Tiri aǵzalar, qasıetteri, mańyzy
Kúndelikti jospar bıologıa 6 synyp
Sabaq: 1
Taqyryby: KİRİSPE
§1. Tiri aǵzalar, qasıetteri, mańyzy
Sabaqtyń maqsaty: «Bıologıa» ǵylymynyń negizgi zańdylyqtaryn oqýshy tulǵasyna jete túsindirý.
Sabaqtyń mindetteri:
Bilimdilik – tiri aǵzalar, olarǵa tán belgiler, kóptúrliligi, tabıǵattaǵy jáne adam ómirindegi mańyzy, bıologıa ǵylymy, onyń botanıka, zoologıa sıaqty iri salalary, elimizdiń ósimdikteri men janýarlary, olardy zerttegen ǵalymdarymyz jaıynda qysqasha sholýmen túsinik berý;
Tárbıelik – tabıǵatty qorǵaýdyń qajettiligin uǵynyp, týǵan jerine, onyń tabıǵatyna degen súıispenshiligine, ony aıalap saqtaýǵa degen yntasyna jol ashý;
Damytýshylyq – pánge degen qyzyǵýshylyǵymen ushtastyrý.
Qural - jabdyqtar: elektrondy kórsetilimder
Sabaqtyń tıpi: jańa bilim berý
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, baıandaý
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Synyp oqýshylarymen tanysyp, bar ynta jigerin sabaqqa aýdarý.
İİİ. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi
Problemalyq suraqtar berý: Tiri aǵzalarǵa qandaı aǵzalar jatady? Tiri aǵzalardyń qandaı qasıetteri bar?
Jospar:
1. Tiri aǵzalarǵa tán qasıetter
2. Olardyń mańyzy
Jasýsha – tiri aǵzalardyń bóliný qabilettiligin saqtap, zattar men energıa almasýyn qamtamasyz etetin eń kishkene birlik ólshemi.
Zat almasý – aǵzanyń ósýin, damýyn, tirshilik áreketin, qorshaǵan ortamen turaqty qatynas jasalýyn retteıtin barlyq hımıalyq prosesterdiń jıyntyǵy. Ol bir - birine qarama qarsy (anabolızm) energıa qabyldap, reaksıa sıntezi júretin jáne bir - birimen ózara baılanysty (katabalızm) reaksıa ydyrap energıa bosap shyǵatyn 2 prosesten turady. Árbir jasýshadaǵy sıtoplazma jańa zattardy ózine sińirip, ony túrli hımıalyq ózgeristerge ushyratady, jańa sıtoplazma túzedi. Ol nárýyz, maı, kómirsýlardyń iri molekýlalaryndaǵy potensıaldyq energıany jylý energıasyna aınaldyryp, úzdiksiz ózgertip otyrady. Energıanyń jumsalýy tiri aǵzalardyń ereksheligin bildiredi. Aǵzalardyń túrine baılanysty sıtoplazmadaǵy almasý jyldam nemese kerisinshe baıaý júretinin baıqaýǵa bolady.
«Zat almasý – aǵzanyń aınaladaǵy ortamen qarym - qatynas jasaýy, onyń nátıjesinde, birinshiden aǵza óz tirshiligine qajetti zattar alady». Olar qandaı zattar? Aǵza aınaladaǵy ortadan qorek, aýadan ottegin alady. «Qorek pen ottegi(aýa) aǵzany energıamen qamtamasyz etetinin bilesińder me? Qorektegi energıa otteginiń áserinen astyń qorytylýy kezinde bosap shyǵady da aǵzanyń úzdiksiz jumys isteýine jumsalyp jatady». Ekinshiden, aǵza óz denesinde túzilip jatqan qaldyq qajetsiz zattardy syrtqa – aınaladaǵy ortaǵa shyǵarady, ıaǵnı ol zattardan tazarady. Mine, osylaısha aǵza men syrtqy orta arasynda zat almasý júrip jatady.
