InfoHub Logo

Jýyrda bolyp ótken sovet jazýshylarynyń Ekinshi sezi on kúnge sozyldy, tórt baıandama, jeti qosymsha baıandama tyńdaldy, júz qyryqtan asa adam sóıledi, elimizdegi barlyq ult ádebıetteriniń ýákilderi qatynasýmen qatar, demokratıalyq, kapıtalısik elderden de kóp ádebıet ýákilderi qatynasty. Sóıtip, alýan túrli, alyp deneli sovet ádebıetiniń jıyrma jyldyq ómirine qorytyndy jasady.

Basqa eshbir eldiń tarıhynda bolyp kórmegen ádebıettik munsha zor jıynnyń isin bir maqalada aıtyp bitirýge múmkindik joq. Ekinshi sıez sovet ádebıetshileri úshin ǵana zor ýaqıǵa bolyp qoımady, búkil halqymyzdyń mádenı ómirindegi, tek bizdiń sovet halqynyń ǵana emes, búkil progresshil adamzat ómirindegi zor ýaqıǵaǵa aınaldy. Bunyń aıqyn bir belgisi — sezge tynymsyz quıylyp jatqan jalyndy quttyqtaýlar edi. Ol quttyqtaýlar ulan-baıtaq sosıalısik elimizdiń ǵana emes, dostar syrtqy elderdiń de, kapıtalısik elderdiń ishindegi dostardyń da sovet ádebıetine senimdi, mahabbaty kúshti ekenin kórsetti.

Sıezi eń aldymen Sovet Odaǵy Komýnıstik partıasynyń Ortalyq Komıteti quttyqtady. Bul quttyqtaý ádebıetimizdiń boıyndaǵy uly qasıetterdi, jeke kemshilikterdi dál aıtyp berdi de, budan ári asar belin, mynaý, dep bolashaqqa týra jón siltedi.

«Sovet jazýshylary ózderiniń tvorchestvolyq jumysynda, — delingen quttyqtaýda, — komýnızm Jolyndaǵy halyq buqarasynyń shyn mánisindegi bostandyǵy men baqyty jolyndaǵy, adamdy adamnyń ezýshiligi men qanaýshylyǵynyń qandaıyna bolsa da qarsy kúrestiń uly ıdeıalarymen rýhtanyp keledi. Ádebıettiń qoǵamnan «táýelsizdigi» jaıyndaǵy jalǵan jáne ekijúzdi býrjýazıalyq uranǵa, «Óner — óner úshin» deıtin jasandy konsepsıalarǵa bizdiń jazýshylarymyz eńbekshilerdiń múddelerine, halyqtyń múddelerine qyzmet etetin ózderiniń joǵary ıdeıalyq pozısıalaryn maqtanysh sezimmen qarama-qarsy qoıyp keledi».

Ekinshi sıez asa mańyzdy tvorchestvolyq máselelerdi keń túrde talqylady. Birinshi sıezen bergi jıyrma jylda sovet ádebıeti úlken syndardan ótkenin, halqymyzdyń eńbek maıdanyndaǵy, Otan soǵysy maıdanyndaǵy qaharmandyq erligin kórsetetin kóptegen kórkem shyǵarmalar jasalǵanyn sıez óziniń únimen búkil álemge estirte aıtty.

Birinshi sıeze sheshýdi kútetin teorıalyq tyń másele retinde, mindet esebinde sovet ádebıetshileriniń aldyna Gorkıı qoıǵan sosıalısik realızm ádisin ıgerý — bul sózimizde sheshilgen másele esebinde sóılendi.

Partıamyzdyń Ortalyq Komıteti óziniń quttyqtaýynda osy jaǵdaıdy atap kórsetti. «Orystyń jáne dúnıe júziniń klasıkalyq ádebıetiniń ıgi jaqsy dástúrlerin damyta otyryp, sovet jazýshylary proletarıattyń uly jazýshysy Maksım Gorkıı negizin qalap bergen sosıalısik realızm ádisin tvorchestvolyq jolmen órkendetip keledi, Vladımır Maıakovskııdiń jaýyngerlik poezıasynyń dástúrlerin ustap keledi» dedi.

Sonymen qatar, Ortalyq Komıtet bizge ámán sosıalıs realızm mindetteriniń dárejesinde bolýdy eskertti.

