Ońtústik Amerıka (7 synyp geografıadan sabaqtar toptamasy)
Sabaq taqyryptary:
1. Ońtústik Amerıkanyń jer bederi. Paıdaly qazbalary. Jer qyrtysyndaǵy tereń jaryqtar. Paıdaly qazbalardyń basty ken oryndarynyń taralýy
2. Ońtústik Amerıkanyń klımaty. Klımat qalyptastyrýshy faktorlar
3. Materıktiń ishki sýlary
4. Ońtústik Amerıka materıgindegi halyqtar men elder. Materıkte halyqtyń ornalasýy jáne sany. Etnostar. Materıaldyq jáne rýhanı mádenıet
5. Ońtústik Amerıkanyń fızıkalyq – geografıalyq orny. Materıktiń pishini men jaǵalaý syzyǵy, Jaǵasyndaǵy muhıttar men teńizder,olardyń materıkter tabıǵatyna tıgizetin áseri.
6. Materıktiń tabıǵat zonalary. Andy taýyndaǵy bıiktik beldeýlik.
7 synyp
№ 2 sabaq
Sabaqtyń ataýy: Ońtústik Amerıkanyń jer bederi. Paıdaly qazbalary. Jer qyrtysyndaǵy tereń jaryqtar. Paıdaly qazbalardyń basty ken oryndarynyń taralýy
Jalpy maqsaty: Oqýshylarǵa atlas kartany, taqyryp boıynsha mátindi jáne berilgen sýretter paıdalanyp Ońtústik Amerıkanyń:
• jer bederin,
• paıdaly qazbalaryn, olardyń basty ken oryndarynyń taralýyn
• jer qyrtysyndaǵy tereń jaryqtary týraly toptyq talqyǵa salý jáne taqyryp boıynsha oı qorytý.
1. Úıge berilgen sabaqty eske túsirý.
• Geografıalyq dıktant
1. Ońtústik jarty shar materıkteri uzaq ýaqyt boıy qandaı materıktiń quramynda boldy? (Gondvana)
2. Goıdvana qandaı taqtaǵa ajyrady?
(Amerıka, Afrıka - Arabıa, Úndistan, Aýstralıa, Antarktıktıda)
3. Taqtalardyń ajyraýyna baılanysty qandaı muhıttardyń tabany ashylady?
(Atlant jáne Úndi)
4. Ońtústik Amerıka ne arqyly Soltústik Amerıkaǵa jalǵasty? (Panama moınaǵy)
5. Qaı materıkter arasynda qurlyqtyq baılanys úzilip, bir - birinen ajyrap ketti? (Aýstralıa, Antarktıda)
• Eń, eń
1. Eń ystyq materık (Afrıka)
2. Eń qurǵaq materık (Aýstralıa)
3. Eń sýyq materık (Antarktıda)
4. Eń ylǵaldy jáne eń jasyl materık (Ońtústik Amerıka)
5. Eń uzyn ózen (Nil)
2. Mátinmen jumys jáne eske túsirýge arnalǵan suraqtar.
Mátinmen jumys jasaý arqyly oqýshylar oılaryn jınaqtap, ár top materıktiń erekshelikterine toqtalady. Mysaly: Amazoka toby, And toby, Asyl tastar toby, Brazılıa taýly qyraty toby ár top ózderine berilgen ataýlardy qorǵap shyǵýy kerek.
Ońtústik Amerıka materıgindegi halyqtar men elder. Materıkte halyqtyń ornalasýy jáne sany. Etnostar. Materıaldyq jáne rýhanı mádenıet
Ońtústik Amerıka jeriniń aýany araldarymen qosqanda 18, 3 mln km², úlkendigi jóninen 4 oryndy alady. Ońtústik Amerıka tabıǵatynyń mynadaı erekshelikteri bar:
- Munda Jer sharyndaǵy eń mol sýly jáne sý jınaý alaby jóninen óte úlken ózen Amazonka ornalasqan. Onyń jyldyq aǵyny 7000 km³, sý jınaý alabynyń aýdany 7 mln km² asady.
