InfoHub Logo

Ivan Tenanákın týraly bir-eki aýyz sóz. Oqýshylaryma Tenanákınniń qara basy týraly emes, onyń, pedanttyǵyn aıtqym keledi. Ol úlken pedant adam edi. Tenanákın kelgennen keıin kóp keshikpeı-aq onymen oqytýshylardyń arasynda talas týdy. Ol — oqytý, mekteptegi tártip, oqytýshynyń bedeli jaıyndaǵy tartysy edi. Áńgime mynadan bastady.

Bir kúni sabaq berip turǵanymda meniń klasyma Tenanákın kirip, biraz otyryp shyqty. Kelesi kúni ol oqytýshylardyń basyn qosyp májilis qurdy. Klastaǵy tártip týraly másele kóterip, meni mysalǵa aldy.

— Keshe, — dedi ol, — men Kóbeevtiń dárisinde boldym. Qudaı saqtasyn dáris kezinde balalar ne istegen joq? Balalardyń keı bireýi sabaq kezinde qozǵalyp, keı bireýi partanyń ústine kereksiz kitabyn qoıyp, bir-eki bala ózara tildesip, bir bala partasynyń qaqpaǵyn ashyp qarap, qaıta jaýyp qoıdy. Al osynyń birde-birin Kóbeev baıqaǵan joq. Eger baıqasa, bul sıaqty tártipsizdikke eshqandaı mán bergen joq. Munyń ózi klasta tártiptiń nashar bolýy, ol ne oqytýshynyń oqýshylar aldynda bedeliniń joqtyǵynan ne tipti klasta tártip ornatýǵa oqytýshylardyń kóńil qoımaǵandyǵynan bolady, — deı kelip, ol klastaǵy tártip týraly, oqytýshynyń bedeldi bolýy týraly sóz erejesin usyndy.

Onyń erejesi boıynsha, dáris kezinde birde-bir bala eshbir qozǵalmastan eshqaıda moınyn burmastan oqytýshyǵa qarap qatyp qalý kerek. Egerde záre kádirindeı bolsa da osy tártipti buzsa, oqytýshy ony minep, zekip tastaýy qajet.

Munysy, árıne, pedanttyq ádis edi. Óıtkeni segiz-toǵyz jastaǵy balanyń qyryq bes mınýt ishinde eshbir qozǵalmastan eshqaıda moınyn burmastan qasyndaǵy balalarǵa til qatpastan otyrýy óte qıyn. Muny eskermeske bolmaıdy, egerde oqytýshy sabaq ústinde balalardyń árbir kezdeısoq qozǵalysyna deıin qasyndaǵy otyrǵan balaǵa burylyp qaraýyna deıin ańdyp, onyń bárine min taǵyp zekip, urysyp otyratyn bolsa, ol oqytýshyda qandaı bedel bolmaq? Mundaı oqytýshynyń balalarǵa bergen árbir eskertýi úırenshikti myljyńǵa aınalyp, balalar bara-bara onyń sózine qulaq asýdan da qalyp qoıady. Máselen qatar otyrǵan eki bala qyryq bes mınýttyń ishinde bir-birine bir-eki aýyz til qatsa, sol úshin olardy minep, zekip ursý kerek pe? Odan da sol sóılese bastaǵan balalardyń qasyna oqytýshy ózi bara qoısa, balalardyń ezderi de qoıa qoımaı ma?

Sóz joq, balalar sabaq ústinde, múmkin qaderinshe, alańsyz otyrýy kerek sabaqty tyńdamaı, alańdaı bergen balalardy oqytýshy salmaqty daýyspen tártipke shaqyrý kerek. Demek árbir bala oqytýshynyń qadaǵalaýynda bolýy shart. Bul daýsyz, biraq osy qaǵıdanyń óńin aınaldyrmaý kerek. Aıtalyq, oqytýshy bir balany taqtaǵa shaqyrdy. Dál osy sátte qatar otyrǵan eki balanyń bireýi ekinshisinen óshirgish aldy, ne báki alyp, qaryndashyn ushtady. Al osy úshin oqytýshy olarǵa min taǵýy, urysýy kerek pe? Árıne, joq. Áńgime pedagogıkalyq sheberlikte bolýy kerek. Oqytýshylar Tenanákınge ózderiniń osy sıaqty pikirlerin san ret aıtyp kelse de, Tenanákın olardyń usynystaryna qulaq qoıǵan joq. Óziniń pikirin qýattap, sol óziniń usynǵan erejesin buljytpaı oryndaýdy talap etip otyrdy.

