InfoHub Logo

"...qazaq ádebıetindegi gotıkalyq prozanyń basy" (T. Ásemqulov), "Keıipkerleriniń áleýmettik kodtary beımálim, olarda ýaqyttyq belgiler de múldem joq deýge bolady, avtor úshin ol mańyzdy emes" (Á.Bópejanova), "týyndylarynda keıipker beı-berekettigi, ózi bir jeke álem jasap alyp, basqaǵa sulq qaraıtyn bolmysymen daralanyp turady" (S.Qasym)... Búgingi qazaq ádebıetiniń ókilderi men ádebıet synshylary jazýshy zamandasymyz Madına Omarovanyń shyǵarmalaryn oqyǵannan keıin osyndaı pikirlerin bildiripti.

Onyń jeke ózin aldymen jas qalamgerler men jýrnalıser, ádebıet ókilderi tanydy. Áńgimeleri basylymdarda jıi jarıalana bastaǵaly beri  oqyrmandar da Madına Omarovanyń áńgimelerine "boı úıretti".

Jańa jyl qarsańynda jazýshynyń taǵy bir kitaby jaryq kórdi — "Qadir túni" dep atalady. Madınany quttyqtap, áńgimege tarttyq. — Kitabyń qolyńa tıgende qandaı oı keldi? Bul shyǵarmashylyqtyń nátıjesi me? Tabysty aıaqtalǵan jumys pa? Álde oryndalǵan paryz ba? — Meniń birinshi kitabym osy «Jalyn» baspasynan «Jas tolqyn» serıasymen shyqqan edi, al ekinshisi «Jańa zaman prozasy» serıasynda shyqty. Bul shynymdy aıtsam, soldat bolyp júrip general shenin alǵandaı, ań-tań, sensem be eken, senbesem be eken deıtin kúıge túsirdi. Jáne, árıne, úlken jaýapkershilik. Tabysty-tabyssyz dep áldene deý qıyn. Ony, buıyrtsa, oqyǵan jurt aıta jatar. — Madına Omarovanyń oqyrmany kim? — Bilmeımin. Óz basym oqyrmanmen júzbe-júz jolyǵyp kórmeppin. Jáne ol mıfologıalyq keıipker emes pe eken, Oqyrman degen ózi bar ma, joq pa dep te oılaımyn. Árıne, belgili bir shyǵarmańdy oqyǵan adamdar, ásirese tanystar  pikir aıtyp jatady. Maqtaıdy, ózderiniń usynystarymen bólisedi. Kemshilikterińdi aıtady. Bul úzdiksiz proses. Biraq ol  pikir aıtýshylar ádette kásibı ádebıetshiler bolyp keledi, sondyqtan olardy klasıkalyq maǵynada oqyrman dep qabyldaý qıyn. Memlekettik tapsyryspen shyǵatyn kitaptardyń tırajy 2 myń — 3 myń dana ǵana. Bul jaǵdaıda qalyń oqyrman qaýymy týraly aıtý kúlkili... — «Qadir túni» kitabyna alǵysóz qaldyrǵan qalamger Ardaq Nurǵazuly «Madına Omarovanyń shyǵarmalary sóılem qurý daǵdysymen ǵana emes, janr turǵysynan da ózgeshe. Ásilinde, qıyq-qıqymnan turý jalpy shyǵarmalarynyń basty jáne ortaq ereksheligi deýge bolady. Bunyń tasasynda jazýshynyń dúnıeni túsinýdegi tanym ereksheligi tur» dep jazypty. Rasymen, seni jeke tanýdan keıin ǵana dúnıetanymyńa (shyǵarmalaryńa) tóte joldy tez tabýǵa bolatyn sıaqty. Jazý stılin tańdaýǵa bola ma? — Menińshe, jazýshy stıldi qalaǵanynsha ózgerte alady. Ol minezdi nemese pocherkti ózgertken sıaqty eńbektiń nátıjesi bolmaq. Biraq bul jasandy ózgeris. Mazmun, sapa ózgermeı, tek jazý mánerin ózgertý báribir qajet nátıje bermeıdi. Sonymen birge stıl jazýshynyń balań kezinen bastap qartaıǵanynsha birqalypty tura bermeıdi ǵoı. Bul ózgeris tabıǵı bolǵandyqtan, qonymdy dep oılaımyn. Sondyqtan qaı jaǵynan alyp qarasańyz da, barlyǵy jazýshy qurylymyna, rýhanı bagajy men árıne, izdený, oqý, zertteý qabiletterine kelip tireledi. Meniń stılim  Ardaq Nurǵazy aıtqandaı, mozaıka ispettes, quraq quraý arqyly jeke bólshekterden tutas dúnıe jasaý bolar. Biraq bul taıaqtyń bir ushy ǵana dep sengim keledi. Maǵan, árıne, pazl jınaǵan unaıdy, bul istiń ózindik ádemiligi, tylsymy bar. Degenmen, eger meniń shyǵarmashylyǵym túgel osyndaı qıqymdardan quralǵan bolsa, qyzyq bolmaı qalar edi dep oılaımyn. — Elektrondy kitaptar oqısyń ba?

