InfoHub Logo

Qarym-qatynas degenimiz ne? Eń aldymen osy suraqqa jaýap berip kóreıik. Qarym-qatynas – adamdar arasynda  baılanys ornatatyn kúrdeli proses; eki nemese odan da kóp adamdardyń arasyndaǵy tanymdyq nemese emosıonaldy aqparat, tájirıbe, bilimder, daǵdylar almasý. Qarym-qatynas tulǵalanyń damýy men qalyptasýynyń qajetti sharty bolyp tabylady. Jalpy túrde aıtatyn bolsaq, qarym-qatynas adamdardyń basqa adamdarmen sóılesý ne bolmasa basqa da qatynastarǵa túsý arqyly aqparat almasý jáne qorshaǵan ortasyn tanyp bilý.

Adam ómiriniń asa bir qajettiligi retinde qarym-qatynas prosesin qarastyrsaq bolady, sebebi adam qoǵamnan tys ómir súre almaıdy. Qarym- qatynasqa túsý arqyly onyń psıhologıasy, jan dúnıesi, sana sezimi qalyptasady. Adamnyń basqa toptarmen qatynasqa túsýi onyń adam retinde damýyna yqpal etedi, ıaǵnı óz oıyn bildirýi, túrli aqparat almasýy, sóıleý mashyǵyn qalyptastyrýy osynyń bári adamnyń rýhanı ómiriniń kemeldenýine ákeledi.

Adam ómirinde qarym-qatynas prosesi úzdik júrip otyrady. Tipti biz dúnıege kelgen kezden bastap anamyzdyń bizge qamqorlyǵy, sóılep, erkeletkeni bári qajetti qatynastarǵa jatady. Eger anasy sábıimen qarym-qatynas ornatpasa, balanyń psıhologıasy durys qalyptaspaı, qatigez ári tas júrek bolyp ósýi ábden múmkin. Osydan qarym-qatynas prosesiniń adam ómirindegi alatyn ornynyń mańyzyn baıqamaımyz.

Qarym-qatynas tek adamnyń rýhanı dúnıesine ǵana áser etip qoımaı, onyń tanym kókjıegine, aınalasyna beıimdelýine de oń áserin tıgizetin faktor.

Mysalǵa, biz basqa adamdarmen ekonomıka máselesi jaıly sóılesip turmyz delik, olar osy salaǵa qatysty túrli pikirlerimen, óz oılarymen jáne eldegi hal ahýal jaıly bir-birimen bólisedi. Sol kezde bizde ekonomıka jaıly basqa adamdardyń pikirinen oı túıemiz, ne bolmasa buryn sońdy bilmegen tyń aqparat alamyz. Sol arqyly sálde bolsyn tanym kókjıegimizdi keńeıtemiz.

Basqa mysal alyp qarastyraıyq, biz shet elge saıahat jasadyq, sol eldiń tilin bilemiz, alaıda mádenıeti jaıly bizde málimet az. Eger basqa eldiń mádenıetin, senimin ıa bolmasa turmys-tirshiligin bilgiń kelse eń durysy sol eldiń adamdarymen qarym-qatynas ornatý, sebebi basqa eldiń adamdary óz dástúri, salt-sanasy jaıly basqa aqparat kózderine qaraǵanda anaǵurlym senimdirek ári naqty aıtyp bere alady. Basqa adamdarmen qarym-qatynas ornatqan saıyn, bizde qorshaǵan ortamyzǵa jańasha kózqaraspen qaraı bastaımyz. Adam óz bilimin jetildirip, tanymyn, sana sezimin únemi baıytyp otyrsa onda ol bir zatqa, ıa bolmasa týyndaǵan problemaǵa bir jaqty ǵana emes san qyrynan qarap, taldap, analız jasaýǵa úırenedi.

