InfoHub Logo

Munan jıyrma jyl buryn, oblysymyz taratylǵan kezde, taǵdyr aıdap Beıneýde turýyma, sondaǵy aýdandyq "Raýan" gazetinde qyzmet isteýime týra keldi. Oǵan árıne, qýanbasam, ókinbeımin, jer kórip, el tanydym. Talaı-talaı marqasqa jigittermen, jaqsy jandarmen qaýyshtym, dámdes boldym. Sol aýdannyń ortalyǵynda turatyn Hıbasovtar áýleti týraly da estip, bildim.

Áýlet basy Hıbas aqsaqal ákesi Jalǵasbaı 1932 jyly kámpeskege ushyraǵanda on beste eken. "Shash al dese bas alatyn" zamannyń belsendileri qoraly maldan bir ǵana kári atandy qaldyryp, basqa mal-múliktiń bárin tárkilep áketedi. Bala-shaǵasyn atanǵa júkshe tıep alyp, bosqan elmen birge túrikmen aspaq bolǵan Jákeń, halyqtyń jappaı kóshýine qarsy qoıylǵan qarýly tosqaýylǵa kezigedi. Qoıan jylynyń alapat jutynan, oǵan ilese kelgen tárkileý, ujymdastyrý naýqandarynan ábden shıryǵyp ashynǵan jurt aldynda ot pen oq tursa da taıynbaıtyndaı jaǵdaıǵa jetken-di. Sondaı bir abyr-sabyrdyń kezinde, túrikmen jerine óter tusta qolynan jaraqat alǵan Jalǵasbaıǵa topyraq Krasnovodsk (qazirgi Túrikmenbashy) qalasy Aqtas aýylynyń mańynan buıyrady. Onyń úlken uly Qaıpy 1937 jyly ustalyp, ıtjekkenge aıdalyp, sol ketkennen qaıtyp oralmasa, kishisi Hıbas Ashhabattaǵy balalar úıinen bir-aq shyǵady. Osynda júrip bastaýysh, onan keıin jeti jyldyq bilim alǵan ol, saýatsyzdyqty joıý naýqany kezinde aýyldyq jerge, Tashaýyz oblysynyń Kóneúrgenish aýdanyna jiberiledi. Qyryqmyltyq Qýandyq qyzy Nabashen bas qosyp, tútin tútetedi. 1940 jyly Keńes Armıasy qataryna alynyp, Reseı jerindegi Oral taýlarynyń bir qalasynda áskerı daıyndyqtan. Jaıaý ásker quramyndaǵy Hıbekeńderdi 1941 jyly, Uly Otan soǵysynyń alǵashqy kúnderinde-aq alǵy shepke tastaıdy. Árıne, ol kezde jolyndaǵysyn jaıpap kele jatqan nemis fashıseriniń qýatty áskerı mashınasyn bógeý múmkin emes-ti. Surapyl shaıqastardyń birinde sol qolynan jaraqat alǵan Hıbasty gospıtálda emdelgennen keıin (sol kezdegi nusqaý boıynsha) elge qaıtardy.

El basyna aýyr kún týǵanda men soǵystan keldim dep erkinsıtin zaman emes, Hıbas kele sala áskerı komısarıat basshysynyń kómekshisi bolyp, áskerge shaqyrylǵandardy Otan qorǵaýǵa daıarlaý jumysyna aralasady. Onan keıin aýyldyq mektepte sabaq bere júrip, Nókis pedagogıkalyq ınstıtýtynyń tarıh-fılosofıa fakúltetin bitiredi. Ustazdyqqa túbegeıli den qoıyp, elý jyldaı, jasy jetpiske kelgenshe, óziniń súıikti kásibinen qol úzbeıdi. Qojeli aýdany Kalının atyndaǵy kolhozdyń Maqtymǵuly mektebiniń basshysy, al atajurtyna kóship kelgennen keıin 1976 jylǵy shildeden Beıneýdegi Abaı atyndaǵy mektepte muǵalim, oqý isiniń meńgerýshisi qyzmetterin atqarady. 1999 jyly 60 jyl jubyn jazbaı ǵumyr keshken eliniń eleýli, halqynyń qalaýly qos arysy, 82 jastaǵy Hıbas ata jáne araǵa alty aı salyp, seksenniń seńgirine taıaǵan Nabat sheshemiz baqılyq boldy...