— Ia, kóbinese elektrondyq kitabymdy oqımyn. Biraq jaqynda Bernhrad Shlınk degen nemis avtorynyń 2-3 kitaby, kádimgi baspadan shyqqan naǵyz kitaptary qolyma tústi. Bas almaı oqyp shyqtym. Jáne sodan soń elektrondy kitabymdy qolyma ala almaı qaldym. Báribir qaǵaz kitapqa jetpeıdi... — Qazirgi qazaq oqyrmany qandaı ádebıetti «izdep júrip» oqıdy? Ýaqyt óltirý nemese jol qysqartý úshin oqylatyn qalta kitapshalarynan basqa... Oqyrmandar bir-birin oqýǵa úgittep, qoldan-qolǵa ótip jatqan kitap týraly sońǵy kezde estimeımin. Eń sońǵy ret Muhtar Maǵaýınniń «Jarmaq» romanyna qatysty ǵana  «tanystar rekomendasıasyn» estidim.

— Adamdardyń oqýǵa degen qajettiligi múlde túp-tamyrymen joǵalady degenge sený qıyn. Qazir qazaq ádebıetinde jazýshylar qaýymy zaman ózgerisin, oqyrman talabyn tam-tumdap seze bastaǵandaı. «Jarmaq» ta sonyń jemisi bolar. Ol úshin, árıne, álem ádebıetiniń tynys-tirshiliginen, ondaǵy jańalyqtardan, pikirtalastardan habardar bolyp otyrý kerek. Shyǵarmashylyqpen aınalysatyn adamnyń kásibı ádebıetshi bolýy mindetti. Sonda osy bilim men talanttyń birigýi nátıjesinde ǵana zamanǵa saı, jaqsy týyndylar jazylady dep oılaımyn. — Osy tusta ábden jaýyr bolǵan, ári jaýaby da joramaldy bir suraq qoısam dep otyrmyn... Qazirgi qazaq ádebıeti, osy qandaı kúıde? Shynymdy aıtsam, sońǵy kezeńdegi qazaq ádebıetinde jańalyq az sıaqty kórinedi. Ádebıettiń hali sújeti solǵyn romanǵa uqsaıdy. Jazýshy tabıǵaty tyń qadamǵa, tosyn sheshimderge jaqyn turady emes pe? Álde bizde táýekel qumar jazýshylar joq pa? Tyń shyǵarmashylyq joq sıaqty... — Shaǵyn suhbat kóleminde qazirgi qazaq ádebıetine, qazaq ádebıetindegi jazýshylardyń shyǵarmashylyǵyna monıtorıń jasaý qıyn bolar. Bunymen bútin bir ınstıtýt aınalyssa da azdyq etpes edi. Biraq ókinishke qaraı, meniń jeke sýbektıvti kózqarasym boıynsha, qazir ótken shaqtaǵy ádebıetti, Alash ádebıetin, Keńes ádebıetin, Jyraýlardy, ańyz-áfsanalardy, mıfologıany zerdeleýge basymdyq berilgen. Bul «Mádenı mura» sekildi iri jobalardyń muryndyq bolýymen júzege asyp otyr. Al, dál qazirgi Táýelsiz jyldar kezeńindegi ádebı prosesti ashýǵa, aıqyndaýǵa, baǵasyn berip, saraptaýǵa jetkilikti dárejede qarajat ta, kúsh-jiger de jumsalmaıdy. Jekelegen ǵalymdar men synshylardyń shyǵarmashylyǵy nátıjesinde týǵan neken-saıaq syn maqalalardy eseptemegende, irgeli jumystar, bastamalar