InfoHub Logo

"Ákem qaıter eken?" — aýyldyń shetindegi sharýashylyq aýlasynan mashınaǵa otyryp, ákesiniń úıine jetkenshe Uzaqty qınaǵan oı osy boldy. Jeke úı bop bólinip shyǵatynyn qalaı aıtpaq? Jáne aıaq asty qazir aıtyp, dereý kóshýi kerek. Ádette, erteden kele jatqan dástúr boıynsha, qazaq balasyn jeke úı ǵyp shyǵararda aǵaıyn-týǵandaryna kúni buryn tegis habarlap, mal aıtyp soıyp, aýyl-aımaqqa toı-tomalaǵyn jasap, basyna otaýyn tigip, enshi berip shyǵarar edi. Uly er jetken, qyzy boı jetken árbir ata- ananyń kókeıinde jatqan kómbesi, kókseıtin muraty osy ǵoı. Kórsek deıtin qyzyǵy da osy. Al Uzaqtyń ákesi osy qyzyqty el qusap kóre almaıyn dep otyr... Osy oıdyń kelýi-aq muń eken, Uzaqtyń kóńili uıqy- tuıqy buzylyp, kókiregi álem-jálem bop iril, ýdaı ashyp syzdap sala berdi. Erteden bergi tyrsyldap terisine syımaı júrgen ashýy sý sepkendeı basylyp qaldy. Qazir ákesine ne demek? Bárinen de batqan, qysylǵany osy boldy. Biraq endi betinen qaıtpaq emes. El qusap kúni buryn sóz salyp aǵaıyn-týǵanmen aqyldasyp, ata-ananyń aq batasyn alamyn dep, jol-jorany kúter jáıi jáne joq.Ánsheıinde sózýar, aýyz jappaıtyn shofer jigit te Uzaqtyń qınalǵan túrin kórip kóp sóılegen joq. Tek bar suraǵany:

— Jappastyń eski tamyna kiresiń be? - dedi. Uzaq basyn ızedi.

— Tym eski emes pe?

— Kún jylynyp qaldy ǵoı, eshteńe etpes. Jazǵa ózim úısalamyn, álgińde bastyq qurylys materıaldaryn taýyp berýge ýáde etti, - dep qoıdy Uzaq.

— Árıne salyp alýǵa bolady. Bir-eki ret asarǵa shaqyrsań jigitter-aq salyp bermeı me. Osymen sóz tyndy. Qazirgi sátte Uzaqty qınap otyrǵan oı úı salýdyń qaıǵysy emes edi. "Ákem qaıter eken? Bul isime ne der eken?" — dep taǵy da degbiri qashty. Ákesi bolmasa, "apama ne deımin" degen oı onyń qaperine de kelgen joq. Qaıta, dál óstip ketýimen apasyna degen kóńil syzyn, renishin tanytyp ketpek. Aq sútin berip ósirgen anasy ǵoı, ony esh tabalamaıdy, aıyptamaıdy da, biraq Uzaqtyń kókiregine sol anaǵa degen renish tońdaı bop qatqan.Oıpyrmaı, ala qystaı eń bolmasa bir ret jibir, raıynan qaıtar dep kútken edi Uzaq, biraq anasy jibir bolmady ǵoı. Tanaǵa (Uzaqtyń kelinshegine) degende bar qytymyrlyǵyn istep baqty-aý. Búgin túni boıy Tana ishim aýyrdy dep mazasy ketip dóńbekship shyqqan, tek tań aldynda ǵana kózi ilinip, bir sátke tynshyǵan edi. Osy kezde apasynyń ashshy daýysy shyqty.

—Tana-a! Áı,Tana!.. Úıde sý joq!.. Uzaq selk etip oıanyp ketken... Tana tórt búktelip búrisip munyń baýyryna tyǵylyp jatyr eken. Janyna batqan azaptan qınalyp kep tapqansaıasy osy Uzaqtyń baýyry sıaqty. Qabaǵyn sál shytyna túsip tátti uıqyǵa batypty.Júdegen, sál sepkil basqan juqaltań óńi tańǵy býaldyr jaryqta tarǵyldanyp kógereń tartyp, tynys alǵan saıyn óne-boıy aýyrsynyp diril qaǵatyn tárizdi. Ábden jylap, talyqsyp baryp uıyqtaǵan sábıshe aýyq-aýyq ishegin tartyp óksik qysqandaı bop, qabaǵyn kirjıtedi. Uzaq kelinshegin qatty aıap kepi. "Baıǵusym-aı, aıaǵy aýyrlap, qınalyp júr-aý, — dep qoıdy. — Kesh jatady, erte turady, úıdiń búkil kúıbiń tirligi osynyń moınynda".

— Oıbaı,Tana-a-aý! Ta-nashy-y!.. Oıbaı, tursańshy! — dedi apasy esikti qaǵyp, dál bir dúnıeni túgel órt qaptap kele jatqandaı attandap shyqty daýsy. Tana ushyp turdy. Dir-dir qaǵyp kıimin kıe almaı:

— Apa-a,qazir... qazir... — deı bergen.

— Tana, sen jata bershi, sýdy men ákeleıin, — dedi Uzaq kelinshegin ıyǵynan tartyp. Onan soń ózi aıaǵyn etigine qońyltaıaq suǵa saldy da, maıkesiniń syrtynan maqtaly kúpáıkesin kıip aýyzǵy bólmege shyqty.

— Shelek qaıda, apa? Sýdy men ákelem, — degen. Sol-aq eken, apasy aıaǵymen ot basyp alǵandaı bulqan-talqan bop, jer-kókti julyp ala jóneldi. Tanany jeti qabat jerdiń astyna áldeneshe batyryp, áldeneshe sýyryp aldy. Tárbıe kórmegen, teksiz, juraǵatsyz... nebir aýyr sózder atylǵan oqtaı qulaqtan zý-zý etip ótip jatty.Áı, apasy-aı ana sútin emizgen, emirene ópken apasy-aı, Tańaǵa dep aıtqandarynyń bári óziniń Uzaǵyn da aıazdaı qaryp jatqanyn sezbeı me eken?Bul da bireýdiń álpeshtep ósirgen balasy emes pe? Hege kemsitedi, nege qorlaıdy? Hege óziniń Uzaǵynan alalaıdy? "Joq, endi ólsem de bólek shyǵam. Dál búgin ketem osy úıden", — dep túıdi Uzaq. Sodan erteńgi shaıdy ishpesten ketken. Páter izdestirip kórip edi, Jappastyń eski tamynan basqa eshteńe tabylmady. Meıli, eski de bolsa soǵan kirýge bet qoıdy. Sol erteńgi ketkeninen úıge soqpastan, predsedatelge kirip, kóshetin mashına surap ap, birjola kele jatqan beti osy. "Ákeme ne deımin?.." Mashına esiktiń dál kózine kep kóldeneń toqtady.

— Áı, Uzaq, óte asyǵyspyn. Tek, tez tıender júkterińdi, — dedi shofer jigit. Ózi kabınadan túsken joq, esinegen kúıi alaqanymen betin yspalap otyryp qaldy. Úıde ákesi joq bop shyqty. Apasy tórde jún tútip otyr da, Tana qaperinde túk joq, ydys-aıaqtardy jýyp, qazan-oshaq jaqta júr eken.

— Uzaqjan-aý, qaıda júrsiń qaraǵym, ýaqytymen tamaǵyńdy ishpeı, — dedi apasy daǵdyly únmen músirkep.Sóıtgi de tútip otyrǵan júnin shıyrshyqtap jınaı bastady.

— Ákem qaıda?

— E, bilmeımin, júr de aýyl arasy.

Apasy turyp kep pesh ústindegi sháýgimdi aldy, sýyn áýeli óz qolyna quıyp kórip:

— Jyly eken. Kele ǵoı qaraǵym, jýynasyń ba? — dedi ózi sý quıýǵa yńǵaı bildirip.

—Áı, Tana, álgi sorpany jylytshy, orazasyn ashpaı ketip edi, qarny ashyp keldi ǵoı.

— Joq, apa, jýynbaımyn, — dedi Uzaq pyshaq kesti.Tereze tusyndaǵy oryndyqqa baryp otyra ketti. Onan soń syrtqa bedireıe qarap otyrǵan kúıde:

— Apa, biz kóshemiz, — dedi. "Ruqsat bolsa" dep aıtaıyn dedi de, irkip qaldy, óıtkeni, báribir apasy ruqsatyn bermeıdi.

— Kóshkeni nesi? — dedi apasy. Túkke túsinbeı ulyna qarady, onan Tanaǵa qarady. Tana kózi sharasynan shyǵyp bajyraıǵan kúıde bop-boz sileıip turyp qaldy. Ol da túkke túsinbegen sıaqty.

— Iá, kóshemiz, — dedi Uzaq bıik tosqaýyldan sekirip ótken adamdaı endi jeńileıe tynystap. Sazarǵan keıipte júzin apasyna burdy.

— Endi ósip erjettim ǵoı, bólek shyǵamyn, ana Jappastyń eski tamyn kórip keldim, sonda kóshemiz. Tana, jınal, bol, esik aldynda mashına tur, — dedi buıyra sóılep.

— Eń bolmasa shaı ishpeısiń be? —dedi esi shyqqan Tana.

— Joq, ishpeımin. Uzaq turyp bardy da ózderiniń tósek-oryndaryn bir-aq aýdaryp búktep, býyp-túıýge kiristi. Alasyna endi qaramaýǵa tyrysty.

