InfoHub Logo

Móltek áńgimeler

Qulyp kiltinen — qulyq kiltin tabý qıyn...

Halyq danalyǵy

Qaıran kóńil...

Bir jıynda Jazıra ózinen bir-eki qatar ilgerirek kelip otyryp jatqan, jastaıynan kúıeýimen birge ósip, bite qaınasyp degendeı, kóńilderi ejelden jarasqan Jeksenálini kórip qalǵany. Júregi qurǵyr qýanyshtan lúpildeı jónelgeni. Eski dostan qadirli kim bar?! Kórispegeli kóp bolyp edi. Osy jyldar arasynda ol esh ózgermegendeı, sol mańǵaz qalpy, shashyn da esh selkeýsiz bir jaǵyna jyǵa taraǵan, sulý, sypaıy qalpy. Jıyn aldyndaǵy abyr-dabyr shaq. Sony paıdalanyp bul «Jeksesh» dep qaldy jaıymen baıaý. Biraq daýysy estilerdeı anyq aıtty. Úni de erkeleı shyqty. Óz atyn estigen boıda ol artyna kerbez burylyp, aınala shola qaraǵan. Áýeli, munymen bir qatarda ózara kúlisip otyrǵan bir top jas qyzdarǵa kóz tastap ótti. Nazary taǵy biraz qydyrystady. Biraq buny baıqamaǵandaı. Endi túzelip otyra bergende bul shydamaı, ári ózin tanymaǵanyna baladaı máz bolyp, syńǵyrlaı kúlip alyp, taǵy da «Jeksen» dedi jyp-jyly únmen. Bul joly da artyna burylyp qaraǵan onyń janary bunyń basynan asyp, artqy qatarlardy qydyrystap, qyz-kelinshekterdi tegis súze qarap shyqty. Osyny kergende Jazıranyń kóńili demde sý sepkendeı basylyp sala berdi. «Shynymen-aq kórmegeni me, álde, tanymaǵany ma? Tanymaıtyndaı ne kórinipti? Atyn beker-aq ataǵan ekenmin». Sóıtip otyrǵanda ekeýiniń kózderi túıisip qalǵany. Kelinshek onyń júzinen dál ózindegideı qýanysh nyshanyn da, tym bolmasa, tańdanysty da ańǵarmady. Kúnde kórip júrgendeı-aq sonshalyqty samarqaý, salqynqandylyqty sezdi. Sýyń jymıysynan-aq: «Á, sen be ediń? Qaıdan júrsiń? Qashan keldiń?» — degendeı jattandy suraqty ǵana oqyǵandaı.

Keshegi dospen arada tereń shyńyraý jatqandaı. Odan ótetin ótkel joǵyn uqty. Sony qapysyz túsingende boıyn da, oıyn da tez jıyp aldy. Ol otyrǵan jaqqa qaıtyp qaramaýǵa tyrysty. Ol áldene dep sóıleýge oqtalǵanda baıqamaǵan túr tanytyp, otyra berdi. Júregin názik muń torlady...

Kóńil shirkin osylaı qalady eken...

Aldaǵan úmit

Sharshy top jınalǵan bir úlken jıyn edi. Bul erterek baryp otyrǵan. Aldyńǵy esikten adamdar lek-legimen ene bastady. Solardyń arasynda kirgen eski dosyn kórdi. «Oho, bizdiń Bákeń de kelgen eken ǵoı», — dep qasyndaǵylarǵa estirte, onyń atyn maqtanyshpen aıtyp, kóterilip qaldy. Alysta júrgende jaqynyńdy bir kórgen de qýanysh eken ǵoı.

Ol kelgen boıda az-kem toqtalyp, zaldaǵylardy kózben bir sholyp alyp, týra bul otyrǵan jaqqa qaraı júrdi. Buǵan ol ózine sálemdesýge kele jatqandaı kórinip, kóńili odan saıyn marqaıyp qaldy.

Alaıda, ol bul otyrǵan qatarǵa taqala bere beri emes, ary qaraı kilt burylyp, bıik laýazym ıesiniń janyndaǵy bos orynǵa jaıǵasty. Ekeýi demde shúıirkelesip, áńgimelesip ketti. Bul bolsa, áńgimesi bitken soń kelip sálemdeser degen úmitpen otyra berdi.