joq. Sondyqtan da qoǵamda jańaǵy sen aıtyp ótken kózqaras qalyptasqan. Sebebi, shyǵarma oqyrmanǵa jetpeıdi. Tırajy 1 myńnan 5 myńǵa deıin ǵana nópir kitaptyń arasynan mazmundysyn, qyzyqtysyn tańdaýǵa baǵyt-baǵdar joq. Oqyrman ne oqyryn anyq bilmeıdi. Bul jaǵdaıda jazýshy nemese jaqsy roman, poves, áńgime joq dep kesip pishe salǵan ońaı bolar. Sonda qazaqta ádebıettiń joq bolǵany ma? Ádebıeti ólgen, nemese ólip bara jatqan ulttyń erteńi ne bolmaq? Qalaı desek te Ádebıet — ulttyń rýhy. Eń bolmasa sondyqtan da bundaı úzildi-kesildi pikirlerden tartynǵan abzal. — Árıne, belgili-belgisiz avtorlardyń potensıalyna birjaqty baǵa berýden aýlaqpyz. Al belgili bir týyndyny joba retinde iske asyrý jaǵy qalaı? Aıtalyq, avtor qyzyqty materıal ázirledi. Endi ony jaryqqa shyǵaryp, taratý kerek, ıaǵnı satyp, paıda tabýy tıis. Batysta, avtor baspamen shart jasasyp, tipti aldyn-ala avans ta alyp qoıar edi. Bizde osyndaı shema júzege asýy múmkin be?

— Ókinishke qaraı, bul aıtylyp júrgen, ádebıetshiler men sheneýnikter arasyndaǵy dıalogqa negiz bolyp otyrǵan, biraq áli kúnge deıin sheshimin tappaǵan másele. Mysaly, bıyl meniń  «Qadir túni» atty kitabym memlekettik tapsyryspen jaryq kórdi. Kólemi — 17 baspa tabaq. Taralymy — 3 myń dana. Bul jeke maǵan memleket tarapynan jasalǵan úlken qoldaý, ony joqqa shyǵarýǵa bolmaıdy. Qalamaqyǵa 76 myń teńge aldym. Osy kitap úshin alǵan aqshamnyń aldy da, arty da osy. Ádiletti me? Árıne, táýbáshyl qazaqy túsinikke salsaq, rıza bolýym kerek-aq. Biraq eger álemdik tájirıbege salsań, olaı emes. Memleket jaraıdy meniń jaǵdaıymdy jasamaı-aq qoısyn, úı de, saıajaı da, atkópir qalamaqy da suramaıyn. Biraq ol maǵan kitabymnyń satylymynan túsken qarjynyń belgili bir paıyzyn alyp, kún kórýime múmkindik berýge tıis qoı? Jaqsy, oqyrman satyp almasa, ózimnen kóreıin, biraq memleket eńbegimdi, shyǵarmashylyǵymdy satýǵa jaǵdaı jasaýǵa tıis, osynyń mehanızmin naryqtyq talapqa laıyqtap jasap berýge mindetti. Bul meniń alańsyz ári qaraı shyǵarmashylyqpen aınalysýyma, osyǵan saı jańa dúnıeler týdyrýyma jaqsy alǵyshart bolar edi. Bul, árıne, osy ádebıet salasynda júrgen kári-jas, kez kelgen aqyn-jazýshynyń kókeıindegi tilek. Sonymen qatar bul júıe iske qosylsa, baspalardy da memleketke, tenderge alaqan jaıyp qarap otyrýdan saqtar edi. — Qoǵam sanasyn qandaı taqyryptar ózgerte alady?

