Qara mysyq qaıda?

Sońǵy jańartý

(Ózgertilgen ýaqyty 4 kún buryn)

29 qaz. 2018 00:00
198

Qara mysyq qaıda?

Torǵyn eginnen besinde qaıtty. Qaıtarda denesi titirkenip edi, endi úıge kelisimen ishi-baýyryn búristirip, áldene búrip barady. Tipti aıaq-qolyn jazýdan qalyp, tósekte ari-beri domalaı beredi. Torǵyn qaraqurt tıgen túıeniń osylaı domalaǵanyn talaı kórgen edi, endi ol domalaý alys emes, ózi de shytyr jegen ógizdeı aýnaqshyp jatyr.

— O, toba! Mundaı da dert bolady eken! Endi qaıttim. Kúlkirne jasap basaıyn,— dep Torǵyn tura júgirip, qoz aralasqan qolamtany eski temir tabaqqa salyp, qoldyń maıy súrtile-súrtile saýys bolyp, múńkip ketken eski oramalǵa orap ákelip, ishine basyp kórdi. Onyń daýasy túspedi. İsh qoıar emes, búrip barady. Órmekshi toryna túsken shybynnyń shyǵamyn dep tyrbanǵanynan órmekshi tory jıyrylyp, shybyndy búristire túsýshi edi, naq sol sıaqty Torǵyndy da bir kórinbes alyp búıiniń qurǵan tory ótken mınýt saıyn kindiginiń túbinen alyp, jıyryp barady. Torǵyn domalap jatyr...

Ol sasaıyn dedi. Eń bolmasa jalǵyzy Erkindi de kórmeı qala ma? Naq osy kezde eki qabat áıelderdiń «qalaı týatynyn aıyrǵysh» Kómeski kempir úıge jetip keldi de, zarlaı jóneldi:

— Qudaı biledi, sonan soń men bilem, aýyryp jatyrsyń á?!

— Ia, ıa, qasıetińnen aınalaıyn, abysyn-aý, dál tústiń tóbesinen. Endi qaıttim? Oı-ba-aı!..

— Báse, báse úsh kúnnen beri aınaldyryp júrgenin kórip edim osy úıdi, túnde sony qýalap túnimen uıyqtaı almadym. Jar jaǵalap, ketip edi. Aqyry tapqan eken, júziń qurǵyr...

— Abysyn-aý, taptyń, taptyń! Aýyryp jatyrmyn.

Kómeski ǵaıyptan birdeme estigendeı aqılana aspanǵa

bir qarap aldy da, shuǵyl burylyp:

— E, ol kápirge meniń álim kelmeıdi. Anaý Qumtoǵannan peri túsirip oqıtyn Shahan molda kelgen. Soǵan shap. Tipti kitap ashsa, ózi de kelip qalar!

— Oıbaı-aý, abysyn-aý, ózińnen basqa jan joq qoı.

— Jaraıdy, qaraǵym, jaraıdy!

Arada jarty saǵat etpeı-aq jyn túsirip oqıtyn ǵulama molda qudaı aıdap osynda ózi keldi. Moldanyń basynda sáldesi bolmaǵanymen jaz kúninde qalpaq ishinen kıgen taqıasy bar. Anyqtap qaraǵan kisige bir kezde onyń qara-ala bolǵany baıqalady. Endi taqıanyń aǵy shaıyrmen battasyp, onyń aǵy qaısy, qarasy qaısy, aıyryp bolmaıtyndaı kúıge kelipti. Molda aıaǵyn sıpaı basyp kelip, kebisin tastap, sharta júginip aǵash úıdiń tórine otyrdy. «Murttyń qutsyz bolǵany aqynǵa syn» degendeı shoshaq ıegindegi on tal saqal moldekeńniń bet pishinin berekesizdendirip tur. Sopaq sary óńi qansyz, sólsiz, tym qýaryńqy kórinedi.

Bul kezde aýyldyń estıar adamdary jumystan qaıtpaǵanymen birdi-ekili jelaıaq áıelder jetip, tipti saqqulaqtary Torǵyn habaryn estip, osy úıge keldi. Oıda joqta saý adamǵa jabysqan bul kenet kesel tegin emestigin kómeski kempir kelin-kepshikterge túsindirip, sapyldap jatyr.

— Kún qaıta jabysýyn kórdiń be, kún qaıta. Eger molda myqty bolmasa, munyń aıyǵýy qıyn,— dep te jiberdi ol. Onyń tóndire sóılegen sózinen ózimizge de birdeme jabysa túspesin degendeı analar úrpıise, dúrdıise qarasady. Endigi sóz moldada qaldy. Bári de sonyń aýzyna qarady.

