InfoHub Logo

Qazaqstanda Sovet ókimeti ornaǵanyna 40 jyl tolýy — úlken tarıhı mańyzy bar, zor mereke. Osy kúndi respýblıkanyń eńbekshileri ǵana emes, uly Lenınniń proletarlyq ınternasıonalızm rýhynda tárbıelengen búkil sovet halqynyń yntymaqty odaǵy qýanyshty qarsy alǵaly otyr. Patshalyq Rossıanyń shet aımaǵynda otar elge aınalǵan Qazaqstan 40 jyldyń ishinde gúldengen sosıalısik respýblıka boldy. Ekonomıkamyz ben mádenıetimizdiń san túrli salasyndaǵy qol jetken tabystarymyz kópshilikke málim de aıqyn. Bul qol jetken tabystar es aldymen danyshpan Komýnıstik partıamyzdyń, Sovet úkimetiniń, onyń ústine uly orys halqy bastaǵan sovet halyqtarynyń týysqandyq, dostyq kómeginiń jemisi.

Osyndaı tarıhı mereke kúnderinde ótken jol, etken eńbekke sholý jasaý, tapqan tabysyn tarazyǵa salý sovet halqynyń belgili dástúri.

Qazaq halqynyń kórkemóner men mádenıet salasyndaǵy tabysy ómirimizdiń basqa salasyndaǵy qol jetken tabystarmen teńbe-teń desek ótirikshi bolmaımyz. Ras, revolúsıaǵa deıingi Qazaqstanda áleýmettik-ekonomıkalyq mesheýliktiń kesirinen mádenı damýymyz da eń tómengi satyda bolatyn. Shyn mánindegi professıonaldy ónerdi qazaq halqy buryn bilgen emes-ti. Al, halyq óneri, tek jeke án aıtý, dombyra tartý, maıda oıý-órnek ónerimen ǵana shuǵyldanýdyń tóńireginde boldy. Islam dininiń kertartpa kesiri sýret óneriniń damýyna eshbir múmkinshilik bermedi. Óıtkeni adamnyń nemese haıýanattyń sýretin salý sharıǵatqa shek keltirý dep sanaldy.

Qazaqtyń ulttyq mádenıetiniń baı salasy án-kúı boldy. Munda qazaq halqy óziniń oı-armanyn, tabıǵatpen syrlasyp muń-muqtajyn aıtty. Qazaq halqynyń mádenıetinde án men jyr egiz. Sondyqtan da áıgili halyq aqyndary, bir jaǵynan daryndy aqyn bolsa, ekinshi jaǵynan óz shyǵarmalaryna arnaýly áýen taýyp, halyqqa jetkizetin ataqty ánshi de bolǵan.

Jeke án aıtý, dombyra tartý, qobyz ben sybyzǵy shalý mýzykalyq shyǵarmalardy oryndaıtyn negizgi aspaptar edi. Dombyra — qazaqtyń eń súıikti mýzykalyq aspaby. Sheksiz saharada ómiri ótken, aty belgisiz talaı ǵajap dombyrashylar kóptegen kúılerin mura etip tastap ketti. Bizge budan birneshe ǵasyrlar buryn týǵan kúıler jetti. Sol kúılerdiń mýzykalyq tilderiniń baılyǵy, oryndalý ádisteriniń sheberligi, onyń úlken oqıǵalarǵa baılanysty týýy, mazmun baılyǵy, barlyǵy — qazaq halqynyń mýzykalyq mádenıetiniń joǵary satyda damyǵandyǵynyń aıǵaǵy.

Mýzykalyq fólklorymyzdyń baı tarıhynda aıryqsha oryn alatyn halyqtyń ótken ǵasyrda ómir keshken halyq kompozıtorlary: Qurmanǵazy, Dáýletkereı, Táttimbet, Birjan, Seıtek, Qazanqap, Muhıt bar. Qazaqtyń uly aqyny ári aǵartýshysy Abaı qazaq mýzykalyq mádenıetine kóp úles qosty. Ol shyǵarǵan tamasha ánder men áýender mol.