Apasynyń jylap turǵanyn anyq sezdi. Ulynyń tomyryq minezin jaqsy biletin apasy kóp eshteńe deı almady.

—Balam-aý, álgi ákeń... ákeń... — deı bergen. Uzaq ol sózine qulaq asqan joq. He isterin bilmeı qıpaqtaı bastaǵan Tanaǵa:

— Bol tez, kıin, mashına asyǵys, — dep zekip qoıdy.Ózi shofer jigitti ertip kep kereýetti buzyp, ekeýlep mashınaǵa saldy, kórpe-jastyqty alyp shyqty.

— Boldy, — dedi shoferǵa..

— Túý, mashınany bosqa áýrelepsiń ǵoı, mynanyń bárin bir óziń-aq arqalap barmas pa ediń, — dep kúldi shofer. Tanany kabınaǵa otyrǵyzyp endi júreıin dep turǵanda ákesi keldi Uzaqtyń. Kórgennen-aq bárin túsingen sıaqty, munyń ne dep suraǵan da joq. Eshteńe demedi. Taıap kep:

— Baratyn úılerińniń peshi qandaı eken? — dedi Uzaqqa.

— Peshi eskileý eken, prımýs jaǵamyz ǵoı.

— Baıqańdar. Tanashqa sýyq tıip qalmasyn. Uzaq kináli pishinmen jaltaqtap ákesine birer ret kóz qıyǵyn salǵan. Joq, ákesiniń qaperinde eshteńe joq. Osylaı bolaryn kúni burynnan bilip, aldyn ala bórin tuspaldap kesip-piship, bárine de bekip qoıǵan adam sıaqty. Tipti jaıbaraqat, esh ózgermeıtin, ádettegi sabyrly qalpy. Mashına bortynan asyńqyrap turǵan kereýettiń basyn yrǵap tómen túsirip, ornyqty etip qoıdy. Onan bir eski kıiz taýyp ákep, álgi kereýettiń basy men mashına bortynyń arasyna qystyrdy, qajalmasyn degeni. Árıne, munyń bári tek syrt kózge ǵana da, al ishiniń páre-póre sógilip, egile jylap ezilip turǵanyn Uzaq jaqsy uqty. Óz balasyn baýyryna syıǵyzbaǵan qytymyr atanyp, búkil el-jurttyń aldynda súıekke tańba bolar dól osyndaı qorlyqty bastan keshý qaı ata-anaǵa jeńil tıer deısiń. Ákesi qaıtyp til qatqan joq. Ár nárseni bir shuqylaǵan bop, teris aınalyp ketti. Sirá, qansha bekem bolam, syr aldyrmaımyn degenmen balasynyń kóshin bezireıe qarap turyp attandyrýǵa dáti jetpegen sekildi. Apasy:

— Áı, balam... anańdy... — dep eńireı bastaǵan edi, shaly:

— Já, óshir únińdi, — dep zekip tastady. Osy sátte ǵana baıqady Uzaq ákesiniń jasaýraı beretin shúńirek kókshil kózi otqa túsken tuzdaı shatynaı qyzaryp, kempirin jep qoıardaı ejireıe qadalyp qapty. Mashına kósheni boılap júrip ketti. Kórshi-kóleń tegis bala-shaǵasyna deıin japyrlasyp esikteriniń aldyna shyǵyp, dál bir toı-dýmandy qyzyqtaǵandaı ózara kúńkildeı sóılesip kózderimen uzatyp cap turdy bulardy. Uzaq osy tusta ǵana qatty qysyldy. Bir túrli qorlanǵandaı sezindi ózin. "Apyraı, ákem baıǵus jer bop qaldy-aý, á", — dep qoıdy ishinen. Sol-aq eken, qolqasy úzilip ketkendeı bop búkil jan dúnıesi astan-kesten lyqsyp kókiregi ýdaı ashyp solqyldap, ulyp sala berdi. Ómirinde birinshi ret yzaqorlana qystyǵyp, óziniń osynsha kúıki kóringen tirligin laǵnattap, ashshy daýyspen ańyrap turyp jylap jibergisi keldi. Dúnıege ózin ákelgen altyn besik uıasyn tastap bólek shyǵyp bara jatqanyn esine aldy. "Esh ýaqyt umytpaspyn-aý osy qorlyq sátti", — dep oılady.Zapyrandaı ashshy óksik alqymynan syǵymdaıdy. Kózi jasaýraı bergen soń mashınanyń bortynan ustap, alǵa qarap túregep turdy.Kún bulyńǵyr, jer laısań. Qystaıǵy qar astynda jatqan kóń-qoqystyń ezilip shirı bastaǵan jaǵymsyz syz ıisi tanaýdy ashytady, júrekti loblytady. Jel soqty ma, bolmasa mashınanyń ekpininen be, dál mańdaıyn sýyq yzǵyryq esip tur eken. Boıy tońazyp sál sergıin dedi.Degdı qoımaǵan jumsaq jolda mashına júrisi bylq-bylq etedi. Ótken kúzdegi jańbyr men qystaıǵy qardan qabyrǵalary sógilip alapes-alapes bolǵan aýyl úıleri birtin-birtin qalyp jatyr. Áne, Jappastyń temir shatyrly bıik úıi de kórindi. Aldynda myjyraıǵan alasa, eski toqal tamy tur. Baıaǵyda osy araǵa alǵash kolhoz uıysqanda salynǵan, ábden eskirgen tam. Syrty shybyn úımelegendeı satala-satalaq, aıǵyz-aıǵyz, kishkentaı jalǵyz terezesi aýrý adamnyń shúńireıgen kózi sekildi. "Jaraıdy... ázirshe, bizge osy da jaraıdy. Amandyq bolsa jazǵa durystap úı salyp alam ǵoı..." Ózin óstip qansha jubatqanmen, úıdiń sıyqsyz kúıin kórgende Uzaqtyń kóńili taǵy buzyldy, álgindegi qystyǵý qaıta bastaldy. Tamaǵyna tas tyǵylǵandaı bop kózi jasaýrap jutyna berdi.Mashına Jappastyń jańa úıi men eski tamynyń ortasyna kep tura qalǵan.

— Al, keńsaraıdaı boz úıińe de ákeldim, — dedi jerge sekirip túsken shofer. Kabınada óńi sup-sur bop kózi bajyraıyp áli de óń men tústeı halde otyrǵan Tana da tústi. Jappas shal men kempiri esikteriniń aldyna shyǵyp, qonys qutty bolsyn aıtysyp, jandary qalmaı qýanyp qaýqalaqtasyp júr.

— Qutyla almaı otyrǵandaı balalardyń ózderin ǵana jiberip, álgi eki qaqpasty-aı, á... — dep qoıdy kempiri.

— Eshteńe etpeıdi, qaraqtarym, kósh júre túzeledi degen. Óstip júrip el qatarly úı bop ketesinder, — dedi Jappas shal da Uzaqtyń pás kóńilin jubatqandaı.İshi kúńgirt tartqan eki bólmeli alasa úıdiń tórgi bólmesine jalǵyz tósek qoıylyp, áp-sátte kórpe-jastyq ta jınaldy.

— Mine, otaý tigip, úı boldy degen osy, kelin shyraǵym.Qonysyń qutty, otbasyń berekeli bolsyn, — dep qolpashtaı sóıledi kempir. Shofer jigit ketti, ári-beriden keıin jaqsy tilek, jyly sózderin aıtyp bop kempiri men Jappas shal da ketti. Uzaq pen Tana ońasha qaldy. Uzaq osy úıdegi jalǵyz oryndyqta otyr da, Tana tereze aldynda túregep tur. Ekeýi de melshıgen kúıde bir sátke ornaı qalǵan tymyrsyq tynyshtyqqa elegize qulaq túrgendeı tym-tyrys. Bir-birine únsiz qaraıdy. Álden ýaqytta Tana jaılap júrip kep Uzaqtyń uıysqan shashyn saýsaqtarymen salalap taraı bastady. Onan soń kúıeýiniń basynan qushaqtap keýdesine basty. Uzaq kúrsindi de kózin jumyp kelinsheginiń keýdesine basyn súıedi. Tananyń ishi edáýir ósip qalǵan. Júregi dúrs-dúrs etedi. Bir qalypty yrǵaqpen qatty soǵady, eki adam úshin birdeı soǵyp turǵan tárizdi. Uzaq basyn kóterip kelinsheginiń júzine qarady. Jymıyp kúldi. Kenet keremetteı bir sheksiz qýanysh bıleı bastady boıyn. Qýlanǵan keskinmen Tananyń turǵan turysyna, bas-aıaǵyna qaıta-qaıta qaraı bergen. Qymsynǵan Tana da qyzara kúlip alaqanymen onyń kózin basty.

— Olaı qaramashy, uıalam, — dedi erke qylyqpen kúıeýiniń qulaǵyna aýzyn taqap sybyrlap qana: — Qarnyń ashty ǵoı, tamaq ishesiń be? — dedi. Tananyń erkelegendegi ádetiniń biri óstip kúıeýiniń qulaǵyna sybyrlap sóıleıdi.Uzaq sol kúlgen kúıi basyn ızedi.Álginde ǵana, áke úıinen attaǵandaǵy qorynýdyń, qystyǵýdyń bárin bir sátke esten shyǵarǵandaı edi ol. Osynaý aıtyp jetkizgisiz qýanysh kúıki tirliktiń bárin toz-toz qyp jibergen sıaqty. Kelinshegine eljireı qaraǵan Uzaq onyń qolyn óz alaqanyna saldy. Ala qystaı áıeliniń qolyna bir zer salmapty-aý. Sumdyq-aý, mynaý tipti Tananyń qoly emes qoı. Bir kezdegi súp-súıir názik saýsaqtar tilim-tilim jarylyp, oıdym-oıdym bop múıizdenip dórbıip isinip ketken. Tana qolyn tartyp aldy.