Kesh te aıaqtaldy. Jurt japatarmaǵaı taraı bastady. Dosy laýazym ıesimen birge áńgimelesip, alshań basyp bara jatty. Áıtse de, shyǵar esikte ekeýi toqaılasyp qaldy. Muny kórgende dosy: «Sen de osynda ma ediń?» — degeni tańdanyspen. Bul ne derin bilmedi. Dosy áý basta buny emes, laýazym ıesin kórip, bular jaq qanatqa sodan burylǵan eken ǵoı. Baǵanadan onymen kezdesýge alyp-ushqan kóńili náýmez bolyp, jası qaldy.

Qasyndaǵylarǵa «Bákeń keledi», — dep beker maqtanǵany- aı! Laýazymnyń qasynda bul kim, árıne? Laýazymnyń aty — laýazym.

Aldanǵan úmit-aı!

Bılese, bılik bılesin

Toıdyń qyzǵan shaǵy edi. Ózi quralpy kelinshekterdiń arasynda tym táýir bıleıtin óneri bar Aısáýle jadyraı kúlip, jarqyldaı sóılep, kóńildi bılep júrgen. Quıqyljyǵan saz áýeni birinen soń birine jedel aýysyp, sharshy topty bı yrǵaǵymen shyrq úıirýde.

Bir kezde oıyn basqarýshy jurtty bir sát toqtatyp, hanymdardy bıge shaqyrý tańdaýyn jigitterge usynatynyn aıtty. Sol ýaqytta toıdyń kórki bolyp bılep júrgen aq kostúmdi sursha jigit týra bul otyrǵan jaqqa qaraı tartty. Ol taqalǵan shaqta Aısáýle ózin shaqyratynyna senimdi túrde ornynan turýǵa yńǵaılana bergen. Biraq jigit muny aınalyp ótip, onyń tý syrt jaǵynda áńgime soǵyp otyrǵan, búgingi jınalǵan qaýym arasyndaǵy laýazymy eń bıik bılik ıesiniń úıindegi jeńgeıge baryp, ótinish bildirdi. Az-kem qarsylyǵyna qaramastan úırekteı balpańdatyp ortaǵa ertip shyqty. Ekeýi al kep bılesin! Bıdiń bas júldesin alyp, bir-aq toqtady. Jeńgeı de máz, jeńgesiniń kóńil qybyn tabý arqyly aǵasyna jaqqan jigit te máz. Kimmen bıleýde de saıasat bar-aý! Bılese, bılik bılesin!

Aısáýleniń osydan keıin bıge zaýqy soqpaı qaldy.

Qulyqsyzdyq

Shyǵarmashylyq báıgeniń jeńimpazdaryn marapattaǵan kesh. Arasynda Nursáýle de bar. Ol tájirıbesi birshama qalyptasqan kásibı aýdarmashy edi. Bul báıgege birneshe ǵylymı aýdarmalarymen qatynasyp, úzdik dıplomǵa ıe bolǵan. Mine, sol júldeni tapsyrý saltanaty ótip jatyr.

Nursáýlege dıplom men arnaıy júldeni tabys etý úshin ataq-dárejesinen at úrketin salıqaly aǵa qalamger sahnaǵa kóterildi. Mundaı da dástúr boıynsha, jas talantqa aqjol tilep, bir-eki aýyz júrekjardy tilek bildirý — paryz is qoı.

Dıplomdy qolyna ustaǵan boıy Nursáýleni qasyna turǵyzyp qoıyp, jazýshy aǵasy sóılep bir ketsin!

...Talanttardy qoldaý kerektiginen bastap, mundaı baıqaýlardyń jıi-jıi ótkizilip turǵanynan eshkim utpasa, utylmaıtynyn dáleldep, biraz jalpylama sóılep alyp: «Men bul aqyn qaryndasty kópten beri bilemin. Óleńderin ońyp júremin, maǵan unaıdy», — degeni.