Olar jeti ul, bir qyz tárbıelep ósirdi. Tuńǵyshtary Sahı — Beıneý aýdandyq máslıhattyń depýtaty, jeke sharýashylyqpen aınalysyp, "Ǵalymjan — Órezek" atty JSHS-in basqarsa, áke jolyn qýǵan ustaz, Beıneý aýdanyndaǵy "Syńǵyrlaý" mektebin basqarǵan Qojabaı 1993 jyly ómirden ótti. Onan keıingi Rahmetjan Aqtaý qalasynda jumysshy, Myrzahmetjan Atyraýdaǵy "Intergaz" AQ-da basshy qyzmette, Altybaı — "Kaztarnsoıl" AQ-nyń Beıneý ýchaskesinde energetık, Erkin- aı — Beıneýdegi Abaı atyndaǵy orta mektepte orys tili pániniń muǵalimi, áýlettiń kenjesi Erkebaı jeke kásipker.

Al, maqalamyzdyń keıipkeri Hıbastyń besinshi uly Besimbaı 1970 jyly orta mektepti, 1975 jyly ınjener-gıdrotehnık mamandyǵy boıynsha Tashkent polıtehnıkalyq ınstıtýtyn bitirip shyǵady. Sol jyly qazan aıynda eńbek jolyn Qojeli aýdandyq sýlandyrý júıeleri basqarmasynda ýchaske ınjeneri bolyp bastap ketedi. Alǵashqy kúnnen-aq iskerligimen kóringen jas maman alty aıdan keıin aǵa ınjenerlikke ósiriledi. Mańǵystaýǵa kóship kelgen 1976 jyldan bastap eki jyl oblystyq melıorasıa jáne sý sharýashylyǵy basqarmasynda aǵa ınjener, onan keıingi tórt jyl "Kazglavodstroı" tresiniń N 76 mamandandyrylǵan jyljymaly mehanıkalyq kolonnasynda bas ınjener bop qyzmet istedi.

Besimbaıdyń ǵumyrlyq tálim alyp, erekshe tártip kórip, tájirıbe jınaqtaǵan kezi 1982 jylǵy sáýirde bastaldy. Buǵan deıin tórt jyl irikteýden ótken ol, on bes jyl boıy KSRO memlekettik qaýipsizdigin jáne Qazaqstan Respýblıkasynyń ulttyq qaýipsizdigin qorǵaý qyzmetinde boldy. Iaǵnı, Ulttyq Qaýipsizdik Komıteti Mańǵystaý oblysy boıynsha basqarmasynyń organdarynda áskerı qyzmetten ótti. Alǵashqy eki jylda Jańaózen bóliminde kishi operatıvti ýákil odan keıingi bes jylda basqarmada aǵa operatıvti ýákil, 1995 jylǵy jeltoqsannan 1997 jyldyń shildesine deıin Jańaózen bóliminde bólim bastyǵy mindetterin atqardy.

— Besimbaı Hıbasuly Ulttyq Qaýipsizdik Komıtetiniń Mańǵystaý oblysy boıynsha basqarmasynda (qazir departament) túrli operatıvti jumystarda qyzmet isteı júrip, ózin isker, týyndaǵan qaýyrt máselelerge oraı, tereńnen oılastyrylǵan sheshim qabyldaýǵa qabiletti, bastamashyl, saýatty qyzmetker retinde tanytty. Ózin tek qana jaqsy jaǵynan kórsetken qyzmetker retinde 1994 jyly basshylyq qyzmetke usynyldy. Ol kishi operatıvti ókilden bólim bastyǵyna, leıtenanttan podpolkovnıkke deıingi joldy júrip ótti. Qaraýyndaǵy qyzmettesterimen birge tapsyrylǵan ýchaskelerde birqatar joǵary nátıjelerge qol jetkizdi, eleýli operasıalardy daıyndaýǵa jáne júzege asyrýǵa belsene qatysty, — dep áńgimeleıdi UQK oblystyq departamentiniń tergeýshisi Murat Baqtygereıuly Seıdeǵalıev.