Sharta júginip otyrǵan molda áp-sátte batys jaqtaǵy terezeden túsip turǵan, eńkeıip uıasyna jaqyndaǵan ashshy kúnge bir qarap aldy da, shińkildek daýsyn sozyp bastap, bireý tez bitir dep jelkesinde judyryq túıip turǵandaı artyp jyldamdata jóneldi:

— Aryq jaǵasynda jatqan jynnyń janynan júrip ketken ekensiz. Eger ústinen júrgenińizde janyńyz qalmaıdy eken. Qazir qara eshki taýyp soıyńyz, ókpesimen qaǵamyn. Sonan soń eshkiniń eti bul aýylǵa haram. Jyndy qara mysyqqa aýdaryp oqımyn. Tósinde aǵy bar qara mysyq taýyp kelińizder. Alla taǵala daýasyn salsa, erteń-aq jazylyp ketesiz.

Torǵyn úıiniń aq eshkisi Qaısar úıiniń qara eshkisine aıyrbastaldy. Qaıqy múıiz qara eshki kózi jaýtańdap, jazyqsyz súırelip kelgenine narazylyq bildirgendeı mańyrap-mańyrap qoıdy. Sálden keıin bir jigit qara eshkini alyp uryp, jáýkemdeı bastady. Qara eshkiniń terisi sypyrylysymen ókpe-baýyr keńirdegimen sýyryp alyndy. Aýrýy baǵanaǵydan da asqynyp, búrisip qalǵan Torǵyn zorlap turǵyzyldy. Dalaǵa shyǵaryldy. Ókpeni qolyna alǵan Shahan molda qara eshki etinen alastalǵan sen boldyń-aý, degendeı ókpeni qolyna alyp ashqaraqtana qarap qoıdy. Sonan soń qolqadan ustap baýyryn jaza almaı turǵan Torǵyndy ókpemen úsh ret salyp jiberdi. İshten jańa shyqqan qandy ókpe Torǵynnyń jazǵy aq kóılegine qyzyl mórin úsh ret basqanda, aq kóılek qyzyl ala kóılekke aınalǵanda Torǵyn moldanyń «úıdi úsh ret aınalyp kóline» shydamaı qalbalaqtap baryp, qalpaqtaı tústi. Molda ókpeni qımasa da laqtyryp jiberdi. Ol anadaı jerge baryp sylq ete tústi. Oǵan eshki soıylǵan jerge jıylǵan ıtter talasyp, yryldasyp-kerildesip mazany aldy.

Turǵandar Torǵyndy kóterip baryp tósegine jatqyzdy, Molda ekinshi bólmege áldekimniń alyp kelgen qara mysyǵyn ustap kirip, azdan keıin shyqty. Odan múlgip Torǵyn jatqan úıdiń tor aldyna baryp otyrdy.

— Qaraǵym, alla sátin saldy. Qara mysyq qara jyndy qabyldamaı kóp qarysty. Degenmen qara mysyqqa aýrýdy aýdaryp oqydym. Endi men júreıin, alla taǵala sátin saldy... Endi...

Kómeski Torǵynǵa ym qaqty. Torǵyn tósektiń bas jaǵynan eki qyzyl qaǵazdy alyp moldekeńe usyna berdi. Qaǵazdy qaǵyp alǵan molda «qara mysyq máýildemeı esikti ashpańdar, máýildegen soń naýqas jazylady» — dep eki qyzyl qaǵazdy shapanynyń aldyńǵy boıyna súńgite salyp, qara eshkiniń etin kóterip úıden shyqty...

Qara mysyq qamalǵaly qashan, eki-úsh saǵattaı ýaqyt ótti. Naýqas údeı tústi. Úıge kelgender qara mysyqtyń mıaýyn estýge asyǵyp, qulaǵyn sol qamalǵan bólmeniń esigine tosty. Dybys joq. Torǵyn dóńgelep jatyr. Kún batýǵa taıady. Jurt jınalyp qaldy. Torǵyn ál ústinde. Naq osy bir sátte kolhoz predsedateli Óren, Torǵynnyń balasy Erkin mashınadan tústi. Bolǵan jaǵdaıdy surap bildi. Adam aýrýyn ózine qabyldaǵan qamqor qara mysyq ne halde ekenin bilý úshin Óren esikti ashyp jiberdi. Mysyq túgil symbylbaı da joq.