InfoHub Logo

Oqýdyń da oqýy bar, bári de on bes jyl oqyǵanymen, meniń oqýyma jetetin eshteme joq degen oı kóńilimdi kókke kóterip jibergen jaıy bar. «Dúnıedegi jýrnalıs te,, jazýshy da ózim ǵana!»—dep neılon jeıdeniń ishine syımaı baramyn. Áli tiri bolyp qyzmetke bara qalsam shyǵarma degenińniń qanyn aǵyzyp, terin sorǵalatqandy kórsetetin myna kóketaıyń bolar. Etim men terimniń arasyna kirip alǵan bir maqtanqumarlyq mınýt ótken saıyn jelpintip, jelbýazdandyryp alyp barady. Avtobýstan túskennen bılep alǵan osyndaı bir jelik naǵashym úıine qalaı kelgenimdi de bilgizbedi.

«Meniń bolys bolǵanymdy. qaıyn-jurtym estidi me eken?» degen eken bir urtykeber, dáńkeýde kúıeý. Sol aıtqandaı erteń qatyrma qaǵaz alǵan soń qatyp shyǵa keletinin jıenim naǵashym da bir bilsinshi, kórsinshi dep izdep kelgen edim. Kim biledi, erteń qyzmetke aralasyp, alpys apa, jetpis jezdem bolǵan kezde naǵashy, jıen dep qaltamdaǵy dıplommen ondaı shylyqqa jol berip júre alarmyn ba, keleshekte bolatyn qaıyn-qaıynaǵa bolmasa, burynǵylardyń bárine shekemnen qarap, «qaıda kórdim» dep ótip ketpeımin be? Qudaıǵa shúkir, bir kisiniń murynyndaı muryn bar, tanaýdy bir kóterip jibergende arǵy jaǵynda shúıkedeı Shińkildek túgil, taýdaı Qajymuqanyń tursa kórermin be, ekpinim úı jyqqandaı bolyp ótip júre bermeımin be!?

Aıtqandaı, álgi buzaýymdy qalaı alyp qaıtar ekenmin, endigi múıizi de shyǵyp, mal keıpine kelip te qalǵan bolar. Qysta kýrsty bitirdim, dıplom qorǵaý ǵana qaldy dep kelgenimde naǵashym (sheshemniń aǵasy) osy buzaýdy berip edi.

— Oqý bitirgen ekensiń, jıen,— degen ol,— bizden bir buzaý al, qyzyl buzaý.

Árıne jýrnalıs mamandyǵy aýylda bola bermeıdi, maldana alarmyn ba, men ol qyzyl buzaýdy. Qyzyl buzaýdy bulaqtaı qyzyl sıyr etip, aıranyn urttap-aq otyrar edim, a mal neshik. Álde osy jerde qudaı jarylqap, mal qumar bireý tabyla ketse satyp ketsem be eken. Sóıtip myna bir turǵan magazınnen kostúm satyp kıip, shikireıip qalaǵa bir-aq tartsam qalaı? Bir jamany bul aýyldyq jerde mal arzan ǵoı, qyzyl buzaýym kózinen qyzyl qandy jasy aǵyp arzanǵa jylap ketedi-aý, á! Ne de bolsa júk taksıin jaldap qalaǵa-aq alyp keteıin. Álgi buzaýdyń jyly jumsaǵynan tamaq pisiretin «Aýyl» restoranyna ótkizip, ózim de qýyrdaǵyna bir toıyp, búıirimdi bir shyǵaryp alaıyn. «Kedeıdiń bir toıǵany shala baıyǵany!» Joq men qyzyl buzaýymdy satqan soń kádimgideı shyr jınap qalamyn ǵoı. Bir buzaýdyń baǵasyna, ásirese qyzyl buzaýdyń baǵasyna qaltam toımaǵanymen naǵashyma rıza bolǵan kóńilim tolmaı ma, onyń ústine buzaýdyń túr-túsine olar birdeme qosyp tólemeı me. Óıtkeni naǵashym qyzyl ekendigine salmaq sala aıtqan edi ǵoı. Tym ádemi, kórkem qyzyl bolmasa, sonsha buldap aıtar ma edi, ol kisi.

Á pálem, álgi aýylynan jyraq, naǵashy túgil jıeni, jıeni turǵan jıenshary da joq, Qurmanbaıǵa qudaıdyń kózinen túskendeı qyzyl buzaýdy satqanymdy kórsetip, kózin botanyń óristigindeı qyzartaıyn. Sonda ol Qurmanbaı ǵana ma, Quryqbaı, Syryqbaıdyń bári «Sıyr satqanda syra ishkizbeımisiń» dep artymnan kekiliktiń balapanyndaı shubyryp júrsin...