Árıne, Besimbaı mundaı jetistikke ońaı jete qoıǵan joq. Bul otbasynda alǵan tálim-tárbıeniń, ózine-ózi qatań talap qoıýdyń, kóp izdenýdiń, jalyqpaı úırenýdiń jemisi. Ol kúni búginge deıin óziniń tálimger — ustazdaryn qurmet tutady. Máselen, Mańǵystaý oblysy sý sharýashylyǵy basqarmasynyń bastyǵy, qazirgi zeınetker Seıdalıev Jazdarhan Seıdalyuly, "Mangyshlakvodstroı" tresiniń bastyǵy, qazirgi zeınetker Aqkenjeev Shynabaı Aqkenjeuly, UQK oblystyq basqarmasynyń sol kezdegi bastyǵy, polkovnık Anatolıı Alekseevıch Klımov, basqarma bastyǵynyń mamandar jónindegi orynbasary bolǵan, qazir general shenindegi Mıhaıl Iýsýpovıch Dáýenov, general Qurmanǵalıuly, bólim bastyǵy, polkovnık, qazir QR UQK-niń Almatydaǵy akademıasynda sabaq beretin Rafık Ǵabdyqalyquly Ǵabdyqalyqov, sondaı-aq bólim bastyqtary bolǵan, zapastaǵy polkovnık Marat Ǵasıruly Bıarystanov, qazir general Qýandyq Qaıyrlıuly Medeýov, polkovnık Júsekeev Abılqasym Serikbekuly, polkovnık Aleksandr Vasıleevıch Prosnák, taǵy basqalardy iltıpatpen eske alady.

— Ómirlik tájirıbeleri mol olar, bylaı deıtin: "qolynda kúshi joǵary kýáligiń bar úkimettiń ýákiletti ókilisiń. Birinshiden kýáligińdi alǵa tartyp, kókirekke soqpa, ekinshiden, kisimen sypaıy bol, halyqqa tizeńdi batyrma, sol halyqtyń ishinen shyqtyń jáne sonda qaıta oralasyń". Ustazdarymyz oqytqanda aldymyzǵa úsh talap qoıdy: birinshi, qylmys belgilerin tabý, ekinshi, onyń aldyn alý, úshinshi, qylmysty bolǵyzbaı tastaý, — deıdi Besimbaı.

— Sonda qalaı aldyn alasyzdar?

— Organnyń ár qyzmetkeriniń óziniń salasy bar. Máselen, transportpen aınalysatyn operatıvti ýákil aımaqtaǵy sol salany bes saýsaǵyndaı bilýi tıis. Onyń álsiz tustaryn, qaı jerde, qaı baǵytta qaýip týyndaýy múmkindigin zerttep, zerdelep, aldyn ala bilip, boldyrmaýǵa tyrysyp baǵady. Sodan dabyl túsken boıda onyń jolyn kesý áreketine kirisedi.

Iá, Besimbaı aıtsa aıtqandaı, ulttyq qaýipsizdik qorǵaýshylarynyń oblysymyz boıynsha atqarǵan qyzmeti jónindegi qazirgi aqparattarǵa kóz júgirtsek, mynadaı joldardy oqımyz: "Sońǵy jyldary memleketke ekonomıkalyq jáne ekologıalyq turǵydan keltiriletin bes mıllıard teńgeden astam shyǵynnyń aldy alyndy. Ekonomıka salasyndaǵy túrli zań buzýshylyǵy úshin 10 zańdy tulǵa jáne 11 adam ákimshilik jaýapkershilikke tartyldy. Kinálilerge jalpy somasy 90 mln. teńgeden asatyn aıyppul salyndy. Ár túrli baptar boıynsha ulttyq qaýipsizdik organdarynyń quziretine jatatyn 57 qylmystyq is qozǵaldy. Bul málimetterdiń artynda ulttyq qaýipsizdik qyzmetkerleriniń uzaq ta tabandy jumysy jatyr..."