Bul, jazýshydan bilimdi, baıypty bolýdy, ómirden, ǵylymnan kóz jazbaı ámán baqylap, úırenip otyrýdy tileıdi.

Sovet adamynyń, ómirin beınelegende biz jumysshy taby men búkil sovet halqynyń elimizde qurylǵan sosıalısik qoǵamdy onan ári nyǵaıtý jolyndaǵy kúresin, komýnızmniń jeńisi jolyndaǵy uly kúresin oıdaǵydaı túsine otyryp beıneleý kerek ekenin eshqashan da esten shyǵarmaýymyz kerek.

Kóp ultty bir maqsatty sovet ádebıetiniń qaryshtap eskenin, búkil eńbekshi adam balasynyń bostandyq jolyndaǵy kúresine dem beretin, alǵa, jaryqqa bastaıtyn bıik ıdeıaly, ozyq oıly ádebıet dárejesine jetkenin sezge qatynasqan elýge tarta ulttardyń ádebıet ókilderi árqaısysy maqtan ete sóıledi.

Sovet Odaǵynda kórkem ádebıet ulyly-kishili 70 tilde shyǵyp turady. Onyń ishinde 19 ulttyń revolúsıaǵa sheıin jazý-syzý mádenıeti múlde bolmaǵan. 1940 jylǵymen salystyrǵanda týysqan halyqtar jazýshylary shyǵarmalarynyń tırajy 1953 jyly tórt esege jýyq ósti. Osy eki faktiniń ózinen-aq kóp nárseni ańǵarýǵa bolady.

Uly orys halqynyń klasıkalyq ádebıetiniń, Maksım Gorkıı, Vladımır Maıakovskıı bastaǵan sovet ádebıetiniń ult ádebıetterine tıgizgen jaqsy áseri, olardyń jazýshylaryn ósirýdegi járdemi bul sıeze taǵy da asa bir ystyq súıispenshilik sezimmen aıtyldy.

Ult ádebıetteri óziniń, ulttyq tar sheńberinen shyǵyp, búkil odaq jurtshylyǵyna tanyldy. Birsypyra ult ádebıetteri, onyń ishinde bizdiń qazaq ádebıeti búkil jer júzine belgili ádebıet boldy.

Sıez — sovet ádebıetiniń dúnıe júzinde bedeli artqanyn, teńdesi joq ozyq oıly ádebıet dárejesine jetkenin, kórkem sóz óneriniń, álemdik shyńyna órlep bara jatqan ádebıet ekenin aıqyn kórsetti.

Sovet ádebıetiniń halyqaralyq bedeli óskenin aıqyndaı túsetin keıbir faktilerdi osy arada keltirýdiń artyqshylyǵy bolmas dep oılaımyn. 1945 jyl men 1953 jyldyń arasynda 900 sovet jazýshysynyń shyǵarmalary shetelderde — 44 tilde basylyp shyǵýyn aıtsaq ta jetip jatyr. Gorkııdiń, Maıakovskııdiń, jáne basqa aldyńǵy qatarly sovet jazýshylarynyń shyǵarmalary shetelderdegi bostandyq kúreskerleriniń qoldan túsirmeı oqıtyn súıikti kitaptary boldy. Teginde, adamzattyń ıgi armanyn, oıy men kúresin beınelegen sovet jazýshylarynyń kitaptary úshin eshbir memlekettik shekara, kók joıqyn teńiz, polısıa tuzaqtary bóget bola almaıdy. Mundaı shyǵarmalar qandaı qamaldy bolsa da buzyp ótip, izgi nıetti adamdardyń júregine jol taýyp bara alady.

Oktábr revolúsıasyna sheıin jer betinde qazaq degen el bar ekenin bilmegen talaı shetelderdiń tilinde búgingi belgili qazaq jazýshylarynyń tańdaýly shyǵarmalary basylyp shyǵýy, poezıa alyby — qart Jambyldyń esimi búkil planetamyzǵa málim bolýy — sovettik qurylystyń arqasy, uly orys halqynyń aǵalyq járdeminiń jemisi, dep bilýimiz kerek.