Muny estigen Nursáýle uıalǵanynan jerge kirip kete jazdady. «Aǵaı, men aqyn emespin», — deıdi aqyryn sybyrlaı. Ony sheshen estıtin emes, sózge qyzý berilgen. Munyń atyna taǵy biraz qurǵaq maqtaýlardy úıip-tógip tastady. Nursáýle endi qarsylasýdy qoıdy. Tek, «Iapyr-aı, osynshama bos sózderdiń ornyna ana dıplomdaǵy jazylǵan jazýdy oqyp bergende ǵoı, áldeqaıda abyroıly bolar edi-aý» dep oılady ishteı. Al, ol oı jazýshy aǵasynyń esine keler emes.

Aqyry dıplom men júldesin buǵan ustatyp, ekeýi de sahnadan tústi-aý. Bul onyń biraz jylǵy kóz maıyn taýysqan eńbeginiń mereıli bir jeńisi edi. Alaıda, onyń qýanyshynan góri bir qolaısyzdyqty sezindi. Ózine arnalǵan nesibesin áldekim tógip-shashyp jibergendeı me qalaı? Kóńilinde qynjylys aralas ókinish qana qalǵandaı... Qulyqsyzdyq-aı!..

Shirkin-aı, adamdardyń shynaıy yqylas-peıiline ne jetsin! Sol qurǵyr ózi bar ma eken?!

«Defısıt» bólim

Onyń bir mınıstrliktiń úlken departamentine qyzmetke turǵanyna kóp bolmaǵan. Túski úzilisten oralǵan beti. Birinshi qabattaǵy korıdormen ótip bara jatyp, ashyq turǵan esikke kezdeısoq kózi túsip edi. Stol basynda otyrǵan eski tanysy jyly ushyraı ketkeni. Almatydan Astanaǵa jaqqa kelip jatqan kez. Júzi tanystyń ushyrasýy da zor qýanysh. Onyń qasynda bul dámdes bolǵan jan emes pe? Kóre turyp, óte shyǵýǵa dáti barmaǵan ol ishke kirip, sálemdesip arqa-jarqa shurqyrasa ketti.

Qaıdan júrsiz ? Qashan keldińiz ? — degen sekildi suraqtardy ekeýi de bir-birine jaýdyryp jatyr.

Bul ózi osy qalaǵa taıaýda kóship kelgenin aıtty. Eski tanysymen endi bir mekemede qyzmet isteıtinine de ishi jylyp tur. Onyń otyrǵan bóliminiń jaı-japsaryn suraǵan. Sol, sol-aq eken, onyń zarlaı jónelgeni.

Bizdiń bólim eń negizgi — prestıjnyı, ońaılyqpen qolǵa túse bermeıtin — defısıt bólim ǵoı. Bul araǵa qyzmetke turý óte qıyn eken. Atamańyz. Quryqqa syryq jalǵap, áreń degende óttik qoı. Jumysy da aýyr kórinedi. Kadrdy tek birinshiniń ózi tańdap alady...

A-a?!

Aıta kórmeńiz, mashaqaty kóp... Joǵary jaqtan telefon shaldyryp degendeı... — dep, bezildeı jylanyp qoıa berdi.

Túkke túsinbegen bul únsiz tyńdap otyryp-otyryp, onyń qara aspandy nege munsha tóndirip jibergenin anyq uǵynbaǵan boıy:

A-a! Solaı de... Defısıt bólim de... Men de osy mekemege qyzmetke ornalasyp edim. Biraq ondaı ataýdy áli estimeppin. Ekinshi qabatta otyrmyn. Qolyń qalt etkende kelip tur... Ádemilep shaı ishemiz, — dedi ornynan tura berip.

A-a-a?! Solaı ma edi? Men sizdi jumys surap kelgen shyǵar desem...

«Uıalǵan tek turmas» degen-aý. Qyzmetten de góri adamdardyń kóńili «defısıt» bolǵan zaman-aı!

Túlkibulaq

Jazýshylar odaǵynyń ekinshi qabatyndaǵy foıede otyrǵan buny ánge mátin jazýymen aty shyqqan aqyn zamandasy kórip qalǵany. Anadaıdan eki ezýi eki qulaǵyna jete, tap bir eń qımas et jaqynyn kórgendeı-aq, elpildeı kelip, qolyn aldy, shurqyraı amandasty.

