InfoHub Logo

Stol basynda úsh adam otyr. Oń jaqtaǵy Ajar, sol jaqtaǵy Sultan, ortada qonaq.

Qonaq kishirek bolǵandyqtan Ajar onyń astyna jastyq qoıyp bıiktetedi, sonda da, Ajardyń basy tórt eli, Sultannyń basy bir súıem joǵary tur qonaqtan.

Bul úı búgin baryn stol ústine jaıǵan tárizdi. Et, maı, táttilermen aralas mıaýlap mysyqtyń bir kúshigi, shúkendep qoıannyń bir kójegi júr.

Syı-qurmetiniń mastyǵy ma, álde óziniń minezi me, kim bilsin, qonaq tym pań on suraqqa bir jaýapty azar qaıyrady. Eki kúnnen beri asty-ústine túsip báıek bolyp otyrǵan Ajar men Sultan qonaǵynan qolqalaǵan jaýabyn áli ala alǵan joq. Ol, aty-jónin de, bul úıde qansha bolaryn da aıtpady. Ajar arýana bolyp:

— Qarashyǵym, qaı qalanykisiń?— dese, qonaǵy álden ýaqytta:

— T-re-vo-ga!— dep aýzyn qompıtady. Úı ıeleri oryssha shala-sharpy biletin qonaǵynyń myna sózi shyn jaýaby, ne mazaǵy ekenin aıyra almaı, ań-tań bop qalǵanda:

— B-bom-ba, b-j-j-!—dep qonaq úlken kózin baqshıta qoıdy.

— O, túsindim!—dedi Sultan sol kezde.— Soǵysty aıtyp otyr, soǵysty!

Ekeýi qonaqtyń aýzyna tóne tústi. Qonaqtyń onymen isi bolǵan joq, sózdi sonymen bitirdi. Etten bir japyraq alyp aýzyna saldy da, shaınap-shaınap qaıtadan tastady.

— Ábden pisirmep pe ediń? — dep Sultan Ajarǵa kózin alarta bir qarady da, maı tarelkasyn berirek tartty. Maıdy da suǵyna jemedi qonaq.

Endigi qalǵan asty úı ishiniń ózi de qomsynady. Qazaqta qymyz ben et - maıdan qadirli as bar ma? Qymyzdy qystyń kúni qaıdan tapsyn.

— Babyn taba bilmedik - aý. Qymyz bolar ma edi, álde...— dep shúńkildesip otyrǵanda, qonaq ún-tún joq shaıdyń sútin óz qolymen aldy da, aq nanmen jentektep borp-borp ishe bastady. Úı qojalaryna bul odaǵaı qylyq tipti ábes kóringen joq, qaıta unap ketti. Ajar sútti endi tegenesimen ákelip qoıyp, eseleı bergende, qonaq taǵy da bir iri minez shyǵardy. Eki qolyn eki jaqqa sozyp, borbıǵan myrtyq saýsaqtaryn tarbıtyp kerile qalypty. Sol turysynda, únsiz buıyryp tur ózi. Buıryǵynyń uǵymdylyǵy, kúshtiligi sonsha, Ajar men Sultan birden ushyp turdy oryndarynan. Ekeýi qonaqtyń eki qolyna jarmasyp, oramalmen súrtip jatyr.

— A-a-a! — deıdi qonaq aýzyn ashyp. Onysy endi aýzymdy súrt degeni. Ajar súrte bastasa, Sultanǵa tóseıdi aýzyn, Sultan súrte bastasa Ajarǵa tóseıdi. Ekeýin boljyraǵan bir aýzyna talastyryp qoıyp, sylq-sylq kúledi kelip. Ony qostap Ajar men Sultan da kúledi...

Kúlki kenetten tıyla qaldy. Bir ýaqytta qonaqtyń qubylmaly kóńili stol ústindegi kúshik pen kójekke aýyp ketti. Ekeýin birden alýǵa; eki qolyn birden sozǵanda, qoly qant saýyttaǵy konfetke - aq jetip edi, áýeli konfetten bir ýystap qaltasyna saldy. Ekinshi umtylǵanda, qonaqtyń sozylǵany sonsha, qoly kúshik pen kójekke jetti.

Qazaqsha mynaý mysyq, mynaý kójek! - deıdi Sultan.

Eki kúnnen beri bul sóz qonaqtyń qulaǵyna sińip bolsa kerek.

My-sy-q! Kó-jek — dep qaıtalady da, ekeýin kezek-kezek baýryna qysyp qoıdy.

Eki kúnde eki sóz úıretkenine, eki at mingizgendeı bop Sultan da masattanyp otyr.