— Bilmeımin, ózinen-ózi óstip ketti, — dedi. Onan soń aýyzǵy bólmege shyǵyp prımýs jaǵyp, tabaǵa maı shyjǵyryp et qýyra bastady. Qýyrdaqtyń tátti ıisi keldi. "Mine, endi ózimiz de úı boldyq", — dep oılady Uzaq. Bólme ishine kóz jiberdi. Tym jadaý. Ala qystaı adam turmaı ábden shań tutqan qabyrǵalardyń búgin aıaq asty asyǵys aıdaq-saıdaq aǵartylǵany birden kórinip tur. Jappastyń kempiri, baıǵus, jýyp, sypyryp tazartqansyp qoıypty. Úıdiń tóbesinde tórden esikke qaraı boılaı salynǵan jalǵyz jýan bórene. Qanshama ondaǵan jyldar ótse de jup-jumyr myǵym qalpy. Úıdiń jaryn ezip jibererdeı salmaqty. Biraq onyń esesine aryq adamnyń qabyrǵalaryndaı yrsıǵan óńsheń birkelki jińishke syrǵaýyldar maıysypty. Kúzde jaýyn ótken bolý kerek, keı jerdiń sylaǵy túsip, jaýyr attyń arqasyndaı oıylyp, keı jerlerý sarysý izimen sarǵaıypty.

— Uzaq, qolyńdy jý! — dep daýystady Tana.Onan soń ekeýi sandyq ústine dastarqan jaıyp shúıirkelese shúńkildesip tamaq ishti. Ekeýiniń qosylǵannan beri syrt kózden qorǵanshaqtamaı betpe-bet ońasha birinshi ret otyrýlary edi bul.

— Sen endi aýyldan uzap ketetin alys reıske barma, — dedi Tana. — Men úıde jalǵyz qonýǵa qorqam.

— Barmaımyn, — dedi nandy buralaı asaǵan Uzaq. — Sen bosanǵansha bastyq ózi de meni alys reıske jibermeıdi, baǵana aıtqan. — Qasyqpen tabaqtyń túbin tyqyrlata túsip.

— Tátti qýyrdaq eken, — dep qoıdy.

— Qap, az bop qaldy-aý.

— Joq, toıdym. Ábden toıdym.

— Jaraıdy, qazir keshkisin taǵy da tamaq jasaımyn.

— Keshtiń ózi de boldy ǵoı. Men tipti toıdym, tamaq ishetin jerim joq. Ras aıtam. Sharshaǵan shyǵarsyń, búgin bir erterek jatyp demalshy. Uıyqtaıyqshy.

— Endi ózim de demalatyn boldym ǵoı. Bul úıde isteıtin ne bar deısiń, bir seniń tamaǵyndy ázirleýden basqa, — dep kúrsinip qoıdy Tana. Birtindep qarańǵylyq túse bastady. Uzaq ta, Tana da tyrs etip úıden shyqqan joq. Tamaqtan soń ekeýi bir-birine qarsy qarap otyrǵan kúıde, asyqpaı úzik-úzik sóılep ekeýine de ortaq, taýsylmas áńgimege kóshti. Qalaı turmys qurady, ne tirshilik etedi, ne alyp, ne qoıý kerek?.. Qandaı ystyq áńgime! Ekeýinen basqa birde-bir janǵa unamas ta. Meıli.Óıtkeni bul áńgime — tek ekeýine ǵana lázzat berer, ekeýin ǵana raqatqa batyrar áńgime.

— Maı meıramyna qarsy men búrmeli keń halat-kóılek tikkizem.

— Tym arzan emes pe?

— Joq, Uzaq, arzan bolmaıdy. Aıaǵy aýyr áıelge qaıta sondaı kıim kıgen jón.

— Baıqa, jetispegen adamdaı jurttan uıat bop júrmesin...

Qarańǵylyq kóz baılady. Biraq bular tize túıistirip shúıirkelesil otyra berdi. Tana sham jaqpaq bolyp qozǵala berip edi, Uzaq jibermedi, qarańǵy úıde osylaı otyrǵandy jaqsy kórdi.

— Tońǵan joqsyń ba? —dedi. Onan soń bir qolymen kelinshegin qapsyra qushaqtap baýyryna tartty, buryn "Qoıshy, Uzaq, uıat emes pe... apam kirip qalsa..." dep bulqyna qymsynatyn Tana, bul joly kúıeýiniń baýyryna ózi kirip tyǵyla tústi. Uzaq kelinsheginiń shashynan, moınynan sıpady, mandaıynan súıdi.

— Uzaq, áı, Uzaq! — dedi Tana alqyna sybyrlap.

— He?

— Apam renjip qaldy ǵoı bizge. Bireý ústinen sýyq sý quıyp jibergendeı Uzaqtyń tula boıy túgel titirkenip ketti.

— Uzaq, ne deseń de biz sál asyǵystyq jasadyq. Qashan da bolsa seniń óstip aıaq asty mort ketetiniń bar. Eki-úsh kún buryn eskertip, kempir-shaldyń rızashylyǵymen renishsiz ketýimizge de bolatyn edi ǵoı. Uzaq úndegen joq.

— Ákeıdiń dáti berik kisi emes pe, syr bermedi, á?

— Iá-á, — dedi kúrsine tynys alǵan Uzaq. Sytyr-sytyr etken dybys estildi. Ekeýi de eleń etip qulaq túrgen. Terezege sytyrlap tama bastaǵan jańbyrdyń dybysy eken.
Aqyryn ǵana shertken sıaqty estiledi.

— Baıǵus, atam men apam qaıtyp otyr eken qazir, — dep qoıdy Tana. Uzaq ornynan turyp qarańǵy úıde qolyn sermep kerilip-sozylyp boıyn jaza bastady.

— Otyrǵan shyǵar atań men apań da biz qusap qushaqtasyp, — dep sambyrlaı ázildep sóıledi.

Kenet onyń kúldirgi sóz aıtqysy kep, kóńildengisi kep ketti. Al kókiregi taǵy da ýdaı ashyp, shym-shym etip syzdaǵandaı, endi birde lyqsyp aqtarylyp qulazyǵandaı kúıde edi. Eger, dál qazir kerilip-sozylyp boı jazyp, sambyrlaı sóılep, zorlana kúlmese, tunshyǵyp qalatyndaı sezdi ózin. Ustamaly bezgekteı dirildete titirkenip, óne boıyn jaılaǵan óksik aralas aýyr bir tynys álsin-álsin tamaǵyna tas túıin bop keptelip kep, búkil tirshiliginiń julynyn úzip jiberetin sıaqty.

— Uzaq, áı, Uzaq, keıin balalarymyz bolǵanda olar da bizdi óstip tastap keter me eken.

— Meıli, tastaı bersin. Ekeýmiz qalsaq boldy emes pe, janym-aý, — dep kóńildene sóılep kep Uzaq qarańǵyda kelinshegin kóterip aldy. Kóterip biraz turdy. Ekeýi birin-biri únsiz aımalap, únsiz uǵysty. "Shynynda da keıin balaly-shaǵaly bolarmyz, olar er jetken soń óz betterimen úıli-kúıli bop keter, al biz Tana ekeýmiz qalsaq boldy emes pe", — dep oılady Uzaq. Birtindep, álginde ǵana búkil ón-boıyn qurystyra basqan tymyrsyq kúı taraı bastady. Taǵy da kelinsheginiń moınyna tumsyǵyn tyqty. Ásem bir jupar shyǵady.