Adamzat tarıhyndaǵy eń ozat, revolúsıashyl jáne gýmanıtarlyq mádenıettiń damýyndaǵy asa kórnekti oqıǵa bolǵan bul sıeziń jumysyna búkil jurtshylyǵymyz nazar salyp otyrdy. Mektep esigin bıyl ǵana ashqan jeti jasar pıonerden bastap, kóp jasaǵan aq shashty akademıkke sheıin, Otanymyzdyń tústik shetindegi Pamır taýlarynyń qoınaý-salalaryndaǵy malshy-baǵbandardan bastap, sonaý Muz muhıtyn talmaı zerttep júrgen qaharman polárnıkterge sheıin sezge ózderiniń jalyndy sálemderin joldady, talap-tilekterin aıtty. Jat eldiń kók joıqyn teńizinde — týǵan elden aýlaqta sapar shegip bara jatqan teńizshiler de bizdiń sezimizdi esinen shyǵarǵan joq. Sovet Armıasynyń ókilderi, jumysshy tabynyń jetkinshekteri — eńbek rezerzteriniń jas ulandary birinen soń biri trıbýnaǵa shyǵyp, sovet ádebıetine degen súıispenshilik sezimderin bildirýmen qatar, úlken úmit, óskeleń talaptaryn da aldymyzǵa tartty. Saıyp kelgende, báriniń talap-tilegi bir arnaǵa kelip quıyp jatyr: qol jetkenge masaırap, toqyrap qalmańdar, uly sovet zamanyna saı tamasha kórkem shyǵarma jasańdar, sovet adamynyń ómiri men isin shynaıy sýretteńder — degen ıgi tilek, zor maqsat...

Osynyń bári bizdiń kóp tildi, bir maqsatty ádebıetimiz, dúnıe júzilik ádebıettiń kórkem sóz mádenıetin boıyna sińirgen, lenınızmniń máńgi-baqı óshpeıtin ıdeıalarymen, partıanyń ıdeıalarymen rýhtanǵan, halqymyzben bite qaınasqan ádebıet ekenin kórsetedi. Halyqtyń mundaı súıispenshiligine bólengen ádebıet buryn-sońdy tarıhta bolǵan emes.

Tilek-talaby ósken, barǵa mise tutyp, joqqa salaýat dep otyra berýdi súımeıtin sovet adamdary ádebıetimizge aıtar qatal synyn da esten shyǵarǵan joq. Birqatar shyǵarmalarda ómir shyndyǵy áli bir jaqty kórsetilip júr, qaıshylyqtar men esý jolynda kezdesetin qıynshylyqtar jeńil kórsetilip júr. Ádebıetimiz shapshań ósip bara jatqan sovettik ómirden, saıası jáne mádenı dárejesi óskeleń oqýshysynyń tilek-talaptarynan keıde keıin qalyp qoıady. Oqýshyny tartpaıtyn sýyq, solǵyn shyǵarmalar bar. Ómirdegi eń basty, baǵaly qubylystar men faktilerdi tańdap ala bilmeıtin, usaq-túıekterdiń aınalasynda júrgen jazýshylar bar.

«Sońǵy ýaqytta mılllıondaǵan oqýshylar úshin rýhtandyrýshy, ónege bolatyndaı jarqyn jáne kórkemdik jaǵynan tartymdy sýrettelgen obrazdar az jasalady» — dep partıamyzdyń Ortalyq Komıteti óziniń sezge arnaǵan quttyqtaýynda atap kórsetti.

Sonymen qatar, jańa adamdardy tárbıeleýde, sovet qoǵamnyń moraldyq-saıası birligin nyǵaıtýda, elimizde komýnızm ornatý jolyndaǵy uly kúreste sovet ádebıetiniń ólsheýsiz zor qyzmet atqaryp otyrǵanyn partıamyzben halqymyz joǵary baǵalady.

Sovet ádebıeti óziniń týysynda, tabıǵatynda barynsha partıalyq, halyqtyq ádebıet. Sovet ádebıeti sosıalısik realızm ádisine súıene otyryp, ómirdi, qoǵamdaǵy kúrdeli qubylystar men prosesterdi shynaıy sýretteýmen ǵana tynbaıdy; ol — ómirdi jasaýǵa, revolúsıalyq jolmen ilgeri damytýǵa qolma-qol bolysyp, kómektesip otyrady. Sovet ádebıeti — ómirde jasalyp jatqan uly isterdi syrttan samarqaý qalypta baqylap, faktilerdi tizip otyrmaıdy; elimizde jasalyp jatqan uly isterge belsene qatynasyp, halqymyzdyń kúresi men jeńisine mıdaı aralasyp otyrady. Sondyqtan da, sovet jazýshylary ózderin jer júzi ımperıalızmimen kúrestiń aldyńǵy sapyndaǵy soldatymyz, dep biledi; sovet halqynyń komýnızm ornatý jolyndaǵy uly kúresiniń belsendi jaýyngerlerimiz, dep biledi.