Qulaqtan kirip boıdy alar,
Jaqsy án men tátti kúı,
Kóńilge túrli oı salar,
Ándi súıseń menshe súı, —

dep uly Abaı ónerdiń tıgizer áserin, berer lázzatyn asa joǵary baǵalaǵan.

Ótken ǵasyrdyń aıaq sheninde orys halqymen baılanys arqasynda qazaq dalasyna garmon men balalaıka, gıtar men mandolın kele bastady. Biraq bular halyq arasyna etene sińisip kete almady.

Qazaq halqy orystyń mýzykalyq mádenıetimen, eń aldymen olardyń halyq mýzykalarymen, keıin revolúsıalyq ánderimen tanysa bastady. Sonyń barlyǵyn óz boıyna sińirip, qazaqtyń kompozıtorlary buǵan qazaq mýzykasynyń keıbir erekshelikterin engizdi. XX ǵasyrdyń qazaq qalalaryna orystyń teatr trýppalary kele bastady. Soǵan elikteýdiń arqasynda dramalyq úıirmeler paıda boldy.

1910-1912 jyldary Semeıde, Qyzyljarda, Atbasarda, taǵy basqa qalalarda qazaqtyń aldyńǵy qatarly ıntellıgentteri úıirmelerde jeke spektáklder kórsetip júrdi. Osy kezderi qazaqtyń tuńǵysh shyǵarmalary da týa bastady. Olardyń kóbi kólemi jaǵynan shaǵyn, birli-jarym kórinisti komedıalar boldy. E. Erdanaevtyń «Malqambaıy», Kólbaı Toǵysovtyń «Nadandyq qurbandary» sıaqty shyǵarmalary qazaq dramatýrgıasynyń tuńǵyshtary edi.

Kezbe ánshi-kúıshiler jyl saıyn bolatyn jármeńkelerde jıi kezdese bastady. Olardyń ishinde Jambyl, Shashýbaı, Jaıaý Musa, Qalybek,Maıra, taǵy basqa halyq sheberleri bar. Biraq Qazaqstanda Sovet ókimeti ornaǵansha professıonaldyq kórkemóner bolǵan joq.

Qazaqstannyń mádenıeti men kórkemóneriniń damýyna Komýnıstik partıa árdaıym basshylyq etip, kóp kóńil bólip otyrdy. Sondyqtan da qazaqtyń sovettik óneriniń alǵashqy uryǵy azamat soǵysynyń kezinde paıda bolyp, shaıqas kúnderinde shyńdaldy. Onyń alǵashqy adymy azamat soǵysynyń jeńisimen ushtasty, 1918-1919 jyldardaǵy Torǵaıda bolǵan Álibı Jankeldınniń joryǵynda birneshe ónerpazdar boldy. Olar halyq arasynda oıyn qoıyp júrdi.

Qazaqtyń aǵartý ınstıtýty men Orynbordyń rabfaginiń janynda oqýshy jastardan quralǵan mýzykalyq dramalyq kollektıvterdiń sany kóbeıe bastady. Búgingi ulttyq opera jáne drama teatrlarynyń kórnekti ókilderi: J. Shanın, Q.Qýanyshbaev, S. Qojamqulov, Q. Jandarbekov, E. Ómirzaqov, Q. Badyrov, t. b. osy ortadan shyqty.

Qazaqtyń ulttyq mýzykasynyń damý joldaryn zertteý men ony ýaǵyzdaýda asa úlken rol atqarǵan adam — kompozıtor Aleksandr Vıktorovıch Zataevıch bolatyn. Qazaqtyń mýzykalyq fólkloryn jınaýda tynbaı eńbek etken ol, az ýaqyttyń ishinde 2300-den asa halyq ánderi men kúılerin qaǵazǵa túsirdi. Sonyń nátıjesinde «Qyrǵyzdyń (Qazaqtyń) myń áni» 1925 jyly, «Qazaq halqynyń 500 áni men kúıi» 1931 jyly jaryq kórdi.

Qazaq halqynyń mýzykalyq qazynasyn toptaǵan osy eki jınaqtyń kórkemdik te, ǵylymı da quny zor. Bul jınaqtar jeke kompozıtorlardyń óz betinshe operalyq shyǵarmalar jazýyna negiz bolý bylaı tursyn, onyń ústine qazaq mýzykasynyń bar syr-sıpatymen tanysýǵa úlken qural boldy.