— Qoǵam sanasyn ózgertý... Buny aldyn ala boljaý qıyn sıaqty. Kitap halyqtyń sanasyn ózgertetindeı kúshke ıe bolý úshin aldymen jurtshylyq arasynda jappaı kitap oqý mádenıetin qalyptastyrý kerek. Sebebi, keńes kezindegi oqýǵa qushtarlyq, kitap satyp alý, surap alý, urlap alý úrdisi — qazir ótken shaqty qalyp ketken tárizdi. Kitap oqý, jazýshylardy bilý, kórkem shyǵarmany saraptaı bilý  — mýzyka tyńdaý, sýret, sáýlet  ónerin taný tárizdi jalpy adamzattyq qundylyq, mádenıettiliktiń belgisi. Bul bilimdi adamnyń «djentelmendik naboryna» kiretin talap. Biraq qazir ókinishke qaraı keńes kezinen bergi ýaqytta kitap oqý mashyǵy — urpaq sabaqtastyǵynan shyǵyp qalǵandaı áser beredi. Kezinde kitap oqyǵan, oqymaıtynyna uıalǵan adamdar bul minezdi jańa zamanda óz balalarynyń boıyna daryta almaǵandaı. Bul — úlken problema. — Oqyrmannyń pikiri mańyzdy ekeni belgili. Ol seniń shyǵarmashylyǵyńa qanshalyqty áser ete alady?

— Oqyrmannyń deńgeıi, talǵam talaby ártúrli. Sondyqtan oqyrmandar jaqqa eleńdep, olardyń pikirine táýeldi bolyp júremin dep aıta almaımyn. Olaı bolsa, jazýshy retinde meniń qunym bes tıyn. Jazýshy oqyrmanǵa kelmeıdi, oqyrman óziniń jazýshysyn tabady. Jazýshynyń, keıipkerdiń  dúnıetanymymen, oılaý, sıpattaý mánerimen óz boıynan úndestik tabady. Al, ondaı oqyrman, árıne, maǵan rýhanı baýyrymdaı qymbat. — Shyǵarmashylyqty josparlaýǵa bola ma? Óziń neni oıǵa alyp júrsiń?

— Shyǵarmashylyq — stıhıalyq proses emes. Ol mindetti túrde josparlanýǵa tıis. Tek qana josparlanýǵa tıis. Árıne, alǵa qoıǵan maqsattarym bar. Biraq aldyn ala áldene aıtqyń da kelmeıdi. «Aryq sóılep, semiz shyq» deıdi ǵoı qazaq. Barlyǵyn ýaqyt kórsetedi.

— Kóp rahmet.

— Saǵan rahmet.

Ádebıettiń bekzadasy — dramatýrgıa

— Dramatýrgıa ózindik ereksheligi bar, avtordan tolysqandyqty qajet etetin salmaqty janr retinde baǵalanady. M.Áýezov teatrynyń ádebıet bólimine kelgenińe de eki-úsh jyl boldy.Teatr tarapynan 40 jasqa deıingi shyǵarmashylyq jastar úshin dramatýrgıa, rejıssýra, shyǵarmashylyq topqa baǵyttalǵan konkýrs jarıalandy. Konkýrs jumystaryn súzgiden ótkizip, saraptadyńdar. Búgingi dramatýrgıaǵa qoıylatyn talap qandaı sonda? Keshegideı jazýdy kópshilik qajet etpeı otyr, sonda búgin qalaı jazý kerek?

