InfoHub Logo

Tańerteń mazasyz uıqydan oıanǵan Ol. Óziniń tósekte jatyp qubyjyq jándikke aınalyp ketkenin ańǵardy.

Frans Kafka

Ol tósekten turdy. Aıaǵy jan sezbedi. Qulaǵy eshteńe estimeı shýyldady. Kózi qaraýytyp aldy munar tartty. Aıqaılaıyn dese, daýyssyz, sóıleıin dese tilsiz qaldy.

— Órt sóndirýshiler kelgen be? — dedi Synyq.

— Jedel járdem kóligi bolar. Túni boıy sańyraý Nuqynyń qulaǵynan áldebir suıyq aǵyp, basyn jerge soǵýmen bolypty, — dep Sher Synyqqa aǵash sapty balǵany alyp berdi.

— Temir sapty ber, — dedi Synyq tós ústindegi bileziktiń órnegine kózáınektiń ústinen qarap otyryp.

Ekeýiniń sheberhanada otyrǵanyna birneshe saǵat bolsa da, bir jutym sý ishpesten zergerler jumysyn jalǵastyra berdi. Balǵany birkelki soqqan úni Synyq pen Sherdiń súreńsiz ótip jatqan birkelki ómirindeı edi.

— Aýyl sol, jabyrqaýly, kóńilsiz, al qora-qopsy ishi toly ishkishter. Bizdiń aýyldyń hal-kúıin kári aǵashtary men syrtynyń boıaýy ketken aýrýhanasynan bile berseńiz bolady, — dedi aqsaqal ákimge.

Ákim aqsaqaldyń sózin esitip turdy da janyndaǵylarǵa:

— Jedel járdem kóligi kelgen be?

— Iá, osynda, — dedi palto kıgen aryq sary.

— Jumyssyzdyq janymyzǵa batady. Jastardyń bári qalada. Ol jaqta da osy tirlik, — dep aqsaqal ıegin kemseńdetip kúńkildeı berdi.

Kólik keldi. Aryq sary júgire basyp kóliktiń esigin ashty da, ákimge:

— Jınalysqa keshigemiz, — dedi.

Ákim qorbańdaı basyp kólikke kirdi. Aqsaqal balǵanyń úni áýendeı shyǵyp jatqan sheberhanaǵa qarap qala berdi.

— Synyq? Osy balǵanyń daýysyn mýzykaǵa aınaldyryp alǵaly júıkeme tıýdi qoıǵandaı.

Synyq únsiz bilezikke úńilip otyra berdi. Sher sóıleýin ádettegideı toqtatpady.

— Án dersiń, mynany sańyraý Nuqy estimeıdi. Estise áýel áýenge sóz jazyp shyǵar edi. Saqaý Orman sóıleı alǵanda sart-surt degendi sahnada aıtyp beretinin bilemin. Álde shynymen Soqyr Bulanǵa osy ándi shyrqatyp kóremiz be?

Synyq únsiz bilezikke úńilip otyra berdi. Sher Synyqtan jaýap bolmaǵan soń temirdi soǵýyn toqtatty da, oǵan qarady.

— Boldy endi, ketken qyz ketti. Oılama! — dep Sher oryndyǵyna baryp otyrdy.

— Jaı ǵana ketse she? Bárin alyp bara jatqandaı, — dep Synyq esikke qarap kúrsindi.

— Iá, kelesi apta toı. Seniń súıgeniń Sánimdi uzatady. Sonymen, seniń de, onyń da hıkaıalaryń bitedi, — dep Sher qolyn súrtkishpen ysty.

Synyq únsiz qaldy.

Kún uıasyna batyp, tóńirek ińir qushaǵyna sińe bastaǵanda Synyq pen Sher sheberhanany qulyptap ekeýi eki jaqqa bólek ketti. Aınalada úrgen ıtterdiń úni aýyl aspanyn úreıli daýystarmen kúńiretip jiberdi. Kóktemniń maıda lebi Synyqtyń keýdesine soǵyla, janyna jylý bergendeı serpildi. Kelesi kóshege óte bergende ákimniń kóligi Synyqty jolyn bógeı tura qaldy. Kóliktiń terezesin mańǵaz qozǵala ashqan ákim:

— Synyqjan? Aınalaıyn balam, amansyń ba? — dep jyly amandasty.

— Armysyz aǵa!

— Sende sharýam bolyp turǵan edi. Kelesi apta qyzymnyń uzatý toıy. Úıdegi jeńgeń toıda jarqyrap júreıin deıdi. Jaqsylap tumar alqa men bilezik soǵyp berseń, bir aptada úlgeresiń be?

