InfoHub Logo

Meniń týǵan kúnim — 25 jeltoqsan, 1939 jyl. Bul kúndi "İnjildi" basshylyqqa alatyndar "Kúnniń týǵan kúni" nemese "Kún týǵan kún" dep ataıdy. Kúpirlik bolsa, Qudaıdyń ózi keshirsin, adamzat tarıhyndaǵy sáýleli tulǵalardyń biri Iısýs Hrıstos kıeli qyz Marıanyń qursaǵynan shyr etip osy 25 jeltoqsanda jerge túsken eken.

Naryn qumnyń arasynda, asyp-tasyǵan kól-kósir baılyǵy bolmasa da, aqyl-parasaty men tekti bolmysy úshin eli syılaǵan Bókeı aqsaqaldyń kishi qyzy Halıma men az-kem arabsha saýaty, jergilikti jurt "jezdem balalary" dep atap ketken, arýaǵy ózenniń arǵy betindegi kıiz úıdi jelbaý-jasaýymen sol kúıi bergi betke qondyra qoıatyn Qudaıpende babamyzdyń tuqymy Imanǵalıuly Ońǵarsynnyń otbasynda onynshy perzent bolyp dúnıege kelgen meniń Qudaıdyń aspanǵa ilip qoıǵan Kúnimen de, adamzatty adaldyq jolyna burý maqsatynda júrip sháıt bolǵan Hrıstospen de baılanysym joq.

Juldyz qaraıtyndardyń aıtýy boıynsha, men Taýtekemin. Aıtas — men taǵatyn qymbat tas. Ol da Qazaqstanda tabyla qoımaıdy eken. Jylym — qoıan. Bylaı qarasam, ádette sýjúrek, jeltaban dep uǵynatyn kádimgi qoıanmen minez-qulyq, bolmysymnyń eshbir uqsastyǵy joq sekildi. Alaıda taǵdyr-jolymnyń keı sátterinde ózimdi tazyly, qarý-jaraqty ańshylardan qashqan qoıandaı sezinetinim ras.

Qazaqta túǵan kún degen uǵym joq. Ony bertin kele, ózge jurttardyń salt-dástúrine eliktep shyǵaryp júrmiz. Men týǵan kún pálendeı maqtanatyn kez emes: jerdi tuman basyp, aspannyń qabaǵy ashyla qoımaı, álemdik ushaq alańdarynda qanaty qaıyrylǵan aqqýdaı aqshańqan ushaqtar baýyryn jaza almaı otyratyn, shýaqty nurynan góri bultty, yzǵarly kúnderi basym… áıteýir bir shaq. Adamnyń ata-anasyn tańdap almaıtyny sekildi, dúnıege keletin kúni de kisiniń erkinde emes. Áıtpese, jemis-jıdek pisip, qozy marqaıǵan, adamnyń da etek-jeńi keń kezderiniń birin tańdar-aq edim.

1939 jyly menimen jarysa dúnıege kelgen qazaqtyń biraz azamattary bar, ıaǵnı, meniń qurdastarym.

Qurdas degenniń orny bizdiń halqymyzda erekshe ǵoı: ázildese de, jany ashysa da, "bir jyldyń tólimiz ǵoı" dep, ishteı bir jaqyndyqty sezinip, "zapastaǵy aerodromdaı" kóredi.

Meniń qurdastarym: Asqar Súleımenov, Ábish Kekilbaev, Qoǵabaı Sársekeev, Qaldarbek Naımanbaev sekildi jazýshylar.

Ákem Ońǵarsyn men es bilmes buryn bir kún aýyryp, dúnıe salypty. Eline syıly, ashyq-jarqyn adam edi desedi.

"Ońǵarsyn jezdem — aq quba, uzyn boıly, qapsaǵaı deneli, qyr muryndy, kózi nurly sýretteı ádemi kisi edi. Ol kisi Tekege, Úıshikke baryp turatyn. Ońǵarsyn jezdem qaladan kelgende aýyldyń búkil balasy: "Ońǵarsynaqam kele jatyr, alaqaı!" — dep jalańaıaq jarysyp, aldynan shyǵatyn. Balanyń bas-basyna ýys-ýys mámpası, túrli oıynshyq úlestiretin, qyz-kelinshekterge saqına-syrǵa, jeńgelerine kóılektik mata ákeletin.