1925 jyly jazda Parıjdiń ataqty konsert saraıynda án salǵan Ámire Qashaýbaev halqymyzdyń mýzykalyq mádenıetin álemge tanystyrdy. Dúnıejúzilik kórmede SSSR halyqtarynyń án-kúı sheberleriniń qatarynda báıgige qatysqan ol, osy dúnıejúzilik jarysta ekinshi oryn aldy. Fransýzdyń mýzyka ǵylymynyń zertteýshi mamandary mýzyka tarıhynda sırek kezdesetin qubylys dep jazdy. Ámireniń birneshe ánderin Sarbon ýnıversıtetiniń profesory Perno fonografqa jazyp aldy.

Tuńǵysh ret qazaqtyń professıonaldyq teatrynyń paıda bolýy, qazaq kórkemóneriniń damý jolyndaǵy alǵashqy on jylynda asa bir kórnekti oqıǵa boldy.

Ol tuńǵysh shymyldyǵyn sol kezde Qazaqstannyń astanasy bolǵan Qyzylorda qalasynda 1926 jyly 13 ıanvarda ashty.

Teatrdyń tvorchestvolyq negizgi toby: Q. Qýanyshbaev, S. Qojamqulov, Q. Jandarbekov, Á. Qashaýbaev, E. Ómirzaqov, Q. Badyrov, I. Baızaqovtar boldy. Osylardyń qatarynda qazaqtyń tuńǵysh aktrısalary 3, Atabaeva, Sh. Baızaqova, Q. Áshkeevalar edi. Bulardyń kópshiligi kórkemóner úıirmelerinen keldi.

Tvorchestvolyq jas kollektıvtiń negizgi jetekshisi, ári uıytqysy bolǵan dramatýrg-rejısser, ári tamasha artıs J. Shanın edi.

Ol kezde ulttyq dramatýrgıanyń jańa ǵana týa bastaǵan kezi bolatyn. Sondyqtan da teatrdyń repertýary qolma-qol atústi jasalatyn. Teatrdyń tuńǵysh shymyldyǵyn ashqan, 1917 jyly jazylyp, birinshi ret kıiz úıde qoıylǵan Muhtar Áýezovtyń «Eńlik — Kebek» pesasy bolatyn. Qazaqtyń ulttyq dramatýrgıasynyń negizin salǵan osy bir ǵajaıyp shyǵarma kúni búginge deıin halyq súıispenshiligine bólenip, sahnada ómir súrip keledi.

Qazaq teatrynyń damýy býrjýazıalyq ultshyl elementtermen qıan-keski ıdeıalyq kúres ústinde qalyptasty. Teatr sahnasynda ótken dáýirdi ańsaýshylyq, aýyl, el ómirindegi tap tartysyn joqqa shyǵarǵan keıbir shyǵarmalardyń kórinýi de osyǵan baılanysty. Qazaqstannyń partıa uıymy buǵan shuǵyl nazar aýdaryp, teatrdyń repertýaryn tazartyp búgingi ómirdi kórsetýge tikeleı kómektesti. Sodan keıin qazaq eńbekshileriniń jańa ómir úshin kúresin, kolhoz qurylysyn nyǵaıtý jolyndaǵy eńbegin aýyldaǵy tap tartysyn, ındýstrıalandyrýdyń alǵashqy adymdaryn baıandaıtyn shyǵarmalar kórine bastady. Sonyń biri — V. Kırshonyń «Astyǵy».

Bul shamada qazaqtyń beıneleý óneriniń de alǵashqy adymy bastaldy. Qazaq sýretshileri Á. Qasteev pen Á. Ismaılovtyń tuńǵysh eńbekteri jaryq kórip, birinshi kóshpeli kórme 1928 jyly uıymdastyryldy.

Mine, osylaı sovettik Qazaqstannyń alǵashqy on jylynda partıa uıymdary men Sovet ókimetiniń kúndelikti qamqorlyǵynyń arqasynda qazaqtyń kórkemóneriniń berik negizi qalandy.