— Durys aıtasyń, dramatýrgıa — óte kúrdeli janr. Shıkilikti kótermeıdi. Avtor tas-túıin tolyqqandy dúnıe týdyrý kerek. Áıtpese qabyldanýy qıyn. Teatrǵa jumysqa kelip, dramatýrgıa salasyna aralasyp, osy janrdy zerttegennen keıin men: «ádebıettiń bekzadasy — dramatýrgıa» degen qortyndyǵa keldim. Pesa jazý — óte aýyr proses. Teatrǵa kelgenge deıin meniń úsh pesam boldy. Múmkin, teatrǵa jumysqa alyný sebebim de sol shyǵar. Bul pesalardy jazbaı turǵanda áriptesterime únemi «eń ońaı janr — dramatýrgıa, pesa jazǵannan ońaı nárse joq» deýshi edim. Pesa jazý degen ne ol, sol da sóz bop pa? Áldeqandaı sújetti oılap tabasyń da, oqıǵany solaı qaraı baǵyttaısyń, dıalogty qurasyń, is-áreket beresiń, bir qalypqa salyp shyǵasyń, sonymen boldy — pesa daıyn. Osylaı oılap kelgen men teatrǵa ornalasqannan keıin, teatrdyń ishki ómirin kórgennen keıin, rejıserdiń jumysyn, akterlerdiń jumysyn kórgennen keıin, spektákldiń sahnaǵa daıyndalý kezeńderin kórgennen keıin bastapqy oıymnan birjola bas tarttym. Tek osy salany zertteýge ǵana den qoıyp, klasıkasy bar, basqasy bar dramalyq shyǵarmalardy oqyǵannan keıin onyń kúrdeli janr ekenine kóz jetkizdim. Ony ekiniń biri ıgere almaıdy. Eki sózdiń basyn quraǵan adamnyń jazýshy bolýy, romandar jazýy ǵajap emes, biraq dramalyq shyǵarma jaza alatynyna kúmánim bar. «Jazdym» dep esepteýi múmkin, biraq ony eshkim moıyndamas edi. Sebebi, stıldik jaǵynan, talǵampazdyq turǵysynan dramalyq týyndy avtordan sheberlikti talap etedi. Kishkentaı kólemge úlken maǵyna syıǵyzý, ár túrli motıvasıalar, forma tabý, oǵan kórermendi jalyqtyrmas úshin ishki ıirimder, sát saıyn jańa reńk berý, adastyryp baryp shyndyqty ashý, sońyndan  úlken uǵymdarǵa alyp kelý — munyń bári ekiniń biriniń qolynan kelmeıdi. Sol sebepti jastardyń álemdik standarttaǵy dramalyq shyǵarma jaza alatynyna senbeımin. Dramaǵa tolysyp kelý kerek. Kim bolsa da bul salaǵa rýhanı, ıntellektýaldyq mazmun jınap qana kele alady degen sheshimge keldim.

— Sonda rejıserlerdiń «jaqsy avtor joq» dep dramatýrgterge kiná artyp júretininiń sebebi osy dep oılaısyń ba?