El úshin jaratylǵan, qoly ashyq, baryn joq juqaǵa bólip beretin kisi edi, marqum",— dep bertin kele Ulbolsyn apam maǵan jıi aıtatyn.

Anam Halıma kóp sóılemeıtin, sóılese, ylǵı maqaldap sóıleıtin, asa aqyldy, rýhanı qýatty, quıǵan músindeı sulý, qaratorynyń ádemisi edi. Bizdi aınalyp-tolǵanyp ne shylpyldatyp súıip elpektemeıtin. Biraq barlyq meıirim sol kisiniń boıynda dep sezinetinbiz.

Bizdiń úıdiń tuńǵyshy — Baǵıla apam. Odan keıingi Rábılá muǵalim bolatyn, 1944 jyly qysta 5-6 kún aýyryp, dúnıe saldy. Rábıláǵa tete Baqtyǵul aǵam aýdan ortalyǵyndaǵy mektepte 9 klass oqyp júrip, aıaq astynan eki-úsh kún aýyryp, 1942 jyly qaıtys bolǵan. Odan kishisi Mahız aǵaıym edi. Mamam marqum, biz — Baǵıla, Mahız jáne men janynda jınala qalsaq:

"Aq jumyrtqadaı jeti balamdy jer aldy, eń nashar, kóriksiz úsheýiń qaldyńdar — túrleriń qap-qara, úsheýiń de naǵashylaryńa tartqansyńdar",— dep otyratyn. Naǵashylarymyz Esenǵuldyń (Berishten taraıdy) ishindegi Qara Keıki degen atadan eken.

Bizdiń úıde kitap kóp bolatyn. Arab, latyn áripterimen jazylǵan qıssa-dastandar, ertegi-jyrlar meni mektepke barmaı turyp-aq qyzyqtyrdy. Aǵa-apalarym jatpaı-turmaı kitap oqıtyn.

Áli esimde, meniń alǵash óz betimmen oqyǵan shyǵarmam, umytpasam, latyn árpimen basylǵan joǵarǵy klastyń ádebıet oqýlyǵyndaǵy "Qorǵansyzdyń kúni" áńgimesi. Nysanbaı aqynnyń "Kenesary-Naýryzbaı", Yǵylman Shórekovtyń "Isataı-Mahambet", Sara men Birjannyń, Qulmambet pen Jambyldyń aıtystary — mine, meni aýyzdandyrǵan ádebıet sýattary osylar. Bulardy oqyǵan bala kitap oqýǵa qushtar bolmaı qala almaıdy. "Qyz Jibek", "Qozy Kórpesh — Baıan sulý", "Aıman — Sholpan", "Qobylandy batyr" jyrlary — meniń balalyq shaqtaǵy ertegi álemim.

Men ylǵı er balalarmen birge óstim: qyrda da, qysta da kórshilerimizde men ǵuryptas qyz bala bolyp kórgen emes; jasyrynbaq, dop oınaý, soqyr teke, shildik, asyq oıyndary meni er balalardan jeńilmeýge tyrysýǵa baýlydy-aý dep keıin oıladym. Jazda qum arasynda shyrmaýyq, qaraqat terip, buzaýǵa minip aýylǵa oralatynbyz.

Tekemet basý, órmek qurý, shı toqý, shylbyr, arqan esý — osynyń bári aýyldaǵy úlken oqıǵalar bolatyn. Bizdiń bala kezimizde shyrpy sırek edi, kóbine qazandyqtyń astyna ot kómip nemese shaqpaq tastyń janyna maqta salyp, bolattyń synyǵymen tasty janamalap urǵanda ot shyǵyp, maqta tutanyp, osylaı ot tamyzatynbyz.

