InfoHub Logo

Temirtektiń de óz degeni, óz jospary bar. Bireýge aqyl bermese, eshkimnen aqyl suramaıdy. Tipti baryn kıip, baqanyn qolyna alyp shyqqanda odan sylqym jigit joq. Saqal-murtyn qyrýdy, samaı shashyn qıǵashtap qıǵyzýdy, ásirese ýaqytysymen tamaq ishýdi ol eshqashan umytqan emes. Onjyldyq bitirisimen ýnıversıtettiń tarıh fakúltetine aryz berip, ákim bolsam dedi. Biraq amal neshik, kóńil kókteminiń shyrqy buzylyp, emtıhan tapsyrǵanda aqpannyń borany soqqandaı jaǵdaı ózgerip sala berdi. Temirtek «Molshylyq» kolhozyna qaıta oraldy.

Iýl, avgýsty qoıshy, ol eki aı, áıteýir, on jyldyq bitirdi, odan joǵary oqý ornyna túsemin dep aryz berdi, konkýrstan óte almaı qaldy,— osyndaı sebep-syltaýmen ótip ketti ǵoı. Biraq avgýst aıaqtalyp, sentábr ortalanǵanda da Temirtek bos júre berdi, júre berdi.

...Kúndegi ádetinshe kúndizgi saǵat on ekini soqtyryp túregelgen Temirtektiń áli de uıqysy qanbaı qalypty. Ol qoı qatyǵyn ishken adamdaı, manaýrap kóshege shyqty. Kóshede kózine eshkimdi iliktire almaı turǵanda, qorasynyń ishinde sharýasyn jaıǵastyryp júrgen kórshisi Atabaı qart kórindi. Erikken Temirtek erinse de sonyń janyna keldi:

— Malǵa degen shóbińiz ǵoı, onyń ózin durystap kóktemgi jańbyr ótpesteı etip jınaı almapsyz, shópti az alypsyz eńbekti az istegensiz ǵoı,— dep Temirtek óziniń bilgirligin bir baıqatyp tastamaq boldy. Qart bul sózge aqysyn jibere qoıǵan joq, reti kelgen soń shymshyp qaldy:

— Jastyń da.japyryp jatqany belgili ǵoı, jıyrmaǵa kelsek te jaspyz dep júre beretinderimiz de bar ǵoı. Óziń nege bossyń?

— Jazdaı jar qulaǵym jastyqqa tımeı emtıhan tapsyrdym, endi dem alyp júrmin,—dedi Temirtek.

— Jeń eken,— dedi Atabaı.

Arada sentábr ótip, oktábr aıynyń boz qyraýy túse bastaǵanda da Temirtektiń demalysy sozyla berdi. Erte jatyp, kesh turǵan kisige kún degenińizdiń uzaqtyǵy bilinbeı, tez-aq zymyrap óte beredi eken. Yńyrana uıyqtap, manaýraı turatyn Temirtektiń uıqysy osy kezderde táýliktiń jıyrma saǵatyn soǵyp' júrdi. Árıne, uıqy jaǵynan jarys ótkizilgen bolsa, onyń birinshi orynyn da, chempıondyǵyn da Temirtek jeńip alyp, júldeni janǵa bıletpegen bolar edi.

Osy bir boz qyraýly kúni de Temirtek tústen keıin turyp edi. Kóshege shyqsa esh adam kózine túse qoımaıdy. «Osy bizdiń, aýyldyń adamy-aq aýylda turmaıdy eken, bári de kydyryp kete beredi» dep oılady ol: Aınalyp soǵyp, tapqany Atabaı qart boldy. Ol janyna kelgen Temirtekke bir búıirden suraqty qoıyp qaldy:

— Temirtek, jumys istep júrmisiń?

Bul suraq Temirtekti oılandyryp tastady.

Mine qyzyq Oqý degen ońaı ma eken! On jyl oqyǵanda on aı dem almaı. Osylar qalaı oqýdy baǵalamaıdy. Áı, osy nadandyq-aı, onyń ınemen qudyq qazǵandaı ekenin bir oılaý kerek emes pe! Atabaı ınemen qudyq qazyp kórsinshi, qansha jyl qazar eken. Al men on jylda... Anaý aılarda dem alǵany — emtıhan tapsyrǵan kúnderi úshin, al mynaý bolsa on jyl oqyǵany úshin. Bulardy shatastyryp almaý kerek qoı, onyń ár demalysynyń orny bar.

