InfoHub Logo

Bastyq bolsa baısaldy bolǵany-aq jaqsy, shirkin! Aıtqanyńdy túsinip, qyısyǵyńdy túzetip otyrsa oǵan ne jetsin! Dúnıede ókirek bastyqqa tús bolmaǵaısyń. Oıyńdaǵyńdy aıtsań óre túregelip, ózinen basqanyki jón emes dep ókirektep, kıip jaryp kókirektep, keýdesin soǵyp, keńirdegin sozyp basqa áńgir taıaq oınatady. Sizderden nesin jasyraıyq, naq osyndaı bir ókirek bastyqty Óskemennen kórgenimiz bar. Eger dińdarlaý adam bolyp, oǵan tap kele qalsańyz, qudaıyńyzǵa qulshylyq etip, jeti kúlshe qudaıy taratyp, endigi ári qý shunaq qudaı jumyr basty pendeńniń peshenesine mundaı bastyqty bere kórme dep jalbarynatynyńyzǵa biz kepildik bere alamyz.

Ózderińizge jasyryp qana syr qylyp aıtyp otyrǵanymyz kádimgi Óskemendegi oblystyq tutynýshylar odaǵy basqarmasynyń tór aǵasy Karpahan edi.

«Bir kórme, bir kermege syr berme» degendeı, Karpahandy syrtynan kórseńiz synaptaı syrǵyǵan, júziktiń kózinen ótkendeı adam eken-aý dep qalasyz. Syrttan qaraǵan adamǵa ol oılasa basy bar, aqyl toqtatqan jasy bar, alymdy-shalymdy-aq adam bolyp kórinedi. Shirkin, adam ómiri degen, ony bilý degen kıyn dúnıe! Onyń esebin taýyp bola ma, ol jaqpar-jaqpar jartas sıaqty. Onda bir de túlki bolyp sylańdasań, endi birde qasqyr bolyp qabaq túıip otyrýǵa týra keledi. Óz ómirinde Karpahan osy eki ádistiń ekeýin de erkinshe qoldanyp keldi.

Áýel basta ol Týlada tulpardaı týlaǵan, qasqyrdaı qatýly bastyq boldy. Qansha qatýly qabaq kórsetkenmen ózi uqsata almaı, uqsatqandy unatpaı júrip ornynan alyńdy. Sóıtip ol bir tómendep osy mekemeniń ózinde orynbasar bolyp otyrdy. Orynbasardan qaıtadan bastyqtyń orynyn basa salý kıyn da emes sıaqty. Biraq bastyqtan túsip orynbasar bolýdan sor nárse joq eken, joǵaryǵa jaltaqtaı beredi ekensiń. Sóıtip júrgende bul kúni kóp bolyp, ol aýdanǵa ketti. Jaqtaýly kresloǵa úırengen Karpahan kishkentaı oryndyqty mensinbeı júrdi. Ol oryndyqty olqysynyp júrgende odan da ornynan alynyp, quldyrap Kalýgaǵa kóshti. Osy kezde ol qasqyr qabaqty qoıyp, túlkishe túleýdi shyǵardy. Endi mine, jel aýdarǵan qańbaqtaı Qazaqstannan tóbesin bir-aq kórsetti.

«Qudaı da qýdyń jaǵy» depti ǵoı bir kúıgen adam. Sol aıtqandaı-aq Karpahan munda ken kresloǵa jaıǵasty. Alǵashqydan-aq qyzmetkerlerdi alqymnan alyp:

— Meniń minezim jaman, — dep kele jatyr edi, oǵan osy mekemedegi qart adam Ivan Ivanovıch:

— Shyraǵym, ol minezińdi úıińe kórset! Sonaý Týladan týlaǵan minezińdi kórsetý úshin kelmegen shyǵarsyń, — dep jiberdi.

