InfoHub Logo

Uly Otan soǵysy...

Osynaý úsh sóz tirkesin keıingi kezderde onsha eleı qoımaıtyn halge jetip, soǵan áldebir kúdikpen úrke qaraıtyn da bop bara jatqan tárizdimiz.

Otan degen uǵymǵa sol kezdegi Keńes Odaǵyn sıǵyzamyz ba, búgingi Qazaqstanǵa sol Otan soǵysynyń eshqandaı qatysy joqtaı, muryn shúıire shyr aınalatyn qatarymyzdyń kún sanap kóbeıe túskenin de jasyra almaımyz.

Biraq Uly Otan soǵysy — aqıqat bolǵan oqıǵa ǵoı. Týǵan elden jyraqta, ot pen oqtyń ortasynda, ómir men ólim arpalysynda fashısik jendetterdi bir adym ilgeri attatpaı, oq tesken keýdesimen jat jerdiń topyraǵyn qushyp, máńgilik tosqaýyl bop qalǵan qazaqstandyq bozdaqtardyń "Otan úshin!" dep ólgenin qalaı umytarmyz. Keıingi urpaq umytqanmen, qandy qyrǵynnyń qyzý jalynyn keship kelgen, táni túgil jany jaraly jaýyngerler, júzdegen baýyrlar qorymynda jatqan árýaqtardyń úzilmes rýhy umyta qoıar ma eken...

Árıne umytpaıdy.

Otan degen uǵymnyń aıasy qandaı keń bolsa, sol Otan-anaǵa degen perzenttik súıispenshiligi sondaı mol uldarynyń, ásirese Uly Otan soǵysy ardagerleriniń maıdan dalasynda, órt qushaǵynda tilkemdengen júıkeleri men jalynǵa oranǵan jaraly jandary soǵystyń surapyl kúnderin, etigimen qan keshtirgen qasiretti súrleýin eshqashan umytpaıdy.

Jaqynda ǵana osy oıymdy barynsha rastaıtyn burynǵy maıdanger, búgingi zeınetker, polkovnık aǵamen kezdesken edim.

Ol — ardager Boranbaı Bekbosynov.

Boranbaı aǵa Qaraǵandy oblysynyń Jańarqa aýdanynyń túlegi. Arqanyń atan túıedeı atpal azamaty. 1940 jyly jıyrmaǵa endi ǵana tolǵanda Aqmolanyń pedýchılıshesin bitirip, sol qaladaǵy orta mektepte eki aı sabaq berip úlgermesten-aq, sol jyldyń qońyr kúzinde ásker qataryna shaqyrylady. Orta bilimi bar Bórekeńdi qazaqstandyq eki dosymen birge Habarovskidegi áskerı ýchılıshege qabyldap, ony 1942 jyly bitirtip shyǵarǵan eken.

Bul kez — soǵystyń eń bir aýyr, ári shıelenisken shaıqastary júrip jatqan qıyn-qystalań kezeńi ekeni tarıhtan málim.