«Halyqtardyń haýipsizdik múddeleri úshin barlyq beıbitshil kúshterdi toptastyrý jolyndaǵy kúrestiń týyn burynǵydan da joǵary kóterý, dúnıe júzilik jańa soǵys bastaý qaterin tóndirip otyrǵan ımperıalısterdiń qylmysty josparlaryn áshkerelep masqaralaý — sovet jazýshylarynyń boryshy» dedi Ortalyq Komıtet.

Sıeze qaralǵan máselelerdi bul jerde tizip aıtyp jatý artyq qoı dep sanaımyn. Meniń erekshe toqtaı keteıin degen bir máselem — Jazýshylar odaǵynyń ózgertilgen ýstavy jaıynda.

Ózderińizge málim, odaqtyń ýstavy budan 20 jyl buryn, sovet jazýshylarynyń birinshi sezinde qabyldanǵan edi. Bul ýstavta sovet Jazýshylary odaǵynyń saıası jáne ádebı-tvorchestvolyq maqsat-mindetteri aıqyn kórsetilgen bolatyn. Ótken jıyrma jylda Sovet Odaǵynyń ómirinde úlken-úlken ózgerister boldy. Elimiz sosıalızm ornatyp, komýnızmge birte-birte ótý dáýirine kirdi. Odaqtyń ýstavyn jańa talap-tilekterge Jaqyndatý, sáıkestendirý mindeti qoıyldy. Ýstavtyń keıbir eskirgen jerlerin ózgertýge týra keldi. Sovet jazýshylarynyń komýnıstik qoǵam ornatý jaǵdaıyndaǵy uly mindetteri ózgertilgen ýstavta keńinen kórsetildi. Sovet ádebıeti komýnızm ıdeıasynyń ulylyǵy men ásem sıpatyn kórkem sóz arqyly tereń sýretteýge tıisti, kapıtalızmniń adam sanasyndaǵy sarqyn» shaǵymen belsene kúresýge tıisti. Sonymen qatar, sovet adamdarynyń obrazyn jasaǵanda, olardyń san alýan eńbek qyzmetin, qoǵamdaǵy jáne semádaǵy isterin barlyq jaǵynan túıindep sýrettep berýge mindetti. Ómirde kezdesetin qaıshylyqtar men konflıktilerdi batyl kórsetýge mindetti. Sovet ádebıetiniń osy qasıetti mindetteri jańa ýstavta aıqyn kórsetildi. Ýstavta sovet jazýshylarynyń halyqaralyq mindetteri de keń qamtyldy. Jańa ýstav boıynsha odaqqa alynatyn múshege qoıylatyn talap kúsheıtildi. Odaqqa múshe bolý úshin baspada jarıalanǵan, kórkemdik sapasy joǵary shyǵarma berý sharty qoıylyp otyr. Burynǵy «kandıdattyq» basqysh joıylyp, jurtshylyq tanyǵan kórkem shyǵarmalary bar jazýshylar tikeleı múshelikke alynatyn tártip belgilendi. Múshelikke alynatyn jazýshy, oǵan kepildeme bergen jazýshylar prezıdıým májilisine qatysýy shart, múshelik bılet saltanatty jaǵdaıda prezıdıým májilisinde tapsyrylatyn bolsyn, — dep ýstavqa jazylýy Odaq múshelerine joǵary talap qoıylatynyn ańǵartady. Ýstavtyń uıymdastyrý máselelerine arnalǵan bóliminde Odaq jumysyn keleshekte jaqsartý maqsaty kózdelgen.

Jańa ýstav sovet ómirine engen komýnızm jańalyqtaryna, sovet adamdarynyń jańa oı múddelerine sáıkes ádebıettik jańa mindetter qoıady alǵa. Jańa ýstav sovet ádebıetiniń yqpalyn, kórkem sózdiń qadirin burynǵydan ári kúsheıte berý maqsatyn, buǵan ne nárse bóget bolsa, soǵan soqqy berý maqsatyn kózdeıdi.