Sońda Karpahan endi qyzmetkerlerdi jekelep shaqyrdy. Olardy jezdeı taptap, kúmisteı qaqtaıtyn boldy. Ásirese áıelder jaǵy bul minezdi kótere almaı syqsyńdap júretin boldy. Budan keıin aıaǵyn qıa basqan qyzmetkerlerdiń bári Karpahannyń qara tizimine alynyp, azǵantaı ýaqytta-aq apparattan attanyp ketip jatty. Kadrdan qyń shyqsa, kókirekten jan shyqqanmen birdeı emes pe! Sondyqtan... Eń aldymen buǵalyq sony pikir aıtyp, iste iskerlik, eńbekte erlik kórsetkenderge tústi.

Alǵash Karpahanǵa qarsy sóılep, istiń retin aıtyp qalǵan Mináli boldy. Bir kúni Karpahan tóseginde uıyqtaı almaı dóńbekship shyqty. Orynbasar myqty bolsa, keıde paıda bolǵanmen, keıde zıan. Kóp aldynda keńesip otyrǵanda orynbasardan bastyq artyp túsip otyrsa, bir qanybet, al bastyqty basa kóktep, orynbasar bolsa da shoqtyǵynyń bıiktigin kórsetip otyrsa qyzyl kezdi pále sol emes pe?! Ondaı jerde osal bastyqtyń baǵasy bola ma! Osy turǵydan qaraǵanda, Minálini «joǵarylatyp» jiberýdi qarastyrdy. Munyń ózi jaqpaıtyn adamnan qutylýdyń qudaı synynan ótken qurmetti joly. Sóıtip Minálini Karpahan jolǵa saldy.

Mináli ketkennen keıin Karpahan qaraýyndaǵylardyń qas-qabaǵyna taǵy bir qarap shyqty. Ádette myqtylardy mytyp tastaǵanda, qaraketsiz qýlar, ákki bolǵan sumdar quıryqty syrtqa salyp shyǵa berýshi edi, nemese joǵalyp tabylǵan kúshikteı kúıkekteýshi edi. Joq olaı bolmady. Karpahanǵa orynbasarlar da odyraıa, bólim bastyqtary da baqyraıa qaraıdy. Kezi kózine túsip ketse, kirpik qaqpaı, bedireıip otyryp alady. Muny kórgen Karpahan basqalarǵa da barmaǵyn bastyrýdy batyl oılastyrdy. Mináliniń ornyna kelgen orynbasar Tólet bastyq eken dep buqpaıtyn, keleli máselede qarysyp otyryp alatyn kókaıyldyń ózi bolyp shyqty. Tipti qarap otyrsa, bastyqty onyń arýaǵy basyp, qyzmetkerler arasynda qymbattap bara jatqanyn Karpahan ózi baıqady. Mundaı adamdardy ádette jaqsy qyzmet usynyp, jaıma-shýaqtap, uzatyp salmasa, bolmaıdy. Sondyqtan Karpahan oblatkomge baryshtap júrip, ony da esebin taýyp jyljytyp jiberdi.

Tóletten qutylǵanmen, Karpahan ol sıaqty jany taza adamdardan qutyla almady. Qarjy degendi kolǵa almasa, bastyq bastyq bola ma! Ol úshin oǵan tikeleı basshylyq etetin orynbasary Týlındi baýyryna tartyp, óńgelerden ońashalap ustaǵysy keldi. Biraq Týlın Karpahannyń ótirik kólkildegenine túbi túsken shelekteı túbegeı kóship jónelmedi. Mundaı qıqar orynbasar da Karpahanǵa qıas keldi. «Hanǵa jaqqan bir basym, qaraǵa jaqqan bir basym qara dolyǵa jaqpadym-aý», — degendeı tutynýshylar odaǵynda otyz alty jyl istegen Nıkolaı Týlın de jolǵa tústi.