— Sham jaqshy. Tana buryshta turǵan bilteli jetilik maı shamdy jaǵyp, bosaǵa jaqtaǵy shegege ilip qoıdy. Jaryǵy tym kómeski eken. Úıdiń ishi alakóleńke ǵana bop tur. Kóz úırenbegendikten be, álde kóńilsizdikten be, shaǵyn bólme shamnyń kómeski jaryǵynda ańǵal-sańǵal bop úńireıip, keńeıip ketti. Ár buryshy kúńgirt tartyp, alakeýim ińir qarańǵylyǵynda qulazyp jatqan keshki dala sıaqty kóńildi elegizite bastady. Munan da jańaǵy tastaı qarańǵylyqta otyrǵannyń ózi jaqsy edi.Kúnde bul ýaqytta keshki astan soń Tana enesiniń aıtýy boıynsha un elep, erteńgisin taba nan jabýǵa qamyr ılep, ashytyp qoıyp, ydys-aıaqtardy jýyp, atasynyń dáret alar qumanyna jylytqylap sý quıyp, tynym tappaı sharýa isteıtin. Búgin sonyń biri joq. Qarsy aldynda jaǵy sopaıyp, kózi baǵjańdap uzyn boıly, súıekteri arbıǵan Uzaq qana tur. Kóńildengen bolady, kúlgen bolady, biraq ózinde óń joq, uıqysy qanbaǵan adamdaı bop-boz. Qaıbir jetisip tur deısiń. Áne, ersili-qarsyly teńselip júre bastady, terezeniń tusyna baryp, syrttan tyń tyńdady, odan kep shamnyń biltesin kóterdi, báribir so syqsıǵan jaryq, báribir sol alqymnan alyp syǵymdap turǵan óli tynyshtyq. Dabyr-dubyrǵa úırengen adam úshin tynyshtyqtan qorqynyshty eshteńe bolmas. Tana Jappastyń kempiri tastap ketken jýsan sypyrǵyshty alyp ár jerdi bir ilip-shalyp sypyrýǵa kiristi. Eden taza bolsa da tym-tyrys otyra berýge shydamy taýsylǵan. Jáı ermek úshin sypyryp júr. Múldem mazasy joq. Uzaqtyń yńǵaıyna qarap kóńildi bolam, sezdirmeımin degenmen, búgingi kóshken kezderi esine tússe, júregi sýyldap, aýyr bir qylmys istegendeı qaltyraı bastaıdy.Bólek shyqqannyń qandaı bolatynyn buryn qaıdan bilgen. Keıbir ózderi quralpy jastardyń jeke úı bolyp, tútin tútetkenin syrttaı kórgende qyzyǵatyn da qoıatyn.Enesiniń zábiri janyna batqan kezderde: "shirkin-aı, solar qusap biz de bólek shyǵar kún bolar ma eken", — dep armandaýshy edi. Endi, mine, sol armany aıaq asty oryndalǵan sáttegi sıyqtary mynaý. Ázirshe qýanarlyq eshteńe joq. Kelgennen beri baıyz tabar emes. Ózinen-ózi qýystana beredi.Áldeneden sekem alǵan qorqynysh bar kóńilinde. Qaıyn atasy men enesi orala beredi oıyna. Qaıtyp otyr eken ekeýi?! Muny qarǵap-silep, jylap otyrǵan shyǵar. Árıne, bar kináni Tanadan dep biledi olar. Atasy aıtpaǵanmen enesi solaı deıdi. "Balamyzdyń basyn aınaldyryp aldy, anaý tymyraıǵan zalym kelinimiz", — deıdi. Óstip aıtary anyq. Biraq Tananyń ne jazyǵy bar osy? Aıdaǵanǵa júrip, ılegenge kóngeni me? Tipti áli kúnge enesiniń betine týra qaraǵan emes qoı. Al erteń ǵoı, Uzaqty áke-sheshesinen aıyrdy, dep búkil el-jurt muny san saqqa júgirtpesin kim bilsin. Osynyń bári jaqsylyqpen tynsa jarar edi. Hege ekeni belgisiz, sońǵy kúnderde túbi jaqsylyq bolady degenge sengisi kelmeıdi. Áıteýir bir qatty opyqjeý, ókiný bolatyn sıaqty kórinedi de turady. Netken osynsha baqytsyz jan edi.Kelin bop túskeli áli bir esh alańsyz jadyrap kúle almaı keledi. Ylǵı da qýystaný, qorqý...Ábden qysyqqan Tana, sypyrǵyshty tastaı bere eńirep jylap jiberdi. Eki ıyǵy selk-selk etip kúıeýiniń omyraýyna betin basyp jabysyp aldy.

— Aǵataı, Uzaq, meni úıge aparyp tastashy...Tıtteı de renjimeımin saǵan... Aǵataı...

— Oý, ne boldy saǵan?.. Munysy nesi? — deı berdi esi shyqqan Uzaq. Kelinshegin aımalap jubata bastady.

— Qoı, qoı, munyń ne, dál menen qorlyq kórgen adamdaı. Biraz jylaǵan soń Tana basyldy da belindegi aljapqyshyn sheship alyp,kózin súrtti.

— Ras aıtam, Uzaq, men saǵan tıtteı de renjimeımin, úıge aparyp tastashy... Men úshin áke-shesheńdi renjitpeshi...

— Qoı endi! — dep aqyryp jibergen Uzaq ushyp turyp sandyq ústindegi pyshaqty julyp aldy. Qalsh-qalsh etip, kózi qantalaǵandaı túsi múldem buzylyp ketti.

— Tek endi bir qaıtalashy!.. Tana jym boldy. Kópke deıin teris qarap únsiz otyrdy.Syrtynan kep Uzaq qushaqtaǵan kezde:

— Toqtashy, terezege birdeńe ustaıyn, — dep, turyp baryp, aljapqyshyn terezege tutty. Onan soń qaıtyp kep Uzaqtyń qushaǵyna ózi endi de ony mandaıynan, murnynan, erninen súıdi. Bir-birine qarap ekeýi de jymıa kúldi.Álgindeginiń bárin esten shyǵardy. Uzaq eljireı tónip kele jatyr edi, Tana óziniń erke qylyǵyna salyp onyń kózin alaqanymen basty. Alaqany yp-ystyq eken.

— Sen tynysh otyr, men súıeıinshi, — dedi, — Tek sen kózińdi jum.

— Áıtpese uıalasyń ǵoı. Tana basyn ızedi. Turyp shamdy óshirip keldi.

— Áı, aqymaq, kúıeýinen uıalady.

— Uıalmaımyn, bir túrli yńǵaısyz, — dedi. Endi Uzaqtyń tizesine kóldeneń otyryp, moınyna asyldy, qatty qysyp qushaqtap aldy. Úıdiń ishi tastaı qarańǵy.

— Uzaq, birdeńe aıtaıyn ba...

— Ne?

— Osy kúni jaman qorqatyn bop júrmin.

— Neden?

— Ólimnen.

— Táıt ary!

— Ras aıtam... Ylǵı bir jaman túster kórem... Osy men bosana almaı óletin shyǵarmyn...

— Qoıshy, ne bosa sony aıtpaı, — dep Uzaq kelinsheginiń shashynan, arqasynan sıpap, kózinen súıip degbiri qalmady.Kelinsheginiń ap-aryq ıyǵy selk-selk etken saıyn, ony qatty aıap, baýyryna qysa túsip, óziniń et júregi ezilip, kózi jasaýrap, kóńili bosap jylaǵysy keldi. "Baıǵusym- aı, myna kúıińmen shynynda da qalaı bolar ekensiń, qý súıegiń ǵana ilinip..." — dep qoıdy ishinen.

— Jataıyq, — dedi Uzaq. Tósekke jatqan soń ekeýi súıisken joq. Qol-aıaǵy tastaı bop dirdek qaqqan Tana kúndegi ádetinshe bir ýys bop búrisip Uzaqtyń baýyryna tyǵylyp aldy. Ylǵı óstip jatyp jylynady. Uzaq kereýetti uzynynan kerip jibererdeı sozylyp jatyr. "Al endi ne tirshilik jasaýymyz kerek? Eń áýeli neden bastaǵan jón?.." Terezeden shertken jaýyn, sytyry jıilep, birqalypty, yrǵaqty shýylǵa aınalǵan. Jýyq arada basylmaıtyn, bir kúıinen tanbaıtyn kóktemgi ezbe jaýyn. Óstip sytyrlap turyp-aq dúnıeni kól-kósir etetin, qara jerdi mı-mıyn shyǵaryp ezetin de osy jaýyn ǵoı. Terezeniń túbinen dúsir-dúsir etip arba júrip ótti. Jer edennen dúsir qatty estiledi eken.

— O ne? — dedi úreılengen Tana basyn julyp ap.

— Óı, erjúregim-aı... Arba ǵoı. Kel, sen irgege jatshy, áıtpese shoshyp júrersiń. Tana qarsylasqan joq. Uzaq ot jaqqa ózi jatqan soń, kókiregin toltyra tynystap tyń tyńdady. Tanaýyna qyshqyltym jýsan ıisi keldi. Álgindegi eden sypyrǵan sypyrǵyshtyń ıisi bolsa kerek. Aıtpaqshy jýsan demekshi...Uzaqtyń esine Tanaǵa alǵash ǵashyq bolǵan kúni tústi.Ótken jazda, bul elevatorǵa astyq aparyp ótkizip, keri qaıtqan beti bolatyn. Stansıadan shyǵa beriste, shlagbaýmnyń tusynda aq kóılekti, basyna aq oramal salǵan bir qyz qol kóterdi. Túsi tanys sıaqty. Sóıtse, Tana eken. Kádimgi, stansıanyń ashanasynda ydys-aıaqtardy jınastyryp júretin qara tory qyz. Ystyq kúnde turyp ábden tútigip, júzi qońyraıyp qatalap ketipti. Kóziniń tóńiregi, juqaltań tanaýynyń ústi tershigen, kirpigine deıin shańǵytqan. Uzaqtardyń aýylyndaǵy týystarynikine kele jatyr eken. Buryn Uzaq ony stansıaǵa kelgen saıyn ashanadan kóretin de, balasynyp onsha kózine ilmeıtin. Endi, mine álgi qyz mashınanyń tez tabylǵanyna qýanǵandaı qyzara kúlip kep, qasyna otyrǵanda, ańyra qarap esi ketti.Jas qyzdyń qımyl-qozǵalys, qatar otyrǵan kezdegi juqa shyt kóılek astynan syrtqa tepken balǵyn músini shyp-shymyr edi, tóńirekti lap etkizip sharpyp óterdeı ystyq bir jalyn syrtqa teýip kernep turǵan tárizdi. "Bul qyz qaı ýaqytta ósip ketken, eı", - dep Uzaq tandaıyn qaǵyp, basyn shaıqady. Birazǵa deıin qyzǵa kóz qıyǵyn cap, yrjıyp kúle berdi.Aqyry stansıadan uzap shyqqan soń óziniń kánigi ádetinshe, otyrǵyshynyń astyna tyǵyp alyp júretin bir jarty sharapty alyp, aýzyn ashty da áýeli qyzǵa usyndy, qyzaryp ketken qyz basyn shaıqaǵan.