Qyzyl buzaý beretin, meni ǵaıyptan jarylqaıtyn qyzyr — naǵashymnyń úıine kirip keldim. Naǵashym joq eken, tabıǵatynan moınynyń bir omyrtqasy kem jaratylǵan naǵashy sheshem qarsy aldy. Ábden jalap jaman úıretken erini qurǵap kebersip bara jatqandyqtan ol tilimen ony bir sýsyndatyp tastap, amandyq surady.

— Álgini kórseń bitti me?—dedi sheshem meniń bar aýyrtpalyǵymdy jalǵyz kóterip júrgendeı kúrsinip. «Saqaý balanyń tilin sheshesi biledi». Naǵashy sheshemniń ne aıtyp turǵanyn birden-aq túsine kettim.

— Bitirdim, apa!—deımin men.

— Endi qaıda jumys istemeksiń? Shopyr bolasyń ba, álde dúkenshi bolasyń ba?— Naǵashy sheshem úshin qydyratyn jerine aparyp kele salatyn, kereginde áshmoshke-táshmóshkelep shaıyn ala salatyn osy ekeýinen joǵary mansap ta, qyzmet te joq ekenin uqtym. Baǵanaǵy kóńilim sý sepkendeı basylyp, bir sát qaltamdy qampaıtyp, qadirimdi arttyrar qyzyl buzaýdy da umyttym. Solaı bolmaǵanda qaıteıin, on bes jylǵy oqýym bir táshmoshke shaı bere almaıtyn bolǵan soń kóńiliń qalaı qabarjymasyn.

— Ózińniń oqýyn qandaı edi,— dedi sheshem sary jalaq erinin bir jalap alyp.— Álgi shotty qaǵa biletin be ediń? Dúken ustaýǵa jarar ma eken dep jatqanym ǵoı, ánsheıin. Jurttyń jekjat-juratynyń bári áıteýir dúkenshi, ne shopyr bolyp shyǵa keledi. Bizge ondaı buıyrmaı-aq qoıdy.

— Apa-aý...

— Jurt bes-alty aı oqyp-aq shopyr, ne dúkenshi bola salady. Qudaı mı bermegen sen sony bes jyl súırediń ǵoı. Endi ne isteısiń?

— Gazet shyǵaramyn.

— Gazet shyǵaramyn?— Ol jalma-jan anaý buryshta turǵan naǵashy sheshemniń ózine uqsas tapaltaq qazaq stoldy dóńgeletip ákelip, ortaǵa tars etkizip qoıa saldy. Stoldyń birneshe shegesi soıaýdaı-soıaýdaı bolyp kóterilip tur. Sodan da bolar, taqtaılary da atjal qaldyryp jyrtqan egistikteı oıqysh-oıqysh. Sheshem men «gazet shyǵaramyn» degende eregisip ketti me, terdiń aldynda" shashylyp jatqan qaǵaz ishinen «Jarqyn jol» degen aýdandyq gazetti alyp, stoldyń ústine tóseı bastady. Ony qat-qabatyn jazý úshin ony-muny seze qoımaıtyn, kústenip múıizdengen alaqanymen bir-eki ysyp-ysyp jibergende tapaltaq stoldyń bosaǵan shegeleri gazetti tesip-tesip shyqty. «Meni qaıtseń jasyrasyń» dep eregiskendeı. Baǵanadan beri stoldyń álde boıaýynan, álde kirinen kórinbeı turǵan shegeniń qalpaqtary gazetti jaryp bergi jaǵyna shyqqan soń, jańbyrdan keıingi sańyraýqulaqtaı qalpıyp-qalpıyp qaldy. Munyń bári de meniń júregimdi tesip shyǵyp, endi qaıta qadalyp turǵandaı boldy.

— Gazet-pázetińdi qaıtesiń, eger qolyńnan kelse osy aýylǵa dúkenshi bolyp kelmeımisiń?

Ne desem eken, tipti birdeme deýdiń ózi qıyn, bul kisige. Dúnıede shofer men dúkenshiden basqa mamandyqtyń keregi joq sıaqty. Tipti burynyraqta «jurt qorqatyn mılısıoner bolsań etti» deıdi eken kempirler. Endi mılısıoner bolamyn desem de bul kisiniń qulaǵyna kiretin emes.

— Apa-aý, oqyǵanym sol gazettiń oqýy.

Budan keıin sheshem til-aýzynan aırylǵandaı maǵan sóıleýdi qoıdy. Sóıleý emes meniń dúnıede barym da, ózimen birge gazettiń ústine shashyp tastaǵan shıbaýyrsaqty jep, shaı iship otyrǵanymdy da umytyp ketkendeı. Meniń eki-úsh kese shaı ishýim ol kisige eki-úsh jylǵa sozylǵandaı shydamsyzdanyp, degbiri ketip otyrǵanyn baıqadym. Qarnym ashqan baıǵus baýyrsaqty oısyratyp-aq jiberer edim, amal ne. Meniń qolym baýyrsaqqa barǵan saıyn sheshemniń kózi úıge kirgen urynyń kózindeı toqtamaıdy, meniń qolymmen birge dastarqannyń betin aralap júgirip otyrady. «Bir táshmeshke shaı bere almaıtyn nemeniń nan jesine qara» degendeı. Qulqynym quryp, aranym ashylyn tursa da, áli toımasam da shaıdy doǵardym. Sheshemniń kútkeni de osy bolýy kerek. Dastarqandy kóz ileskenshe jınap áketti de, dóńgelek stoldy qabyrǵaǵa súıeı saldy. Dúnıede meniń barymdy endi kórgendeı ǵana bir sóz aıtty:

— Buıymtaıyńdy aıt!— İsherińdi iship boldyń ǵoı, endigi otyrysyń ne, esegińdi sýǵarmaımysyń dep otyr. Sheshem shydamasa pisken shıqandaı jarylyp ketsin, men esegimdi sýǵara almaımyn. Óıtkeni naǵashymdy kelgenshe kútip, qaltamdy qampaıtyp, búıirimdi shyǵarar qyzyl buzaýymdy alyp ketpeımin be?

— Naǵashym buzaý beremin degen. Sony alyp ketpek edim.

— E, beremin dese berer,— dep aldy da, naǵashy sheshem maǵan qarap qoı kózin alań etkizdi. Túri buzylyp qaıta sóıledi.— Aý, qaıdaǵy buzaý.— Jasymnan jetim ósken, jurttyń ishki pikirine úńilip, qabaǵyn ańdyp úırengen meniń oıyma da bir aramdyq kire ketti. Menen sary sý as-shaıdy, bes-alty baýyrsaqty aıap otyrǵan kisi buzaýdy qıyp aqylynan adasyp pa deımin ishimnen.

— Osy úıdegi shyǵar.

— Buzaýyń týǵan joq qoı, áli.

Týmasa týady-daǵy. Qalaǵa alyp barǵan soń týsa buzaýly sıyr etip turyp buldamaımyn ba? Birden eki qaraly bolyp shyǵa keleıin dep turmyn-aý, á! Meniń naǵashym da kisi-aq, jetim júrip qıyndyq kórip ósken meni endi adam bolar kezde bir demep jibermek qoı. Túıege «áıt, shý!» degen de sep! Onyń keıin «Oqý bitirgenine eki qara bergenmin» deýine de jaqsy. Iá, aıtqandaı osy qazaqtyń balalarǵa en salyp, básire etip, ne enshige bólip bergen tóldi atan bolyp, at bolyp ketkende de «Aldannyń buzaýy», «Tákeshtiń botasy» deı beretini nesi eken? Álde balalarǵa qarap olarǵa tıisti maldy da erkeletkeni me eken? Áıtpese meniń buzaýlaǵaly otyrǵan sıyrymdy «Balbaqtyń qyzyl buzaýy» degeni ne? Ia eki birdeı mal satqan soń ájeptáýir qońdanyp, tipti ústime úı, baýyryma qazan bitip qalmas pa!? Otaýly bolýǵa da osy pul septigin tıgizer.

Osy bir tátti oıymdy daladan sóılep kirgen naǵashymnyń daýsy úzip jiberdi.

— Álgi bes jyl sóz oqyǵan batyr qaıda?

Naǵashym ekeýmiz áńgimelesip otyrdyq. Sheshem de tyrp etpeı otyr, ernin jalap qoıady.

Aýdandyq gazetke kelesin á? Sen maǵan myna bizdiń aýyldyń dúkenshilerin bir tártipke salyp bershi. Aqquıryq shaı aýzymyzǵa tıýdi qoıdy. Álgi Qońqabaıdyń qorlyǵy ótip júr. Dúkenge túsken jaqsyny jaqyndaryna ǵana jasyryp beredi.

Naq osy jerde'meni jana kórgendeı naǵashy sheshem tesile bir qarap, ernin jalap-jalap aldy.

Dúkenshini tártipke salady?! Oý, men qazanǵa tamaq salmaı neǵyp otyrmyn?!—Sheshem ernin bir jalap alyp búgejektep syrtqa júgire jóneldi...

Tańerteń ketpek boldym.

— Buıymtaıyń bar ma jıen?—dep surady naǵashym.

— Álgi buzaýymdy áketeıin dep kelip edim.

— Sıyr buzaýlaǵan joq qoı, jelindep júr.

— Qyzyl buzaý al dep túrine deıin aıtqan ózińiz edińiz ǵoı.

— Oıbaı-aý, mynaý bes jyldan beri oqyp júr desem, meni qyzyl sózben rıza etip júr eken ǵoı.

Qyzyl sóz!.. Qyzyl buzaý... Qap! Qudekeń abuıyr bermegende osylaı bolady. Qap! Ne derimdi bilmeı úıden ata jóneldim. Endigi qyzyl buzaý, qyzyl sıyr da bolǵan shyǵar. Naǵashyma barýǵa bet joq. Bul kezde qyzyl buzaý da qyzyl sóz bolyp qalyp barady...

1978

---