Toryǵý
(Zeınolla Serikqqalıuly marqumnyń rýhyna baǵyshtaımyn)
Tabıǵat mezgiliniń jamany joq. Aýa raıy jıi qubylatyn kóktem kezinde ájem marqum «kún jamany keter-aý, pendeniń jamany qalar...» dep, ári shúkirshilik ete, ári sóziniń aıaǵyn daýsyna ókinish aralastyra sozyńqyrap aıaqtaıtyn.
Jyl maýsymdaryna qatysty bala kezimnen qalyptasqan óz túsinigim bar. Kóktem jazdyń baspaldaǵy, jaz jer beti gúldenip, adamzatqa, jan-janýarǵa qajetti qorek túrleriniń pisip-jetilýine qajet, al qys bolsa — adam da, jan-janýar da óziniń meken-turaǵyna neǵurlym táýeldiligin moıyndaıtyn maýsym ispetti.
Al kúzdiń jóni bólek, men úshin kúz erekshe! Kúz — baılyqtyń, qam-qarekettiń, jańa umtylystar men jańa bastaýlardyń kezeńi. Ásirese, kúzgi baqta serýendeýdi unatamyn. Keıbireýler «kempirshýaq» dep ataıtyn jazdyń jalǵasy ári qysqa ǵumyrly shýaqty kúnderde men tipti bolmaǵanda, eki jaǵyna jarysa ornalasqan aǵashtardyń uıysa bitken jasyl japyraqtary jaz boıy jaıaýǵa saıa bolyp, endi sarala japyraqtar kerbezdene, yrǵala, qalyqtaı qonyp jatatyn qala trotýaryn boılaı júrgenniń ózinen lázzat tabamyn.
Dál búgin Jeńis aleıasyn qansha ýaqyt aralaǵanymdy kim bilsin, buryn sonshalyqty jaqsy kóretin kúzdiń osy kórinisin qyzyqtaı almadym, kóńilimniń hoshy joq. Sanamdy ezgen bir oıdyń tyǵyryǵynan qutyla almadym. Taban astynda dáleldi jaýabyn tappasam, bolatyn emes. Bara-bara oı áseri ýshyǵa údep, janymdy syzdaýyqtaı syzdata túsýde.
«Conda, bul... meniń dátimniń beriktigi me?» Ottaǵan sóz! «Jaratylysymdaǵy meıirim shýaǵynyń tapshylyǵy ma, álde..?». Osy suraqty oısha qoıýym muń eken, basyma táńir salǵan qaıǵyny bir sát jaıyna qaldyryp, qolyna túsire almaı júrgen qas jaýyn qapıada tyrnaǵyna iliktirgen, endi aıanbaýǵa bekingen esesi ketip óshi alynbaǵan jandaı ózime ózim jalma-jan tarpa-bas saldym. Taı-talasqan oılardan es jıý múmkin emes. Biri irep, biri soıyp, qas pen kózdiń arasynda kımelegen oılardyń qasaphanasyna kúmp ete tústim. Ádettegi syzdaǵan jaranyń aýrýy emes, qıan-keski bastaldy da ketti basymnyń ishinde!.. Iá, mundaı aıyqpas sary ýaıymǵa dýshar bolarymdy bilsem... áreketsizdikke boı aldyrmaýym da múmkin edi-aý!
Áı, qaıdam!!! Osynshama ókinbeýim de múmkin be edi, sirá...
Osy sát álgi saýaldy ózim emes, álde bir tegeýrindi kúsh ıesi maǵan qoıyp, endi jaýabymdy kútip qahar tóge tas tóbemnen tónip turǵandaı sezindim. Emtıhan tapsyrǵaly otyrǵan jandaı mı qyrtystaryn aqtara, osy saýalǵa jantalasa jaýap izdeı bastadym. «Jaýap qaıtarýǵa mindettisiń, ári shuǵyl qaıtarýǵa tıissiń, onyń ústine jaýabyń dál bolýy kerek. Olaı bolmaıynsha... Iá, olaı bolmaıynsha, seniń rýhanı ustazyń aıtqandaı «ózińdi kináli sezinip ómir súrý — ózińdi óziń jegideı jeý» degen qaǵıdamen qalǵan ómiriń ókinishpnen ótedi» degen daýys ıesiniń alqynǵan demin sezingendeı kúı keshtim!
Bul oı — dál osy mezette basymnan keship júrgen hal-jáıimniń jazylmaǵan erejesindeı kórindi. Sondyqtan bultaratyn da jer qalmaǵan sıaqty. Sheshimin qazir, taban astynda tabýǵa tıispin.
Ótken kúnderimdi ret-retimen oı eleginen ótkizip, tizbekteı jóneldim... Aǵanyń naýqas ekenin estigenmin. Doǵdyrlardyń tekserip qaraǵanynan aýrýdy túpkilikti anyqtaý múmkin bolmaǵanyn da estigenmin. Operasıaǵa kelisipti degendi de estigenmin. Operasıa jasaýyn jasaǵanymen, járdem bere almapty, denesin ashyp, kesken tilikti qaıtadan tigipti degendi de estigenmin. Nasharlap jatyr degenin de estigenmin. Iapyrym-aý, sonda da, sonda da... bir tóbe kórsetýge jaramadym-aý. Tym bolmasa, telefon arqyly «qalaısyz» deýge, sońǵy ret bolsa da daýsyn bir estip qalaıyn deýge de jaramaǵanym ba, munshalyqty qattylyq, álde ...?
