshsin. Kettik.

Shymyldyq

Úshinshi kórinis

Sahnadaǵylar oryndarynan turyp, ekinshi dactapqanǵa jaqyndaıdy. Aldar kóse kıiz úıdiń jabyǵynan syǵalaǵan keıipte.

Aldar kóse. Jolymyz boldy (alaqanyn ysqylap qoıady). Shy-ǵaıbaı qazy tilip, báıbishesi nan ılep, qyzy tyrnanyń júnin julyp otyr eken. Tyńqıyp toıatyn boldyq. (Aldar kóse úıge kirgen bolyp) Naýryzyń qutty bolsyn, tórt túligiń sútti bolsyn, Shyǵaıbaı!

Dastarqan basyndaǵylar kózdi ashyp-jumǵansha aldaryndaǵyny otypǵan oryndaryna jasyryp, basqa nárselerdi qoldaryna alyp úlgeredi.

Shyqbermes Shyǵaıbaı(asyp-sasyp). Tórt túligi qurǵyr sútti bolmaı tur ǵoı... Meniń qolymda tasqa, báıbishede urshyq, qyzda ıne... osy jetiskendikten deısiń be? Aýyzdy qý shóppen súrtip otyrǵan jaı.

Aldar kóse. Oý, bizge sálem bermeseńder de, oryndaryńnan tu-ryp, jasy úlken Qojekege sálem bermeısińder me?! Ári búgin tós qaǵystyryp amandasatyn kún ǵoı.

Úıdegiler amalsyz oryndarynan turady.

Aldar kóse. Mine, mine, Shyǵaıbaı myrza da naýryz toıyna jaqsylap daıyndalǵan eken. Jaraısyń, Shyǵaıbaı, shyq berme-seń de, bizge osy jyly-jumsaqtar da jetedi.

Shyǵaıbaı(amaly quryp). Qazanyńdy asa ber, báıbishe! (Teris qapap) Pis, qazanym, bes aı!

Aldar kóse(muny ectin qoıyp). Otyraıyq on aı, et pispeıdi ońaı. Al, balalarym, Qydyr atany búgin uıyqtamaı osynda kúte-tin boldyq. Kútsek kúteıik. Shyǵaıbaıdyń úıinde bárimizge baq daryr, bálkim. Shyqbermes-aý, qazir eń bolmasa, naýryz kójeńdi ishe otyralyq.

Shyǵaıbaı(mańǵazdana). Báıbishe, bir qazan kóje bárimizge jetedi. Quı, balalar ishsin.

Aldar kóse(toctaqtardaǵy kójeni qasyqpen aralastyrǵan qalypta). Oý, Shyqbermes, mynaýyń syldyr sý ǵoı. Jeti dán-dámniń biri de joq qoı. Naýryz kójege súr et qosylmas pa edi, ol qaıda?

Shyǵaıbaı. Qazanda qaınap-qaınap, bári erip ketken ǵoı. Sony da bilmeısiń be?

Aldar kóse. Saǵan daýa joq eken... (Mıyǵynan kúlip) Maǵan da daýa joq shyǵar, kór de tur...

Júrgizýshi (syrttan aıtady).

Bári uıyqtap qalǵanda,
Qalmaıyn dep armanda,
Etti Aldar jep qoıdy,
Jazyǵym joq dep qoıdy.

Týlaq týrap tabanda,
Sala saldy qazanǵa,
Shyqbermesim jesin dep,
Tura salyp azanda.

Oı, atama, atama,
Tańdy kútip jata ma,
Shyqań «etke» bas saldy,
Týlaqqa tis bata ma!

Shaınańdady, shaınady,
Zyǵyrdany qaınady.
Sazǵa otyrǵyzdy capańdy,
Aldar kóse aılaly.

Aldar kóse (tańerteń túk bolmaǵandaı, kózin ýqalaı tu-ryp). Shyqbermesim, Shyǵaıbaı, túnde jaıly jatyp, jaqsy turdyń ba? Men de jaqsy uıyqtappyn. Qoı, myna balalar da sabaǵyna barsyn. Qaıtaıyq endi. Álde taǵy da jyly-jumsaǵyń bar ma edi?!

Shyǵaıbaı. Ne deıdi? Oıbaı-aý, jolyńnan qalma, qý Kóse.

Qojanasyr (qalbalaqtap). Aldar-aý, myna ulystyń uly kúni qansha ǵasyrdan beri bir-birinen ajyramaı kele jatqan shyn dostar osylaı qoshtasa ma eken?! Tós soǵystyryńdar, káne! Balalar kórsin «shyn dostyqtyń» qandaı ekenin...

Birinshi júrgizýshi. Shyqbermes Shyǵaıbaı tartqynshaqtasa da Aldar kóse ony qýalap júrip tós soǵystyrady. Sonda qoınyna tyqqan ystyq kúlshesine Shyǵaıbaıdyń keýdesi kúıip qalypty deıdi.

Ekinshi júrgizýshi. Sóıtip, balalar, ulystyń uly kúni án de, taqpaq ta aıttyq, bı bılep, dombyra da tarttyq.

Úshinshi júrgizýshi. «Ólgen qazandy» da tirilttik, Shyqbermes Shyǵaıbaıdyń da naýryz kójesin ishtik. Oı, qyzyq boldy! Toı toıǵa ulassyn!

Qydyr ata (sahna syrtynda kórinbeı turyp bata beredi).

Ulys baqty bolsyn!
Ár kúnderiń jaqsy bolsyn!
Aq mol bolsyn!
Bále-jala jerge ensin.
Toı qutty bolsyn,
Yrys mol bolsyn!
Áýmın!