- Materıktiń soltústiginde dúnıe júzindegi eń bıik sarqyrama Anhel
ornalasqan, ol 1054 m bıiktikten qulap aǵady.
- And taýlaryna dúnıe júzindegi bıik taý kólderiniń eń irisi – Tıtıkaka
ornalasqan. Teńiz deńgeıinen 3812 m bıiktiktegi bul kóldiń aýdany 8300 km², tereńdigi 304 m.
- Ońtústik Amerıka – Jer sharyndaǵy eń ylǵaldy jáne eń jasyl
materık, jeriniń teń jartysyna jýyǵyn ormandar alyp jatyr
- Materıktegi asa iri taý júıesi - And taýlary dúnıe júzindegi eń uzyn taý bolyp tabylady. Uzyndyǵy 9000km - den asatyn And Soltústik Amerıkadaǵy Kordıleranyń jalǵasy bolyp tabylady.
- Parana men Ýrýgvaı ózenderiniń Atlant muhıtyna quıar jerinde uzyndyǵy 320 km, eki 220 km bolatyn dúnıe júzindegi eń iri Ózen saǵasy - La - Plato ornalasqan.
- Ońtústik Amerıkanyń teńiz deńgeıinen eń bıik núktesi – Akonkagýanyń bıiktigi 6960 m, al Valdes túbegindegi materıktiń eń tómen jatqan núktesi (- 40m) ornalasqan.
Geografıalyq orny. («Lavrvzıa» toby). Slaıdty paıdalaný.
Ońtústik Amerıka Soltústik Amerıka materıgimen birge Amerıka dúnıe bóligin quraıdy. Al tildik ereksheligine qaraı materıkti Ortalyq Amerıkamen qosyp, Latyn Amerıkasy dep te ataıdy.
Materık pishini soltústik jarty shardyń qońyrjaı beldeýine deıin sozyla ornalasqan, ushburyshqa uqsaıdy. Materık jaǵalaýlaryna jaqyn mańyzdy araldar az, tek ońtústik batysy men qıyr ońtústiginde birneshe araldar toby kezdesedi.(atlastan tabyńdar). Araldarynyń eń irisi Magellan buǵazy arqyly materıkten bólip jatqan Otty jer araly.
1. tapsyrma
«Ońtústik Amerıkanyń jer bederiniń qalyptasýy men paıdaly qazbalarynyń taraýyna» arnalǵan syzbalardy toltyrtý
Ońtústik Amerıkanyń jer bederi jáne paıdaly qazbalary
Atlastaǵy «Ońtústik Amerıkanyń jer qyrtysynyń qurylymy» kartasyna qarap, tapsyrmalardy oryndańdar.
a) «Ońtústik Amerıkanyń jer bederiniń qurylymy» kartasyna qarap, tapsyrma oqyńdar.
á) Materıktiń basym bóligin ne sebepti jazyqtar alyp jatyr...................................................
b) Bıiktigi men túzilisi jaǵynan And taýlaryn buryn oqyp ketken materıkterdegi qandaı taýlarmen salystyrýǵa bolady?...................................................
v) And taýynyń eń bıik núktesin jáne onda ornalasqan eń bıik janartaýdy atańdar. Taý júıesiniń túzilýi áli de júrip jatqanyn qalaı dáleldeýge bolady?............................
g) Jer bederi men paıdaly qazbalary ornalasýynyń arasynda qandaı baılanys bar?...............................
2. tapsyrma
Oqýshylardyń oıyn damytýǵa arnalǵan logıkalyq suraqtar
Suraqtarǵa jaýap berińder.
a) Ońtústik Amerıka men Afrıkanyń jaǵalaý syzyqtarynyń uqsastyǵyn qalaı túsindirýge bolady?............................................................................................
á) Ońtústik Amerıkanyń jaǵalaýlary nelikten az tilimdelgen?........................................................................
b) Ońtústik Amerıkanyń ońtústik – batysynda jaǵalaý syzyǵy qatty bólshektengen. Bul nemen baılanysty?..........................................
v) Syzbaǵa L - Plata shyǵanaǵyn, Otty Jer arhıpılagyn, Magellan buǵazyn, Dreık buǵazyn jaz.