Shyndyǵynda da solaı, mysal úshin, UQK departamenti munaı kásipshilikterindegi ekologıalyq zıanyn tıgizip kele jatqan "munaı ambarlary" aımaǵymyzda ótkir problemaǵa aınalǵan-dy. Ásirese, Jańaózen qalasy mańyndaǵy, jumysyna zańdy negizde tyıym salynǵan munaı qazan shuńqyrlar óte qaýipti. Qazir quziretti organdar ókilderinen arnaıy komısıa qurylyp, bul baǵytta jumys júrgizýde. Taǵy birer mysal, operatıvgi-izdestirý sharasynyń nátıjesinde Aqtaý aeroportynan 212 myń. 700 AQSH dollary kóleminde shetel valútasyn respýblıka aýmaǵynan alyp ótpek bolǵan azamatsha ustaldy. Sondaı-aq elimizge memlekettik shekara arqyly sıntetıkalyq esirtkiniń 861 danasyn alyp ótpek bolǵan azamattyń da joly kesildi. Bul faktiler boıynsha tergeý isteri júrip jatyr. Mundaı mysaldardy kóptep keltirýge bolady. Bir aıta keterligi, ulttyq qaýipsizdik qyzmetkerleri qarjy baqylaý, salyq komıtetteri, ishki ister qyzmetkerleri, taǵy basqa quqyq qorǵaý organdarymen birlese, qoıan-qoltyq jumys júrgizedi.

— Óıtkeni, — deıdi Besimbaı — qylmysta, onyń ishinde Elbasymyz erekshe nazar aýdaryp otyrǵan sybaılas jemqorlyqta shekara bolmaıdy. Sondyqtan qoǵamda oryn alǵan jemqorlyq, esirtki bıznesi syndy dertterge tıisti orǵandar ǵana emes, búkil halyq bop soqqy berse de artyq bolmas edi.

Oraıy kelip turǵan kezde Besimbaıǵa kókeıimde júrgen suraqtardy qoıýdyń sáti tústi. Onyń birinshisi 1986 jylǵy jeltoqsan kóterilisi jaıynda edi.

— Iá, ózińiz bilesiz, ol bir el dúrlikken qıyn kez boldy ǵoı. Eń bastysy, bizdiń qoǵamdyq júıemiz, ıdeologıamyz basqa edi. Jeltoqsannyń yzǵarly kúnderi bizdiń de oqıǵa ortasynda bolýymyzǵa týra keldi. MQK-niń bizdiń oblys boıynsha basqarmasynan on jigit attanyp, Almatyda 36 kún jumys júrgizdik. Basshylarymyzdyń arasynda da qazaq dese jany aýyratyn, ultjandy kisiler boldy. Shyny kerek, áli ońy men solyn bilmeıtin kók órim jastardyń jappaı qylmysqa tartylyp ne qýǵynǵa ushyraýynyń aldyn alý úshin qolymyzdan kelgendi istedik. Bul úshin olardyń kóbiniń bergen túsiniktemesin qaıta jazdyrttyq Joǵarydan qatań nusqaý tússe de, shamamyz jetkenshe jınaqtalǵan materıaldardy sotqa jibermeýge tyrystyq, — deıdi Besimbaı.

— Onan keıin, 1989 jyly Jańaózende de silkinis boldy ǵoı...

— Adamdy jaǵdaı bıleıdi" degen bar ǵoı, Jańaózendegi oqıǵaǵa jergilikti halyqtyń áleýmettik jaǵdaıynyń tómendeýi basty sebep boldy.

Iá, Besimbaı sondaı-aq ózi qyzmet isteıtin organǵa qyzmetke kelgen jastardyń tálimgeri retinde de tanylyp, olardyń topshysy bekip, qanattarynyń qataıýyna, sóıtip óz isiniń mamany bolyp qalyptasýyna at salysypty. Onyń tálimin alǵan on besteı jas jigit keıinnen joǵary shen alyp, Departament basqarmasynyń basshylyǵyna deıin ósti. Máselen, podpolkovnık, Mańǵystaý oblysy boıynsha UQK Departamentiniń basqarma bastyǵy Asqar Muǵalimuly Bılashov, departament medısınalyq bóliminiń bastyǵy Sábıt Rashıduly Nusanov, maıor Arman Otarǵalıuly Jantasov, podpolkovnık Iýrıı Olegovıch Smolnákov, zapastaǵy maıor Ámirbek İńirbaıuly Demegenov, Jańaózen bóliminiń qyzmetkeri Sısenbaı Ájibaıuly İzmuhanov, departamentte bólim bastyǵy, maıor Saýrbaı Jolmaǵambetov, UKQ Munaıly aýdany bóliminiń bastyǵy kapıtan Ótegen Bitimuly Qydyrbaev, taǵy basqalar búginde onyń izin basqan shákirtteri. "Ózderin UQQ-niń qyzmetine arnaǵysy keletin jastar eń aldymen óz Otanynyń shyn mánindegi patrıoty bolýy tıis jáne onyń boıynan tártiptilik, bilimdarlyq, maqsatkerlik, adaldyq, uqyptylyq sıaqty qasıetter tabylǵany jón. Sondaı-aq jaǵdaıdy taldap, paıymdaı biletin, shuǵyl túrde batyl sheshim alatyn, jan-jaqty da tereń bilimdi, shyǵarmashyl adam ǵana bul qyzmetti alyp kete alady", — deıdi Besimbaı óz áńgimesinde.