1930 jyldardyń birinshi jartysynda kórkemónerdiń birneshe uıymdary paıda boldy. Bul mádenı oshaqtardyń atqarǵan róli orasan zor. Ulttyq kadrlar daıarlaý máselesine zor kóńil bólindi. Sonyń nátıjesinde 1932 jyly respýblıkada birinshi mýzykalyq dramalyq tehnıkým, 1933 jyly mýzykalyq akterlar stýdıasy, 1934 jyly mýzykalyq mektep pen qazaqtyń ult aspaptarynyń memlekettik orkestri (qazirgi Qurmanǵazy atyndaǵy ult-aspaptar orkestri) ashyldy.

1930 jyldar teatr men mýzykalyq mádenıetimizdiń beleń alyp ósken kezeńi boldy. Osy kezderi beıneleý óneriniń damýy bir arnaǵa túsip, qazaqtyń kınematografıasy týdy. 1934 jyly qurylǵan Almaty kınohronıka stýdıasy «Sovettik Qazaqstan» atty kınojýrnaldy úzbeı shyǵara bastady. Munyń ózi respýblıkamyzdyń baı ómiriniń jan-jaqty damý joldaryn qamtıtyn kıno shejiresindeı boldy.

Kóp ultty mádenıetimizdiń, onyn ishinde qazaq mádenıetiniń san túrli salasynyń qysqa merzim ishinde, jedel qalyptasyp, tez damýyna úlken sebepker ári qamqor kómekshi bolǵan orys mádenıetiniń qaıratkerleri. Bul tarapta E. Brýsılovskııdiń, S. Shabelskııdiń, V. Velıkanovtyń sińirgen eńbekteri asa zor.

Orys kórkemóneriniń qaıratkerlerimen qoıan-qoltyq tvorchestvolyq yntymaqtyń nátıjesinde ulttyq mýzykalyq mamandar ósti. Olardyń ishinde kompozıtor-akademık A. Jubanovtyń izin basa shyqqan M. Tólebaev, Q. Qojamıarov, B. Baıqadamov, S. Muhametjanov, N. Tilendıev, taǵy basqalary bar. 1933 jyly sentábrde drama teatrynyń janynan mýzykalyq stýdıa ashyldy. Barlyq ánshiler men bıshiler mýzykalyq stýdıaǵa aýysty. Olardyń ishinde aty álemge áıgili bolǵan qazaq bulbuly atanǵan Kúlásh Baıseıitova jáne búgingi qazaq sahnasynyń sheberleri: Q. Baıseıitov, Q. Jandarbekov, J. Elebekov Ǵ. Qurmanǵalıev, Shara, M. Erjanovtardyń orny erekshe. Ánshi-kúıshi, taǵy basqa óner ıeleri sol kezde qurylǵan qazaqtyń memlekettik fılarmonıasyna keldi. Stýdıa birinshi mýzykalyq spektákl «Aıman — Sholpan» komedıasyn ázirleýge kiristi. Sonymen mýzykaly teatrdyń tuńǵysh shymyldyǵy «Aıman — Sholpan» komedıasymen 13 ıanvarda 1934 jyly ashyldy. Qazirgi Abaı atyndaǵy Qazaqtyń akademıalyq opera jáne balet teatry osy.

Kóp uzamaı «Qyz Jibek», «Jalbyr», «Er Tarǵyn» operalyq spektáklderi jaryq kórdi. Bulardyń da mýzykasy halyq ánderinen quralyp, Brýsılovskııdiń óńdeýimen iske asty.

1930 jyldary qazaqtyń drama teatry kórkemdik — ıdeıalyq jaǵynan jańa satyǵa kóterildi.

Teatr tarıhynda Muhtar Áýezovtń 1916 jylǵy kóterilistiń jaǵdaıyn baıandaıtyn «Túngi saryny», Ǵ. Músirepovtiń «Qozy Kórpesh — Baıan sulýy», Áýezov pen Sobolevtiń «Abaı» tragedıasy erekshe oryn alady. Azamat soǵysynyń dáýirine arnalǵan S. Seıfýllınniń «Qyzyl suńqarlary», Ǵ. Músirepovtyń «Amankeldisi», S. Muqanovtyń «Kúres kúnderindesi», M. Áýezov pen Á. Tájibaevtyń «Aq qaıyńdarynyń» da máni bar.

