InfoHub Logo

Bilim keńesiniń jasalǵanyna kóp boldy. Bir-eki ret gazet- jýrnal betinde biraz istegen isteri týraly ǵana maǵlumat retinde sózder basyldy.

Budan basqa jurttyń, kópshiliktiń talqysyna salǵan, baspasózdiń maıdanyna salǵan eshbir máselesi kóringen joq.

Osy kitaptary joq, emlesi, jańa kirgen sózderdiń jazylýy bekimegen qazaq eline bilim keńesi isterin jıi-jıi jarıalanyp otyrýy kerek edi.

Emle (jazý) máselesi ám jańa kirgizilip júrgen sózderdiń máseleleri baspasózdiń maıdanyna, talqyǵa túsip otyrýy kerek edi.

Bilim júıesi úıtpedi. Bilim keńesi qur ózimen-ózi bolyp keldi. Bilim keńesiniń ár túrli maǵynaǵa alǵan sózderiniń kóbine jurt rıza emes. Jurttyń bireýi men, meniń de rıza emes sózderim kóp.

Bilim keńesiniń isteri maıdanǵa salynyp otyrmaǵandyǵynan, Qazaqstannyń ár aımaǵy talaı belgili maǵynalarǵa árqaısysy ártúrli sózderdi alyp júr, bir maǵynaǵa árkim ártúrli sóz qoldanyp júr. Kimdiki durys, kimdiki teris ekendigin talqyǵa salyp, bilim keńesi qorytyp otyrýy kerek edi.

Bul týraly májilisterine Bilim keńesi osy Orynbordaǵy biledi degen adamdardyń bárin shaqyryp otyrýlary kerek edi. Qaralatyn máselelerdi kún buryn jarıalap, oǵan qatysatyn adamdardyń ózge qyzmetten bos kúnderin belgilep shaqyryp otyrýlary kerek edi. Bilim keńesi úıtpedi.

Men ózim sol Bilim keńesiniń qaǵazynda bir múshesi sanalsam da, bilim keńesiniń májilisi meniń bos ýaqytyma kóp rette týra kelmedi.

Qazirgi zor másele — jańa sózder men jańa jazý ám kitap.

Qazir til sóz qoldanýdan shataq bolyp barady.

Máselen, bireý «kindik» deıdi. Bireý «ortalyq» deıdi. Bireý «ortaqshyl» deıdi. Bireý «komýnıs» deıdi. Bireý «halyq aǵartý komısarıaty» deıdi. Bireý «oqý komısarıaty» deıdi.

Bular qazaqtyń turmysynda buryn bolmaǵan nárseler bolǵan soń, osyndaı árkim, ár jerde, ár túrli atap júrgen bolar der edik. Biraq keıbir qazaqtyń eski turmysyndaǵy bar nárselerdiń ózin árkim ártúrli ataıdy. Máselen bireý «top» deıdi, bireý «jıylys» deıdi. Qazaqtyń bir gazeti «shet patshalyqtarda» dep jazady, bireýi «shet memleketterde» dep jazady. Anaýgúni joldas Lenın ólgennen keıin qazaqtyń bir gazeti «Joldas Lenındi jerleý» dep jazdy. Al bir gazet «Joldas Lenındi qabirleý» dep jazdy.

Máselen, bireý «maman» deıdi. Bireý muny «jaman» deıdi. Mine, bular ásheıin mysal úshin keltirgen ǵana sózder. Daýly, teris qoldanyp júrgen sózder kóp. Emle de, oqý kitaptary da daýly.

Osynyń bári — máselelerdiń talqyǵa túsip otyrmaýynan. Bilim keńesi bul máseleler týraly keńesýge, árbir qazaǵy bar respýblıkalardan kóp-azyna qaraı mólsherlep kisi shaqyryp, jıylys qylmaq oıǵa kelip otyr. Bul jıylys bizdiń jyrtyq, kedeı qaltamyzdan edáýir aqsha shyǵarmaq. Jáne talaı kisilerdi istep júrgen isterinen bolmaq. Mundaı jıylysty qazir shaqyrýdyń qajeti joq. Meniń oıymsha basqa respýblıkalardyń kisilerin jıam dep ázir kóńil bólmeı-aq, áýeli barlyq Orynbordaǵy biletin qazaqtarmen isteý durys, istegende bilim keńesine shaqyrýǵa kerek kisilerdiń ózge qyzmetten bosaı alatyn ýaqyttaryn belgilep, jıylysty shaqyryp otyrý kerek. Jáne qaralatyn máselelerdi kún buryn jarıalap otyrý kerek. Máselelerdi jáne baspasóz maıdanyna salyp otyrý kerek.

Mine, sodan keıin baryp, kerek bolsa, barlyq Qazaqstannyń ǵana ár aımaǵynan kisiler shaqyryp jıylys qylyp, máselelerdi ortaǵa salý kerek.

Bilim keńesi endi osy jolǵa túser.

1924 jyl

---