— Bastap qoıǵan bilezikter bar, unasa kelip qarasyn.

— Tańerteń qyzym Sánimdi jibereıin. Jeńgeń toıdyń qamymen júr, ózi bara almaıtyn shyǵar.

Kólik gúr etip qozǵalyp ketti. Ashshy tútindi jutyp, Synyq kóshe basynda qaldy. Ol ǵumyryndaǵy eń sońǵy armanynyń ne ekenin túsingendeı boldy. Tań ata sheberhana erte ashyldy. Sher Synyq kelmesten buryn bólme buryshyndaǵy toq qyzdyrǵyshqa shaı qoıdy. Ústeldegi qıyq qańyltyrlar men metaldardyń shańyn súrtip, aspaly shamdy iske qosty. Synyq sheberhanaǵa kirip, oryndyǵyna únsiz otyrdy.

— Uıqyń shala bolǵan ba? — dedi Sher.

— Tapsyrma aldym. Sánimniń anasyna bilezik soǵýym kerek. Sen keshegi bitpeı qalǵan sandyqshany árleı ber, — dep aspaly shamdy óziniń ústeline buryp aldy.

Sheberhananyń qalyń aǵashty eski esigi syqyrlaı ashyldy. Kóktemgi lep ishke jumsaq enip bólmeni kezip ketti. Sher men synyq esikke qarap edi jyrtyq pıjak kıgen Turly arbasynyń dóńgelegin eki qolymen alǵa jyljyta berdi. Sher júgire baryp múgedek Turlynyń arbasyn kótere sheberhanaǵa kirgizdi.

— Turly, hal qýattysyz ba? — dep Sher sóıleı júre arbany ıterip, Turlyny tórge shyǵardy.

— Osy otyrys. Sendermen áńgime aıtaıyn dep keldim, — dep Turly tós qaltasynan temeki sýyrdy. Sher suramastan Turlynyń temekisiniń bireýin jaǵyp aldy. Ekeýi tutatyp endi býdaqtada bergende, sheberhanaǵa Sánim kirdi.

Tórdegi Turly men Sherge qarap bas ızep sálemdesti. Synyq basyn ústelden kóterip qarap, bilezikti qolyna alyp Sánimge jaqyndady.

— Júr syrtqa, — dep Synyq shyǵyp ketti. Ekeýi sheberhanany aınala artqy jaqqa barǵan soń Sánim kózin tómen qarata sóıledi.

— Meni kinálama.

— Apańa soqqan bilezikti qarashy. Kózin qaq ortasyna túsirýge tyrystym, — dep Synyq bileziktiń betindegi jasyl tústi oımaqtaı ǵana tasty kórsetti.

— Qalaǵa keteıik degende, aýyl, aýyl dep aıaq baspadyń. Túsinshi meni. Seni qansha súıgenimmen mundaı súreńsiz tirshilik keshkim kelmeıdi. Seniń balǵańnyń birkelki daýysy meniń qulaq etimdi jep bitirdi, — dep Sánim oǵan tik qarap óziniń kináli emestigin aıtyp, aqtala tústi.

— Alqa — tumardy toıǵa deıin daıyndap úlgeremin, — dep Synyq aýyl shetinen kózin ári asyryp, kókjıekke qarap turdy.

— Men uzatylyp baramyn. Sende júre bermeı basqa qyz tap. Aýylda otyra bermeı qalaǵa kósh. Jasyń bolsa otyzǵa keldi, — dep Sánim Synyqtyń ishki arapalysyna qulaq túrmesten, túsinýge tyryspastan bar aqylyn aıtty.

Synyq sheberhana syrtynda biraz ýaqyt oılanyp turyp, ishke kirdi. Bul mezette Sher men Turly qyzý áńgimege kirisip ketken.

— Turly, dostardy shaqyryp keleıin, basymyz qosylǵan eken bárimiz jınalaıyq, — dep Sher shyǵyp ketti. Sheberhanada bir sát tynyshtyq ornady.

— Synyqjan?

— Iá, Turly!

— Meniń arbada otyrǵanyma segiz jyl boldy. Qabaq shytyp kórmeppin.

— Aıaqtyń synyǵy, saldyǵy ne bolypty, kóńildiń synyǵyn aıtsańyzshy? — dep Synyq ústelge qaıta úńildi.

— Túsinikti. Biraq men eshqashan aıaǵyma turǵym kelmeıdi, — dedi Turly. Synyq ústelden basyn kóterip, Turlyǵa qarady.