3. tapsyrma
Oqýshylardyń oıyn sergitýge arnalǵan esepter, materık koordınatasyn tabý.
Shetki núkteler.
1) Soltústik núktesi - Galınas m - 12°s. e 72°b. b
2) Ońtústik núktesi – froýerd 54°o. e - 71°b. b
3) Batys núktesi - Parınás 5°o. e.- 82°b. b.
4) Shyǵys núktesi - Kabý - Branký7°o. e. 34°b. b.
Gradýs jáne kılometr esebimen, materıktiń eń shetki núkteleriniń soltústikten ońtústikke, batystan shyǵysqa deıingi ara qashyqtyqty anyqtaý.
Mysaly, ekvatordan Galınas núktesine deıin 12°, 111*12=1332km. Al ekvatordan Froýerd núktesine deıin 54°,
1 - top qa
111*54=5994km
1332km+5994km=7326km 12°+54°=66° ( Soltústikten ońtústikke deıin)
2 - topqa 82*111=9102km 34*111=3774 9102km+3774km=12876km
82°+34°=116° (batystan shyǵysqa deıin)
4. tapsyrma Oqshylardyń oıyn qorytyndylaýǵa arnalǵan keste.
«And taýynyń sıpattamasy» kestesin toltyr.
Sabaq boıynsha jazbalary: Sabaq sońynda ár top birin - biri baǵalaıdy jáne ár kanaldan kelgen jýrnalıser de óz baǵasyn beredi. Sonymen qatar ár toptaǵy mamandardy da madaqtaý kerek. Oqýshylar $37 - 38 tapsyrmany qaıtalap kartamen jumystaryn aıaqtaıdy.
Almaty qalasy, Almaly aýdany,
№147 gımnazıasynyń geografıa páni muǵalimi:
Kerımsheeva Bereke Ryskazıevna
1. Ońtústik Amerıkanyń jer bederi. Paıdaly qazbalary. Jer qyrtysyndaǵy tereń jaryqtar. Paıdaly qazbalardyń basty ken oryndarynyń taralýy
2. Ońtústik Amerıkanyń klımaty. Klımat qalyptastyrýshy faktorlar
3. Materıktiń ishki sýlary
4. Ońtústik Amerıka materıgindegi halyqtar men elder. Materıkte halyqtyń ornalasýy jáne sany. Etnostar. Materıaldyq jáne rýhanı mádenıet
5. Ońtústik Amerıkanyń fızıkalyq – geografıalyq orny. Materıktiń pishini men jaǵalaý syzyǵy, Jaǵasyndaǵy muhıttar men teńizder,olardyń materıkter tabıǵatyna tıgizetin áseri.
6. Materıktiń tabıǵat zonalary. Andy taýyndaǵy bıiktik beldeýlik.
7 synyp
№ 2 sabaq
Sabaqtyń ataýy: Ońtústik Amerıkanyń jer bederi. Paıdaly qazbalary. Jer qyrtysyndaǵy tereń jaryqtar. Paıdaly qazbalardyń basty ken oryndarynyń taralýy
Jalpy maqsaty: Oqýshylarǵa atlas kartany, taqyryp boıynsha mátindi jáne berilgen sýretter paıdalanyp Ońtústik Amerıkanyń:
• jer bederin,
• paıdaly qazbalaryn, olardyń basty ken oryndarynyń taralýyn
• jer qyrtysyndaǵy tereń jaryqtary týraly toptyq talqyǵa salý jáne taqyryp boıynsha oı qorytý.
1. Úıge berilgen sabaqty eske túsirý.