"Sol, 1942 jyldyń maýsym aıynda meni Lenıngrad maıdanyna ákep túsirdi, — dep áńgimesin bastaı bergen Bórekeń aqsaqal sál kidirip qalǵan edi. Qandy qyrǵynnyń soıqany kóz aldyna barlyq beder-belgisimen oraldy ma, janary sátte sýyq tartyp, qońyrqaı júzi surlanyp sala berdi. — Maıdannyń naǵyz qysyltaıań kúnderine tap bolǵan ekem, kelgen boıda shyn máninde ot pen oqtyń ortasyna endim de kettim. Blokada qursaýynda qalǵan lenıngradtyqtardyń adam tózgisiz aýyr jaǵdaıyn kún saıyn estımiz. Estigen saıyn qabyrǵamyz qaıysady. Qaıtsek te blokadany buzýymyz qajet ekenin, aryp, ashyqqan turǵyndardy azaptan tezirek qutqarý kerektigin jan-júregimizben sezip, eki qolǵa túkirip júrmiz. Men Ekinshi ekpindi armıanyń quramyndaǵy 131-shi Ropshınsk dıvızıasy 593-shi atqyshtar polkynyń birinshi batalónyńda vzvod komandıri bop bastaǵam jaýyngerlik jolymdy. Sodan blokadanyń belomyrtqasyn úzip túsý úshin asa kúrdeli aıqastardy bastap ta kettik. Jan berip, jan alysqan shaqtar ǵoı ol, jıenjan. Qaısybirin aıta bereıin. Otan degen uǵym ol kezde ári keń, ári kıeli bolatyn. Ol aqseleýli keń kósilgen qazaq dalasy, aq basty, qarly shyńdy Alataý da qaraýyta munartqan Qarataý da, altyn alqadaı ardaqty Altaı da, alashtyń kindik qazyǵy Ulytaý da ǵana emes, Otan ol kezde órtke oranǵan Ýkraına men Belorýssıa, Baltyq elderi men Zakavkaze, qorshaýda qalǵan Lenıngrad ta bolatyn. "Otan úshin!" dep shybyn jandy shúberekke túıip júrip talaı ret atakaǵa da shyqtyq qoı. Talaı qandy kóılek dostardan da aıryldyq qoı... Amal ne, soǵys zańy solaı. Ólim arqyly ómirdi uzartýǵa bolaryn, qyrǵyn arqyly tirlikti saqtap, ári jalǵastyryp áketýge bolaryn sol kúnderde uqqan da edik. Sol uǵym, sol jeńiske degen qushtarlyq deıtin kıeli boryshyńdy búkil bolmysyńmen seziný — sol kezdegi barlyq sovet azamattaryna tán qasıet edi. Odan búginde aırylyp, alystap bara jatqanymyzǵa qatty qaıǵyram, árıne...

Bórekeń taǵy da únsiz qap, syrttaǵy kóktemgi shýaqty mádaqtap jatqan torǵaılardyń únine qulaq tosqandaı, álde sonaý bir ot-jalynǵa oranǵan jastyq shaǵyna qıalmen qaıta oraldy ma, birazǵa deıin qybyr etpedi. Sol minájat etkendeı maǵan jumbaqtaý, baıyrǵy jaýyngerdiń ózine sondaı qymbat hám aıaýly qalpyn buzýǵa dátim barmaı, men de otyryp qaldym.

Bórekeń oqys qozǵalyp, áńgimesin jiti sabaqtap ketti.

— Iá! Fashıserdi tumsyqqa soǵyp, blokadany da buzdyq. Lenıngradqa azattyq aýasyn ákelip, tirshilik tynysyn keńitip berdik. Sol kezdi eske alǵanda, áli kúnge ózime ózim yrzalyq tanytam. Óıtkeni osynaý asa kórkem mádenıet oshaǵy — Lenıngradty qylǵyndyrǵan blokadany tas-talqan etken qudiretti sovet armıasynyń bir ofıseri bolǵanymdy ózim ǵana emes, ózgeler de qurmetteıdi.

— Blokada qashan buzylyp edi?

— 1943 jyldyń kúzinde bastalyp, 1944 jyldyń qańtarynda Lenıngrad jaýdan tolyq azat etildi ǵoı.

Lenıngrad... Júregimdi ózine jipsiz baılaǵan qudiret qoı ol. Jaýyngerlik joryǵymdy osy qalany azat etýden bastaǵanymnan ba, álde lenıngradtyqtardyń óz qutqarýshy uldaryna degen adal kóńilderiniń únemi sharpyp turatyn ystyq yqylasynan ba, men qazirgi Sankt-Peterbýrgty emes, burynǵy Lenıngradty eljireı eske alyp otyram...

Lenıngradtyń 533-mektebindegi mýzeıde meniń sýretim men jaýyngerlik jolym týraly jazylǵan eksponattar bar. Sol mekteptiń oqýshylary menimen hat arqyly úzbeı habarlasyp turady.

Lenıngradty kórmegeli de jıyrma shaqty jyl bop qapty... Sońǵy ret 1984 jyly 20-qańtarda ótken

Lenıngradtyń tolyq azat etilýiniń 40 jyldyq merekesine qalalyq partıa komıteti men ardagerler keńesiniń shaqyrtýymen jeńgeń Sabılá ekeýmiz baryp qaıtqanbyz.

Jaýyngerlik ómir meni óz dıvızıammen birge Estonıany azat etýge alyp ketken...

Estonıada nebir qıankeski urystardy bastan keshtik.