Kórkemdik ıdeıalyq joǵarǵy satyǵa kóterilgendigin eske alyp, teatrǵa úkimet pen partıa 1937 jyly 27 fevralda «Akademıalyq teatr» degen ataq berdi.

Osy kezderi ulttyq beıneleý óneri de damı bastady. 1933 jyly qazaqtyń Sýretshiler odaǵy quryldy. 1937 jyly Shevchenko atyndaǵy Qazaqtyń memlekettik kórkem sýret galereıasy ashyldy. 1938 jyly sýretshiler ýchılıshesi jumysqa kiristi.

Ǵ. Músirepov, B. Maılın, V. Ivanovtyń senarıi boıynsha 1936 jyly tuńǵysh ret kórkemsýretti fılm — «Amankeldi» ekranǵa shyqty.

1940 jyly Muhtar Áýezovtyń senarıi boıynsha «Lenfılm» «Raıhan» degen kıno-kartınany jaryqqa shyǵardy.

Uly Otan soǵysy jyldarynda Qazaqstanda Moskvanyń, Lenıngradtyń, Kıevtiń, Harkovtyń, taǵy basqa qalalardyń óner sheberleri, tájirıbeli toptary boldy. Sonet kórkemóneriniń dańqty qaıratkerleri jas qazaq ónerine úlken tvorchestvolyq kómek kórsetti. Munyń ózi sheberlikti ıgerýde mol múmkinshilik týǵyzdy.

Abaı atyndaǵy Akademıalyq opera jáne balet teatrynyń sahnasynda soǵys jyldarynda sovet baletiniń maqtanyshy Galına Ýlanova bıledi. Ýlanovanyń belsene qatysýymen qazaqtyń jas horeografıasynyń negizi qalandy.

Soǵys jyldarynda opera teatrynyń sahnasynda patrıottyq sezimge toly birneshe shyǵarmalar boldy. Solardyń biri — E. Brýsılovskıı jazǵan «Gvardıa, alǵa» operasy (lıbrettosyn jazǵan Sábıt Muqanov), 1944 jyly Muhtar Áýezovtyń lıbrettosy boıynsha kompozıtorlar A. Jubanov pen L. Hamıdı «Abaı» operasyn jazdy. Bul opera qazaq mýzykalyq mádenıetinde eleýli tabys dep sanalady.

Teatr repertýarlary jaqsaryp, qazynasy baıı tústi. Olardyń sahnasynda búgingi zamandastarymyzǵa arnalǵan shyǵarmalardyń sany kóbeıdi. Jeke spektáklderdiń de kórkemdik quny joǵary dárejege kóterildi. 1940 jyldardyń aıaq sheninde qazaq kompozıtorlarynyń ózderi jazǵan operalyq, sımfonıalyq shyǵarmalary boı kórsete bastady. Sonyń eń kórnektisi Muqan Tólebaevtyń «Birjan — Sara» operasy. Operanyń lıbrettosyn belgili Sara men Birjannyń aıtysy júıesinde Qajym Jumalıev jazdy. Opera shyn máninde eń joǵary baǵa aldy. Sahnaǵa qoıýshy Q. Jandarbekov, kompozıtor M. Tólebaev, basty rolderdi oryndaǵan K. Baıseıitova, Sh. Beısekova, Á. Úmbetbaev, B. Dosymjanov, spektákldiń sýretshisi Nenashev 1948 jyly SSSR Memlekettik syılyǵyn aldy.

«Birjan — Sara» operasy qazaq óneri men ádebıetiniń 1958 jyly Moskvada ótken onkúndiginde asa joǵary baǵalandy. Kompozıtor Tólebaevqa SSSR-dyń halyq artısi degen qurmetti ataq berildi.

Respýblıkamyzda mamandanǵan horeografıanyń ulttyq toby kóbeıdi. Olardyń kópshiligi 1934 jyly Almatyda ashylǵan horeografıalyq ýchılıshede tárbıelenip, erekshe kózge túsken talanttary Moskva men Lenıngradtyń balet mektepterinde qaıtadan oqyp, sheberlikterin shyńdaı tústi.