— Bul — bir sebebi. Basqa sebepteri de bolýy múmkin. Teatrlardyń álemdik qorǵa júginetini de osydan. Klasıkaǵa, sheteldik shyǵarmalarǵa bizdiń avtorlar beıim turady. Al sheteldik ádebıet degenimiz — birneshe ǵasyrlyq tarıhy bar aqsaqal ádebıet. Biz sonaý epostardy týdyrǵan aýyz ádebıetinen keıin birden keńestik, tipti keńestik te emes, orystyq ádebıettiń dástúrin qabyldadyq  jáne osy joldy tańdadyq. Osy mólshermen alǵanda, bizdiń ádebıetimiz — óte jas ádebıet. Tamyry adamzattyq qundylyqtardan emes, keńestik dáýirdiń sanaǵa teligen standarttary, ıdealdyq obrazdary izgilik, gýmanısik standarttary qalypqa salynǵan jasandy sıntetıkalyq baǵyttaryn qazyq qyp ustandyq. Sondyqtan bizdiń ádebıetimiz ben ónerimizden sáıkessizdik tanyldy. Temir shymyldyq ashylǵan kezde eshnársesiz qaldyq. Tarıhtyń kózimen qaraǵanda, bul — bizdiń náreste shaǵymyz. Tamyrymyzǵa oralyp, odan bir nátıje shyǵarý úshin, árıne, ýaqyt kerek.

— Bizdiń kórermen teatrǵa keledi de, áli kúnge deıin sahnadan Mýza izdeıdi. Dramalyq janrdyń jańara almaý sebebi de jalpy halyqtyń suranysyn eckerýinde jatqan bolar.

— Árıne, kópke topyraq shashýǵa bolmaıdy. Bárin túsinip otyrmyn. Kórermenniń rýhanı qajettiliginiń ózi sol standarttar deńgeıinde qalyp qoıyp otyr. Basqany bylaı qoıǵanda, elimizdiń bas teatry — M.Áýezov atyndaǵy teatrdy alatyn bolsaq, repertýaryndaǵy eń ótimdi, kórermendi kóp jınaıtyn, materıaldyq qajettiligin óteıtin spektáklder qaısy desek, árıne, basty orynda áleýmettik taqyryptaǵy qoıylymdar men komedıalar tur. Al sýretkerlik qoltańbasy bar, ónerdiń muratyna jeteleıtin qoıylymdar ekinshi qatarǵa ysyrylady. Bári sondaı demeımin, biraq jetpis paıyz kórermenniń mundaı ıdeıany qabyldaı almaıtynyna esh kúmánim joq. Áıel me — ol abzal ana obrazy, eger qarıa bolsa, mindetti túrde abyz qarıa bolýy kerek. Munyń bárin jaman demeımin, jaqsy, árıne. Bári de kerek obrazdar.  Biraq munyń bári tym  ıdealdandyrylǵan. Osylardy jınap ákelip óner talaptaryna salatyn bolsaq, ınfantalızm, ıaǵnı óz boıyna tán emes balańdyqtyń qulaǵy qyltıyp turady. Al adamdy túletetin, ózgertetin, sanasyna betburys jasaıtyn deńgeıge mundaı shyǵarmalar  kóterile almaıdy. Bizdiń dramatýrgıa bolsyn, rejıssýra bolsyn, kórermenmen mámilege kóp barady. Kóńilin jyqqysy kelmeıdi. Kórermen ne qalaıdy, sol suranysty qanaǵattandyrýǵa tyrysady. Iaǵnı, qajettiligin óteýshi.

— Qalaı degenmen búgingi adamnyń dúnıetanymyna ózgeris endi. Burynǵy qundylyqtar birtindep mánin joıyp keledi. Soǵan qaramastan, kórermen qabyldamasa da, sen aıtqan jańa standarttaǵy, jańa formattaǵy, jańa dúnıeler qoıyla berýi kerek pe?