Tolyq nusqasyn júkteý
Sabaq: 1
Taqyryby: KİRİSPE
§1. Tiri aǵzalar, qasıetteri, mańyzy
Sabaqtyń maqsaty: «Bıologıa» ǵylymynyń negizgi zańdylyqtaryn oqýshy tulǵasyna jete túsindirý.
Sabaqtyń mindetteri:
Bilimdilik – tiri aǵzalar, olarǵa tán belgiler, kóptúrliligi, tabıǵattaǵy jáne adam ómirindegi mańyzy, bıologıa ǵylymy, onyń botanıka, zoologıa sıaqty iri salalary, elimizdiń ósimdikteri men janýarlary, olardy zerttegen ǵalymdarymyz jaıynda qysqasha sholýmen túsinik berý;
Tárbıelik – tabıǵatty qorǵaýdyń qajettiligin uǵynyp, týǵan jerine, onyń tabıǵatyna degen súıispenshiligine, ony aıalap saqtaýǵa degen yntasyna jol ashý;
Damytýshylyq – pánge degen qyzyǵýshylyǵymen ushtastyrý.
Qural - jabdyqtar: elektrondy kórsetilimder
Sabaqtyń tıpi: jańa bilim berý
Sabaqtyń ádisi: suraq - jaýap, baıandaý
Sabaqtyń barysy:
İ. Uıymdastyrý kezeńi
Synyp oqýshylarymen tanysyp, bar ynta jigerin sabaqqa aýdarý.
İİİ. Jańa materıaldy túsindirý kezeńi
Problemalyq suraqtar berý: Tiri aǵzalarǵa qandaı aǵzalar jatady? Tiri aǵzalardyń qandaı qasıetteri bar?
Jospar:
1. Tiri aǵzalarǵa tán qasıetter
2. Olardyń mańyzy
Jasýsha – tiri aǵzalardyń bóliný qabilettiligin saqtap, zattar men energıa almasýyn qamtamasyz etetin eń kishkene birlik ólshemi.
Zat almasý – aǵzanyń ósýin, damýyn, tirshilik áreketin, qorshaǵan ortamen turaqty qatynas jasalýyn retteıtin barlyq hımıalyq prosesterdiń jıyntyǵy. Ol bir - birine qarama qarsy (anabolızm) energıa qabyldap, reaksıa sıntezi júretin jáne bir - birimen ózara baılanysty (katabalızm) reaksıa ydyrap energıa bosap shyǵatyn 2 prosesten turady. Árbir jasýshadaǵy sıtoplazma jańa zattardy ózine sińirip, ony túrli hımıalyq ózgeristerge ushyratady, jańa sıtoplazma túzedi. Ol nárýyz, maı, kómirsýlardyń iri molekýlalaryndaǵy potensıaldyq energıany jylý energıasyna aınaldyryp, úzdiksiz ózgertip otyrady. Energıanyń jumsalýy tiri aǵzalardyń ereksheligin bildiredi. Aǵzalardyń túrine baılanysty sıtoplazmadaǵy almasý jyldam nemese kerisinshe baıaý júretinin baıqaýǵa bolady.
«Zat almasý – aǵzanyń aınaladaǵy ortamen qarym - qatynas jasaýy, onyń nátıjesinde, birinshiden aǵza óz tirshiligine qajetti zattar alady». Olar qandaı zattar? Aǵza aınaladaǵy ortadan qorek, aýadan ottegin alady. «Qorek pen ottegi(aýa) aǵzany energıamen qamtamasyz etetinin bilesińder me? Qorektegi energıa otteginiń áserinen astyń qorytylýy kezinde bosap shyǵady da aǵzanyń úzdiksiz jumys isteýine jumsalyp jatady». Ekinshiden, aǵza óz denesinde túzilip jatqan qaldyq qajetsiz zattardy syrtqa – aınaladaǵy ortaǵa shyǵarady, ıaǵnı ol zattardan tazarady. Mine, osylaısha aǵza men syrtqy orta arasynda zat almasý júrip jatady.
Tolyq nusqasyn júkteý