Batalón komandırimin. Polk basshysynan Maıevo degen selony nemisterden qaıtkende de bosatyńdar degen buıryq alǵan soń, barlaýshylardy jónelttim. Barlaýshylarym qaraýylda turǵan eki nemisti jelkelep alyp jetti. Solardan jaýap alyp, álgi myqty bekingen selonyń jaı-japsarymen tanysyp, osal tustaryn belgiledik. Rezervten kómek jetkenshe kesh bolatyndyqtan ózim shuǵyl ári tutqıyl shabýyl jasaýǵa bekindim. Tún jamyla eleýsiz saq qozǵalyp, túngi tórt shamasynda úsh rotaǵa selony úsh jaǵynan qorshaýǵa alǵyzyp, stanokty pýlemetterdi quryp qoıyp, saqadaı saı daıyndyq jasadyq. Ár soldatqa qadaý-qadaý túrde qysqa da naqty tapsyrmalar berip, belgi-oq atylysymen-aq "Ýralap!" atakaǵa kóterilýin pysyqtadym.

Tańǵy bes jarym kezinde bir mezgilde búkil qarý-jaraqtan oqty tópep kep berdik. Sodan ári uzatpastan tus-tusynan seloǵa jóńkile quıyldyq. Esi shyǵyp, záre-quty ushqan jaý áskeri jalańash-jalpy dúrkirep shyǵyp, esh qarsylyq kórsete almastan búrseńdep qol kóterýge májbúr boldy. Sonymen júz elý soldat, arasynda polkovnıgi bar on úsh ofıserdi tutqynǵa túsirip, selony bosatyp aldyq.

Odan ári Narva qalasy úshin shaıqastar jalǵasyp ketti. Narva-Estonıaǵa kirer qaqpany myqtap jaýyp turǵan nemis armıasynyń myqty bekinis aýdany bolatyn. Biraq jeńis dámin tatyp, ádilet úshin arpalysqan sovet jaýyngerleri bul kezde myqtap dúrildep turǵan-dy. Tutqıyl shabýylmen 1944 jyldyń 26 shildesinde Narvany jaýdan tazartyp aldyq. Osy shaıqastan keıin bizdiń 593-polkke 593-shi Narva polki degen at berildi. Al men Narva qalasynyń qurmetti azamaty degen ataqqa ıe boldym. 1979 jyly Narvanyń azat etilýiniń 35 jyldyǵyn toılaýǵa jubaıym ekeýmiz qatysyp qaıtqanbyz.

Kóp uzamaı Tallındy, Estonıanyń Saarema, Ezala deıtin derevnálaryn qaıtaryp aldyq...

Jeńisten keıin Qazaqstannyń bes oblysynda: Qaraǵandy, Kókshetaý, Taldyqorǵan, Almaty, Gýrevterde ofıserden Áskerı komısarǵa deıin kóterilip, 1972 jyly ásker qatarynan bosanǵansha qyzmet atqardym. "Soǵys ardageri", "Eńbek ardageri" degen qurmetti ataýlarym kóńilime jaqyn. Áskerılerden qol úzip ketkem joq. Áskerı akademıalar men áskerı bólimderde jıi-jıi bolyp, el qorǵany — jaýyngerlermen kezdesýler ótkizip turam. İzimdi qýǵan eki ulym — Serik, zapastaǵy polkovnık. Mels, halyqaralyq áskerı uıymnyń bas sekretary, general. Sáýle deıtin qyzym — ustaz. Jannam ǵylym doktory, profesor. Nartaıym — qurylysshy bolsa, Qapal, Raýshan, Gaýharym — dárigerlik mamandyqty qalap alǵan...

Borekeń áńgimesine kóp núkte qoıǵandaı birer jótkirinip qalyp, betime qısaıa qarady. "Barym osy. Keshegimnen búginimdi ajyratpaımyn biraq. Ótken jolym — ómirimniń ózegi. Ókinishim joq. Boryshymdy adal atqarǵanyma kúmánim joq. Sonyma shúkirshilik etemin" degendeı sabyrly qarasynan janyma jylylyq tarap bara jatty.

Men ákeler rýhyna taǵzym eterlik osy bir suhbatty kópshilik nazaryna usynýdy jón kórdim.

---