InfoHub Logo

Tekturmas jetpis metrdeı̆ bıiktikte qalyqtaı̆ ushyp, mektepten úı̆ine qaı̆typ kele jatyr edi. Ol aýyldan árirekte, shekaradaǵy bolat dińgektiń mańynda samǵap júrgen bir top balany kórip, qyzyǵa qarady. Olar árli-berli ushyp, qýyspaq oı̆nap máz.

Muny kórip qýanǵan Tekturmas ánge basty:

Astymda óziushar-mashına, Baramyn juldyzdar qasyna!..

Úı̆iniń tusyna jetken soń Tekturmas búı̆iri tyrsıǵan sómkesin jerge tastap jiberdi de, astyndaǵy óziusharyn balalarǵa qaraı̆ buryp, samǵap usha jóneldi.

Osy kezde óziushardaǵy mıkrofonnan ájesiniń daýsy sańqyldap estildi:

— Áı̆, Tekturmas! Aspannan sómke laqtyrǵanyń ne sumdyq?! Sómkeń jarylyp, kitabyń shashylyp qaldy ǵoı̆.

— Kitapty jınaı̆ sal, áje. Sómkeni ózim jamap alarmyn.

— Sózdi qoı̆yp, úı̆ge qaı̆t, Tekturmas! Aldymen sabaǵyńdy oqy. Keı̆in oı̆naı̆syń.

— Áje, kóp bolsa bir-aq saǵat oı̆naı̆myn.

— Qap, mynany-aı̆, á! Óziushar degen mashına bále bop jabysty ǵoı̆, bularǵa. Bala bitkenniń baqqany oı̆yn, úı̆ge jolamaı̆dy, aı̆tqandy tyńdamaı̆dy...

— Jaraı̆dy, áje, sosyn baram ǵoı̆.

Tekturmas bir túı̆meni syrt etkizip basyp qalyp edi, mıkrofonnyń úni óshti.

Bul balany jurt Tekturmas dep bekerden-beker ataǵan joq qoı̆. Onyń aýzy da damyl tappaı̆tyn. Mine, endi ol qaı̆tadan ánge basty:

Astymda óziushar-mashına,

Baramyn juldyzdar qasyna!..

Bul óleńdi Tekturmastyń ózi shyǵarǵan. Eki-aq jol. Shama-sharqynyń jetken jeri osy bolý kerek, tegi. Óı̆tkeni ol áli kishkentaı̆, nebary birinshi klasta oqıdy. Múmkin, óskesin óleńdi túı̆dek-túı̆degimen shyǵarar. Áı̆tpese, ózi aı̆tpaqshy, juldyzdarǵa sapar shegetin bolar.
Ázirshe astyndaǵy óziushar degen mashınasy juldyzdarǵa ushyp barýǵa jaramsyz.

Óziushardyń syrty arasyna jeńil aýa toltyrylǵan rezeńkemen qaptalǵan. Rezeńke bolǵanda, onyń ózi — otqa salsa kúı̆meı̆tin, sýǵa salsa batpaı̆tyn, baltalasa jarylmaı̆tyn myqty rezeńke. Ásheı̆inde óziushar tabany jerge tıer-tımes bop, ushýǵa qomdanǵandaı̆ qozǵalyp, qopań-qopań etip turady. Ústindegi ershigine birer bala minip jaı̆ǵasqasyn, «70 metr» degen jazýy bar túı̆meni basyp qalǵanda, áldebir tetikterdiń kómegimen rezeńke qaptaýdyń arasyna jeńil aýa nyǵyzdalyp tola bastaı̆dy. Sálden keı̆in mashına birtindep joǵary kóteriledi. Jetpis metrge kóterilgen soń, ne odan ári bıiktemeı̆, ne tómendemeı̆, sý betindegi qaı̆yqtaı̆ shaı̆qalaqtap turyp alady. Osy kezde «Motor» degen jazýy bar túı̆meni bassa, sym tordyń ishindegi propeller zyrqyraı̆ aı̆nalyp, mashına ilgeri qaraı̆ usha jóneledi. Jyldamdyǵy saǵatyna on bes, otyz, qyryq bes shaqyrymǵa laı̆yqtalǵan. Bul úshin «15», «30», «45» sany jazylǵan úsh túı̆me bar. Sonyń qaı̆sysyn bassa, ushý jyldamdyǵy soǵan sáı̆kes ózgerip otyrady. Ushqan kezde mashına jetpis metr bıiktikten aýytqymaı̆, ylǵı bir deńgeı̆de samǵaı̆dy. Qoný úshin «Jer» degen túı̆meni basý kerek. Motor úni óship, qaptaýdyń ishindegi qosymsha aýa birtindep shyǵady da, mashına baıaý tómendep kep, jerge tıer-tımes bop qona qalady. Kóteretin júgi otyz kılogramm. Odan aýyr bala otyrsa, mashına usha almaı̆dy.