Ádebıettiń, kórkem sózdi bedelin tek jaman jazylǵan shyǵarmalar ǵana túsirmeıdi, jazýshylardyń jaman qylyq, minezderi de túsiredi. Jazýshy degen óte ardaqty at. Ádebıetti súıgen adam jazýshyny súımeı qoıa almaıdy. Osyǵan qaramastan nadandyǵymen, ómirden artta qalǵandyǵymen nemese baqqumarlyǵymen. júkqumarlyǵymen nemese maskúnemdigi, uıatsyzdyǵymen óziniń uıymyn, jazýshy atyn bylǵap júretin jazýshylar aramyzda joq deı almaımyz. Bular mıkrob tárizdi, qapelimde jaı kózge kórine qoımaıdy, uıa salyp alǵan soń uıymdy búldirip tynady. Sondyqtan, olardy kezinde kóre bilý, kúrese bilý kerek. Jańa ýstav bul kúreste de bizdiń qolymyzdaǵy kúshti qural.

Kremlde bastalyp, Kremlde aıaqtalǵan Ekinshi sıez sovet ádebıeti tabystarynyń uly merekesi bola tura, sol ádebıetti budan ári nyǵaıtý, kórkeıtý qamyn kóp kózdedi. Sıezen qaıtqan delegattar sıeze alǵan qoıny toly qýanyshtaryn, jańa oı, mindetterin jer-jerde oqýshy kóptiń aldyna salyp jatyr. Bizdiń qazaq delegattary da aýylda, qalada birneshe kezdesýler ótkizdi, áli de ótkizbek.

Sıezen keıingi barlyq kópshilik, uıymdastyrý, tvorchestvolyq jumystarymyzdyń arqaýy — Ortalyq partıa Komıtetiniń quttyqtaýy, oǵan sıeziń qaıyrǵan jaýaby bolýǵa tıisti. Bul eki dokýment sıeze on eki kún boıy sóılengen sózderdiń jıyntyǵy, aldaǵy is-áreketterimizdiń programmasy. Bul dokýmentter kezdesýlerde, baspasóz betinde, ózimizdiń ishki jınalystarymyzda árdaıym kóńil tórinen oryn alyp otyrýy kerek. Osyǵan baılanysty bir faktige soǵa ketkim keledi.

Taıaýda Hamıt Erǵalıevtiń «Sıezen keıingi oılar» degen maqalasy «Sosıalısik Qazaqstan» gazetinde basylyp shyqty. Avtor sıezen alǵan áserin biraz durys aıtyp keledi de, buzylady: qazaq ádebıetiniń tabystary sıeze aıtylmaı qaldy, dep qynjylady. Menimshe Erǵalıev joldas beker qynjylady, gazet oqýshylaryna teris túsinik berýge beker tyrysady. Sıez qazaq ádebıetiniń ǵana emes, úlken sovet ádebıetiniń tabystary qatarynda Muhtar Áýezovtiń, Sábıt Muqanovtyń, Ǵabıt Músirepovtyń, Ǵabıden Mustafınniń romandaryn, Jambyldyń, Taıyr Jarokovtyń, Qasym Amanjolovtyń óleńderin atady. Orys pen ýkraındy bylaı qoıǵanda, Odaqtyq basqa respýblıkalardyń eshqaısysy jeti jazýshysyn birden, ásirese prozaıkterin bizshe aldyńǵy sapqa qoıa alǵan joq. Qazaqtyń bes jazýshysy birden basqarmaǵa saılandy. Bul da qazaq ádebıetine berilgen úlken sybaǵa.

Sıezen keıingi oılar sıez júktegen ádebıettik úlken mindetter jaıynda bolsyn. Osy turǵydan qaraǵanda qazaq ádebıetiniń biraz olqy jerleri kózge túsedi.