Búginde UQQ-niń zapastaǵy podpolkovnıgi Besimbaı Hıbasuly kezinde jumystaǵy tabystary men múltiksiz qyzmeti KSRO Memlekettik Qaýipsizdik Komıtetiniń, Qazaqstan Respýblıkasy Ulttyq Qaýipsizdik Komıtetiniń Qurmet Gramotalary jáne medalderimen marapattaldy, oǵan 1996 jyly "UQK qurmetti qyzmetkeri" ataǵy berildi. Ol sondaı-aq elimizdiń Prezıdenti N. Á. Nazarbaevtyń Alǵys hatyna, Konstıtýsıamyzdyń on jyldyǵyna oraı, merekelik medalge ıe boldy.

Degenmen, atalmysh organnyń ardageri atanyp, 44 jasynda zeınetke shyqqan Besimbaıdyń qol qýsyryp qarap otyrmasy anyq-ty. Óziniń ujymymen tyǵyz baılanysta bolýymen qatar 1997 jyldyń tamyzynda "Ózenmunaıgaz" AAQ "Burǵylaý jumystary jáne kúrdeli jóndeý basqarmasy" fılıalyna azamattyq jumys jáne tótenshe jaǵdaılar jónindegi ınjener bolyp bardy. Al, kelesi jyldyń shildesinde "Ózenmunaıgaz" AAQ zańgeri, 1999 jylǵy qyrkúıekte osy kásiporyn zań bóliminiń bastyǵy, onan keıin zań departamentiniń dırektory mindetterin atqardy. Sóıtip, ol bıylǵy aqpan aıyna deıin aımaqtaǵy eń irgeli kásiporyndardyń biriniń quqyqtyq múddesi úshin kúresip, zańǵa qatysty jumystarynyń jolǵa qoıylýyna belsene atsalysty. Jalpy munaıgaz salasynda eńbek etken on bir jylǵa jýyq ýaqyt ishinde ol únemi óziniń biliktiligin jetildirý máselesimen de tıanaqty aınalysty. Máselen, sońǵy bes jylda osy salaǵa qatysty san alýan taqyryptarda ótken kýrstar men semınarlarǵa 9 márte qatysypty.

Besimbaı Hıbasuly — qazir oblys ortalyǵyndaǵy AQSH — Qazaqstan birlesken mekemesiniń quqyq máseleleri jónindegi menejeri. Zaıyby Ulmeken Amantaeva "Ózenmunaıgaz" óndiristik fılıaly munaı-gaz daıyndaý jáne tasymaldaý basqarmasynda operator bolyp qyzmet isteıdi. Ekeýi yntymaǵy jarasqan, baqytty otbasyn quryp, tórt bala tárbıelep ósirdi. Uldary: Saǵynbaı, Asqar, Bolat munaı salasynda san alýan mamandyqta eńbek etse, qyzy Baıan — "Mańǵystaýınvest" kompanıasynyń zańgeri. Besimbaı men Ulmeken búginde otaý tikken uldarynan nemere súıip otyr.

"Atadan ul týmas pa, ata jolyn qýmas pa" degendeı, zamanynda qandaı qıyndyq kórse de moıymaǵan, bolat ózekti jebedeı, qaısar da tekti atalarymyzdyń búgingi beınesi osy Besimbaı syndy azamattar bolsa kerek-ti. Otanǵa qyzmet isteýde, onyń múddesin qorǵaýda ar-namystyń, adaldyqpen ádildiktiń aq týyn bıik tutqan onyń ómir joly óskeleń urpaqqa ónege degen túıindi sózimizben maqalamyzǵa núkte qoıýdy jón kórdik.

---