— Nesine tańyrqaısyń, meniń arbada otyra bergenim de jaqsy shyǵar. Júre alǵanda ne isteımin? Qolymnan ne keledi? Aıaqqa tik turǵanda adamdarǵa tıgizer zıanym kóp edi, al qazir typ-tynysh otyrmyn, — dep Turly baısaldy sóılep otyrdy.

Sheberhanaǵa birneshe adam kirdi. Sambyrlaı sóıleı sońynan esikti japty.

— Ózderi de kele jatyr eken, qaqpa aldynda keziktim, — dep oryndyqtardy bólmege qoıa berdi.

Soqyr Bulan, kereń Nuqy, mylqaý Orman tórdegi Turlymen qol berisip amandasyp jatty. Bulan sheberhanadaǵy bir zatqa soǵylyp súrinbesten Synyqtyń ornyn taýyp baryp, qol berdi. Oǵan deıin Sher oryndyqtardy daıyndap, ústel ústine gazet jaıyp jiberdi. Nuqy sómkeden birneshe syrany shyǵaryp ústelge qoıdy. Turly tórden arbamen jyljyp ortadaǵy ústelge jaqyndady. Orman jamaý-jamaý syrt kıimin sheship oryndyqtyń arqasyna ildi. Onyń qalyń shashy uıysyp, kózderi úńireıe óńinde jyly iz de qalmapty.

Soqyr Bulan qolyndaǵy kir basqan taıaǵyn tastaı sap, ol da otyrdy.

— Synyq, kelseńshi, — dedi Turly.

— Osynda, ákelip bershi, Sher, — dedi Synyq. Olar syrany ashyp, az-azdan urttaı bastady. Sheberhana ishin ashqyltym ıis pen temekiniń býdaq tútini jaılap aldy.

— Nuqy, qulaǵyń qalaı? — dep Sher Nuqyǵa óziniń qulaq tusyn kórsetip túsindirdi. Kereń Nuqy baqyraıǵan júzinen Sherge túsingen adamdaı qarady da, syrasyn qalyń ernine tireı bir jutyp aldy.

— Qulaq? Qulaq sol baıaǵy, estimeıdi. Keshe jedel járdem keldi. Dári jazyp berdi. Myna syra ashqyltym ba, qalaı? — dep Nuqy aınalasyna qarady. Soqyr Bulan Nuqynyń aıqaılaı daýystap sóılegenin estip otyryp, syrany simire, bir kúlip aldy.

— Nuqyny muń-zaryn, arman-tilegin menen basqa eshkim bilmeıdi, — dedi Bulan.

Onyń aǵy basym kózi tóbege qadala qalǵan.

— Qandaı arman bar bul kereńde? Esitýden basqa?

Nuqy óz jaıymen. Orman sóıleı almasa da, áńgimege aralasqysy keletindeı.

Synyq bilezikpen áýre, Turly men Sher Bulandy tyńdap otyr.

— Onyń estigisi kelmeıdi. Sol sekildi meniń de kórgim kelmeıdi, — dedi Bulan.

— Ne úshin?

— Neni kóreıin? Sher dosym, seniń túrińdi jatqa bilemin. Bilegiń qalyń, qysqa shashty, kádimgi qara jigitsiń. Al bizdiń aýyl, sol baıaǵy qulazyǵan kúıi, qańyraǵan úıler, qulaǵaly túrǵan qoralar, neni kóreıin? Kimdi kóreıin? Qaıta osylaı jaqsy, aınalamdy sulý tabıǵat, jamylǵan ólke dep elestete alamyn, — dep Bulan qozǵalyp qoıdy.

— Nuqy nege kereńdiginen arylǵysy kelmeıdi, — dep Sher tańdana tústi.

— Nuqy estigennen ne ózgeredi? Onyń qulaǵy estise, estıtini sol baıaǵy áńgime, bizdiń qaýjap júrgen tirlik. Estıtini aqyl ǵana. Nuqy anda bar, munda kel, qalaǵa kósh, jumys jasa, kimge kerek bul tirilik? Estimegenim jaqsy deıdi. Onyń bar armany: kúnde keshki ýaqytta tońazytqyshta bes bótelke syra tursa bolǵany, — dep Bulan kereń Nuqynyń bar syryn aqtardy.

— Al óziń de arman bar ma, Bulan?

— Bar, bar. Bolǵan. Men sý astyn zertteýdi armandaǵanmyn. Biraq kóz aldym kók tuman bárin baılady, sańylaý da kórmeımin. Qazirgi armanymdy aıtsam, Qudaı meni temekimnen aıyrmasa eken. Eger temekim taýsylsa, meniń de bitkenim ǵoı, — dep kúrsine temekisin tutatty.