Iá, taptym jaýabyn. Beısharalyq eken! Sol, kádimgi, basyna taǵdyrdyń batpany tóngen sharasyz, ári ózine asa jaqyn jannyń janyna shıpa bolatyn bir aýyz jyly sóz taba almaǵanym, jyly sóz taba tura ony aıtýdyń ózi kólgirlik bolyp shyǵatynynan qoryqqanym, tipti ózim emendeı eńseli, paıǵambardaı kirshiksiz jan ıesi sanaıtyn janymdaı jaqsy kóretin adamǵa bir aýyz kóńil saıalatar jyly sóz arqyly bolsa da jalǵan sóılegim kelmegeni... Taǵdyryna moıynsunyp jatqan janǵa kólgirsip birdeńe deýge bata almaǵanym, tipti, onyń arsa-arsasy shyǵyp (halin surap, qaterleýge barǵandardyń aıtýynsha) sulap jatqanyn kórýge dátimniń shydamaǵany, osy sezimimdi jeńe almaǵanym — dármensizdigim, «aýrýdyń halin suraý — saýap» degen izgilikti de keıinge ysyryp tastaǵanym, óz paıymdaýymdaǵy quryshtan quıǵan qudyrettiń miskin halin kórýge batylym jetpegeniniń ózi, bir sózben aıtqanda — beı-shara-lyǵym eken!
Ózimniń osy ynjyqtyǵyma qarsy shyǵyp, ózimdi ózim bekitpegenim, ózimniń jaratylysymdaǵy bolbyrlyǵyma qattylyq kórsete almaǵanym da — baryp turǵan beısharalyǵym. «Jeńistiń irisi — ózińdi óziń jeńýden bastalady!». Mine, basqa jaýap joq. Birden-bir naqty jaýaby osy.
«Aına–laıyn» deıtin meni kórgende. Jan-dúnıesimen ezile aıtatyn osy aınalaıyn degen sózdi. Ony basqa aǵaıynnan bir tóbe asqaqtatyp turatyny da osy «aına-laıyny» men aman-saý alysqan kezde ózgelerdeı tóńirekke túgendeý júrgize, tintki saýaldarmen bastyrmalata trafaret suraq qoımaıtyndyǵy edi-aý! Áke-sheshemniń amandyǵyn suraǵanynyń ózi nege turady — olar jaıynda, el-jurt týraly ár kezdesken saıyn ishi-baýyrymdy eljirete, bas-aıaǵy jınaqy, buryn aıtylmaǵan, esinde saqtap júrgen qyzǵylyqty bir áńgimeni aıtyp berer edi. Nemese jumysyń jaıynda suraı qalsa da — kóńilińdi kórkem áserge bóleıtin zilsiz ázil aralasqan áserli áńgimege ulastyrar edi-aý.
Qaıran ǵana dúnıe-aı! Qazynany kóme salady ekensiń-aý, qaıtaryp kim berer, buıryq joq qoı, shirkin oǵan. Alladan buıryq joq. Artynsha ókingennen, ózińdi óziń mújigennen ne paıda.
Endi mynaý, otyrysym, sheri tarqamaıtyn shermendege aınalyp...
Iá, kúz tabıǵattyń molshylyqqa keneltip, qoıma toly yrystyń kóńil toǵaıtatyn mezgili. Bul kezde jemis-jıdek, barsha daqyl pisip-jetilerin, jemisin jınaı bilgenniń utylmasyn kim bilmeıdi deısiń. Meniń búgingi shıryqqan jaı-kúıim de janymdy jaı taptyrmaı mazalap júrgen bir oıdyń tolǵaǵy pisip-jetkeniniń aıǵaǵy bolsa kerek. İni týar-aý, aǵa týmaıdy qaıtadan. «Aınalaıyn, aǵalarym, aman bola turyńdar! Ómir boıyna ózderiń bergen sabaqtan saýatymyz ashylǵanymen, saýatty bola turyp, ómirdiń synyna tótep beretin rýhymyzdyń shyńdalmaı kele jatqany ókinishti-aq!» deımin ishteı.
Meniń dál qazir kózimniń jetkeni — rýhy berik nemese adamgershiligi bıik degendi dál men sıaqtylarǵa arnap aıtpaǵan. Degenmen, bıikterge aparatyn baspaldaq tolǵanystardan týatynyn uqtym, kúzgi baqty aralap júre bergim, óz-ózimmen ońasha qalǵym keldi. Tynysym endi ashylǵandaı, jan-jaǵyma barlaı qarap, mańaıymdaǵy kúzgi qala kelbetin óz boıaýymen anyq kóre bastaǵandaı sezindim.
«Shyn bıikter-aý, zańǵar taýlar-aý, aq bas shyńdar-aý, jazǵyra kórmeńdershi» dep bar daýsymmen aıqaılaǵym keldi.
You Might Also Like