Bala kezde maǵan úlken áser etken taǵy bir jáı — qyrdyń túngi aspany. Jazda, kúzde, kóktemde jatar aldynda dalaǵa shyqsań, aspan beti samsaǵan juldyzǵa tolyp, óziniń qupıa álemine jymyńdap shaqyrǵandaı áser beretin. Jeti qaraqshy, Úrker, Aqboz at pen Kókboz at, Qus joly… . syrtymnan túrli áńgimeler shyǵaryp, jaqsyly-jamandy anyqtaýyshtarmen maǵan aıdar taǵyp júredi. Bireýler "tentek" deıdi, endi bireýler "minezi shataq" deıdi. Men bulardyń eshqaısysyna aıylymdy jımaımyn. Sebebi, ózimniń jan dúnıem, kóńilim ózime aıan: sál ótirik, kólgirsý, jaǵympazdaný men maqtanshaqtyq — osynyń bárimen meniń juldyzym qarsy jáne jan dúnıem sezip qalady da, ondaı adamdardy qabyldamaıdy.

Bizdiń mekteptiń dırektory marqum Kákı aǵaı Qadiralıev uzyn boıly, aqsary óńdi,sál-pál maqtanyp sóıleıtin kisi edi. Ózi hımıa páninen bizge sabaq beredi. Dombyrany keremet tartady. Bildeı dırektorlyǵyna qaramaı, mekteptegi dombyra úıirmesin basqaryp júrdi. Bir kúni sabaqtan keıin jetinshi Qazan tóńkerisi qurmetine beriletin konsertke ázirlik júrip jatyr edi. Mektepte dombyra joq — árkim úıinen óz dombyrasyn alyp keledi. Aǵaı da bizge qosylyp, aldymyzda dombyra tartyp otyrady. Sol kúni dombyrasyn ákelmepti. Ózi tyńdap, kádimgi dırıjerlerdeı qolyn sermelep aldymyzda turdy. Men dombyrany qurbylarymnan kem tartpaımyn. Biraz balalar saǵaqqa kelgende kibirtiktep qylǵynyp qalady, qoldary júrmeıdi. Men durys tartamyn, sondyqtan basqalardan ozyp otyrǵandaı áser týǵyzatyn bolýym kerek.

Ońǵarsynova, dombyrany maǵan ber de, óziń júre ber, basqalardan ozyp otyrsyń,— dedi aǵaıymyz.

Meniń jazyǵym durys tartyp otyrǵanym ba dep oıladym da, dombyramdy ustaǵan kúıimde, anam tigip bergen qońyr sáten sómkemdi asynyp alyp úıge tarttym. Dırektordyń minezi belgili endi hımıadan ebin taýyp súrindirý úshin menen kúnde sabaq suraıtyn bolady. Ol kezde búgin baǵa aldym, erteń menen suramaıdy degen qazirgi balalardyń qaǵıdasy joq bolatyn. Táýir oqıtyn balalar kúndelikti pánderdiń bárine de daıyndalyp júredi. Men de solardyń qataryndamyn. Sol oqıǵadan keıin hımıaǵa erekshe kóńil bóle bastadym.

Dırektordyń aıtqanyn tyńdamaı kete barǵanym — ol kezde oqýshy úshin óreskel buzyq qylyq.

Meniń minezimniń shálkestiginiń taǵy bir kórinisin aıtqym kelip otyr. Oqyrman "qasqyr eken", "buzyq eken" degen tirkesterdi jurttan báribir estıdi. Onan da meniń is-qylyǵymnyń durys-burysyn ózi paıymdaǵany durys dep esepteımin.

Umytpasam, 1975 jyl. Máskeýdiń Jazýshylar Odaǵynan úıge telefon soǵyldy:

German Demokratıalyq Respýblıkasynan bir aýdarmashy Máskeýge keldi. Sizderge, Almatyǵa, bara jatyr. Sizdiń, Oljas Súleımenov pen Ábish Kekilbaevtyń shyǵarmalaryn nemis tiline aýdarýǵa ózderiniń bir baspasy tapsyrǵan kórinedi. Óleńderińizdiń orys tilinde jolma-jol aýdarǵan nusqasyn daıyndap qoıyńyz,— dedi.

Eki-úsh kún ótkesin álgi áıeldiń janyna Máskeýden ergen aýdarmashysy "Jetisý" qonaq úıinen telefon soǵyp, qaı jerde kezdesýge bolady degen ótinishterin bildirdi.