— Al onda, bermedi dep renjime, — dep Uzaq shalqaıyp turyp sharapty aýzynan qaǵyp saldy da qumyrasyn laqtyryp jiberdi. Endi ol babyna kelip, batyldanyp aldy. Qyzdyń tamyryn basyp, baıqap kórmek oımen, ázildep bir-eki til qatty.

— Óziń tipti sulý qyz bopsyń ǵoı, boı jetipsiń ǵoı, — degen. Tana úndegen joq. Teris qaraǵan kúıde qyzara berdi. Qylaý joq, kún qaqtaǵan tap-taza moınyna deıin, qulaǵyna deıin kúreńite qyzardy. Ózi naǵyz qaz moıyn eken, shashyn toqpaqtaı qyp jelkesine túıip apty.

— Jigitiń bar ma? Qyz taǵy da úndegen joq.

— Sen nege sóılemeısiń? Ózińniń tiliń bar ma? — dedi sharap basyna shyǵyp, qyzyńqyrap alǵan Uzaq. Qyz teris qarap otyrǵan boıy dirildep ketti.

— Únsiz otyrǵanyń bolmaıdy. Sóıleýiń kerek, — dep qoıdy Uzaq.

Mıdaı jazyq dalamen zýlatyp otyryp, joldyń orta tusyna jetkende Uzaq mashınany taǵy toqtatty.

— Motor qyzyp ketti, - dedi. Tóńirek belýardan kelgen kókpeńbek jýsan edi. Dala jolynyń ala jazdaıǵy
shańyp jutyp, typ-tymyq bop shetinemeı jatyr. Shańǵytyp ańqyǵan qyshqyltym kermek ıisi aýany býyp tur.Teris qarap otyrǵan Tana kóp turamyz ba degendeı Uzaqqa burylǵan. Jigit oǵan tesireıe qadalǵan kúıde kózinen kóz aıyrmastan, onyń bileginen ustady. Qyz úreıi ushyp qalshyldap, kózi sharasynan shyǵyp, ekinshi qolymen kabınanyń esigin qarmaı berdi.

— Qoryqpa, Tana. Men jáı ǵana... — dep Uzaq ony ózine qaraı tartyp edi, qyz eki qolyn birdeı erbeńdetip, jigitti basqa-kózge sabalap jylap jiberdi.

Beıkúná jannyń qaýqarsyz dalbasasy. Eki kózi botalap, keıpi sonshalyqty aıanyshty bop ketti. Biraq tyrs etip ún shyǵarǵan joq.Qyzdyń kózine kózi taǵy bir túskende, Uzaq selk etip esin jıyp aldy.

— Keshir... keshir... — deı berdi. Sol sáttegi Tana kózinde tuna qalǵan, beıkúná dármensizdik, jalyna-jalbaryný, nalý, kúızelý degen sumdyq edi. Sol bir kóz ómirinde Uzaqtyń esinen ketpes. Tana jaıly oılaǵanda Uzaq qazir de sol kózdi esine alady... Sonan aýylǵa jetkenshe ekeýi de tyrs etip tildesken joq. Kósheniń ortasynda Tana mashınadan tústi de, aldy- artyna qaramastan, eń bolmasa tıtteı de bir mezireti jasap qaırylmastan, ıtten qashqan kójekteı zyta jóneldi.Uzaq mashınanyń ústinde eseńgiregen kúıde onyń sońynan qarap kóp otyrdy. Ómiri keshirilmes kúná istegendeı kókiregi syzdap jaman ókinip edi sonda. Sol kúnnen bastap ol Tanaǵa ólerdeı ǵashyq boldy.Qazir mine, sol Tana baýyryna kirip, tyǵyla túsip búrisip jatyr. Aıaq-qoly endi-endi ǵana jylyna bastady.Jybyrlap qozǵalyp qoıady.

— Uzaq, ne oılap jatyrsyń?

— Byltyrǵy senimen ekeýmizdiń stansıadan kelgen jolymyzdy... Tana kúldi.

— Áı, sonda bir záremdi alyp ediń, — dep nazdanyp, kúıeýin búıirden nuqyp qaldy.

— Mh... ókpemdi túsire jazdadyń goı, — dedi qytyǵy kelgen Uzaq jyrqyldaı kúlip. — Aınalaıyn-aý, jáı qorqytqanym bolmasa, eshteńe istemep edim ǵoı. Keshirim suramap pa em.

— Áıtpegende murnyndy buzatyn em.

— Iá, men saǵan so murnymdy op-ońaı buzdyryp qoıyp otyramyn. Eki qolyńdy artyńa qaıyryp ustasam...

— Onda qyrshyp turyp tistep alar em...

— Jaraıdy endi, ótkenge talaspaıyqshy. Sol joly ǵoı, seniń meni atarǵa oǵyń bolmaı ketken bolar?.. Naǵyz bir jeksuryn kóringen shyǵarmyn saǵan?..

— Hege?

— Oıbaı-aý, aıdalada mashınany toqtatyp qoıyp, sharap iship, ózine tıisken jipti qaı qyz jaqsy kórsin.

— Bilmeımin. Men seni báribir jek kórgen joqpyn. Ras, qatty qoryqtym, biraq jek kórgem joq.

— Al eger, sol jerde bassalsam qaıter eń?

— Seniń esh ýaqytta olaı istemeıtinińe sendim ǵoı.Senbesem mashınańa otyrmas ta em. Avtobýsty kúter em. Bir ǵana qylyǵyń unamady, ony ózińe aıtyp em ǵoı, ol iship alyp tıiskeniń. Eger ishpeseń, onda sen maǵan tıispes te eń ǵoı. Solaı emes pe?.. Ózime de obal joq, sol joly seniń stansıadan qaıtatyn kezińdi ańdyp turyp ádeıilep kelip otyrdym-aý...

— Ol kezde sen meni tanymaıtyn ediń ǵoı...

— Syrtyńnan tanıtynmyn. Stansıaǵa kelgen saıyp maı-maı bop kep ashanadan tamaq ishetinsiń... bilmeım, áıteýir unaıtynsyń. Sondyqtan da men saǵan tez kóndim ǵoı...

Shynynda da Tana tez kónip edi... Erteńine Uzaq astyq tıep ap, taǵy da stansıaǵa jol tartqan. Aýyldan shyǵa beriste mashına kútip Tana tur eken.Uzaq qýanyp ketti. Qyzdyń dál qasyna kep toqtaı qaldy.

— Qaıtyp barasyń ba? Kel otyr, — dedi dál bir aralarynda esh renish bolmaǵan adamdarsha ańqyldaı sóılep. Tana úndegen joq, teris aınaldy. Yńǵaısyzdanǵan Uzaq:

— Sen keshir, meniń keshegimdi, — degen. Tana sol teris qarap miz baqpaǵan kúıi lám demedi. Aıaq asty soǵyp ótken kishkene quıynnan kóıleginiń etigin ustap basa berdi. Óstip turǵanda, arttan astyq tıegen taǵy úsh-tórt mashına kelgen. Tana solardyń birine otyrdy.Jol boıy Uzaq kúıip-pisip, yzalanýmen boldy.
Aryqty aryq, shuńqyrdy shuńqyr demeı mashınasyn jyn qaqqandaı aıdady. "Óı, shópjelke, ózinshe áldeqandaı bolady ǵoı, eregeskende endi keshirim suramaımyn ǵoı", — degen kijinip, al stansıaǵa kep Tana túsken kezde, bul da toqtap, kabınadan keýdesin shytaryp:

— Tana, keshirdiń be? — degen daýystap. Qyz jaraıdy degendeı qolyn bir-eki bulǵady da, úıine qaraı júgirip ketti. Sodan biraz kún ótkende, Uzaq stansıada mashınasynan maı aǵyp, sony jóndeımin dep keshke deıin ıt áýrege túsip, jerge aýnaı-aýnaı ústi-basy shańǵa batyp, bet-aýzy maı-maı bop, ábden sharshap, qarny ashyp ashanaǵa kirgen. Ydys- aıaq jınap júrgen Tana qarsy aldynan shyǵa keldi. Tipti Uzaq ony qaǵyp kete jazdaǵan. Qapelimde amandasaryn da, amandaspasyn da bilmeı sasyp qalǵan ol:

— Keshirińiz, — dedi. Osy sátte Tana birinshi ret buǵan jarq etip qarap, kúlip jiberdi. Shek-silesi qatyp, ydys-aıaqty jýatyn jaqqa kirip ketti. Uzaq tamaq iship otyrǵan kezde qaıta shyǵyp, bosaǵan ydystardy jınaı bastady, Uzaqtyń qasyna kelgende, buǵan qarap taǵy kúldi.

— Hege kúlesiń, — dedi sóket birdeńe istep aldym ba — dep qýystana qysylǵan Uzaq.

— Jáı, "Chınovnıktiń ajaly" degen áńgime esime túsip ketti.

— Chehovtyń áńgimesi me?

— Iá. Siz dál sol sıaqty boldyńyz ǵoı... Mashınańyz buzylǵan ba?

— Azdap.

— Jóndeldi me?

— Jóndeldi ǵoı. Óziń endi bizdiń aýylǵa barmaısyń ba?

Tana basyn shaıqady.

— Jumystan qashan shyǵasyń?

— Endi on bes mınýttan keıin.

— Men kúteıin be? Tana úndegen joq. Uzaq esik aldynda kútip otyrdy. Tana shyqqan soń mashınasyna otyrǵyzyp, ony úıiniń janyna deıin alyp keldi.