Byltyrdan beri bizdiń dalada ádetten tys orasan ózgerister bolyp jatyr. Mıllıondaǵan gektar tyń jáne tyńaıǵan jerler jyrtyldy. Ústimizdegi, aldymyzdaǵy jyldarda áli de talaı mıllıon gektarlar jyrtylmaq. Bul ushan-teńiz jańa egin jaılarda júzdep sovhoz qurylyp, myńdaǵan adam jańa turmys jasap jatyr. Ǵasyrlar boıy paıdaǵa asa almaǵan eń baılyq endi asty, halyq baılyǵyna, komýnızm baılyǵyna aınaldy. Halyq ómirindegi osy orasań ózgeristiń beınesi bizdiń ádebıetimizde ázir jasalǵan joq, tek ushqyny, áseri ǵana bar. Byltyrdan beri bir ǵana ocherkter jınaǵyn shyǵardyq, onyń ózi de kórkemdik jaǵynan onsha emes. Qazaq jerindegi bul zor oqıǵany, halyqtyq zor qozǵalysty aldymen qazaq ádebıeti kórsetýge mindetti. Ol úshin prozanyń, poezıanyń, dramatýrgıanyń usaq túrleri, janrlary shapshań órip, shabýyldyń eń aldyna túsýi kerek. Tyń ıgerýge kómektespegen bir de bir prozashy, bir de bir aqyn, bir de bir dramatýrg qalmasyn! — degen uranymyz bolsyn. Sonda ǵana ádebıettiń kenje qalyp kele jatqan usaq túrlerin tez jetildiremiz, sonda halyqtyq uly iske kúrdeli kómek etemiz.

Qazaqstanda jer kásibiniń máni qansha zoraısa, mal sharýashylyǵynyń máni sonsha zoraıdy. Qazaq jeriniń keńdigi, tehnıka kúshimen ol jerdiń berip jatqan ónimi sosıalısik mal sharýashylyǵyn qazirgiden áldeqaıda kúshti, qunarly etýge múmkindik týǵyzyp otyr.

Mal kútimin, malshylar turmysyn jaqsartýǵa partıa men úkimet erekshe kóńil bólip, tótenshe sharalar qoldanyp jatyr. Mal sapasy, mal kútý ádisi, malshylardyń qýlyq-minezi múlde ózgerip barady. Biz mal baqqan eldiń balasy bola tura, malshylar ómirindegi osy jańalyqtardy ádebıetke eleýli túrde engize almaı kelemiz. Ónege eterlik áli kúnge bir malshy obraz jasadyq pa eken? Al ondaı malshylar ár kolhozdan, ár sovhozdan tabylady.

Tyń kóterýshilerdi, mal baǵýshylardy kórsetýdegi kemshiligimizdi moıyndaı otyryp, ol kemshilikterdiń sebebin tabalyq. Menimshe eń bas sebep — olardyń ómirin jaqsy bilmeımiz, bilmeıtinimiz olarmen kep aralaspaımyz, jete zerttemeımiz.

Atyn atamaı-aq qoıaıyn, Almatynyń bir sýretshisi bir kitaptyń syrtyna shahterdiń sýretin salypty. Shahterdiń mańdaıynda bir fonar, aldyndaǵy kómir qabyrǵasynda bir fonar, eki fonarmen istep turǵan tárizdi. Shynynda bir ǵana fonarmen istep tur. Anaý qabyrǵadaǵy fonar eskirip, shahtadan qalǵaly 15 — 20 jyl ótken. Sýretshi bul arada shahterden qansha keıin qalsa, malshydan sonsha keıin qalǵan jazýshy bizdiń aramyzdan da tabylady. Ómir materıaldaryn az bilgen jazýshy, qoly, oıy kúrmelip jaza almaıdy, jazsa qulaıdy. Sondyqtan, tyńǵa, malǵa barý kerek joldastar! Árıne, barysymen roman, povester, úlken pesa, senarıler týa almas. Áýeli ocherk, áńgime, óleń, feleton, shaǵyn pesalar jazylsa, solar keıin úlken shyǵarma jazý úshin úlken daıyndyq bolyp qalady. Qysqasy bıylǵy jyl bizder úshin aýyl sharýashylyǵy taqyrybyna myqtap bet burǵan jyl bolýǵa tıisti.

Qazaq ádebıetinde aýyl sharýashylyǵynyń az, álsiz kórsetilgen bul eki salasyn basa aıtqanda, jalpy sosıalısa ádebıettiń jańa ómir jasaýǵa járdemshi bolyp kelgen jaqsy dástúrin saqtaý úshin, ony damyta berýi úshin aıttym. Osy jaqsy dástúrdi saqtaýǵa baılanysty taǵy da birer pikir aıta ketýge týra keledi.

