InfoHub Logo

Álbette, Abaı ilimi boıynsha adam ómiriniń negizgi maqsaty Túp Iege qaıtý. Alla taǵalaǵa qulshylyqtyń negizi – adamzatqa qyzmet etý. Biraq adamzatqa qyzmet osy negizgi maqsatpen baılanysta ǵana Alla taǵalaǵa qulshylyq bolyp tabylady. Áıtpese ol moraldyq-etıkalyq, ári ketse gýmanısik deńgeıde qarapaıym dúnıelik is bolyp qana qalyp, negizgi maqsatqa jetkize almaıdy.

Abaı ilimi boıynsha, Túp Iege qaıtý úshin Oǵan qulshylyq etý kerek ekenine jeti dálel keltirýge bolady.

Birinshi, Alla taǵalaǵa qaıtýy úshin adam Ony qanaǵattandyryp, Onyń súıiktisine aınalýy kerek. Sonda Ol Óziniń súıiktisin qaıtaryp alady. Bul, árıne, Alla taǵalaǵa qulshylyq arqyly ǵana bolýy múmkin.

Ekinshi, Alla taǵalaǵa qulshylyqtyń kerektigi Abaıdyń otyz segizinshi qara sózinde kórsetken «Alla – bir», ıaǵnı «Absolút – bir» degen tujyrymynda jatyr. Alla bir bolsa, Ol tolyq bútin. Bolmystyń barlyq kórinisteri, sonymen birge jan ıeleri de tolyq bútinniń quramyna kiredi. Endeshe barlyq jan ıeleri Onyń bólikteri bolyp tabylady. Ol bólikter óziniń tutasymen bir bolýlary kerek, ıaǵnı tolyq bútinniń maqsatyn oryndap, Ony qanaǵattandyrýy kerek. Bul – búkil álemniń jaratylýy máni. Endeshe adam da sol tolyq bútinniń bir bóligi bola otyryp, ony qanaǵattandyrýy kerek, ıaǵnı Oǵan qulshylyq etýi kerek.

Sonymen birge, bútinniń bóligi bútinniń qalaýymen ómir súrýi kerek bolǵandyqtan, barlyq bólikterdiń maqsaty da ortaq bolýy kerek. Ókinishke oraı, fánı álemde jan ıeleri Túp Ieden bólinip, bútinniń qalaýynan bólek, óz qalaýlarymen ómir súrgileri keledi. Bul ómirdegi jan ıeleriniń aldyna qoıatyn ómir maqsattarynyń san qıly bolatyny da osy sebepten.

Abaıdyń on jetinshi qara sózinde qaırat, aqyl, júrektiń arasynda daý týyp, olardyń ǵylymǵa qalaı júgingenderi týraly sóz bar. Biz de sonyń izimen, mysal retinde, bir áńgimeni keltireıik.

Adamnyń dene músheleriniń barlyǵy, saıyp kelgende, onyń asqazanyn tamaqpen qamtamasyz etý úshin qyzmet jasaıtyny belgili. Onyń qulaǵy qaı jerde tamaq baryn estıdi, aıaǵymen sol jerge barady, kózimen joldy kóredi, murnymen tamaqtyń ıisin sezedi, qolymen aýzyna salady, tisimen untaqtap, óńeshimen asqazanǵa qaraı jiberedi. Sóıtip asqazan qanaǵat alyp, tamaqty qorytyp, qýatty búkil denege taratyp, barlyq múshelerdi qanaǵattandyryp, olarǵa kúsh-qýat beredi. Birde dene músheleri asqazanmen arazdasyp, oǵan qarsy shyǵypty. «Biz nege barlyǵymyz bir asqazanǵa qyzmet jasaýymyz kerek? Bizdiń ózimizge ǵana qyzmet jasaǵymyz keledi. Sondyqtan budan bylaı qaraı asqazanǵa qyzmetimizdi toqtatamyz», - dep dene músheleriniń barlyǵy asqazanǵa qarsy ereýil jasaǵan eken. Sóıtip qulaq tamaqtyń qaıda baryn tyńdamaı, ózine unaǵanyn tyńdap, kóz oǵan aparatyn joldy kórsetpeı, basqa jaqqa qarap, qol ózine ǵana unaǵan áreket jasap, muryn ózine unaǵan ıisterdi ıiskep ketken eken. Osylaı árbir múshe ıýostandyq alyp, ortaq maqsattan bas tartyp, óz betterimen qanaǵat izdeı bastapty. Biraq biraz ýaqyt ótken soń olardyń barlyǵy álsirep, ózderinen qýat ketip bara jatqanyn sezinedi. Olardy óz betterimen istegen áreketteri qanaǵattandyrmaı, kerisinshe azapqa túse bastaıdy. Olar buny anyqtaý úshin qaıtadan májilis quryp, ózderiniń barlyq zardaptarynyń sebebi ortaq maqsattarynan bas tartyp, bólinip ketýlerinen ekenin anyqtaıdy. Sóıtip olar bul isteriniń burys ekenin túsinip, endi durys jolǵa túsip, barlyǵy qaıtadan bir asqazandy qanaǵattandyryp, qyzmet jasaı bastaǵan eken deıdi. Sol kezden bastap deneniń barlyq músheleri qaıtadan qanaǵat alyp, ózderiniń zardaptarynan qutylypty.

