Ósimdiktiń ósimdi (vegetatıvti) músheleri. Tamyr jáne tamyr júıesi
Kúndelikti jospar bıologıa 6 synyp
Sabaq: 6
Taqyryby: İİ taraý. Ósimdiktiń ósimdi (vegetatıvti) músheleri.
§7. Tamyr jáne tamyr júıesi
Sabaqtyń maqsaty: ósimdiktiń ósimdi múshelerine jalpylama sıpatama berip, sonyń biri – tamyrdyń túrlerin, ózara erekshelikterin atap kórsetý.
Sabaqtyń mindetteri:
Bilimdiligi – tamyr, tamyr júıesi degen uǵymdardyń mánisin ashyp, olardyń atqaratyn qyzmetin oqýshy tulǵasyna jete túsindirý
Tárbıeliligi – túrli tárbıelik sharalardyń áserimen oqýshy tulǵasynda jaǵymdy ózgeristerge jetý.
Damytýshylyǵy – pánge, taqyrypqa baılanysty qyzyǵýshylyqtaryn damytý.
Qural - jabdyqtar: elektrondyq oqýlyq, beıne fılmder.
Sabaqtyń tıpi: aralas
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylardyń sabaqqa daıyndyǵyn baqylaı otyryp, zeıinin sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi
Keıbir oqýshylarǵa kartochkalar taratylady. Sol arqyly baǵalanady.
1 – kartochka
İ. Ár ulpanyń qurylysy men atqaratyn qyzmetine qaraı kestedegi bos orynǵa tıisti ret sanyn jaz.
1. Jasýshalary bir - birimen tyǵyz janasqan, alǵashynda tiri, birtindep qabyqshasy qalyndap óli jasýshalarǵa aınalady; sý men ýly gazdardy ishke ótkizbeıdi; ósimdikti ystyqtan, sýyqtan, qatty jelden qorǵaıdy.
2. Tiri jasýshalar tobynan turady; zat almasý nátıjesinde túzilgen nárýyz, kómirsý men maılardyń artyǵyn qorǵa jınaıdy. İshinde hloroplastary bar tiri jasýshalarda organıkalyq zat túziledi; japyraq pen sabaqtaǵy jasýshalardyń arasyndaǵy keńistikterde aýa, sý jınalady; ol ósimdiktiń qurǵaqshylyqqa tózimdiligin arttyrady.
3. Jasýshalary alǵashynda tiri bolǵanymen óse kele qabyqshasy qalyńdap, sıtoplazmasy keýip, óli jasýshaǵa aınalady da, beriktigi bolattaı bolady. Qansha daýyl soqsa da japyraqtary jyrtylmaı, názik sabaqtary synbaı ósýine sebepker bolady.
4. Jasýsha qabyqshasy juqa, sıtoplazmasy tolyq, vakýolderi usaq sabaq pen tamyrdyń eń ushynda bolady, ósimdiktiń uzaryp, jýandap ósýine áser etedi.
5. Ósimdik músheleriniń ár jerinde shashyrandy ornalasady. Jasýsha pishinderi atqaratyn qyzmetine baılanysty qabyqshasy juqa, kóp ýaqytqa deıin tiri qalpynda saqtalady, keıde basqa ulpa jasýshalarynyń arasynda shashyrap jatady. Zat almasý nátıjesinde bólingen zattar ósimdikti malǵa jem bolýdan, zıandy mıkrobtar men jándikterden saqtaıdy, jabyn ulpamen tyǵyz baılanysty.
6. Atqaratyn qyzmetine baılanysty jasýsha pishinderi túrlishe bolyp ózgergen. Jasýsha qabyqshasy súrektengen qalyń, óte kóp maıda sańylaýlary bar, sol arqyly eritindi súzilip, ekinshi jasýshaǵa ótkiziledi.
İİ. Óń men toz qaı ulpaǵa jatady, astyn syz.
1. Túzýshi; 2. Ótkizgish; 3. Jabyn; 4. Tirek; 5. Negizgi; 6. bólip shyǵarýshy
2 – kartochka
İ. Kóp núkteniń ornyna tıisti sózderdi jaz
Bıologıalyq dıktant
1. Tek... 2 jasýshalary ǵana bólinýge qabiletti. 2. Óńniń keıbir jasýshalyry uzaryp ósip... aınalady. 3. Joǵary satydaǵy ósimdikterdiń tómengi satydaǵy ósimdikterden aıyrmashylyǵy óte jaqsy damyǵan... bolýy. 4. Qorektik ulpa men fotosıntezdeýshi ulpany qosyp... dep ataıdy. 5.... jasýsha qabyqshasy juqa bir - birimen tyǵyz ornalasqan usaq tiri jasýshalardan turady. 6. Shaıyr joly, efır maıy kanaly, sút joldary, bezdeýitti, jabysqaq túkter, bezdi qabyrshaqtar, shirnelikter... ulpaǵa jatady. 7. Tamyrdyń topyraqtan soryp alǵan mıneraldy tuzdarynyń sýdaǵy eritindisin, jer ústi múshelerine... jetkizedi. 8. Ósimdikterde tirek ulpasy... bolyp sanalady. Japyraq saǵaǵyna, júıkelerine beriktik qasıet beretin.... 10. Jabyn ulpa... dep bólinedi.