Al endi óziushardyń qurylysy týraly budan ári táptishtep aı̆týǵa bolmaı̆dy. Óı̆tkeni ol — osy aýyldaǵy «Aqkemer» mektebinde oqıtyn bir top eresek balalardyń qupıasy. Olar mashınany oı̆lap taýyp, mektep sheberhanasynda on shaqtysyn ǵana jasap shyǵardy da, kishkene balalarǵa bir-birden taratyp berdi. Endi ózderi baqylaý munarasynda kezektesip otyryp, kish-kentaı̆lardyń qalaı̆ ushqanyn qadaǵalaı̆tyn kórinedi. Munysy — mashınany synaqtan ótkizgeni. Eger mashına ózderine unasa, ony kóptep jasap, ǵylym ordasyna tilek bildirmek. Tipti keı̆bir balalar osyndaı̆ mashınany jasap shyǵarý úshin, mektep qasynan zaýyt salý kerek degendi de aı̆typ júr. Bul másele qalaı̆ sheshiledi? Áli belgisiz. Al «Aqkemer» mektebindegi oqymysty balalardyń osy mashınany jasaý úshin syzǵan jobasy jeti qabat seı̆ftiń ishinde saqtaýly tur. Shekara jaqyn. Arǵy bette Qarajúrek atty el bar. Abaı̆ bolmasa, jobany urlap áketýi múmkin.

Bala bitken ylǵı da tapqyr ǵoı̆. Olar kezinde qalamush, qalamsap, óshirgish, syzǵysh degen sózderdi oı̆lap tapqan. Myna jańa mashınany qalaı̆ ataý kerektigi týraly áńgime bolǵanda, kishkentaı̆ balalar «óziushar, óziushar» dep shýlap qoıa beripti. Óı̆tkeni mashına, shynynda da, ózi ushady ǵoı̆!..

Minekı, mashınasynyń mıkrofonyn ashqan Tekturmas balalarǵa taıap qaldy. Aı̆ǵaı̆lap keledi:

— Bul — menmin! Men! Men keldim, men!

— Sen bolsań qaı̆t deı̆siń?

— Súı̆inshi suraı̆syń ba?

— Ájeń taǵy da saǵan qaraı̆ avtomat-galoshyn laqtyryp, ne isterińdi bilmeı̆ qap júrme. Ha-ha-ha!..

Sońǵy sózdi aı̆tqan — tórtinshi klasta oqıtyn, óziushardyń bireýine ıe bolý úshin jóndi tamaq ishpeı̆ aryqtaǵan, sóı̆tip, salmaǵy jıyrma toǵyz kılogramnan aspaı̆ qoı̆ǵan, qý shólmekteı̆ Appaz degen bala.

— Áı̆, qý shólmek! Maǵan nege kúlesiń? — dedi de, Tekturmas ekpindeı̆ uı̆tqyp kele jatqan boı̆y astyndaǵy óziusharymen Appazdyń mashınasyn búı̆irden kep soqty. Sol-aq eken, bir-birimen soǵylysqan dop sıaqty eki mashına eki jaqqa shorshyp ketti, qıraǵan joq. Rezeńke qaptaýy myqty, qaı̆dan qırasyn! Sondaı̆-aq bul mashına aýdarylyp-tóńkerilmeı̆di de. Sebebi negizgi salmaq mashınanyń astyńǵy jaǵynda, al jeńil aýanyń kóbi rezeńke qaptaýdyń ústińgi jaǵyna shoǵyrlanǵan. Onyń ústine ershiktegi bala ózin mashınaǵa eki ıyqtan beldikpen tańyp qoıady.

Jalpy, bas konstrýktor kishkentaı̆ balalardyń tentektigin eskerip, óziushardy asa uqyptylyqpen jasaǵan.

— Á, bálem! Endi kúlesiń be? — dep máz boldy Appazdyń mashınasyn búı̆irden soqqan Tekturmas. — Bul — menmin, men! Sendeı̆ qý shólmek emespin.

Osydan keı̆in ol óziniń óziusharyn balalardyń mashınasyna súzistirip, birese búı̆irden, birese artynan kelip soǵyp, álek-shálegin shyǵardy.

— Tekturmas, qoı̆sańshy-eı̆! Qıramaı̆tyn mashına joq, jazym etesiń! Áı̆, sen kóp qaǵynba, baı̆qaýsyzda shekaradan ótip ketersiń. Sosyn ózińdi atyp túsiredi.

Tekturmas mundaı̆ sózdiń birine de qulaq aspaı̆, óz degenin isteı̆ berdi. Osy kezde «zý-ý-ý-ý!..» etken dybys estildi.

— Galosh! Galosh!