Mine, sol sıaqty, aǵashtyń tamyryna sý quısa, onyń barlyq butaqtary da, japyraqtary da sýsyndap, nár alady. Alla taǵala asqazan men aǵashtyń tamyry tárizdi, Ol búkil álemge ortaq. Eger Alla taǵalany qanaǵattandyrsaq, búkil jan ıeleriniń barlyǵy da qanaǵat alyp, súıispenshilik ornaıdy. Sonda otbasy, qoǵam, halyqtar, memleketter arasyndaǵy qaıshylyqtar ózinen-ózi joıylyp, árkimniń armany bolyp tabylatyn beıbit ómir ornaıtyn jaǵdaı týady. Alla taǵalaǵa qulshylyqtyń mańyzy osyndaı. Abaı babamyz «Sen de súı Ol Allany jannan tátti», «Basty baıla jolyna, malyń túgil» degen óleń joldary arqyly Alla taǵalaǵa qulshylyqtyń joǵary mańyzyn bildiredi.

Úshinshi, Abaı sózimen aıtqanda, Alla «bir», endeshe, Ol – tutas, ıaǵnı Alladan basqa eshteńe joq. Osydan shyǵatyny Alla jaratqanda basqany emes, tek Ózin qanaǵattandyrý úshin ǵana jaratady. Eger Ol basqany qanaǵatandyrý úshin jaratsa, onda Alladan basqa taǵy da bireýdiń bolǵany. Bul múmkin emes. Sonymen, Alla taǵala Ózin qanaǵattandyrý úshin jaratatyn bolsa, onda Onyń jaratqandary – jan ıeleriniń barlyǵy da bir Alla taǵalany qanaǵattandyryp júr. Biraq buny bireý bilse, bireý bilmeıdi. «Men barlyǵyn ózim úshin jáne ózim jasap júrmin» deıtinderi bar.

Tórtinshi, qulshylyq etý – adamnyń tabıǵı qasıeti. Oǵan bylaısha kóz jetkizýge bolady. Jan ıesi bireýdi súımeı ómir súre almaıdy. «Mahabbatsyz ómir bos» deıdi Abaı. Sebebi jan lázzatqa toly, al lázzat tek mahabbat arqyly keledi. Sondyqtan barlyǵymyz da lázzatty izdep, yntalanyp, mahabbatty kókseımiz. Mahabbatty tapqannan keıin oǵan qamqorlyq kórsetip, qyzmet jasaýǵa umtylamyz. Sondyqtan ómirde adamnyń bireýge qulshylyq etýi (bireýge qyzmet etýi) onyń boıyna bitken aıyrylmas qasıet. Qandaı adam bolsa da bireýge qyzmet etedi: óziniń otbasyna, joldasyna, qoǵamyna, Otanyna jáne taǵy basqalarǵa. Tipti eshkimi bolmasa ıt, mysyq asyrap, solardy jaqsy kórip, kútip-baǵyp qyzmet etedi. Bireýge qyzmet etpeıtin adam bolmaıdy. Osydan bireýge qyzmet etý – adamnyń aıyrylmas tabıǵı qasıeti ekenin kóremiz. Al bireýdi qanaǵattandyrý adamnyń rýhanı bolmysynan týady. Jan – kishkene rýh, ıaǵnı Joǵary Rýhtyń bólshegi bolyp tabylady. Sondyqtan rýhanı álemde kishkene rýhtyń mindeti – Úlken Rýhty qanaǵattandyrý, ıaǵnı Oǵan qulshylyq jasaý. Bul fánı álemde kishkene rýh óziniń laǵashqy mindetin umytqandyqtan, ol óz qasıetin ózine qyzmet jasaý arqyly kórsetedi. Árkim ózine unaǵan isterdi jasap, ózine unaǵandarǵa qyzmet etedi. Biraq odan tolyq qanaǵat joq. Bul – adamdar zardabynyń basty sebebi. Al ol óziniń máńgilik qasıetin – qulshylyq etýdi ebepterdi sebebi Joǵary Rýhqa arnasa, sóıtip negizgi mindetin atqarsa ǵana barlyq jan ıelerin qanaǵattandyryp, ózi de qanaǵat tabady.