Erteń úıge kelińizder,— dep, meken-jaıdy aıttym.

Bazardan jańa soıylǵan qoıdy bas, ishek-qarynymen satyp alyp, janymyz qalmaı ázirlendik.

Nemis áıeli jastaý, Máskeýden ergeni — jasamys. Olarmen kelinshegi Klaramen Ábish keldi. Nemis áıeli qumyraǵa otyrǵyzylǵan gúl ala kelipti.

Qazy-qarta, shóp-shalam, qýyrdaq jep, konák iship, áńgime soǵyp otyrysty. Qazaqtyń eń nagizgi asy — etti ákeldim de, qoıdyń basyn evropalyq áıelge usynyp, halqymyzdyń dástúrin túsindirgenim sol edi — eki áıel bir-birimen nemisshe kúńkildesti de, áıda kelip kúlsin! Ózderin toqtata almaı, syqylyqtap qoıar emes.

Máskeýlik áıel meniń túsimnen ishki daýylymdy sezse kerek:

Qonaq keshirim suraıdy, tárelkedegi basty kórgende, kógalda jaıylyp júrgen qoı elestep ketti dep otyr,— dedi de, áli kúlkisin basa almaı otyrǵan nemis áıeline qarap, ózi taǵy qosyla kúldi.

Bir tabaq etti dastarqanǵa qoıǵanym sol — eshkim áli aýyz tımegen bolatyn.

Men kúlkilerin tyıǵansha kútip turdym da, sál báseńdeı bergende:

Sizder meniń halqymnyń dástúrin kúlki etip otyrsyzdar, al men muny keshire almaımyn. Meniń óleńderim nemis tilinde shyqpaı-aq qoısyn. Al sizder esigimdi syrtynan jabyńyzdar!— dedim túsimdi sýytyp.

Ábish ne isterin bilmeı, ot basqan kúıi maǵan qadalyp otyr:

Bir ashýyńdy maǵan ber, úıge kelgen kisini qýyp shyǵý eshbir halyqta joq, munyń uıat,— dep shyjyq-shyrǵa bolýda. Meniń óleńderimniń nemis tilinde aýdarylýy osylaı aıaqtaldy.

Ábish osy oqıǵadan keıin úsh-tórt aı menimen habarlaspaı qoıdy.

Biraq men keıin de ózimdi kináli sezingen emespin. Basqa bir ulttyń tiline óleńderim aýdarylady eken dep, halqymnyń atam zamanǵy dástúrine túkirtip qoıar jaıym joq.

Meniń shataqtyǵym osyndaı.

Mektepte men matematıka, geometrıa, trıgonometrıa sabaqtarynan, orys tilinen dıktant jazýdan aldyma jan salmaýshy edim.

Matematıka páninen dáris beretin Qabyl Óteshev aǵaı eseptiń Qudaıy edi. Óte talantty muǵalim bolatyn. Eger ǵylym jolyna tússe, Eınshteın sekildi álemdi tańdandyrar edi. Ózimizdiń Manash aýylynda týyp, sol biz oqyǵan orta mektepti bitirgesin, Gýrevtegi muǵalimder daıarlaıtyn eki jyldyq ınstıtýtta oqyǵan.

Al orys tilin bizge 5-7 klastarda Qasym Qarabaev aǵamyz oqytty da, 8 klasta Klara Dmıtrıevna Pak degen Gýrevtan kelgen jas káris kelinshek sabaq berdi. Bas-aıaǵy úsh-tórt aıda qazaqshaǵa sýdaı bolyp úırenip aldy. Ózi ádemi, suńǵaq boıly, taldyrmash, oıyńdaǵyny sezip, ishi-baýyryńa kirip turatyn, asa súıkimdi kisi edi. Men ol kisini keremetteı jaqsy kórip kettim. Keler jyly ol apaıdy Mańǵystaý aýdanyna, keıin bildim, Ábish oqıtyn mektepke aýystyryp jiberdi. 9-10 klasta Reseı jaqtan oqý bitirip, joldamamen bizdiń ala qyrdaǵy aýylǵa kelgen Angelına Asanına degen jas qyz sabaq berdi. Basqa ulttyń ókili emge izdese tabylmaıtyn bizdiń aýylda kógildir kózdi, altyn shashty Angelına apaı bárimizge tańsyq kórinetin. Ózi úlbiregen jas, uıań, súıkimdi-aq.