• Geografıalyq dıktant
1. Ońtústik jarty shar materıkteri uzaq ýaqyt boıy qandaı materıktiń quramynda boldy? (Gondvana)
2. Goıdvana qandaı taqtaǵa ajyrady?
(Amerıka, Afrıka - Arabıa, Úndistan, Aýstralıa, Antarktıktıda)
3. Taqtalardyń ajyraýyna baılanysty qandaı muhıttardyń tabany ashylady?
(Atlant jáne Úndi)
4. Ońtústik Amerıka ne arqyly Soltústik Amerıkaǵa jalǵasty? (Panama moınaǵy)
5. Qaı materıkter arasynda qurlyqtyq baılanys úzilip, bir - birinen ajyrap ketti? (Aýstralıa, Antarktıda)
• Eń, eń
1. Eń ystyq materık (Afrıka)
2. Eń qurǵaq materık (Aýstralıa)
3. Eń sýyq materık (Antarktıda)
4. Eń ylǵaldy jáne eń jasyl materık (Ońtústik Amerıka)
5. Eń uzyn ózen (Nil)
2. Mátinmen jumys jáne eske túsirýge arnalǵan suraqtar.
Mátinmen jumys jasaý arqyly oqýshylar oılaryn jınaqtap, ár top materıktiń erekshelikterine toqtalady. Mysaly: Amazoka toby, And toby, Asyl tastar toby, Brazılıa taýly qyraty toby ár top ózderine berilgen ataýlardy qorǵap shyǵýy kerek.
Ońtústik Amerıka materıgindegi halyqtar men elder. Materıkte halyqtyń ornalasýy jáne sany. Etnostar. Materıaldyq jáne rýhanı mádenıet
Ońtústik Amerıka jeriniń aýany araldarymen qosqanda 18, 3 mln km², úlkendigi jóninen 4 oryndy alady. Ońtústik Amerıka tabıǵatynyń mynadaı erekshelikteri bar:
- Munda Jer sharyndaǵy eń mol sýly jáne sý jınaý alaby jóninen óte úlken ózen Amazonka ornalasqan. Onyń jyldyq aǵyny 7000 km³, sý jınaý alabynyń aýdany 7 mln km² asady.
- Materıktiń soltústiginde dúnıe júzindegi eń bıik sarqyrama Anhel
ornalasqan, ol 1054 m bıiktikten qulap aǵady.
- And taýlaryna dúnıe júzindegi bıik taý kólderiniń eń irisi – Tıtıkaka
ornalasqan. Teńiz deńgeıinen 3812 m bıiktiktegi bul kóldiń aýdany 8300 km², tereńdigi 304 m.
- Ońtústik Amerıka – Jer sharyndaǵy eń ylǵaldy jáne eń jasyl
materık, jeriniń teń jartysyna jýyǵyn ormandar alyp jatyr
- Materıktegi asa iri taý júıesi - And taýlary dúnıe júzindegi eń uzyn taý bolyp tabylady. Uzyndyǵy 9000km - den asatyn And Soltústik Amerıkadaǵy Kordıleranyń jalǵasy bolyp tabylady.
- Parana men Ýrýgvaı ózenderiniń Atlant muhıtyna quıar jerinde uzyndyǵy 320 km, eki 220 km bolatyn dúnıe júzindegi eń iri Ózen saǵasy - La - Plato ornalasqan.
- Ońtústik Amerıkanyń teńiz deńgeıinen eń bıik núktesi – Akonkagýanyń bıiktigi 6960 m, al Valdes túbegindegi materıktiń eń tómen jatqan núktesi (- 40m) ornalasqan.
Geografıalyq orny. («Lavrvzıa» toby). Slaıdty paıdalaný.
Ońtústik Amerıka Soltústik Amerıka materıgimen birge Amerıka dúnıe bóligin quraıdy. Al tildik ereksheligine qaraı materıkti Ortalyq Amerıkamen qosyp, Latyn Amerıkasy dep te ataıdy.
Materık pishini soltústik jarty shardyń qońyrjaı beldeýine deıin sozyla ornalasqan, ushburyshqa uqsaıdy. Materık jaǵalaýlaryna jaqyn mańyzdy araldar az, tek ońtústik batysy men qıyr ońtústiginde birneshe araldar toby kezdesedi.(atlastan tabyńdar). Araldarynyń eń irisi Magellan buǵazy arqyly materıkten bólip jatqan Otty jer araly.