— Tekturmastyń ájesiniń galoshy? — dep shýlasty balalar. Tekturmas avtomat-galoshtan qutylý úshin, óziusharyn eń shap-shań júriske qosyp, beze jóneldi. Sóı̆tse, ol baı̆qamaı̆ shekaraǵa qaraı̆ ushqan eken. Áne, shekaradan ótip te ketti. Sol mezet ájeı̆-diń avtomat-galoshy onyń mańdaı̆shasyna keneshe jabysyp ta úlgerdi. İshindegi túı̆medeı̆ magnıtofonǵa jazylǵan ájeı̆diń daýsy bir sózin júz qaı̆talap, qaqsap barady: «Tekturmas, úı̆ge qaı̆t! Tekturmas, úı̆ge qaı̆t! Tentektigińdi qoı̆! Tentektigińdi qoı̆!».

Tekturmas shekaradan júz qadamdaı̆ uzaǵanda, óziniń qateleskenin sezip, óziusharyn beri qaraı̆ bura berip edi. Qarajúrek elindegi tal-shiliktiń arasynan ushy taram-taram bir jýan temir soıaýlanyp shyǵa keldi de, birte-birte uzaryp, óziushardyń jolyn kes-kestedi. Uzyn temirdiń ushyndaǵy taram-taram symdar qasyna taıanǵan mashınany shyrmap aldy da, qas qaqqansha aǵash arasyna súı̆rep áketti. Avtomat-galoshtyń úni óship, óziushar zym-zıa joǵaldy. Sóı̆tip, Tekturmas jańa mashınanyń qupıasyn bilýge qumartqan Qarajúrek eliniń tutqynyna aı̆naldy.
Qalǵan balalar nemeresiniń jaý qolyna túskenin ájesine aı̆týǵa asyǵyp, aýylǵa qaraı̆ samǵady.

— Aı̆tqandarymdy tyńdamap edi. Aqyry sazaı̆yn tartty ma, bálem! — dedi Appaz.

— Sen bireýdi óı̆tip tabalama!

— Úp-úlken bop alyp, uıalsań etti!

— Shekara jaqyn, óziń qolǵa tússeń qaı̆ter eń? — dep shý-shý etti balalar.

— Tekturmasty jep qoı̆mas, bárinen jamany, Qarajúrek eli myna jańa mashınanyń qupıa syryn bilip alatyn boldy. Avtomat-galoshtyń bir-aq danasy jasalǵan edi. Odan taǵy aı̆ryldyq. Endi o jaq óziushar men avtomat-galoshty tez-tez jasap shyǵarady da, dúnıe júziniń barlyq eline satatyn patentke ıe bolady. Al bizdiń oqymysty balalar áli Ǵylym ordasyna ruqsat surap hat ta jazǵan joq. Bul másele sheshilgenshe ne zaman. Qap, ǵylymı jańalyqtan aı̆rylyp qalatyn boldyq-aý! — dedi besinshide oqıtyn qara tory qyz. Ol da tamaq ishpeı̆ ádeı̆i aryqtap, óziushardyń bireýine ıe bolǵan edi. Toǵyzynshy klasta oqıtyn aǵasy — óziushar men avtomat-galoshty jasaǵan balalardyń biri. Qyz sony maqtanysh etetin.

— Tekturmastyń ájesine avtomat-galoshtyń keregi qansha? — dedi bir alty jasar bala.

— Aı̆tqanmen, sen túsinesiń be ony? — dedi qara tory qyz.

— Tekturmas ájesiniń tilin almaı̆, óziusharǵa minip ketip qala bergen. Úı̆ge jelkelep ákeleı̆in dese, nemeresi aspanda ushyp júr, oǵan ne isteı̆ alady? Sodan ol óziushardy jasaǵan balalarǵa aı̆typty. Balalar avtomat-galoshty jasap bere qoı̆ypty. Ájeı̆ oń aıaǵyna kıetin álgi galoshty sheship alyp laqtyrsa boldy, ol zýyldaı̆ ushyp, Tekturmastyń mashınasyna arnaı̆y ornatylǵan túı̆medeı̆ tetikke kep jabysa ketedi eken. Sol kezde ájeı̆diń galosh ishindegi magnıtofonǵa jazylǵan sózi aspandy jańǵyryqtyryp suńqyldaı̆ jóneledi. «Tekturmastyń murnyna masa kep qondy», — dep kúledi balalar mundaı̆da. Ájesiniń daýsy damylsyz qaqsap mazasyn alsa, jurt ózine kúlip, keleke etse, Tekturmas qaı̆týshi edi? Úı̆ine qaı̆týdan basqa amaly qalmaı̆dy da.