— Tana, birdeńe aıtsam ashýlanbaısyń ba? — degen. Tana ashýlanbaımyn degendeı basyn shaıqady.

— Júr, bizdiń aýylǵa, menimen birge.

— Hege?

— Men seni áketkim keledi... Ras aıtam... Men seni súıem... Munan soń Uzaq aýyz jappastan damylsyz sóıleı berdi, sóıleı berdi. He aıtqandary anyq esinde joq. Áıteýir, qyz úndemegen saıyn jany shyǵa jazdaǵan... Qysqasy aınalasy birer aıdyń ishinde ekeýi qosylǵan edi. Tananyń ákesi sodan úsh jyl buryn qaıtys bopty, sheshesi men kishkentaı eki inisi bar eken, solardy jylatyp tastap, bir keshte Uzaqtyń mashınasyna otyryp kete bardy. Bul kútpegen jaıǵa Uzaqtyń apasy qatty qapa boldy. Óıtpeı she, kórshisindegi sary kempirdiń qyzyna kishkentaıynan úki qadap, birneshe jyldan beri alys-beristeri bolyp, kóńilderi jarasyp, birine-biri qudaǵı atanysyp júrgen. Sonyń bári jaıyna qaldy. Apasy ashý shaqyrdy, jylady, biraq bolar is bolyp qoıǵan soń, ne paıda... Mine, sol apasynyń Tanaǵa degen ashýynyń tórkini osynda edi. Apyr-aı, mundaı qatygez, qatty bolar ma minezi, ala qystaı Tanaǵa bir jibimeı-aq qoıdy-aý. "Balamnyń basyn dýalap qoıǵan... jadylap oqytqan..." degen sózderdi de aıtty-aý... Aq sútin bergen anasy emes pe, sol aıtqandarynyń óziniń Uzaǵyn da aıazdaı qaryǵanyn qalaı uqpaıdy...

— Uzaq, uıyqtadyń ba?

— Joq, uıyqtaı almaı jatyrmyn.

— Meniń de uıqym keler emes... Keıde osy oılap-oılap basym qatady.

— Neni?

— Ómirdi de... Nelikten bulaı eken? Adam ósken saıyn qaıǵy-qasireti, muńy kóbeıe beretin sıaqty ǵoı. Men buryn kishkene kúnimde bireý renjitse, "Shirkin, qashan tezirek úlken bolar ekem, osyndaıdan qutylatyn", — dep oılaıtynmyn. Keıin óse kele birdeńege renjip, muńaıǵan kezimde úı bolýdy, súıikti jarymnyń bolýyn, baqytty semá qurýdy oılaıtynmyn. Al qazir, seniń kóńilińe kelmesin, úı bolǵannan beri kórip kele jatqanym kóbine qıyndyq.

— Ýaqytsha bolatyn qıyndyqtar ǵoı, oǵan nesine taýsylasyń.

— Joq, taýsylyp jatqanym joq. Ózim sońǵy kezde jıi oılaıtyn oıym bolǵan soń aıtyp jatyrmyn. Jalǵyz biz emes, baıqap otyrsam jurttyń bári osy biz qaraılas. Jigit, qyz kúnderinde birin-biri súıip úılenedi, sonan soń birin-biri renjitedi, kóńilin qaldyrady. Ras, tatý-tátti turatyn kezderi de bolady, bir kún, eki kún... on kún... bir aı... biraq báribir urysady, qabaqtaryna kirbiń túsedi. Hege bulaı?

— Ómir bolǵan soń solaı da... "Tananyń sóziniń jany bar, shynynda da nege solaı bolady eken?" — dep oılady Uzaq.

— Balaǵa úlkender álim jettik qylsa, eseıgende adamǵa ómirdiń ózi álim jettik qylady eken ǵoı, sonda.

— Al ómir degen ne? Sen qalaı oılaısyń?

— Ómir degen keń, jaryq dúnıedegi tirshilik, kúndelikti turmys, tirlik qurý emes pe?..

— Al sol tirshilik, turmysty jasap júrgen ózimiz ǵoı. Endeshe ómir degen ózimiz emespiz be?..

— Olaı bolsa nege qıyn? Hege ózimizge ózimiz jamandyq jasaımyz. Men, árıne, turmys jaǵyn, ishý-jeý, kıim kıýdi aıtyp otyrǵam joq, qazir molshylyq qoı. Meniń bas qatyratynym: nege adam birine-biri zábir kórsetedi? Hege osy baqytty, qaıǵysyz ómir súrý degen qıyn?

— Janym-aý, gáp sonda ǵoı, nege qıyn, báse?..

— Men qaıdan bileıin...

Munan ári ekeýi de úndegen joq, ár qaısysy óz oıymen ózi bop ketti. Birazdan keıin boıy jylynǵan soń Tana uıyqtap qaldy. Ystyqtaı bastaǵan bolý kerek, kórpeni seripti. Mundaı kezde Uzaq qymtap álek bolady. Qazir de kelinsheginiń irgesin, aıaq jaǵyn qymtastyryp qoıdy, ashylyp qalmady ma degendeı ıyǵynan sıpady. "Baıǵusym-aı, ábden-aq júdediń-aý..." — dedi kúbirlep.Alǵash ekeýi qosylǵanda qandaı edi Tana? Dál bir aıdan keıin top-tolyq, súti syrtyna tepken qara tory óńinde nur oınap turatyn ásem kelinshek bop shyǵa keldi. Denesine qol tıgende laý ete túsýge shaq qalatyn. Ol kezde músirkeý, aıaý degen Uzaqtyń qaperine de kelgen emes. yljyǵan kórkem kelinsheginiń mereıi ózinen áldeqaıda astam kórinetin oǵan.Tananyń ózine tez kóngenine tandanatyn, tipti keıde osynyń túbinde bi shıkilik joq pa eken, dep ózinen ózi qýystanyp kúdiktenetin de. Tanany jurttyń bárinen ólerdeı qyzǵanýshy edi sonda. Jas kelinsheginiń kóz toıǵysyz balǵyn júzine telmire tabynyp "shynymen-aq mendik bop qalar ma eken", — dep keıde úreılenetin. Qaıran, sol ásem mezgil-aı! Áıel zatynyń qaıtyp oralmas aıaýly dáýreni- aı!.. Uzaq áıeline ólerdeı ǵashyq edi!..Eki aıdan keıin sol ózi ólerdeı ǵashyq bolǵan kelinshegine qol jumsady-aý! Bu dúleı, tomyryq minezine basyp, Tanany bostan-bosqa urdy emes pe! Qalaı bolyp edi, sol oqıǵa? Qar túserdiń aldynda Uzaq qumdaǵy mal qystaýlaryna jem-shóp tartyp, birde úıge tún ortasynda ábden sharshap qaıtqan. Tana uıyqtap qapty. Esik ashqan apasy buǵan álde ne dep urysyp, jer-jebirine jetip, kópe-kórneý Tanaǵa aıdap saldy. Kúıeýi telim-telim bop sharshap daladan kelgende, ushyp turyp esik ashyp sheshindirip alýdyń ornyna, dál osy úıdiń baıbatshasyndaı bop shirenip jatqanyn zatsyzdyń... ynjyq baıdy basynyp alǵanyn... Osy turǵyda apasy biraz tópep-tópep tastaǵan. Ashý qysqan Uzaq tórgi bólmege qaraı eki-aq attap bardy da shyrt uıqyda búk túsip jatqan Tanany julyp ap, basqa-kózge bylshyldatyp salyp-salyp jiberdi... Al aıyzy qansynshy apasynyń, osy ǵoı keregi!..Jazyqsyz edi Tana munyń aldynda, tıtteı de kinási joq edi. Bar aıyby - kúni boıǵy úı sharýasynan tıtyqtap baryp uıyqtap qalǵany, kúıeýiniń kelýin kútip sergek jatpaǵany.

Kiná bar ma, onysyna. Áli jas emes pe?! Ol da bireýdiń álpeshtep ósirgen balasy edi ǵoı, ol da óz anasynyń kóziniń qarashyǵy edi ǵoı!.. Qazir óziniń sol qylyǵy esine túskende Uzaq jambasy talǵandaı qozǵalaqtap ketti. Uıattan órtene jazdap jatyr. Kóz aldyna sondaǵy Tananyń ernin tistep, solq-solq jylaǵan keıpi keldi. Sonsha bir músápir kúıge ushyraǵan beıkúnó baıǵus! Eń bolmasa "jazyǵym ne edi?" — demeıdi-aý. Únsiz jylaıdy. "Esh ýaqyt mańdaıyńnan shertpeımin, alaqanymda aıalaımyn", — dep edi-aý Uzaq úılenerinde... Birdeńe tyqyrlaǵandaı boldy. Uzaq eleń etip basyn kóterip, qulaq túrgen, tyshqannyń shıqyly estildi. Esik jaq buryshtaǵy sandyqty tyqyrlatyp, ydys-aıaqtardy syldyrlatty, ári-beriden soń emin-erkin saırańdap, tipti birin-biri qýyp oınaq salǵandaı úıdiń ishin dúbirletip áketti."Mássaǵan, mynalar kókpar tartqandaı taırańdady ǵoı". — Uzaq kelinshegin oıatyp almaı, eppen sozylyp, tósektiń janyna sheshken etigin aldy. Jiberip qalǵan etigi sandyqka baryp sart etti de, álgindegi qulaqty kemirgen jaǵymsyz tyqyr, shıqyldar bir sátke tym-tyrys bop, cap tyna qaldy. Biraq sálden keıin tyqyr qaıta bastaldy. Uzaq ekinshi etigin de laqtyrǵan. Bul joly sandyqtan asyńqyrap baryp qate tıgen bolý kerek, ydys-aıaq saldyr ete tústi.