Biz ádebıettegi lakırovkaǵa qarsymyz. Buǵan qarap ómirdegi kórkem nárseniń kórkin kómeski kórsetýge bolmaıdy. Biz ómirdi kúressiz, qıyndyqsyz kórsetýge qarsymyz. Buǵan qarap jalǵan kúres, jalǵan qıyndyqtar jasaýǵa bolmaıdy. Sosıalısik realızm ádisiniń negizi — shyndyq. Shyndyqtyń qazirgisi, keleshegi bar. Qazirgisin kórsetkende keleshegin eshqashan esten shyǵarmaý kerek. Onyń ber jaǵynda, shyndyq degenniń bári birdeı salǵan jerden kóńilge qona qoımaıdy. Ony nanymdy etip kórsetý kerek. Kórsetý men jaı aıtýdyń arasynda úlken aıyrma bar. Bizdiń birsypyra jazýshylar muny áli baıqamaı otyr. Kórsetýdiń ornyna kóbinese myljyń baıandaýǵa, jalań úgitke salynady. Kórkemdik pen ıdeıa et pen teri tárizdi, birimen biri jabysyp jatyr, aıyrýǵa bolmaıdy. Kórkem ádebıettiń kúshi — kórsetýde. Qazir úlken sóz bolyp júrgen osy kórsetý sheberligi, jaǵymdy geroı, tıpıchnost konflıkt máseleleri sovet ádebıetine tosyn kezdesip otyrǵan joq. Sovet ádebıetinde, sonyń ishinde qazaq ádebıetinde de bul máselelerdi durys sheshken, úlgi eterlik shyǵarmalar, jaqsy dástúrler bar. Qoǵamnyń damý jolyndaǵy kezeńderden asarda, halyqtyq jańa tilekterdi oryndarda, sóz joq, ádebıetimizge ózgerister, jańalyqtar enip otyrady .Biraq, onyń bir de biri qol jetken tabystarymyzdy, jaqsy dástúrlerimizdi joıýmen kelmeı, solardy nyǵaıtý, damytý negizinde keledi. Bizdiń keıbir ádebıetshiler ádebıettegi búgingi bir jańalyqty maqtaý úshin, búgingi turǵydan qarap, ádebıettiń ótken bir tabysyn kemitip áýre bolady. Umytpalyq: sovet ádebıetiniń túrli-túrli kezeńderi boldy, ár kezeńde ozyp shyqqan shyǵarmalary boldy. Búgingi tabysymyz aspannan túse qalǵan joq, solardyń jalǵasy.

Jazýshylardyń Qazaqstandyq III sezi, Búkilodaqtyq ekinshi sıez tvorchestvolyq jumystarymyzdy bolsyn, uıymdastyrý jumystarymyzdy bolsyn, qaıta qarap, jańa satyǵa kóterýdi mindettedi. Bul jınalystyń maqsaty — qaıtkende qazirgiden jaqsy isteımiz, qaıtkende halyq tilegine saı shyǵarmalar beremiz — sony keńesý. Keńes, eń aldymen bizdiń seksıalardyń, konsýltanttardyń, bizdiń eki jýrnaldyń, bir gazetimizdiń jumystaryn jaqsartý jaıynda, prezıdıýmynyń olarǵa basshylyǵyn jaqsartý jaıynda bolý kerek.

Seksıalar týraly baspasóz betinde, jınalystarda odaq kóleminde sóz bolyp keldi. Óıtse qaıtedi, búıtse qaıtedi, degen túrli pikirler aıtyldy. Biraq, qaıtse de bizdiń seksıalardyń, konsýltanttardyń aldyna buljymaı turatyn birneshe mindet bar. Ol mindetter túsken qoljazbalarǵa jaýap berýden bastalady. Jaýap, múmkindigi boıynsha zaryqtyrmaı, tez berilýi kerek. Bylaı qaraǵanda, bul ózi aıtýǵa turmaıtyn usaq nárse tárizdi. Al, avtor jazýshylar uıymynyń iskerligin dál osydan bastap ańǵarady.

Jaýaptar kezinde berilýmen qatar, avtorǵa járdem eterlik, durys baǵyt bererlik dárejede bolsyn. Standart jaýaptar jaýap emes. Jaqsy-jamandyǵyna, úlken-kishiligine qaramastan árbir shyǵarma — qoljazba ózine laıyq jaýap kútedi. Tek sol jaýap berilýi kerek.

