InfoHub Logo

Saǵıla qaıtys bolǵannan keıin qaınymda bir jeti boldym. Jolda aýylǵa soǵyp, on kúninde Fedorovkaǵa qaıta oraldym. Men joqta mektep ómirinde eki túrli jańalyq bolypty, Baıaǵy Petropavlovskidegi Tenanákın mektepke meńgerýshi bolyp taǵaıyndalypty. Qazannan meniń atyma bir posylka kelipti.

Tenanákınmen bir qaqtyǵysyp alǵannan keıin pochta bólimshesine bardym. Qalyń qaǵazǵa tórt buryshtan oralǵan posylka eken Úıge ákelip, ashyp qarasam, baıaǵy «Úlgili tárjima!». Elý danasyn jiberipti. Bul meniń ómirimde bolǵan bir zor ýaqıǵa edi. Kitaptyń ishki betinde aýdarǵan: S. Kóbeev dep jazylǵan.

— Qandaı jaqsy kitap, qandaı jaqsy! — dep qaıta-qaıta qaraımyn. Tipti kezim toıar emes. Ne degen baqyt! Bul kitapty balalar oqıdy, búkil saýatty adamdar oqıdy. Orys klasıkteri ishinen Krylov sıaqty mysqylshy, qalamy ótkir jazýshynyń mysaldaryn bizdiń aımaqta túńǵysh aýdaryp, kitap etip bastyrtyp shyǵarýdyń ózi qandaı abroı!

Oı júırik: bul kitap halyq arasyna taraıdy, muny qazaq eliniń qaı aımaǵy bolsa da alady, bul kitapty aýylǵa jiberemin aǵalarym oqıdy, hat tanıtyn aýyl adamdary oqıdy. Muny áli baıaǵyda meniń ákeme: «mynany oqytyp qaıtesiń, odan da buzaý baqtyrsaıshy...» deıtin baılar da, olardyń balalary da oqıdy. Eń bastysy, bul kitap halyqqa qyzmet etetin bolady, bul kitap mektepte oqý quraly retinde paıdalanýǵa da jaraıdy, dep oılap máz-máıram bolyp qaldym. Kitaptyń betterin aýdaryp kórip otyrǵanda Saǵıla esime tústi. Ol saýatty edi.

— Átteń, Saǵıla!.. Meniń tuńǵysh ádebı eńbegimdi kere almaı, oqı almaı kettiń. Qandaı qýanar ediń! Seniń synyń, pikiriń maǵan qazir qandaı qajet! — dep qatty nalyp, jabyǵyp turǵanymda, esik ashyldy. Jalt qarasam Sádý eken. Júgirip baryp qushaqtaı aldym.

— Baýyrym! — dep Sádý de meni qushaqtaı aldy. Ekeýmizdiń basqa bir sóz aıtýǵa shamamyz kelmedi. Sátten keıin qushaǵymyzdy jazyp, aman-saý surasyp, otyra bergenimizde, Tyshan kirip keldi. Ol ári jyrshy, ári aqyn jigit edi. Sádýdiń aýlyna baryp, sodan Sádýge erip maǵan kelgen eken. Onymen sálemdeskennen keıin:

— Men senderge bir qymbat nárse bereıin — dep ekeýine jańaǵy «Úlgili tárjimanyń» eki danasyn ustattym. Sádý kitaptyń muqabasyn kórip, ishki betterin aýdarystyryp qarap, oqyp shyqty da:

— Óte jaqsy — dedi.

— Bul ne, áı bul ne? — dedi Tyshan birese maǵan birese Sádýge alaq-alaq qarap. Ol hat tanymaıtyn edi.

— Myna kitapty Spandıar bastyryp shyǵarypty! Orystyń Ivan Krylov deıtin aqyny bolǵan kóptegen mysal óleńder jazǵan kisi. Spandıar sol kisiniń mysal óleńderin qazaqshaǵa aýdaryp, kitap etip bastyrý úshin Qazanǵa jibergen edim dep edi. Sol mine, keresiń be, kitap bolyp basylyp shyǵypty! — dedi Sádý.

— Ýa, qutty bolsyń baýyrym! — dep Tyshań da qýandy.

Biraz áńgimelesip otyrdyq. Áńgimemizdiń taqyryby osy kitap edi. Sádý qatty rıza bolyp otyrdy. Bizdiń sózimizden kitaptyń mánin ańǵarǵan Tyshań:

— Qaıyrly bolsyń úlken abroı bolǵan eken — dedi.

— Al, Tyshań, aqynsyń ǵoı, tabanda osy kitap týraly bir aýyz eleń shyǵarshy, — dedi Sádý kúlip.

— Shyǵarsa qaıtedi, shabytym jetpes deımisiń? — dedi Tyshań.

— Joq, oǵan kúmánim joq. Tek tabanda bir aýyz eleń sýyryp salshy deımin.

— Kitaptyń aty ne? — dedi Tyshań oıshyl kózinde otty nur jaınap.

— «Úlgili tárjima».

— Munyń orysshasyn jazǵan Ivan deısiz be? Ol kisi bar ma?

— Ol kisi qazir joq.

— Ol qandaı aqyn bolǵan kisi ? — dep surady Tyshań taǵy da.

Men asyqpaı otyryp, Tyshańǵa Krylovtyń ómirbaıanymen tanystyrdym. Aqyn sol arada bylaı dep shyrqap qoıa berdi:

«...Orysta Ivan degen aqyn ótken
Dana oıdan seldetip kep syqaq tókken
Kótergen kókirekterin ulyqtardy
Mysqyldap ótkir tilmen masqara etken.
Kóp oqyp sol aqynnyń mysaldaryń
Aýdaryp qazaqshaǵa jaqsylaryn
Qazaqta kitap etip bastyrǵan kim?
Degende, aty atalar Spanymnyń!..»

Onyń eleńin tabanda jazyp alyp ediń biraq 1919 jyly basqa da qol jazbalarymmen birge joǵalyp ketti. Tyshańnyń sondaǵy biz jazyp alǵan óleńinen osy eki-aq shýmaǵy ǵana esimde qalypty. Bul eleńdi keltirýim laıyqsyz bolar desem de, qol jazbany oqyǵan joldastarymnyń ótinishi boıynsha osy jerde keltirip óttim.

Árıne, kitap toısyz ótpedi. Kitapty alǵan kúni toı jasap, quttyqtaı kelgen dostaryma birqatar mysaldaryn oqyp berdim. Tyshań, Sádýler jattap alyp, keıin aýylda bolǵan toıda tyńdaýshylaryna ánge qosyp aıtyp berdi. Sol toıda oqı biletin el adamdaryna otyz kitapshany úlestirip berdim.

Osy jınaq shyqqannan keıin men jazýshylyqqa bet burdym. Maǵan jazý jumysy qolymnan keletin is sıaqty bolyp kerindi. Biraq ol kezde eń aldymen mektep balalary úshin qazaq tilinde oqý quraldary kerek edi. Sondyqtan men eń aldymen oqý quralyn jazyp, kitap etip bastyryp shyǵarýǵa talaptandym.

---