Osyndaı oı ormanyna súrinip ketken Temirtek qartqa mańyzdanyp jaýap berdi:

— Dem alyp júrmin, on jyl oqydym...

— Jamal men Janbaı da on jyl oqyǵan,— dedi qart basqa sóz qospaı.

Taǵy bir kúni Atabaı qart Temirtekke jolyǵa ketti. Bul noıabr aıynyń alǵashqy aptasy edi. Bul kezde Temirtek avgýst, sentábr, oktábr aılarynda dem alǵany úshin demalyp júrgen bolatyn. -

— Ia, Temirtek, jumys qalaı?—dep surady, Atabaı odan.

— Qalaıym suraısyz, oqý degen ońaı emes, on jyl oqyp traktorıst bolmaqpyn ba?! Men on jyl oqyp, qoıshylyqty qalaıtyn Janbaı emespin.

Ol Janbaı ekeýiniń arasynda jer men kókteı aıyrma bar ekenin aıtty. Ol — Janbaı, al bul bolsa — Temirtek. Tipti basqasyn qoıǵanda joǵary oqý ornyna aryz bergende de bul basqa fakúltetke bermeı tarıh fakúltetine aryz berdi ǵoı, munyn ózi Temirtektiń Janbaıdan jar boıy bıik ekenin kórsetpeı me?!

Osy maqtannyń bárin tyńdap turǵan Atabaı qart oǵan bir aýyz sóz aıtty:

— Ia, ıa, kórinip tur, Janbaı ekeýińniń aranda jer men kókteı aıyrma bar!..

Onyń mysqylyn basqasha joryǵan Temirtek Atekeńe sóz bermeı taǵy sóılep ketti:

— Bilem, bilem, klýbta turǵan qabyrǵa gazetin, ondaǵy Janbaıdyń maqalasyn oqyǵansyz ǵoı, olar meniń jaqsy uıqtap, jaı turǵanymdy kóre almaıdy. Olar bar ǵoı, meniń osy jaqsy dem alyp júrgen ornyma talasyp júr.

Qart osy jerge kelgende kúlip jiberdi:

— Múmkin, olar jıyrmaǵa kelgenshe seniń shesheńniń moınynan túspeı jatqanyńdy kóre almaıtyn shyǵar... Az júrgen joqsyń, ótken kúnniń belgisi joq...

Atekeń kete bardy. Qart sózi qatty batqan Temirtek keshke qaraı kolhoz klýbyna keldi. Temirtek kelgende jastar bir másele jóninen qyzý talasyp jatyr edi. Onysyn bitirip, olar endi jańa jyldy qaıda, kimmen qarsy alýdy áńgimelesti. Aqyry ne kerek, osy jerde turǵandardan Temirtekten basqa qalǵany joq bári de bir dastarhanda, bir úıde bolýǵa kelisti. Al Temirtek sopaıyp jalǵyz qaldy. Óziniń jalǵyz qalǵandyǵyna qorynǵan, ári basqalardyń birligin baıqaǵan Temirtektiń ishin bir nárse jegideı jep, alap-jalap jibergendeı boldy, ishi kúıip, álde neden sýsap ketti. Ol shydaı almaı jastardyń janyna baryp:

— Jańa jyldy men de sendermen qarsy alaıyn,— dedi ol. Jastar oǵan meıirimdilikpen qarasty.

— Biraq sen bizben birge bola almaısyń,— dedi oǵan Janbaı, basqalarǵa qýlana qarap alyp.— Biz jańa jyldy mal otarynda qarsy alamyz.

— Qoı baǵý meniń de qolymnan keledi, men de sendeı on jyl oqyǵam,— dedi Temirtek.

...Mine jańa jyl saǵaty soǵýǵa sanaýly ýaqyt qaldy. Bul kezde jastar dastarhan basyna otyryp ta qalǵan. Osy kúni jumystan keshirek kelgen Temirtek:

— Sendermen birge bolýǵa ruqsat na?— dedi.Ruqsat bermes buryn joldastary ony bir qajap aldy:

— Sen on jyl oqyǵansyń ǵoı...

— Men bos júrgen ýaqytymdy umytyp ta kettim, ótken kúnniń belgisi joq,— dedi de Temirtek kúlip, dastarhan shetine otyra ketti.

— Jamalda ótken kúnniń belgisi bar,— dedi Janbaı,— ol on jyl oqyǵanyn óndiriste kórsetti, sútti kóp saýǵany úshin syılyqqa radıoqabyldaǵysh aldy.

1956

---