— Árıne, qoıyla berýi kerek. Ony tipti ónerdiń mısıasy dep esepteımin. Qarjylyq jaǵynan aqtaıtyn eki shyǵarmaǵa bir naǵyz óner týyndysyn qosaqtap berip otyrý kerek. Materıaldyq aınalymnyń sońynda ketpeı, osylaı jasasaq qana talǵamy qalyptasqan kórermen ózine keregin tańdaı alady. Mindetti túrde. Kórermenniń jeteginde ketpeı, sanaǵa áser eter óz standarttarymyzdy birtindep engize bergen jón. Ony taldaıtyn, baǵasyn beretin synshylar da belsendi jumys isteýi kerek. Teatr, kıno, televıdenıe adamnyń talǵamyn qalyptastyratyn oryndar ǵoı. Jaraıdy, sheteldegi teatrlardyń spektáklderin baryp, tamashalap kelýge bárimizdiń múmkindigimiz joq deıik, biraq kıno she? Búgingi sheteldik fılmderdiń kópshiligi úlken dárejedegi kórkem dúnıeler. Jańa format ta, jańa standart ta osynda. Eliktep — solyqtap bolsa da, osyǵan qaraı talpyný kerek sıaqty. Memlekettik qurylymdardyń ekonomıkalyq-áleýmetik qajettilikti aldyǵa qoıyp, mádenıetke asa mán bermeıtini osy máselelerge kelgende ásirese seziledi. Kórkemdik standarttardy belgilep, soǵan jeteleıtin mindetti eshkim óz moınyna alyp otyrǵan joq. Muny qoǵam emes, jekelegen shyǵarmashylyq adamynyń ǵana qolǵa ala bastaǵany baıqalady. Ol ony jasaý úshin adamnyń ishinde paryz bolýy kerek.

— Sanadaǵyny aıtpaǵanda, kóz aldymyzda dúnıeniń kópshiligi jańadan paıda bolyp jatyr. Mundaıda eski nárseniń ysyrylyp, tipti joǵalyp ketetini túsinikti. Qaıbireýler «teatr eskirgen nárse, ol joq bolsa da eshnárse ózgermeıdi» degendi aıtyp júr...

— Árkimniń óz pikiri bar. «Qazir keń tynysty, úlken shyǵarmalardyń zamany emes. Adamdardyń ýaqyty joq, mınıatúralyq dúnıeni ǵana oqı alady, shaǵyn áńgimeler jetkilikti» dep, jazýshylyqty da joqqa shyǵarǵysy kelip jatqandar bar. Keshirip qoı, blogerler paıda bolǵaly jýrnalısıkany da jaratpaıtyndar shyqty. Qazir ár adam -ózi jýrnalıs. Áleýmettik jelige kirseń, árkim árnárseni jańalyq jasap, jazyp, sala beredi. Oqıtyn adam — oqıdy. «Jýrnalısıkanyń qajeti joq» demegende qaıtedi sosyn?  Eger dál osylaı saralaıtyn bolsaq, aqyndar ne úshin kerek, jazýshylar ne úshin kerek? Óleń oqıtyndar da ómir súrip júr, oqymaıtyndar da jar súıip, bala súıip, baqytty bolyp tolyqqandy ómir súrip jatyr. Teatr da solaı. Ol bolsa da, bolmasa da, adamdar ómir súrýin toqtatpaıdy. Biraq osynyń bárinen bas tartsa, adamnyń rýhy óledi. Al rýh ólmes úshin bári de kerek. Adam retinde sál-pál ósip, jetilgisi keletin kisi kitap oqymasa da, spektákl kórmese de, tym bolmasa sanasynyń arǵy bir túkpirindegi sáýlemen, túısikpen ónerdi óltirýge jol bermeıdi. Sondyqtan da ónerdiń barlyq túri ómir súrý kerek, bári kerek. Jýrnalısıkanyń joǵalyp ketkenin kóz aldyńa elestetip kórshi? Jýrnalıs ol tek jańalyq jetkizýishi ǵana emes, ol — analıtık. Eger onyń taldamalary bolmasa, ol zerttep, zerdelep, aýzyńa shaınap salyp bermese, biz túrli boljamdardyń jeteginde ketetin edik. Adamdardyń talǵamy tómendep, qabyldaý túsingi arzandasa, ony da jýrnalıserdiń uıatynda dep esepteý kerek. Sol sebepti aqyn da, jazýshy da, teatr da rýhty oıatýshylar ǵana emes — rýhtyń ózi. Olardyń ómirge kelgendegi paryzy — osy. Sondyqtan teatr joǵalmaıdy. Ol joǵalsa, adamnyń ózi maqulyqqa aınalady.