Bizdiń seksıa basshylarynyń, konsýltanttardyń bul ekeýi jeke atqaratyn mindetteri bolsa, eń kúrdeli, kollektıv túrde atqaratyn mindeti — tvorchestvolyq talqylaýlar. Tvorchestvolyq talqylaýlar degenimiz, shyn mánisinde — tvorchestvolyq laboratorıa. Bul dárejege áli kóterile alǵamyz joq. Meniń baıqaýymsha kóterilýge jibermeı kele jatqan eki úlken kedergi bar. Birinshi — seksıa basshylary talqylaýdy kóbinese daıyndyqsyz ótkizedi. Sonyń saldarynan pikir aıtý úshin shyǵarmany kúni buryn oqyp, oılanyp keletinder az, kóbi pikirdi kósh-jónekeı aıtady, qaısybiri tipti oqymaı-aq aıta salady. Bundaı talqylaýlardyń tek aıtarǵa bolmasa avtorǵa berer paıdasy shamaly.

Ekinshi kedergi — shyǵarmany tek avtordyń múlki dep qaraý. Ras, shyǵarma avtordyń múlki, sonymen qabat halyqtyń, memlekettiń múlki. Osy sana bılegen ádebıetshi ǵana shyǵarmaǵa ádil pikir aıta alady. Biraq bul sana ádebıetshilerdiń bárin bılep bolǵan joq áli. Shyǵarmanyń kemshiligin kóre tura kóńilge qarap aıtpaı qalý — buǵyp turyp taspen atqanmen teń. Avtordy qulatý úshin jaqsy shyǵarmany qulatýǵa tyrysý — ádebıet dushpanyna kómektesýmen teń. Erkine jiberse bizdiń aramyzda osyny isteýshiler tabylar edi. Sondyqtan tvorchestvolyq talqylaýlardy tek joǵary sana, ozyq oılar basqarý kerek.

Seksıalardyń eń qıyn, óte ardaqty jumysy ádebıet birlestikterinde jatyr. Bolashaq jazýshylar sol birlestikterde qaýlap ósip kele jatqan jastardyń ishinde júr. Biz áli olardy tanymaımyz. Olar bizdi túgil, ózderin de tanyp bolǵan joq. Tanysý, tárbıeleý jolynda olarǵa árdaıym ákelik qamqorlyq kerek. Árbir áke balasynyń durys ósýine qamqor. Ádebıetke jańa kele jatqan árbir jas talant jazýshynyń jaqsy balasy. Óıtkeni, jazýshynyń arqasyndaǵy halyqtyq aýyr júkti sol kóterisedi, jazýshynyń ornyn erteń sol basady. Bizdiń seksıalar osylaı sezinse ǵana ádebıet birlestikterine qunarly kómek beredi.

Árbir seksıa basshylary ózine bólip berilgen oblystarda qansha birlestik, ol birlestikterde qansha adam baryn bilýmen qatar, sol adamdardy bas-basyna bilýge tıisti. Ol úshin hat baılanysyn úzbeı otyryp, jylynda kemi bir ret solardyń ortasynda bolyp, kópshilik, tvorchestvolyq jumystar júrgizip qaıtý kerek. Biz áli bunyń birin istegenimiz joq. İstesek shala-sharpy istedik. Budan bylaı tıanaqty, josparly túrde isteıik. Seksıa basshylarynyń ádebıet birlestigi basshylarynyń prezıdıýmda baıandamasyn tyńdap otyratyn bolaıyq.

Sovet jazýshylarynyń Búkilodaqtyq ekinshi sezi Sovet Odaǵynyń Komýnıstik partıasynyń Ortalyq Komıtetine jazǵan hatynda bylaı degen edi: «...Jazýshylar ózderiniń Jazýshylar odaǵynyń jumysyn túbirinen jaqsartýǵa, óz qatarynda ózara syndy kúsheıtýge, toqmeıilsýshilik pen dandaısýshylyqtyq barlyq kórinisterin joıýǵa, sýretkerlik sheberlikke joǵary talap qoıý úshin kúresýge berik bel baılap otyr. Jazýshylar sosıalısik realızmnen aýa jaıylýshylyqtyń barlyq áreketterine qarsy, býrjýazıalyq-ultshyldyq jáne kosmopolıttik jat ıdeologıanyń kórinisterine qarsy, býrjýazıalyq natýralızm men formalızmniń yqpaldaryna qarsy únemi kúres júrgize berýge berik bel baılap otyr».

Qazaqstan jazýshylarynyń aıtar sózi, ister isi osy kishkentaı úzindide tolyq qamtylǵan. Búgingi sol sózdi biz qaıtalap aıtamyz. Bekite túsemiz.

1955

---