Osy sıaqty máseleler jóninde Tenanákınniń pedanttyq, jádigóılik teris pikirlerine qarsy men de jáne basqa oqytýshylar da jıylys saıyn pikirimizdi ashyqtan-ashyq aıtyp otyrdyq. Ol muny múldem teris uǵyndy. Jergilikti oqytýshylar menen qutylǵysy kelip, bári maǵan qarsy bolyp júr degen oıda boldy. Óziniń osy oıyna baılanysty, ol, árbir oqytýshynyń sabaǵyna qatysyp, onyń qate-kemshilikterin jipke tizip jınaıtyn boldy. Keıde ol tipti sabaq ústinde balalarǵa tártip buzasyń dep, týra ezi zekip, aqyryp ursatyn da boldy.

Bir kúni taǵy da meniń klasyma keldi. Bul ekinshi klass edi. Sabaq ústinde bir balaǵa orynsyz kúle beresiń dep ursyp buryshqa turýǵa qosty. Bala sabaqty óte jaqsy oqıtyn bala edi. Munymen Tenanákınniń isi bolǵan joq. Ol tipti álgi balanyń ne úshin kúlip otyrǵanyn da bilgisi kelmedi. Ol tek qana klasta kúlýge jaramaıdy degen turǵydan qarady.

Bala nege kúldi? Onyń kúlýiniń sebebi bar edi. Balanyń qasynda otyrǵan ekinshi bala qalǵyp ketip otyr eken. Men ony baıqap qaldym da, balanyń qasyna bardym. Bala meniń betime jalt qarady da, qyp-qyzyl bolyp uıalyp qaldy. Genanákınniń jazaǵa tartqan balasy soǵan kúlip otyr edi. Men bul jerde revolúsıaǵa deıingi mekteptegi pedanttyqtyń jaıyń pedagogıkalyq erejelerdi Tenanákın sıaqty kertartpa ákimderdiń qalaı buzǵandyǵyn orystyń klasıkalyq pedagogıkalyq erejeleriniń óńin aınaldyrǵandyǵyn myńnan bir mysal retinde kórsetpekshi boldym. Halyq muǵalimderi sol kezdiń ózinde-aq pedantızmge qarsy boldy. Olar Konstantın Dımıtrıevıch Ýshınskııdiń qaǵıdalaryna súıenetin.

Amal qansha, qazirgi keıbir jeke oqytýshylardyń ádisinde keıde pedanttyq belgileriniń qaldyǵyn baıqaǵanym bar. Sovet oqytýshylary, árıne, buǵan qarsy batyl kúres ashýda. Óıtkeni, Ýshınskıı aıtqandaı, tártip degenimiz — pedantızm emes, sanalylyqqa negizdelgen klasıkalyq pedagogıka erejelerine negizdelgen ustamdylyq bolyp tabylady.

Sonymen Tenanákın oqytýshylardyń ústinen shaǵym berip te kerdi, ol meni mektepten shyǵarmaqshy bolyp ta árekettendi. Oqytýshylar men Tenanákınniń arasyndaǵy tartys shıelenise tústi. Oqytýshylar Tenanákınmen uǵynysa almaıtynyna kózderi jetkennen keıin ol pedagog emes, pedant, bastyq bolyp qalatyn bolsa, bizdi basqa mektepke kóshirińiz dep birlesip aryz berdi, aqyrynda, bes-alty aı ótkennen keıin ınspektor kelip tekserip, Tenanákın mektepten ketip tyndy.

---