Týlınniń Qarahannyń aıtqanyna kónip, aıdaýyna júrmeýi ony bir nársege bir jola bel baılatty. Ol endi jergilikti tutynýshylar qoǵamdarynyń bastyqtaryna deıin bárin aýystyrýdy kózdedi. Erteńine óziniń taǵy bir orynbasary, únemi báıge alýmen kele jatqan Kalújnyıdy da ókirektep otyryp qýyp shyqty. Karpahan bastyqtardyń basyn qospaı bir ydyratyp, dóńgeletip alǵan soń, basqalardy toz-toz etip jiberdi. Atap aıtqanda, sońǵy eki jylda oblystyq tutynýshylar odaǵynyń bastyqtarynyń arıfmetıkalyq kestesi oıpań-toıpań bolyp bylaı ózgerdi: óziniń fınans jónindegi eki orynbasary, saýda jónindegi eki orynbasary, daıyndaý jónindegi orynbasary, uıymdastyrý bóliminiń eki bastyǵy, qoǵam tamaǵy bóliminiń eki bastyǵy, kúrdeli qurylys bóliminiń tart bastyǵy, fınans bóliminiń bastyǵy, ónerkásip tovarlary bóliminiń bastyǵy, taǵy taǵylar. Osylaı bári jolǵa tústi.

Oblystyq mekemede osyndaı ózgeris bolǵan soń aýdandardyń ne jany qaldy deısiz. Tek ótken jyldyń ózinde osy júıede 642 adam aýysyp, tý-talaqaı boldy, bastan bastalǵan «óner» etekteı kelip bir-aq shyqty. Aýdandyq tutynýshylar odaǵy bastyqtarynyń alpys prosenti, býhgalterler bútindeı ózgerdi. Munyń syrtynda jańa kelgen jas kadr, qyryq jyl istegen qart kadr, qysqasy bári de bar.

Karpahannyń bar eneri kadrlardy tas aıaqtaı qaǵystyryp, birin alyp, birin salyp júrgende jospar jaıyna qaldy. Ony tekserip, oryndalǵanyn baqylaǵan adam bolmady. Josparlanǵan paıdadan josparlanbaǵan zıan kóp bolyp shyqty. Onyń ózi bıyl jeti mıllıon somnyń esigin soǵyp toqtap tur. Jyl aıaǵyna deıin jıyrmaǵa tartpaıtynyna qazir Karpahan kepildik bere almaıdy. Aınalymnan artyq jumsalǵan úsh mıllıon, jurt moınynda júrgen on tórt mıllıondy biz ázir aıtyp otyrǵanymyz joq. Munyń syrtynda eki jylda esepten shyǵaryp, syzylyp tastalǵan qaıran on tórt mıllıon taǵy bar. Shirip jatqan kóp dúnıeni tekserýshiler taǵy aıtyp júr. Al ókirek bastyqtyń ózi orta bilimim bar dep áýeni aıaqtaı, jerdi tebingideı qylyp, ótirik aıtyp júrgen jaıyn biz aıtpaı-aq qoıalyq dep otyrmyz.

Osynyń bári Óskemendegi ókirek bastyq osylaı, ázirgi óneri adamdardy aýystyrý ǵana bolyp otyr. İshinde qandaı óneri jatqanyn qaıdan bileıik, jaqynda onysyn da shyǵarady daǵy. Ázirge bizge belgili bolyp otyrǵany — obkom sekretarymen serilik quramyn, Kazpotrebsoıýz bastyǵymen bas mujysamyn dep maqtanyp júrgeni. Olarmen aýyz jalasa ma, álde aqmaǵambet alysa ma, ony kim bilsin. Bizge qatty batyp bara jatqany mıllıondardyń shyǵyp bolýy, ony aıtqan adamdy ókirek bastyqtyń óńmenin salyp qýdalaýy. Óskemendegi ókirek ázirge osylaı júrip jatyp jatyr, syr shashpaı-aq qoıyńyzdar!

---