Qazaqtyń bı óneri damýynda kóptegen ulttyq bılerin shyǵarǵan respýblıkanyń halyq artısi Sharanyń eńbegi óte zor.

Sovet ókimeti jyldarynda Qazaqstan kompozıtorlary birneshe myńdaǵan mýzykalyq shyǵarmalar jazdy. Olardyń ishinde jedel damyǵan halyq súıetin án janry. Qazaq sovet óneriniń taqyryby san salaly baı, tynysy keń. Olar eńbektiń san túrli salasyn sovet adamdarynyń turmysyn, jan dúnıesin, Qazaqstandaǵy sosıalısik qurylystyń ǵajaıyp tabystaryn jyr etedi. Bizdiń Uly Otanymyzdyń qýatyn, halyqtardyń myzǵymas dostyǵyn pash etetin patrıottyq sezimge toly ánder ondap sanalady.

Qazaqtyń aspapty mýzykasynyń damýy Qurmanǵazy atyndaǵy halyq aspaptar orkestrmen baılanysty. Bul orkestr — qazaq halqynyń mýzykalyq mádenıetiniń ǵajaıyp dástúrin sosıalısik dáýirdiń kúrdeli kórkemóneriniń bar tilegine saı ushtastyryp, odan ári damytyp keledi.

Qazaq kompozıtorlary kóptegen tamasha sımfonıalyq shyǵarmalar jazdy. Olardyń ishinde erekshe kózge túsetinderi Muqan Tólebaevtyń «Komýnızm tańy» atty kantatasy

men «Qazaqstan» atty poemasy, Brýsılovskııdiń «Sovettik Qazaqstan» kantatasy men tórtinshi sımfonıasy edi.

Shetelge shyqqan Qazaq óneri ókilderiniń de tabysy asa mol. Býdapeshtegi jastardyń halyqaralyq festıvalinde Baǵlanova laýreat ataǵyn alyp qaıtty. Jastar men stýdentterdiń Berlınde ótken úshinshi dúnıejúzilik úshinshi festıvalinde dırıjer Ǵazız Duǵashev, qobyzshy Fatıma Balǵaeva, ánshi Baıǵalı Dosymjanovtar laýreattyq ataqqa ıe boldy. Býhareste ótken jarysta Sh. Qajyǵalıev basqarǵan Qurmanǵazy atyndaǵy orkestrdiń jastar toby, ánshi Ermek Serkebaev taǵy da laýreat ataǵyn aldy. Altynshy dúnıejúzilik festıváli men Búkilodaqtyq Moskvada ótken festıváldarǵa Qazaqstannan qatysqan tvorchestvolyq kollektıvterdiń birnesheýi laýreat ataǵyn alyp, kópshiligi altyn, kúmis, qola medaldarmen nagradtaldy.

Soǵystan keıingi dáýirde, mýzykalyq mádenıettiń ósýine saı, teatr óneri de jańa beleske kóterildi. Teatr fólklorlyq, tarıhı taqyryptan boı tartyp, búgingi zaman taqyrybyna shuǵyl bet burdy. Kórkemdik, ıdeıalyq jaǵynan álsiz, kúńgirt shyǵarmalardan repertýardy tazartty.

Moskvadaǵy onkúndikte «Jalǵyz aǵash orman emes» (Á. Tájibaev), «Aqyn tragedıasy» (Ǵ. Músirepov), «Eńlik — Kebek» (M. Áýezov), «Shoqan Ýálıhanov» (S. Muqanov) spektáklderi zor baǵa alyp keldi.

Qazaqstannyń teatr óneri kóp ultty. Bizde on qazaq kollektıvi, on bir orys kollektıvi, bir uıǵyr, bir koreı teatrlary jumys isteıdi. Olar jyl saıyn 2,5 mıllıonnan 3 mıllıonǵa deıin kórermendi qamtıdy.