Aýyl ústine kelgen balalar «Jer» degen túı̆meni basty da, Tekturmas úı̆iniń qasyna qaz-qatar qona-qona qalysty. Sóı̆tse, óziushar men avtomat-galoshty jasaǵan eresek balalardyń bir toby ájeı̆men áńgimelesip tur eken. Bári jaı̆baraqat, júzderinde asyp-sasqan belgi joq. Munysy qalaı̆?

— Túsim be, óńim be? — deı̆di ájeı̆ kúlimdep. — Araǵa elshi júrmeı̆, mektep munarasynda otyryp, qolǵa túsken mashına men balany qalaı̆ qaı̆tarasyńdar? Túsinsem buı̆yrmasyn!

— Aı̆ttyq qoı̆, óziusharda baqylaý munarasynyń buı̆ryǵyn oryndaı̆tyn, tek biz ǵana biletin tetikter bar dep. Qazir bas konstrýktorymyzdyń ózi baqylap otyr. Sátti kezinde ol buı̆ryqty berip kep jiberedi de, nemereńiz mashınasymen beri qaraı̆ zaýlaı̆dy. On mınýtqa shydaı̆ turyńyz, — dedi aq sur júzdi bir jigit.

— Meı̆li ǵoı̆. Túsineı̆in, túsinbeı̆in, ondaı̆ ónerleriń bolsa, quba-qup. Qarajúrek elinen balam aman kelse boldy da, áı̆teýir.

— Biz tájirıbemizdi aıaqtadyq, — dedi jigit ájeı̆ge barlaı̆, kúlimsireı̆ qarap. Búgin-erteń óziushardy kóptep jasap shyǵarýǵa ruqsat surap, Ǵylym ordasyna hat jazamyz, patent alamyz. Myna usaq balalar sol baıaǵysyndaı̆ mashınalaryna minip, aspanda samǵap júre beredi. Al... al...

Muny estigen kishkentaı̆lar «ýr-r-ra, ýr-r-ra!» dep aı̆ǵaı̆ salyp, qoldy-aıaqqa turmaı̆ sekirip, máz-meı̆ram bolysty.

— Al... al qalaı̆ aı̆tsam eken? — dep ájeı̆ge synaı̆ qarady álgi jigit. — Tekturmastyń tilazar ekeni belgili. Soǵan oraı̆ sizge elden alabóten avtomat-galosh ta jasap berdik. Sonda da... Mine, kórmeı̆siz be? Bizdi qoı̆shy, bizdiki tájirıbe ǵoı̆. Shekaradan ótkenin kóre tura ádeı̆i bógemedik, qutqaryp alatynymyzǵa sendik. Eń jamany, sizdiń záreńizdi ushyryp... Tekturmastyń ózi-usharyn alyp, basqa balaǵa beretin shyǵarmyz. Sonda mazańyz ketpeı̆di, sizge tynyshyraq bolady. Osyǵan ne aı̆tasyz?..

— O nesi-áı̆? Meniń balam kimnen kem? Eshkimniń basyn jaryp, kózin shyǵarǵan joq. Osy kúnginiń balasy kózin asha sala aspanǵa qarap, juldyzdarǵa talpynyp, julynyp turady emes pe?! Endeshe, meniń balamdy qanatynan qaı̆rylsyn, qurbysynan aı̆rylsyn deı̆sińder me? O nesi-áı̆?!

Aq sur júzdi jigit ájeı̆diń renjigenin kórip ezý tartty.

— Oı̆pyrym-aı̆, renjimeńizshi, áje.

Ájeı̆ onyń ózin synap turǵanyn ańǵardy da, jadyrap:

— Shyraǵym-aı̆, balanyń bári tek turmas qoı̆. Ózderiń de tek tursańdar, mynadaı̆ ózi ǵajap mashına jasar ma edińder, aspanda samǵap júrgen balany shaqyratyn galosh jasar ma edińder. Tek tursa, sý da borsıdy, laı̆lanady. Jatqan tasty múk pen qyna basady. Endeshe, meniń Tekturmasymdy jazǵyryp qaı̆tesińder? Qatar qurbylarynan qalmasyn.

— Durys. Bizdiń oı̆lap tapqan mashınamyzdyń paı̆daly ekenin moı̆yndadyńyz ǵoı̆. Bizge keregi de osy edi, — dedi aq sur júzdi jigit.

— Ushady nemereńiz, ushady. Áne, kele jatyr! Shekaradaǵy bolat dińgekten beri asty. Baqylaý munarasyndaǵy balalar ony op-ońaı̆ qutqaryp alady degen joq pa edim jańa.

Óziushardy jasaǵan eresek balalar da, kishkentaı̆lar da, ájeı̆ de aspanǵa qarady.

Mine, Tekturmas aýylǵa taıap qaldy. Ózi kóńildi-aq. Án shyrqap kele jatyr:

Astymda óziushar-mashına, Baramyn juldyzdar qasyna!.

---