Muǵalimdi jaqsy kórseń, onyń pánin de jaqsy oqýǵa tyrysasyń. Árıne, naǵyz mıkeshe bolmasań.

Mektepte oqyp júrgende bizdiń kórgen kınomyz — jalǵyz "Amangeldi" fılmi. Qalany kórgenim 8 klasta oqyp júrgenimde. Anam meni, "júregi aýyra beredi" dep, oblys ortalyǵy Gýrev qalasyna ertip barǵan. Sodan keıin onynshyny bitirip, oqýǵa túsýge oblys ortalyǵyna qoıdyń júnin taýteke etip tıegen "sýdabekr" degen júk mashınasynyń ústine minip keldim.

Gýrevtiń memlekettik pedagogıkalyq ınstıtýtynda Joǵary matematıka, Matematıkalyq analız pánderinen sabaq beretin jas múǵalim Ǵapýrolla Daıyrov — ákemniń qaryndasy Bálish (shyn aty Fatıma, aǵalary erkeletip osylaı atap ketken kórinedi) apamnyń ortanshy balasy, ıaǵnı meniń jıen aǵam. Bálish apam dúnıeden jas ketti de, shıetteı balalary áldekimge jaýtańdamasyn dep, anam Daıyr jezdeme ákem Ońǵarsynnyń úlken aǵasy Serikqalıdiń qyzy Qanzıba ápkemdi qosqan.

Sonymen Ǵapýrolla aǵaıymnyń úıi pedınstıtýttyń janynda, shaǵyn eki bólmesi bar úı eken. Ózderi de bir qoraly jan, biraq ony oılap jatqan men joq –sol úıge jatyp aldym.

Aýyldan ketkende, anammen aqyldasyp, búkil Naryn qumy men Manash aýylyn túgelimen aıdyn-shalqar sýly, kókoraıly nýly jerge aınaldyratyn sý ınjeneriniń oqýyna túsem dep bekingem. Almatydaǵy oqý oryndarynyń bárinen oblys ortalyǵyna komısıa kelip, qabyldaý emtıhanyn alady eken dep estıtinbiz. Sý ınjeneriniń oqýy degen — meniń uǵymymda Almaty aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynyń sý jáne sýlandyrý fakúlteti. Sol jyly, meniń soryma, aýyl sharýashylyǵy ınstıtýty Gýrevke kelmepti. Aýyldan birge kelgen Apýtan, Lepes, Raıhan, Narıman degen balalardyń bári dokýmentterin ótkizip qoıyp, qala kezip júr. Men Almatyǵa, aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtynyń rektoryna telegramma jiberdim.

Eki kún ótpeı jaýap keldi: "Aýyl sharýashylyǵy ınstıtýtyna túsemin deýshiler bıyl tek Almatyǵa kelip qabyldaý emtıhanyn tapsyrýlary kerek".

Endi ne isteýim kerek? Kóńilimdi bult aldy. Almatyǵa baryp tapsyryp, túse almaı qalsam, aýylǵa jetetin aqsham joq. Oılanyp-oılanyp, fızıka-matematıka fakúltetine qujattarymdy ótkizdim. Buryn qala kórmegen bizge Gýrevtiń kedir-budyr kóshelerindegi shýly tirshilik, yzyńdaǵan mashına, dúkenderde tizilip kezekte turǵandar — bári tańsyq, ári basyńdy aınaldyratyn birdeńe.Áıteýir, kóshege shyqsam boldy, basym zeńip, Qanzıba ápkemniń sút quıǵan bapty shaıyna jetkenshe, ólýge kelemin. Dalada qum arasynda óskendikten be — áli kúnge deıin qalanyń aýasy men qoıyrtpaq tirligin jan dúnıem qabyldamaıdy. Esi-dertim — ý-shysyz qyr, aýyldaǵy beıqam tirlik.