Synyq ústelinen bas kótermeı, aspaly sham astynda jumysyn jasap otyra berdi. Ol syrasyn taýysýǵa qalǵanda baryp, bólme ortasyna jınalyp, kúbir-kúbir áńgime soqqan dostaryna qarady.

— Tilsiz Orman, sóılese ne aıtar eken, — dedi Synyq álde ýaqytta.

— Qaltańda qansha aqsha bar? — deıtin shyǵar dep Bulan bárin kúlkige qaryq qyldy.

— Nege kúlesińder? — dep Synyq qaıtadan ústelge úńildi.

Orman olardyń ózine kúlgenin birden ańǵardy. Óńinen keıis bilinip, ortadan bóline teris qarap otyryp aldy.

Keshke deıin olardyń syralary da, armandary jaıly áńgimeleri de taýsyldy. Turly arbasynda qalǵyp otyrdy. Kereń Nuqy men Sher bir-birimen arpalysa, aıqaılaı sóıleı júrip sheberhanany jıystyrdy. Soqyr Bulandy mylqaý Orman jetektep alyp ketti. Sher men Nuqy sheberhana ishin shý qyla, Turlyny súırep áketti. Olar ketken soń, bólme tynysh kúıge tústi. Sheberhananyń kúńgirt jaryǵy bólmeni sur qalypqa túsirip, qulazytyp jiberdi. Ústelindegi uıyqtap qalǵan Synyq esin jıa, basyn áreń kótere aınalaǵa qarady. Kózi isip, shashynan syrǵyǵan ter onyń qyr murnyna deıin bardy. Qyzara bórtken eki beti, qutyryp turǵan kózin jasyrdy. Ol oryndyqtan turýǵa yńǵaılandy. Biraq aıaǵy jan sezbeıtindeı. Kóz aldy tumandanyp eshteńe kóre almady. Qulaǵynyń tusynan yńyldaǵan úzdiksiz dybys shyǵyp, tili kúrmeldi. Oryndyqtan qozǵala almaı, basyn ústel ústine qoıa saldy. Ústel ústin kús-kús saýsaqtarymen qarmanyp temekisin taýyp aldy da, qaltasynan ottyq alyp shyǵyp tutatty. Tútin burq etkende Synyq selkildeı kúrk-kúrk jóteldi.

Tońy jibip endi jumsara bastaǵan jolmen Nuqy qarańǵy túse úıge jetti. Aýzynan silekeıi aǵa esikten kirgen kereń Nuqyny, tórde sháı iship otyrǵan iri deneli ákesi kórdi de, ornynan túre kep, eski úıdiń jamaý edenin syqyrlata Nuqyǵa jaqyndap kelip, aýyzdan jýan judyryǵymen qoıyp qaldy. Esikke soǵyla Nuqy shalqasynan tústi. Ákesi tekpiledi, kereń únsiz betin qolymen basyp jata berdi.

Qaqpa aldyna endi jete bergende soqyr Bulandy aǵasy kútip turdy. Qarańǵyda soqyr úıin dál taýyp kelgenimen, aǵasy onyń kir basqan taıaǵyn qolynan julyp aldy da, sol taıaqpen Bulannyń aıaǵynan, qolynan, jelkesinen, arqasynan taıaq synǵansha sabady. Orman árińkirekte qarap turdy.

— Aıama, soq, qatty soq, — dep Bulan bir-eki adym jyljyp tura berdi.

— Silimtik, ól! — dep jýan daýyspen aǵasy aýyldy basyna kóterdi.

Sher Turlyny arbasyn ıtere úıine jetkizip saldy. Aýyl tún qoınyna endi. Samsaǵan juldyzdar Synyqtyń aspaly shamyndaı janyp-sónip, qaıta jymyńdaıdy.

Túske taıaý Synyq balǵanyń tyrsylynan oıandy. Kóz aldy tumannan áreń ashyldy. İspekteı kózin syǵyraıta ashqanda, qańyltyrdy soqqylap otyrǵan Sherdi kórdi.

— Á, oıandyń ba? Túnde esikti de ilmepsiń.

Synyq Sherdiń bir sózin de estimedi. Orynynan áreń túregelip, qutydaǵy sýmen betin jýa bastady.

— Dostarymyzdan aıryldyq, — dedi Sher qańyltyrdy túzeı soqqylap.

— Aırylǵany qalaı? — dep Synyq qolyn súlgige súrtip turyp.