Eger adamǵa basqa adamdarmen qarym-qatynas jetispese, onda ol psıhologıalyq aýrýlarǵa shaldyǵýy múmkin. Máselen adam óz qıyndyqtaryn, ishki jan tolǵanysyn, syryn dosyna ıa bolmasa jaqyndaryna aıtý arqyly stressten, tuıyqtalýdan arylady. “Saǵan bárin aıtyp ishim bir jeńildep qaldy, arqamnan aýyr júk túskendeı boldy” dep aıtýy da beker emes. Eger adam qıyndyǵymen, týyndaǵan problemasymen eshkimmen bólispese bul problema adamdy ishteı alańdatady, qyspaqqa alady, sodan psıhologıalyq jáne fızıologıalyq aýrýlarǵa ákep soqtyrady. (Depressıa, stress, álsizdik, kúıbeleńdik jáne t.b.) Qazaqta aıtady emes pe “Ýaıym men kúdik jeıdi ishti úńgip”. Aıtyp otyrǵan oıymyz da, qarym-qatynastyń mańyzdylyǵyn aıqyndaıdy.

Joǵaryda aıtyp ótkendeı, adam qoǵamnan tys ómir súre almaıdy. Eger ol qoǵamnan bólinip ketse, ne bolmasa qoǵamnan tys ómir súrse, onda onyń tulǵa bolyp qalyptasýy múmkin emes bolady. Bul sózime dálel retinde myna bir oqıǵany mysalǵa keltireıin. “Indıada 1912 jyly áıel barsy eki jasar balany aýyl aýlasynan urlap áketti, biraq ony óltirmedi, kerisinshe ony óz balasy retinde ósirdi. Úsh jyldan keıin ańshylardyń biri janýardy óltirip, onyń urpaqtaryna kezdeısoq tap bolǵanda: eki mysyqty jáne bes jasar balany kórip qalady. Bala otbasyna qaıtaryldy, alaıda jabaıy mysyqpen ótkizgen jyldary iz-tússiz ótpedi: ol tórt aıaqtap otyrdy jáne solaı qozǵaldy, saýsaqtary alaqanǵa durys ornalaspady, Ol eresekterden álde qaıda tez júgire aldy.

Biraq sóıleı almady, onyń ornyna ol aıqaılaý arqyly túrli dybystar shyǵardy. Uzaq ýaqyt boıy ol ádetinshe tistep, agressıvti áreket etti, tipti bir kúni taýyqty ustap alyp, jedi. Biraz ýaqyttan soń adamdar arasynda júrip, túrli qarym qatynas prosesteri negizinde sóıleýge jáne tik turýǵa úırendi. Qoǵamǵa birtindep sińisti”. Bul oqıǵany mysalǵa alyp otyrǵan sebebim, qarap tursaq, eger adam qoǵamnan múlde oqshaýlansa, basqa toptarmen qarym-qatynasqa túsýin toqtatsa, onda ol adam bolýdan qalady. Tilin, óziniń kim ekendigin umytyp, adamı qasıetterinen aıyrylady. Kemeldenýdiń ornyna, degradasıaǵa ushyraıdy. Tipti týa bitken adam boıyndaǵy qasıetterdiń ózi de, adamdarmen qarym-qatynas prosesinde shyńdalatynyn baıqaımyz. Osy oraıda “Adamnyń kúni adammen” dep beker aıtylmasa kerek.

Basqa adamdarmen qarym-qatynasqa túsi málimet almasý ol óte qajet, alaıda bul jerde de qarym-qatynasqa túsetin adamdardyń ózderine tikeleı baılanysty, ıaǵnı durys málimetterdi qabyldap, burysyn ysyryp tastaı alý keregin tańdaı alý qabiletiniń bolýy da óte mańyzdy.

Joǵaryda keltirgen mysaldardan, ózimiz kórip otyrǵandaı, qarym- qatynas tek kommýnıkatıvti qural ǵana emes, adamnyń tulǵa bolyp qalyptasýynda, oı órisiniń damýynda, kókjıek tanymynyń shyńdalýynda mańyzdy ról atqaratyndyǵyn baıqadyq.

---