Jaýaptary: 1) ulpalarynyń; 2) túzýshi ulpa; 3) túzýshi ulpanyń; 4) óń, toz, qabyq; 5) túkke; 6) negizgi ulpa; 7) tirek ulpasy; 8) qańqasy; 9) ótkizgish ulpa; 10) bólip shyǵarýshy ulpa.
№5 - zerthanalyq jumys.
Taqyryby: Tamyr tıpterin kindik jáne shashaq tamyr júıelerin taldaý.
Maqsaty: Tamyr júıesi men tamyr tıpteriniń mánisin ajyryratyp, ózindik erekshelikterin praktıka júzinde taldap, zertteý.
Qural - jabdyqtar: kindik tamyr júıesi bar qaýyn, qarbyz, sábiz, baqbaq, jońyshqa jáne t. b. ósimdikteriniń keppeshópteri (eger keppeshópter bolmasa aldyn ala tuqymnan ósirýge bolady (kúnbaǵys, úrmeburshaq, asburshaq). Sabaqtan 10 - 15 kún buryn tamyr júıesi shyqqanǵa deıin ydystaǵy sýǵa pıazdy ornalastyrady. 10 kún buryn sábizdiń de jemtamyryn topyraqqa kómse, jińishkergen jerinen damyǵan janama tamyrlary shyǵady.
Jumystyń barysy:
1. Aldaryńa berilgen asburshaq nemese qaýyn, qarbyz, t. b. ósimdiktiń keppeshóbinen tamyryn muqıat qarap tamyr tıpterin ajyratyp (negizgi tamyr, janama tamyr, qosalqy tamyr), sýretin salyp attaryn jazyńdar.
2. Qosalqy tamyrdy ári shashaq tamyr júıesin (sabaq óterden 10 - 15 kún buryn) qaraý úshin sýǵa salynǵan pıazshyqtyń jańa ósip shyqqan tamyrlaryn taldańdar.
3. Shashaq tamyr júıesin – bıdaı, júgeri keppeshópterinen qarap anyqtańdar.
4. Aldyn ala (10 kún) buryn topyraqqa kómilgen sábizden kindik tamyr júıesin qarap, janama tamyrlaryn ajyratyńdar.
5. Kindik tamyrlar men shashaq tamyrlar júıesiniń erekshelikterine kóńil aýdaryp, oqýlyqtyń sýretimen salystyryńdar.
Tolyq nusqasyn júkteý
Sabaq: 6
Taqyryby: İİ taraý. Ósimdiktiń ósimdi (vegetatıvti) músheleri.
§7. Tamyr jáne tamyr júıesi
Sabaqtyń maqsaty: ósimdiktiń ósimdi múshelerine jalpylama sıpatama berip, sonyń biri – tamyrdyń túrlerin, ózara erekshelikterin atap kórsetý.
Sabaqtyń mindetteri:
Bilimdiligi – tamyr, tamyr júıesi degen uǵymdardyń mánisin ashyp, olardyń atqaratyn qyzmetin oqýshy tulǵasyna jete túsindirý
Tárbıeliligi – túrli tárbıelik sharalardyń áserimen oqýshy tulǵasynda jaǵymdy ózgeristerge jetý.
Damytýshylyǵy – pánge, taqyrypqa baılanysty qyzyǵýshylyqtaryn damytý.
Qural - jabdyqtar: elektrondyq oqýlyq, beıne fılmder.
Sabaqtyń tıpi: aralas
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Oqýshylardyń sabaqqa daıyndyǵyn baqylaı otyryp, zeıinin sabaqqa aýdarý.
İİ. Úı tapsyrmasyn tekserý kezeńi
Keıbir oqýshylarǵa kartochkalar taratylady. Sol arqyly baǵalanady.
1 – kartochka
İ. Ár ulpanyń qurylysy men atqaratyn qyzmetine qaraı kestedegi bos orynǵa tıisti ret sanyn jaz.
1. Jasýshalary bir - birimen tyǵyz janasqan, alǵashynda tiri, birtindep qabyqshasy qalyndap óli jasýshalarǵa aınalady; sý men ýly gazdardy ishke ótkizbeıdi; ósimdikti ystyqtan, sýyqtan, qatty jelden qorǵaıdy.
2. Tiri jasýshalar tobynan turady; zat almasý nátıjesinde túzilgen nárýyz, kómirsý men maılardyń artyǵyn qorǵa jınaıdy. İshinde hloroplastary bar tiri jasýshalarda organıkalyq zat túziledi; japyraq pen sabaqtaǵy jasýshalardyń arasyndaǵy keńistikterde aýa, sý jınalady; ol ósimdiktiń qurǵaqshylyqqa tózimdiligin arttyrady.
3. Jasýshalary alǵashynda tiri bolǵanymen óse kele qabyqshasy qalyńdap, sıtoplazmasy keýip, óli jasýshaǵa aınalady da, beriktigi bolattaı bolady. Qansha daýyl soqsa da japyraqtary jyrtylmaı, názik sabaqtary synbaı ósýine sebepker bolady.