—Tańerteń aýdannan kólik keldi de Bulan, Orman, Turly, Nuqyny alyp ketti. Týystary aqyldasyp kele olardy qaladaǵy ońaltý ortalyqtaryna jiberipti. Ol jaqta oqytady, toqytady, qysqasy, kásipke úıretedi, — dep Sher bolǵan jaǵdaıdy aıtty.

Aýyldan olar ketkeli sheberhana áýelgi áýenine, balǵanyń tarsylyna aýysty. Sánim uzatyldy. Synyq alqa-tumardy ýaqytynda jasap tapsyrdy. Sher syrasyn toqtatpady. Aýyldyń tirshiligi jandanyp, aǵash gúldep, jer kepse de, sheberhana ishiniń dymqyl aýasy demin qaraıtyp, syzdan arylmady. Oryndyqtar kógerdi, burysh-buryshty tyshqan jaılady. Aǵash untaqtary edendi japty.

Birneshe aptadan keıin Synyqtyń sheberhanasyna qońyraý kelip tústi.

— Tyńdap turmyn!

— Synyqjan? Amanbysyń?

— Bulan?

— Iá, Bulanmyn.

— Jaqsy ornalastyń ba? Oqýyń qalaı? — dep Synyq jaǵdaı suraı bergen de Sher telefonǵa qulaǵyn taqaı jaqyndady.

— Synyq, men ózimdi tapqandaımyn, qanshama nárse úırendim. Kózim ashyldy. Kelseńshi bizge, — dep Bulan bar kóńilindegi syrdy aqtardy.

— Joǵa, meniń deni-qarnym saý ǵoı.

— Men buryn kelýim kerek edi. Bul jaqta meni eshkim uryp-soqpaıdy.

— Armanyńa jettiń be?

— Á?

— Temekiń taýsylmady ma deımin.

— Armanym basqa. Meniń kórgim keledi. Nuqynyń estigisi keledi. Myna aınalanyń bári mánge toly ekenin buryn qalaı uqpaǵanbyz. Synyq sen kelseńshi, — dep Bulan daýysyn kóńildi kóterdi.

Kelesi kúni Synyq uıqysynan oıanǵanda aıaǵy jan sezbeı, tili kúrmetilip, qulaǵy estimeı jatty. Biraq kóz aldyndaǵy tuman ketip, aınalany anyq kórdi. Túske taıaý uıaly telefonyna birneshe habarlama kelip tústi.

Turlydan: «Synyqjan, erterek jınal, bizge kel. Meniń arbadan turǵan kezimde qolyma súıeý bol. Armanym óz aıaǵyma turý ekenin kesh uqtym. Sen de keıbir baılyqty baǵalaı almaı júrgendeısiń». Synyq habarlamany oqyp shyǵyp, kelesisine úńildi.

Nuqydan: «Synyq, meniń qulaǵymnan aǵatyn suıyqtyq toqtady. Basymdy jerge soqqylamaıtyn boldym. Sómkeńe kıimderińdi salyp, bizge jol tart. Tez aıyǵasyń», — dep jazypty.

Mylqaý Orman: «Men áripterdi júrgizip oqýdy, jazýdy úırenip kelemin. Tilim shyqpasa da oıymdy erkin jetkize alamyn. Armanym ózge tilden keremet mátinderdi aýdarý», — dep hat qaldyrǵan.

Synyq dostarynan kelgen hattardy muqıat oqyp shyǵyp kózine jas aldy. Sálden soń sheberhanaǵa Sher keldi. Qolynda jol sómkesi bar.

— Synyq, saý bol! Men qalaǵa ketip baramyn. Jumys tabylsa tabylar, tabylmasa qaıtyp kelermin, — dep qol qysty.Synyq kóńilsiz kúıde únsiz otyr berdi.

Kesh túse sheberhanadan shyqqan da aýyl tóbesinen qańqyldaǵan qazdar tizbegi ushyp ótti. Aspan monshaǵyndaı tizilgen qazdar «kóktem men jylýdy ákeldim» dep habarlap kele jatqandaı. Synyq úıine qaraı jumsara bastaǵan qumdy basa aıańdady.

Erteńine uıqydan oıanǵanda kózi bólme ishin anyq kórip, qulaǵy daladaǵy qustardyń daýysyn estip, aıaǵyna tik turdy.Tereń kúrsine «taǵy da tań» dep kúbirledi.

Aýyl aspanynan qıqýlaǵan qazdar tizbegi ushyp ótti. Synyqtyń qanaty joq edi... Synyqtyń synyq kóńili qulazyǵan aýyldan beter bolatyn.

---