Besinshi, bireýdi jaqsy kórý úshin áýeli onymen tanysý kerek, eger onyń qadir-qasıetteri jaqsy bolsa, ol adamǵa unaýy múmkin. Sol sıaqty, Alla taǵalany súıý úshin de áýeli Onyń qadir-qasıetterin tanyp túsiný kerek. Biraq adam balasy óziniń shekteýli oı-óris, sezim múshelerimen Sheksizdi tanı ala ma? Abaı bul suraqqa «Joq, tanı almaıdy» dep jaýap beredi. Onda ne isteý kerek? Oǵan bir-aq jol bar. Ol – ózin rýhanı (transendenttik) deńgeıge kóterý. Bul Qudaıǵa qulshylyq arqyly ǵana bolady. Qudaıǵa qulshylyq kezinde biz Ony qanaǵattandyra alsaq, onda Onyń Ózi bizdiń júregimizge ashylady. Sóıtip biz Ony tanı alamyz. Taný arqyly biz Ony mindetti túrde súıe alamyz. Sebebi Odan artyq sulý, kúshti, dańqty, dáýletti, jomart, bilimdi, raqymdy eshkim joq. Sondyqtan Ony taný úshin qulshylyqqa túsken adam esh ýaqytta da ókinishte qalmaıdy. Kerisinshe, sheksiz baqytqa keneledi.

Altynshy, eger Alla taǵalanyń shapaǵaty túspese, adam balasy esh ýaqytta Onyń súıispenshiligine bólene almaıdy. Barlyq jandar tárizdi Alla taǵalanyń da qalaýy bar. Sondyqtan kimge shapaǵatyn jaýdyrý Onyń yrqynda. Onyń shapaǵatyn alý úshin Ony qanaǵattandyrý kerek. Al Ony qanaǵattandyrý tek qana Oǵan qulshylyq arqyly ǵana bolady. Bul Túp Iege qaıtý úshin Oǵan qulshylyq etý kerk degen sóz.

Jetinshi, biz Alla taǵalanyń aldynda qaryzdarmyz. Ol qaryzymyzdy óteý úshin Oǵan qulshylyq jasaýymyz kerek. Bul týraly Abaı óziniń jıyrma jetinshi qara sózinde aıtady. Ol adam balasyn haıýannan artyq jaratqanyna dálel keltirip keledi de, ári qaraı bylaı deıdi:

«Ol dálel bolsa, adam balasyn artyq kórip, qamyn áýelden Allanyń ózi oılap jasaǵanyna da dálel emes pe? Endi adam balasynyń qulshylyq qylmaqqa qaryzdar ekeni maǵlum bolmaı ma?»

Mine, Abaı babamyzdyń ilimi arqyly keltirilgen osy jeti dáleldiń ózi de Qudaıǵa qulshylyq etý kerektigine kóz jetkizý úshin jetkilikti tárizdi. Keıde «qulshylyq» degen sózdiń keıbireýlerge unamsyz bolyp kórinýi de múmkin. Sondyqtan onyń maǵynasyn osy arada tsindire keteıik. Alla taǵalaǵa degen qulshylyq fánı álemdegi qulshylyq emes. Fánı álemdegi qulshylyq bir adamdy basqadan tómendetip, ózine ony qyzmet etkizýdi bildiredi. Al Alla taǵalaǵa qulshylyqtyń maǵynasy múlde basqa. Jaratýshy eń joǵarǵy sheksiz Jan bolǵandyqtan, Oǵan qulshylyq jasaǵan adam tómendemeıdi, kerisinshe, rýhanı qasıet alǵandyqtan, ol sheksiz joǵarylaı beredi. «Qudaıǵa qulshylyq» degen sózdiń fánılik emes, rýhanı maǵynasy bar. Eger «qulshylyq» degen sózdiń birinshi «q» árpin alyp tastap oqysaq, ol óziniń alǵashqy maǵynasyn qabyldap, múlde basqasha mán alady.

Sonymen, barlyq jan ıeleri Alla taǵalaǵa qulshylyq arqyly birtindep tazaryp, túbinde Oǵan degen súıispenshilikke jetip, Túp Iege qaıtady. Biraq árkimniń baratyn jeri de, qaıtatyn ýaqyty da ár túrli ekenin umytpaýymyz kerek. Abaıdyń osy qaǵıdalary «Shyn máninde biz Allanykimiz jáne Oǵan qaıtamyz» degen Quran sózinen shyǵyp, onymen tolyq úndesetinin kóremiz. (jalǵasy bar)  

ázirlegen

Begimhan KERİMHANULY

M.Áýezov atyndaǵy JOBB mektebiniń qazaq tili men ádebıeti muǵalimi

Pavlodar qalasy

Qazaqstan Jýrnalıser Odaǵynyń múshesi

---