Emtıhandy tapsyryp jatqanda aýyldan kelip júrgen bireýge anama jaǵdaıymdy aıtyp, solaı da solaı dep hat berip jiberdim.

Instıtýtqa qabyldanatyn bolyppyn. Endi bizdi kolhozǵa jibergeli jatyr edi, anamnyń bireýge aıtyp otyryp jazdyrǵan haty kele qaldy. "Ózińniń onsyz da saýlyǵyń onsha emes. Erteń oqý bitirip shyqqasyn, jurttyń esep bilmeıtin balasyn oqytam dep aýyryp qalýyń múmkin. Aqyry oqytýshylyqqa túsem deseń, óziń jaqsy kóretin Óleń-áńgime sabaǵyn tańda" degen joldar bar. Anamnyń tilin almaý — ol kezde meniń uǵymymda bolmaǵan jaı. Ǵapýrolla aǵaıyma da aıtpaı, ınstıtýttyń ekinshi qabatyndaǵy "Rektor" degen jazýy bar bólmege keldim. Rektor Jamanbaev meni tyńdady da, bireýlerdi shaqyryp alyp:

Myna bala til-ádebıet fakúltetine aýysqysy keledi, soǵan qaıta emtıhan alý kerek, jumysqa barmaı-aq qoısyn,— dedi.

Oqýǵa túskender júk mashınasynyń ústinde ándetip kolhozǵa ketkende, men kózim baqyraıyp jalǵyzdan-jalǵyz til-ádebıet fakúltetine qabyldaý emtıhandaryn tapsyrdym.

Stýdenttik jyldarda kıimimiz jupyny, tamaǵymyz birde toq, birde ash júretinbiz. Men ashyla almaı, ylǵı buıyǵy júretinmin. Bı bıleý de mıyma qonbaýmen ketti. Jetistigim — jaqsy oqımyn, kóterińki stıpendıa alamyn.

Instıtýt qabyrǵasynda bizdi ádebıetke baýlyǵan aıaýyl ustazymyz Ermek Ótebaev aǵaı edi. Ol kisi óleńge, áńgimige ıkemi bar degen stýdentterdi jar salyp júrip jınady da, "Jas qanat" degen ádebı úıirme ashty. "Jas qanatta" kóp jas toptasty: Nuraly Ájiǵalıev, Marat Otarálıev, Qazdanbaı Qosjanov, Dúısenbaı Hasanov, Kúzembaı Ámirov, Kópjasar Ospaǵambetov, Shora Tájimǵalıev, Shabaz Imanalıev, Qadyr Iýsýpov — shetterinen yǵaı men syǵaı aqyndar, aralaryndaǵy eń nashary men edim. Qolmen jazyp jýrnal shyǵaratynbyz, áńgime, óleń talqylaıtynbyz.

Instıtýtty bitirgesin, meniń eńbek jolym Balyqshy aýdanyna qarasty Erkinqala orta mektebiniń oqytýshylyǵynan bastaldy. Mektep dırektory Quttyǵul Musaǵalıev keremet uıymdastyrýshy, asa sezimtal, kóregen kisi edi. Jaqsy basshy — jas mamannyń baqyty. Sol jyly Quttyǵul aǵamyz mektepte ult aspaptar orkestrin uıymdastyrýǵa qaladan arqaly Rysbaı Ǵabdıevti shaqyrdy. Rysbaı –asa úlken talant ıesi, kóp sóılemeıtin, erekshe qasıetti adam. Men de ónerpazdar úıirmesinde oqýshylarǵa kórkemsóz oqýdy, konsert júrgizýdi úırettim.

Erkinqala mektebindegi muǵalimder, oqýshylar, jalpy ahýal jaqsy edi. Meniń ómirbaıanymdaǵy eń bir aıaýly sátterim — sol alǵash muǵalimdik jumysymdy bastaǵan jylym. Eresek uldar men qyzdar bir-birin jaqsy kórip, ǵashyq bolyp júrgenderin basqa tis qaqqan muǵalimderden jasyryp maǵan aıtatyn, oı-armandaryn bólisetin. Jastardan — dene tárbıesinen beretin Saıhon ekeýmiz, basqalary burynnan kele jatqandar.