— O ne? — dep shoshyp oıandy Tana.

— Men ǵoı...Myna úıde tyshqan bar eken. Júregi d úrs-dúrs etip alqymyna tyǵylǵan Tana kúıeýin tars qushaqtap aldy.

— Túý... bireý dál kókiregimnen atyp jibergendeı boldy ǵoı... Tarsyldatpashy, Uzaq.-Jaraıdy, endi tarsyldatpaımyn, — dep Uzaq sirińke jaǵyp, etikterin taýyp ákep qoıdy. — Bir kese synyp qapty, — dedi onan soń.

— Meıli. Erteń bir kesemen kezektesip ishermiz shaıdy...

Ekeýi qarańǵy úıde birazǵa deıin dabyr-dubyr sóılesip jatty. Uzaq sham jaqpaq bolyp edi, "jaryqta uıyqtaı almaımyn", — dep Tana jaqqyzbady. Tystaǵy jaýyn ińirde bastalǵan kúıi tolassyz quıyp tur. Tozyǵy jetken kirpish tamdy búgin túnnen shyǵarmaı ezip, janshyp tastardaı meńireý sytyrynan tanar emes.

— Uzaq!

— He?

— Qolyńdy ákeshi... Qarashy, óstip týlaıdy da jatady.Keıde búıirimdi tesip jibere jazdaıdy... Áı, ózi bir tentek shýlatyp... Uzaqtyń uly sondaı, Uzaqtyń uly tentek, Uzaqtyń uly sotqar dep júrse!..

— Qoıshy, ondaı balanyń nesi jaqsy deısiń.

— Jáı aıtam da... Eń áýeli óziń aman-saý bosanshy, sonan keıingisin kórermiz...

— Bárinen de sony aıtsańshy.

— Já, tek sen endi jylaı bermeseıshi... Qoıshy...

— Qoıdym... jylamaımyn...

Tana Uzaqqa tyǵyla túsken kúıinde qaıta uıyqtap ketti.Al Uzaqtyń uıqysy keler emes. Múldem kirpigi aıqaspaı qoıdy. Ár nárse oıyna túsip, san qıly saqqa júgiredi: bul jaman tamdy erteńnen bastap jóndeý kerek, bir kún de bolsa taza turǵan durys qoı, dári ákelil shashqyzsh, mynaý jyn- oınaq qyp júrgen tyshqandy qurtqan jón; onan soń qansha jaz shyǵyp qaldy degenmen kún áli salqyn eken, aıaǵy aýyrlap kúnnen-kúnge merzimi jaqyndaǵan Tanaǵa sýyq tıip qalýy múmkin, sondyqtan úıge temir pesh ornatqan durys bolar.Qoımadan ızolásıalanǵan sym surap alyp elektr túsirýdi umytpaıynshy, predsedateldiń ýádesi óz aldyna, keıin qapy qalmaý úshin osy bastan qurylys materıaldaryn jınastyra júrý kerek, jazǵa kúrke de bolsa ózińdiki atanatyn baspana salyp almaı bolmaıdy... tolyp jatyr, oılaı berse óstip birine-biri jalǵasyp kete beredi, kete beredi.Al tirshilik qurǵan soń oılaý kerek bárin de. Ata-ananyń kúıi anaý. Ókpeleseń de, renjiseń de báribir kete almaısyń, olardy da oılaý kerek, olarǵa da únemi kóz qyryn salyp otyrýy kerek, inisi men qaryndasy áli jas... Selk ete túsken Tana aıaǵyn tebinip qalyp, aqyryn yńyrana bastady. Tús kórip jatqan bolar. Uzaq kelinsheginiń jastyqqa yńǵaısyz jatqan moınyn durystap taǵy da músirkep aımalap qoıdy.Shashynan ıiskedi. Osy sátte Tana jaq búıirinen bireý búlk etkizip túrtip qalǵandaı boldy. "Qaraı kór eı, mynanyń tentegin", - dedi máz-meıram bolǵan Uzaq.Joq, endi Tana aman-esen bosanyp, qol-aıaǵyn baýyryna almaıynsha, Uzaq alys reıske basyn kesse de barmaıdy.Aýyldan uzap qıa baspaıdy. Eger bul joqta Tana bir qıyn jaıǵa ushyrap qalsa... Onyń betin aýlaq qylsyn, Uzaq úshin onan artyq qorqynysh bolmas.Ártúrli oıdyń sońyna túsken Uzaq ári-beriden soń tyshqandardyń tyqyryna da, shıqylyna da qulaq asqan joq. Tanaǵa úılengennen bergi bir qys ishinde bastan keshkeńseri tizbektelip kele beredi. Hege ekeni belgisiz, kóbine- kóp renishti kezder oralady esine. Qýanysh az sıaqty, kóńilge dát bolary shamaly. Renish jaǵy áldeqaıda basym jatyr.Kóńildi júdetedi. İshte jatqan biteý jaradaı júrekti syzdatady.

Basqasyn qoıshy, osydan birer aı buryn ǵana olar ashýdyń ústinde Tanany keshirmesteı etip jábirledi ǵoı bul.Ol kúni Uzaq úsh aılyq eńbeginiń aqshasyn qosyp bir- aq alyp, bir top jigittermen qosylyp araq iship, úıge aqsham kezinde qyzý bop oralǵan. Ákesi tysta mal qoralap júr eken de, apasy áldenege burqyldap, ashýlanyp otyr eken.

— He bop qaldy taǵy? — dedi yqylyqtaǵan Uzaq.

— Menen ne suraısyń, ana bárimizdi bılep-tóstep otyrǵan qatynyńnan sura.

— He bop qaldy? — dep endi Uzaq Tanaǵa burylǵan.

Qazan astyna ot jaǵyp jatqan Tana kináli keıipte jymıyp:

— Kóılekterim syımaı qalǵan soń, men bir tórt metrdeı zat alyp edim, — deı bergen.

— Tórt emes, on metr alsań da sen nege maǵan aldyn ala aıtpaısyń, nege aqyldaspaısyń, nege meniń aldymnan ótpeısiń, á?! — dep doldanǵan apasy shaq ete qaldy. Kóz jasyn tógip te jiberdi. Tana sol jymıǵan keıpinen aýǵan joq. Anasynyń shaǵynǵandaı jylap jibergen kóz jasy, Tananyń jymıǵany Uzaqtyń zyǵyrdanyn qaınatqan. Munan ári ol ne istep, ne qoıǵanyn ózi de paıymdaı almaı qaldy.

— Sen nege kúlesiń, eı, ákeńniń... — dep kep Tanany teýip jiberdi. Tana birdeńe dep qarsylyq bildirgen, bul odan ármen elirip, aýzyna kelgendi aıtyp, tómpeshteı jóneldi. Eń aqyrynda:

— Qazir ket úıden!.. Eki qabat turmaq, tórt qabat bolsań da... Maǵan áıel tabylady. Óziń tilemsektenip kelgensiń, naǵyz jarymaǵan, jetimek! Qara, muny!.. — dep esiriktengeni esinde. Tana sol úıde otyrǵan kıimimen zytyp aldy da jóneldi.Uzaq sońynan qýa shyqqan. Dál tabaldyryqtyń kózinde qarsy kelgen ákesi taıaqpen muny qaq bastan salyp qaldy.

— Týmaı ketkir!.. — dedi. Uzaq qolymen basyn ustap otyra ketken. Meń-zeń bolǵan kúıde birazdan soń basyn kótergen, keshki aspannyń ymyrt perdesinde, aýyldyń batys jaǵyndaǵy bıik jotadan úkideı ushyp, asyp bara jatqan bireý kórindi. Stansıaǵa baratyn tóte jolmen tartqan Tana sıaqty."Apyrmaý, anaý shynymen-aq otyz shaqyrymdaǵy stansıaǵa tartty ma, óledi ǵoı" — ashýy tarqap, esin jıǵan Uzaq óziniń tym aǵat ketkenin uǵyp, Tananyń sońynan shyqty. Beti qatqaqtaǵan balshyq jol júrýge óte aýyr eken. Aýyldan uzaǵan soń ymyrt úıirilip, qas qaraıdy. Kózge túrtse kórgisiz tastaı qarańǵy tún ornady. Qara terge túsken Uzaq yrsyldap júgirip keledi. Tana jetkizer emes, tún qarańǵylyǵy jutyp qoıǵandaı, jym-jylas joq. Jalǵyz aıaq tóte jol jota-jotany asyp, ıreleńdep quzǵa da tústi, shamamen aýyldan on shaqyrymdaı jer. Al Tana jetkizer emes, áli joq.