1. tapsyrma
«Ońtústik Amerıkanyń jer bederiniń qalyptasýy men paıdaly qazbalarynyń taraýyna» arnalǵan syzbalardy toltyrtý
Ońtústik Amerıkanyń jer bederi jáne paıdaly qazbalary
Atlastaǵy «Ońtústik Amerıkanyń jer qyrtysynyń qurylymy» kartasyna qarap, tapsyrmalardy oryndańdar.
a) «Ońtústik Amerıkanyń jer bederiniń qurylymy» kartasyna qarap, tapsyrma oqyńdar.
á) Materıktiń basym bóligin ne sebepti jazyqtar alyp jatyr...................................................
b) Bıiktigi men túzilisi jaǵynan And taýlaryn buryn oqyp ketken materıkterdegi qandaı taýlarmen salystyrýǵa bolady?...................................................
v) And taýynyń eń bıik núktesin jáne onda ornalasqan eń bıik janartaýdy atańdar. Taý júıesiniń túzilýi áli de júrip jatqanyn qalaı dáleldeýge bolady?............................
g) Jer bederi men paıdaly qazbalary ornalasýynyń arasynda qandaı baılanys bar?...............................
2. tapsyrma
Oqýshylardyń oıyn damytýǵa arnalǵan logıkalyq suraqtar
Suraqtarǵa jaýap berińder.
a) Ońtústik Amerıka men Afrıkanyń jaǵalaý syzyqtarynyń uqsastyǵyn qalaı túsindirýge bolady?............................................................................................
á) Ońtústik Amerıkanyń jaǵalaýlary nelikten az tilimdelgen?........................................................................
b) Ońtústik Amerıkanyń ońtústik – batysynda jaǵalaý syzyǵy qatty bólshektengen. Bul nemen baılanysty?..........................................
v) Syzbaǵa L - Plata shyǵanaǵyn, Otty Jer arhıpılagyn, Magellan buǵazyn, Dreık buǵazyn jaz.
3. tapsyrma
Oqýshylardyń oıyn sergitýge arnalǵan esepter, materık koordınatasyn tabý.
Shetki núkteler.
1) Soltústik núktesi - Galınas m - 12°s. e 72°b. b
2) Ońtústik núktesi – froýerd 54°o. e - 71°b. b
3) Batys núktesi - Parınás 5°o. e.- 82°b. b.
4) Shyǵys núktesi - Kabý - Branký7°o. e. 34°b. b.
Gradýs jáne kılometr esebimen, materıktiń eń shetki núkteleriniń soltústikten ońtústikke, batystan shyǵysqa deıingi ara qashyqtyqty anyqtaý.
Mysaly, ekvatordan Galınas núktesine deıin 12°, 111*12=1332km. Al ekvatordan Froýerd núktesine deıin 54°,
1 - top qa
111*54=5994km
1332km+5994km=7326km 12°+54°=66° ( Soltústikten ońtústikke deıin)
2 - topqa 82*111=9102km 34*111=3774 9102km+3774km=12876km
82°+34°=116° (batystan shyǵysqa deıin)
4. tapsyrma Oqshylardyń oıyn qorytyndylaýǵa arnalǵan keste.
«And taýynyń sıpattamasy» kestesin toltyr.
Sabaq boıynsha jazbalary: Sabaq sońynda ár top birin - biri baǵalaıdy jáne ár kanaldan kelgen jýrnalıser de óz baǵasyn beredi. Sonymen qatar ár toptaǵy mamandardy da madaqtaý kerek. Oqýshylar $37 - 38 tapsyrmany qaıtalap kartamen jumystaryn aıaqtaıdy.
Almaty qalasy, Almaly aýdany,
№147 gımnazıasynyń geografıa páni muǵalimi:
Kerımsheeva Bereke Ryskazıevna
Nazar aýdaryńyz! Jasyryn mátindi kórý úshin sizge saıtqa tirkelý qajet.
You Might Also Like