Muǵalimdik — kıeli mamandyq. Ol úlken, jan-jaqty, tereń bilimdarlyqpen qatar asa sezimtal bolýdy talap etedi. Ár bala — tunyp turǵan sezim. Olardyń pıanınonyń tilindeı sezim pernelerin týra basa alsań ǵana jan dúnıe álemderine erkin ene alasyń. Áıtpese, olar mańaılatpaıdy.

Keıin Damby aýylyndaǵy "Qyzyl balyq" kolhozynyń Oktábrdiń 40 jyldyǵy orta mektebinde birer klasqa sabaq bere júrip, keshki mektepte qyzmet ettim. Kúndizgi mekteptegi muǵalimderden maǵan saǵat aýyspady.

Men bul mektepte de muǵalimderden góri oqýshylarmen kóbirek aralastym, olar meni, men olardy jaqsy túsinetin edik. Stol tenısin birge oınaıtynbyz. Erdaly — dene tárbıesiniń muǵalimi. Ol on birinshi klastaǵy ádemi shákirtimiz Álıana jaqsy kóredi. Bul jaıdy tek maǵan aıtady. Basqalary bilip qalsa, aqyrzaman týady: muǵalimniń shákirtine kóńili ketýi qylmys dep qaralady. Shyn sezim óz degenin istetedi ǵoı, aqyry Álıa mektep bitirgesin, ekeýi úılenip, Erdaly óz aýylyna — Ózbekstanǵa áketip tyndy.

Odan keıingi jumys oryndarym: Atyraý oblystyq gazetiniń redaksıasy, "Lenınshil jas" (qazirgi "Jas alash"), "Qazaqstan pıoneri" (búginde "Ulan" dep atalady) gazetteri, "Pıoner" (qazirgi "Aq jelken") jýrnaly.

Eń kóp qıyndyq kórgen jerim — Almatyǵa alǵash shaqyrylyp, "Qazaqstan pıoneri" gazetiniń redaktory bolǵan jyldarym. Bul — uzaq hıkaıa.

Men barlyq patshanyń kezinde bir deńgeıde ómir súrdim. Ózimdi jetelep júrip, jumys ornymdy ósiretindeı basshylardyń qoltyǵyna kirip nemese aldaryna barǵan adam emespin. Tek Dinmuhamed Qonaevtyń aldyna óldim-taldym dep áreń kirip, tórt bólmeli úı alǵanym bar.

Lenın komsomoly qatarynda tárbıelenip, sodan soń Komýnıser partıasynyń músheligine óttim. Biz komsomol, partıa degen sózderdi adaldyq, shyndyq degen uǵymdarmen teń kórip ósken urpaqpyz. Ózimiz de adal bolýǵa jan-tánimizben umtyldyq. Bireýden paıda kórýdi, eńbeksiz baıýdy ar sanadyq.

Men "Qazaqstan pıoneri" gazetinde redaktor bolyp qyzmet etken jyldarda árkimderdiń syrttaı, ózime kórinbeı jasaǵan jala, jamandyqtarynan kóp jábir kórip, japa shektim. Biraq partıa júıesinde qyzmet istegen adamdar tergep-tekserip, meniń adaldyǵymdy arashalap qaldy.

Al meniń sońyma shyraq alyp túskender arasynda da partıa músheleri, tipti sheni úlkender de bar eken. Olardyń pendelikteri, qıanattary úshin men búkil partıany kináláǵan emespin, kinálámaımyn da.

Men balajanmyn. Kishkentaı nemerem Anıtany óte jaqsy kóremin. Ol meni Shah-mam dep ataıdy. Anıta ertegini unatady. Men qolym tıip ketse, ekeýmiz ertek kitaptar oqımyz, úıde qýyrshaq oınaımyz, qysta dalada shanamen syrǵanap, qar laqtyrysamyz, kónkı tebemiz.

Men balalardyń bári meniń Anıtógimdeı erke de baqytty bolsa eken dep tileımin.

1994

---