— Tana-a-a!.. Uzaq quzdy jańǵyryqtyryp aıqaılap keledi. Joq, Tana qaırylar da emes, dybys ta berer emes. Uzaq taǵy da yshqyna júgirdi. Jol taǵy bir ıreleńnen ótkende, anadaı jerde lapyldap janyp jatqan ot shyǵa keldi. Ot jaǵyp otyrǵan Tana eken. Uzaq janyna kelgen, biraq áıeli oǵan qaıralǵan joq. Tizesin qushaqtaǵan kúıi otqa taıap búrisip otyra berdi.Uzaq ony qoltyǵynan súıep, syz jerden turǵyzbaq bolyp edi, kónbedi. Úndemesten, kóz jasy aǵyl-tegil botalaǵan kúıde buǵan bir qarady da qoıdy. Sol bir qarastyń ózinde qanshama qasiret, muń bar edi. Jo-joq, buǵan degen ashý-yza, shaptyǵý degenderdiń izi de joq. Osynsha qorlanǵan, zábirlegen Uzaqty emes, o basta aldanǵan, aldy-artyn oılaı almaǵan ózin kinálaıtyn sıaqty. Uzaqqa batqan, kúızeltken jáı osy boldy.Sol túni aıdalada, quz ishinde, qysta tartylmaı qalǵan orta maıa shóptiń túbinde Uzaq pen Tana ot jaǵyp otyryp tańdy atyrdy. Uzaq keshirim surap, jalynýmen boldy, biraq Tana kózi botalaǵan kúıinen aýǵan joq. He jaqsy, ne jaman dep lám demedi. Bir kezde Uzaq solqyldap turyp jylaǵan. Tana da jylady, biraq báribir betinen qaıtar túr kórsetpedi. Tańǵa jýyq atqa minip ákesi jetken arttarynan. Qart atynan túsip kep, Tanany mandaıynan súıip:

— Júr, qaraǵym, Tanajan, men keldim ǵoı artyńnan... — dedi. Tanany qaıtarǵan ákesiniń osy bir aýyz sózi bolatyn.Eger sol kúni ákesi kelmegende, Uzaq Tanadan birjola aırylatyn da ma edi, kim bilsin... Qazir osynyń bári esine túsip, Uzaq aýyr bir kúıde jatyr. Kózinen yp-ystyq jas parlaıdy, tyrs-tyrs jastyqqa tamady. Búgingi kúni boıy býlyqtyrǵan ishi toly óksik endi ǵana tıegi aǵytylyp, túıdek-túıdek bop syrtqa shyǵýda. Esh ýaqytta eshkim bilmeıtin, búgingi túnmen birge keter óksik. Tana da bilmeıdi...Múmkin, álde Tananyń bilgeni de durys bolar ma edi? Sonan beri Uzaqtyń ishqusta bop toryǵyp júrgenin túsinsin de.Tananyń aldyndaǵy sol bir aıybyn qaıtyp jýyp-shaıaryn bilmeı ishteı taýsylyp júr ǵoı.Sol joly Tana qaıtyp kelgenmen de Uzaq úshin burynǵy Tana bop oralǵan joq qoı. Múldem basqa Tana, burynǵydaı syr ashyp, kóp úndemeıdi, eshteńemen isi joq meń-zeń bolǵan súlesoq kúıde júredi de qoıady. Ásirese kózinde, otyryp-otyryp, anda-sanda tunyp ketetin bir muń bar, jan adamǵa ashpas bir syrdy irkedi de turady. Ras, kúledi, sóılesedi, búgingideı erkelep qushaqtaıdy da, biraq báribir, burynǵydaı ystyq yqylas, lapyldaǵan qúshtar kóńil joq sıaqty, ishteı ózin-ózi irký, jasqaný bar. Endigi jerde Uzaqqa sekem alǵan kúdikpen qaraıtyn sıaqty. Múmkin, sýynǵan, qalǵan kóńildiń belgisi shyǵar. Tek, sezdirgisi kelmeıtin bolar.Álgindegi ómir jaıly, qaıǵy-muń jaıly sóz qozǵaǵany da tegin emes qoı... Áneý bir kúni Tana sheshesiniń úıine baryp, tórt-bes kúndeı qonaq bop jatyp qaıtqan. Sol tórt-bes kún Uzaq úshin tórt-bes jyldaı boldy-aý. Tanany qaıtyp kelmeı qoıa ma, dep qoryqty. Al tórt-bes kún ótken soń, ýádesinde turyp, Tana qaıtyp kelgende, munyń qýanyshynda shek joq edi...

Taýyq shaqyrdy. Tańǵy talma shaq. Al Uzaqtan uıqy ataýly bezingen sıaqty. Basyn kóterip terezege qarady, áli qarańǵy, jaýyn quıyp tur. Endi ǵana qulaǵy shaldy: tór jaq irgeden tyrs-tyrs etip tamshy ótip turǵan tárizdi. Jáılap kóterilip sirińke shaqqan, mássaǵan, al kerek bolsa saǵan bólek shyǵý!.. Úıdiń jaýyn jaq tóbesi tegis tamshyǵa bógip, shúpildep tur, túrtip qalsań sorǵalaı jóneletin túri bar.

Tósektiń tusyna deıin keýlepti. Sham jaǵýǵa týra keldi. Uzaq shamdy jaǵyp, álgi tamshy ótip turǵan jerge jalǵyz shelekti qoıdy. Tamshy bos shelektiń túbin tyqyldatyp urǵylaı bastady. Sóıtkenshe bolǵan joq, tósekke taıaý jerden tóbeniń sylaǵy bylsh etip qoparylyp tústi. Tana shoshynar ma eken dep Uzaqtyń jany shyǵyp kete jazdaǵan, joq kórim bolǵanda oıanbady. Álgi qoparylǵan jerden tamshy saýyldaı jónelgen, oǵan sháýgimdi tosyp qoıýǵa týra keldi. Birte-birte, álgi aryq adamnyń qabyrǵalaryndaı yrsıǵan syrǵaýyldardyń arasynan tóbeniń sylaqtary jıi-jıi qoparylyp túsip, tamshy ótken jerler kóbeıdi. Uzaq qolyna túsken ydystardyń bárin tosty. Úıdiń ishi syńǵyr-syńǵyr únge tolyp ketti. Endi tósektiń ústinen de tamshy ótý qaýpi týdy.Uzaq jaılap qana tósekti bólmeniń qaq ortasyndaǵy úlken bóreneniń astyna jyljytyp qoıdy. Óziniń qaýdyrlaǵan úlken brezent plashyn kórpeniń syrtynan japty. Uıqy degen múldem qashqan. Uzaq kózi bajyraıyp qarańǵy úıde tyń tyńdap jatyr, tóbeniń sylaǵy dúrs tepi túsken saıyn, Tanany baýyryna tartyp qoıady. Kórpeniń ústinen túskendeı bolsa, Tanany shoshytpasyn dep, brezent plashty qolymen keýlep kóterip jatty.Úıdiń ishi: syrt-syrt, sholp-sholp etken tamshylarǵa toly. Shaınekke: "tıfý-tıfý!.." — dese, shelekke: "sýk-sýk!.." — deıdi. Endi birde brezent plashtyń ústinen de tyrsyldap tama bastady.Tana ekinshi búıirine aýdarylyp jatty, oıanǵan joq."Tıfý-tıfý!.." "sýk-sýk!.." Sál yńyranǵandaı bop aýyr tynystaǵan Tana teris qarap ekinshi búıirine taǵy aýdarylyp tústi. Taǵy da tebingen, ústegi plash qaýdyr-qaýdyr etti.

— Sýyq tıedi ǵoı, — dep kúbirlegen Uzaq kelinsheginiń irge jaǵyn taǵy da qymtaǵan. Tana qolyn qaǵyp tastady. Kádimgideı, dál bir oıaý jatyp, muny jaqtyrmaǵan oǵash qylyqpen ádeıilep qaqqandaı boldy. Sasyp qalǵan Uzaq basyn kóterip, Tanaǵa úńile qarap edi, joq, kelinshegi shynymen uıyqtap jatyr eken. Tóbeniń sylaǵy taǵy da bylsh ete tústi, tamshy taǵy da kóbeıdi. Jerge de tamyp jatyr. Meıli tosatyn ydys joq endi... "Tıfý-tıfý!.." "Sýk-sýk..." "typ-typ!.." "tsh-tsh!.."" Tań atysymen kúl tógip, myna úıdiń tóbesine bir amal jasamasa bolmaıdy eken. Qara qaǵaz taýyp, jabý kerek".Tana beri qaraı aýdarylyp tústi. Uıqyly kúıinde Uzaqtyń baýyryna tyǵyldy. "Mazań bolmaı jatyr-aý, á", — dedi, kelinsheginiń beri, ózine qaraı burylyp jatqanyna kóńili kónshigendeı bop. Sóıtip jatyp Uzaq baıqaýsyz uıyqtap ketken. Qansha ýaqyt ótkeni, qaı ýaqyt bolǵany belgisiz. Uıqysy qanyp, kózin kúlip ashty. Sáske kezi bop qapty. Tana tósekte joq. Tamshylar tynǵan. Úıdiń tóbesi qotyr ala, qotyr ala, ala sıyrdyń terisindeı. Kishkene terezeden jeńkilip kóship jatqan bulttar kórinedi. Kún ashyq sıaqty. Uzaq jymıyp qoıdy: "Otaý tigip, úı boldyq. Ha-ha..." Aýyz bólmeden sóılesken dabyr estiledi... Uzaq qulaq túrgen: Tana men apasy sóılesip júr.

— Myna kıizdi tórińe tóseshi, jalańash jatpasyn, — deıdi apasy. Onan syrttan, daladan ákesiniń daýsy da estiledi:

— Áı, Jappas, bul tireýdi ana túp úıge qoıalyq, — deıdi, sóıdeıdi de ishke qaraı daýystaıdy:

— Álgi Uzaq qaıda! O nesi, tal túske deıin jatyp!.. Uzaq tósek ústinde kerile sozylyp, belin qaıqashty da, bolat serippeshe qatty serpilip qap, ushyp turdy.

---