— Buryn biz seni jazýshy dep tanıtyn edik, endi pesa jazamyn dep tańyrqatyp otyrsyń. Dramatýrgıamen túpkilikti aınalyspaq nıettesiń be?

— Drama janry unaı bastady dep joǵaryda aıttym ǵoı. Búginde jeti pesa jazdym. Ózime psıhologıalyq dramalar unaıdy jáne oǵan mıstıkalyq elementter qosqandy hosh kóremin. Bul janrǵa bastapqyda stıhıaly túrde keldim. Sóz qurastyra alasyń. Áldebir obrazdardy jınaqtaı alasyń. Oǵan energıa bere alasyń. Sosyn oqýshyǵa áńgimeleı bastaısyń. Bul — bastapqy kezeńde. Sosyn sana ıesi, tirshilik ıesi bolǵan soń oqısyń,  izdenesiń. Oılaǵanyńdy qorytasyń. Aralasasyń, kóresiń. Osydan keıin oıladym: «Men ne úshin jazyp júrmin?» Jaı ishimdegi energıany shyǵarý úshin ǵana jazýym múmkin emes qoı. Energıańdy baqqa baryp júgirseń de shyǵarasyń ǵoı. Talant dep aıtsam, asqaqtaý estiler, tipti óz basym bul sózdi asa unatpaımyn de, biraq boıyma qabilet, múmkindik berilgen bolsa, demek men bir maqsatty oryndaýym kerek. Ádebıet — úlken uǵym. Eger oǵan aralasa bastasań, adamdardyń sanasyna áser etý múmkindigi berildi degen sóz. Osy múmkindikti joǵary maqsatta paıdalana alǵanǵa ne jetsin. Adamdy jamandyqqa, nápsiqumarlyqqa ıtermelegim kelmeıdi. Sebebi, bul saǵan qolyńa Qudaıdyń almas qylysh bergenimen birdeı. Tek qana ıgilikke paıdalanýyń kerek. Jazǵanda da, jaqsylyq pen jamandyqty tarazylap, jaqsylyqty dáriptegim keledi. Túp maqsatym — osy.

— İlgerirekte «Tańsholpan» jýrnalynda synshy Talasbek Ásemqulov aǵamyz bir top jas jazýshylardyń shyǵarmalaryna baǵa berdi. Sonda seni «gotıkalyq janrda izdenetin jazýshy» dep baǵalaǵany este. Bul baǵytta ózińnen basqa izdenip júrgenderdiń qarasy da kóp emes sıaqty...

— Ol kisiniń bizdiń tolqynǵa bergen sol baǵasy jeke ózime qatty áser etti. Bala da emes edim, biraq ósip ketkenim de shamaly bolatyn. Tipti qaı janrda jazyp júrgenimdi de bilmeıtin kezim. Sol taldaýdan keıin Feısbýk betinde mádenıettanýshy Zıra Naýryzbaeva: «Talas aıtty, Mádına Petrýshevskaıa degen orys jazýshysy sıaqty jazady dep. Mádına kelip Talastan «Petrýshevskaıa degen kim?» dep surady» degen pikir jazypty. Árıne, kúlkili shyǵar. Biraq sol kezden bastap maǵan tylsym taqyryptardyń jaqyn ekenin uǵa bastadym. Sol baǵytty sanaly túrde ustana bastadym. Mıstık desin meıli, ezoterık desin, biraq bul meniń boıymda burynnan bar nárse.

— Áńgimeńizge rahmet!

Suhbattasqan — Aıgúl Ahanbaıqyzy

---