— Qazaq tili ońaı ǵoı, shirkin, tez-aq úırenip qaldy, qatyn, á?.. Óshken janyp, ólgen tirildi degen osy. Tek uzaǵynan súıindirsin...— degende, Sultan ómirdiń aldy-artyn tegis sholyp shyqqan tárizdi. Solǵyn júzine shyraı ene qalypty.

Úı qojalary tamaqty aldyna úıirip, «ish, jeniń» astyna ala bergen soń, qonaq stol basynan taıýǵa yńǵaılandy. Sultan tik kóterip alyp jerge qoıa qoıdy.

— Spıt, spıt? — dep qaqyldap tur aldynda.

Qonaq basyn bir shaıqady da, tórgi bólmege enip ketti.

Kishkentaı qonaqtyń minezi osyndaı oısań: ol qýanbasqa qýanady, renjimeske renjıdi, kózi kórgenge ǵana nanady, kózden tasanyń bári joq sıaqty oǵan. Pandyq, qattylyq, kishi peıildilik, jumsaqtyq, sarańdyq, jomarttyq, ádildik, zorlyq — bári onyń kishkentaı boıyna syıǵan da turǵan. Ol, kúshtiniń kúshtisi: kózi uıqyǵa barǵansha bir mınýt tynystamaı óz jumysymen bolady, sonymen qosa álsizdiń álsizi: bórikpen ursań qulap qalady.

Ajar men Sultan osy qonaǵyn «áýlıe» deıdi. Onyń kesheden bergi qylyqtaryn aıtyp, aýyzdarynyń sýy quryp otyr.

— Týra ekeýmizdiń aramyzdan enip keledi eken. Shoshyp oıandym,— dep Ajar qonaǵynyń túndegi bir qylyǵyn eske túsirip ótti.

Bul kezde qonaqtyń tórgi bólmesinde ne istep jatqany belgisiz edi. Aqyrǵan daýys estildi. Úı qojalarynyń asyqqany sonsha, ekeýi birden ushty tórgi bólmege. Kelse qonaq joq. Tereze berik, esik jabyq, qaıda ketedi?

Sultan dereý podvaldyń qaqpaǵyn ashyp tastap, kúmp berip túsip ketti Ajar:

— Bar ma? Bar ma?— dep qaqyldap tur.

Eki bólmeniń asty tutas bir podval bolatyn. Syrttan áýe, sáýle enetin kishkene tesikti qysqa qarsy bitep tastaǵan, podvaldyń ishi kózge túrtse kórgisiz qarańǵy. Sultan túsken betinde basyn edenge myqtap bir soqty, mańdaıy tompıa qalǵanyn sezgen de joq. Art jaǵynan sıpalaqtap kelip Ajar da ustady, ekeýiniń basyna saldyr-gúldir birdeme qulap ketti...

Sol kezde tórgi bólmedegi shkaptyń da aýzy ashylyp - ketip edi, buny qonaq eken ashqan, shkaptan shyǵa sala, aýyz úıge esikten bir qarady da, baqyryp qoıa berdi. Qonaqtyń daýsymen astaǵylar úske shyqty endi. Sultandy adam tanyǵysyz, býryl basy appaq, saqal-murty battasqan qaımaq.

— Óı, áýlıe, áýlıe!— dep qonaqqa umtylǵanda jylap turǵan qonaq kúlip jiberdi:

— Ded moroz,— deıdi saqyldap.

— Sút, sút tógildi basyma! Shkapqa tyǵylǵansyń, á?

— Prátelka,— dep qonaq onan saıyn máz bolady.

Ajar qonaqtan kóz almaı qaraı turyp kúrsindi de, jylap jiberdi. Kózinen ystyq jas parlaǵanda, aýzynan jalyndy sóz shyqty onyń:

— Bireýdiń janyna teńgergen jalǵyzy ma, mańdaıdaǵy juldyzy ma álde?.. Botasynan aırylǵan ingendeı bozdap qaldy-aý sorly ana!.. Álde, aqyrǵy sózi «qulynym» — bop, jeztyrnaqtyń sheńgelinde jan berdi me, bıshara!..

— Ia,— dep Sultan da bir kúrsindi,— Balany anadan aıyrǵan, el basyna aýyr kún týyp, qabyrǵadan qan jaýǵan zaman boldy. Neden boldy?.. Ah, naısap - naısap! Osynaý sábıdi kim aıamas! Al, buny aıamaǵanda kim aıar sonda!?..

Ajar men Sultannyń sózine túsinbese de, óńinen túsinip sábı kúlkisin tıdi. Ekeýiniń arasyna kelip, moıyndaryna asyla, betterine jaltaq-jaltaq qarap tur. Onyń shyradaı janǵan kózderi:

— Keıimeńder, men sonda da baqyttymyn! - degendi aıtyp tur...

1942 jyl

---