Respýblıkada kórkemóner kadrlaryn daıarlaý da jolǵa qoıyldy. Almatynyń memlekettik konservatorıasy, horeografıalyq ýchılıshesi, sýretshiler ýchılıshesi maman kadrlar daıarlap shyǵarýda. Qazaq jastary Moskva men Lenıngradta top-tobymen oqyp, bilim-tárbıe alyp qaıtady. Respýblıkamyzdyń iri qalalarynyń barlyǵynda mýzykalyq mektebi bar. Osynyń barlyǵy kóp janrly qazaq óneriniń budan bylaıǵy damýyna úlken negiz bolyp qala beredi.

Qazaq halqynyń ótken dáýirdegi ómiri, revolúsıa kezindegi bostandyq úshin kúresi, tarıhymyzdaǵy ǵajaıyp adamdar kıno óneri arqyly ekranǵa shyqty. Bular «Abaı», «Onyń ýaqyty keledi», «Jambyl» fılmderi. Qazaqstanda Sovet ókimetin ornatý kúresine arnalǵan «Botakóz» ben «Biz Jetisýdanbyz» kınokartınalary da asa qundy shyǵarma. «Ómir joly» atty Týrksıbke arnalǵan kınofılmdi jurtshylyq jaqsy qarsy aldy. Qazaq fólklorynyń izimen jazylǵan «Mahabbat týraly poema», teatr spektáklderin ekranǵa túsirýdiń tuńǵysh talaptanýy boldy. Kópshilik qaýym qazaq dramatýrgıasynyń kórnekti shyǵarmasy «Qozy Kórpeshpen» osylaısha tanysty. Mine, joǵaryda keltirilgen mysaldardyń ózi Qazaqstanda shyqqan kınematografıa shyǵarmalarynyń taqyryptarynyń jan-jaqtylyǵyn kórsetedi. Árıne, munyń barlyǵy kórkemdik ıdeıalyq jaǵynan tórt aıaǵynan teń basyp turǵan shyǵarmalar emes. Kópshiliginiń kemshilikteri ýaqytynda ortalyq baspa oryndarynda aıtylyp, synǵa ushyrady. Qyryq jyldyq qarsańynda Qyzylorda oblysynyń malshylarynyń ómirinen A. Toqmaǵambetov pen Qojyqovtyń senarıi boıynsha «Marjan» atty kınofılm túsirildi.

Qazaq kıno ónerin sóz etkende de aıta ketetin bir jáıt, respýblıka boıynsha kınosetteri kóbeıdi. Orta eseppen alǵanda jyl saıyn kınofılmderdi Qazaqstanda júz mıllıonǵa tarta adam kóredi. Kınoteatrlar men kıno kórsetetin jeke qondyrǵylardyń respýblıka boıynsha jalpy sany on myńǵa taıaý. Jaqyn jyldardyń ishinde respýblıka túgeldeı kınofıkasıalandyrylady.

Bizdiń beıneleý ónerimiz de qaryshtap alǵa basýda. Respýblıkada professıonaldy bilim alǵan talantty sýretshiler tobynyń sany kún saıyn ósýde. Soǵystan keıingi dáýirde ár janrdan kóp taqyryptardy qozǵaǵan birneshe myńdaǵan shyǵarmalar jazyldy.

Janrly jıvopıs — Qazaqstannyń beıneleý ónerindegi jetekshi oryn alatyn janrdyń biri. Bul salada Q. Teljanov, S. Mambeev, N. Nurmaǵambetov, M. Kenbaev, R. Sahılar jemisti eńbek etip keledi. Bular jazǵan shyǵarmalardyń negizgi mán-mazmuny — kolhozdy aýyldyń jańa turmysyn, qazaq semásynyń mádenı qalpyn, ulttyq ıntellıgensıanyń ósý dárejesin, qazaq jastarynyń eńbek jolyndaǵy keıpin beıneleıdi. Tarıhı jáne tarıhı revolúsıalyq taqyryptaǵy shyǵarmalardyń kópshiligi Qazaqstanda Sovet ókimeti ornaý kezeńimen baılanysty.

Óńiri ózgergen respýblıkamyzdyń qyryq jylǵy ómirinde qol jetken tabystary ushan-teńiz. Qazaqtyń ulttyq óner dańqy búkil dúnıe júzine áıgili boldy. Bul shyndyq — sovettik shyndyq.

1960

---