4. Jasýsha qabyqshasy juqa, sıtoplazmasy tolyq, vakýolderi usaq sabaq pen tamyrdyń eń ushynda bolady, ósimdiktiń uzaryp, jýandap ósýine áser etedi.
5. Ósimdik músheleriniń ár jerinde shashyrandy ornalasady. Jasýsha pishinderi atqaratyn qyzmetine baılanysty qabyqshasy juqa, kóp ýaqytqa deıin tiri qalpynda saqtalady, keıde basqa ulpa jasýshalarynyń arasynda shashyrap jatady. Zat almasý nátıjesinde bólingen zattar ósimdikti malǵa jem bolýdan, zıandy mıkrobtar men jándikterden saqtaıdy, jabyn ulpamen tyǵyz baılanysty.
6. Atqaratyn qyzmetine baılanysty jasýsha pishinderi túrlishe bolyp ózgergen. Jasýsha qabyqshasy súrektengen qalyń, óte kóp maıda sańylaýlary bar, sol arqyly eritindi súzilip, ekinshi jasýshaǵa ótkiziledi.
İİ. Óń men toz qaı ulpaǵa jatady, astyn syz.
1. Túzýshi; 2. Ótkizgish; 3. Jabyn; 4. Tirek; 5. Negizgi; 6. bólip shyǵarýshy
2 – kartochka
İ. Kóp núkteniń ornyna tıisti sózderdi jaz
Bıologıalyq dıktant
1. Tek... 2 jasýshalary ǵana bólinýge qabiletti. 2. Óńniń keıbir jasýshalyry uzaryp ósip... aınalady. 3. Joǵary satydaǵy ósimdikterdiń tómengi satydaǵy ósimdikterden aıyrmashylyǵy óte jaqsy damyǵan... bolýy. 4. Qorektik ulpa men fotosıntezdeýshi ulpany qosyp... dep ataıdy. 5.... jasýsha qabyqshasy juqa bir - birimen tyǵyz ornalasqan usaq tiri jasýshalardan turady. 6. Shaıyr joly, efır maıy kanaly, sút joldary, bezdeýitti, jabysqaq túkter, bezdi qabyrshaqtar, shirnelikter... ulpaǵa jatady. 7. Tamyrdyń topyraqtan soryp alǵan mıneraldy tuzdarynyń sýdaǵy eritindisin, jer ústi múshelerine... jetkizedi. 8. Ósimdikterde tirek ulpasy... bolyp sanalady. Japyraq saǵaǵyna, júıkelerine beriktik qasıet beretin.... 10. Jabyn ulpa... dep bólinedi.
Jaýaptary: 1) ulpalarynyń; 2) túzýshi ulpa; 3) túzýshi ulpanyń; 4) óń, toz, qabyq; 5) túkke; 6) negizgi ulpa; 7) tirek ulpasy; 8) qańqasy; 9) ótkizgish ulpa; 10) bólip shyǵarýshy ulpa.
№5 - zerthanalyq jumys.
Taqyryby: Tamyr tıpterin kindik jáne shashaq tamyr júıelerin taldaý.
Maqsaty: Tamyr júıesi men tamyr tıpteriniń mánisin ajyryratyp, ózindik erekshelikterin praktıka júzinde taldap, zertteý.
Qural - jabdyqtar: kindik tamyr júıesi bar qaýyn, qarbyz, sábiz, baqbaq, jońyshqa jáne t. b. ósimdikteriniń keppeshópteri (eger keppeshópter bolmasa aldyn ala tuqymnan ósirýge bolady (kúnbaǵys, úrmeburshaq, asburshaq). Sabaqtan 10 - 15 kún buryn tamyr júıesi shyqqanǵa deıin ydystaǵy sýǵa pıazdy ornalastyrady. 10 kún buryn sábizdiń de jemtamyryn topyraqqa kómse, jińishkergen jerinen damyǵan janama tamyrlary shyǵady.
Jumystyń barysy:
1. Aldaryńa berilgen asburshaq nemese qaýyn, qarbyz, t. b. ósimdiktiń keppeshóbinen tamyryn muqıat qarap tamyr tıpterin ajyratyp (negizgi tamyr, janama tamyr, qosalqy tamyr), sýretin salyp attaryn jazyńdar.
2. Qosalqy tamyrdy ári shashaq tamyr júıesin (sabaq óterden 10 - 15 kún buryn) qaraý úshin sýǵa salynǵan pıazshyqtyń jańa ósip shyqqan tamyrlaryn taldańdar.
3. Shashaq tamyr júıesin – bıdaı, júgeri keppeshópterinen qarap anyqtańdar.
4. Aldyn ala (10 kún) buryn topyraqqa kómilgen sábizden kindik tamyr júıesin qarap, janama tamyrlaryn ajyratyńdar.
5. Kindik tamyrlar men shashaq tamyrlar júıesiniń erekshelikterine kóńil aýdaryp, oqýlyqtyń sýretimen salystyryńdar.
Tolyq nusqasyn júkteý