Osy iltıpatyna shynymen-aq rıza bolyp, «Kózkórgen degen osy-aý!» dep oılaǵan bunyń kóńili ósip qaldy.

Men, men ótkende, alpys jyldyq keshimde «Meniń eń jaqsy kóretin jaqyn dosym — Sákeń edi ǵoı», — dep aıttym... Shirkin, Sákeń ekeýmiz óıtkende-búıtkede dep, ekpinin basa almaı, atynyń basyn biraz jerge deıin jiberip baryp, áreń qaıyrdy.

Bul estigenderin saralap, onyń keshin esine túsirgenshe, «apyr-aý, ol keshke ózim de qatynastym emes pe? Sákeńniń atyn ataǵanyn estimegen sıaqty edim ǵoı» dep oılap úlgergenshe, qalaı tez kelse, solaı tez taıyp turdy.

Baspaldaqpen tómen qaraı túsip bara jatqan onyń tý syrtynan qaraǵanda buǵan jaýrynyna deıin búlkildep:

Aldadym, bálem, aldadym, — dep kúletindeı bolyp kórindi...

Onyń bylaı shyǵa bere, aldynan ushyrasqan janǵa Sákeńdi qazir qalaı aǵyl-tegil maqtasa, sondaılyq qulshynyspen jamandaryna da esh kúmáni bolmady.

«Qudaı sense, biz sendik»

Kóshede egde qalamger men jasamys áriptesi ushyrasa ketti. Jas áriptesi elpildeı sálem berdi. Sálemin alǵan egde qalamger rızashylyqpen ańqyldap, jaı-kúıin surap jatyr.

Osy taıaýda seniń júrgizgen bir habaryńdy teledıdardan kórdim-aý. Maǵan unady, — dedi aq kóńilimen aqtaryla.

Raqmet, aǵa! Men sol habarda sizdi de aıtyp edim, qysqartyp tastapty, — dedi ózinen-ózi aqtalyp.

Oqasy joq...

Ras aıtamyn... «Bizdegi jastarǵa qamqorshy, eń kósheli qalamger» — dep sizdi ataǵanmyn...

Qart qalamger onyń júzine kóz toqtatyp, uzaǵyraq qarap edi, áriptes inisi qybyjyqtap, janaryn alyp qasha berdi.

Já... Qudaı sense, biz sendik, — dep, egde qalamger basyn shalqaq ustaǵan boıy, aıaǵyn nyq basyp, júrip ketti...

Áziliń jarassa...

Ǵylymı jumysyna qajetti derekter alýǵa kelgen álde aspırant, álde izdenýshi kelinshekpen áńgimesi bitken soń shyǵaryp salýǵa kabınetinen ilese shyqqan qartań ǵalym onyń sýlyǵyn alyp berip, kıinýine kómektesip yjdaǵatty-aq bolyp tur. Ánsheıinde bireýdiń járdeminsiz óz kıimin ózi kımeıtin, báteńkesiniń baýyna deıin bireýge baılatatyn otaǵasynyń elpeńdegen túrin as úıdiń ashyq esiginen kórip otyrǵan báıbishesi jaqtyrmaı, kelin-balalaryna qarata:

Ákelerińniń djentelmen bola qalýyn qarańdarshy. Áı, óziniń áli bir shabary bar eken... Toqaldan dámesi bolmasa, neǵylsyn? — dedi estiler-estilmes kúńkildep. Ondaı sóz estilmeýshi me edi? Kelinderi teris burylyp, tunshyǵa kúlisti.

Áı, osy seniń ý-soıqy tiliń-aı! Kelinderden uıalsaıshy... — dep, qart ǵalym kabınetine qaraı tuqshyńdap ótip bara jatty...

Sońǵy bótelkeniń túbin shaıyp iship...

Qonaqqa ketken balasyn tosyp ol kóp otyrdy. Bir ýaqyttarda aıaǵyn táltirekteı basyp, sharshańqyrap kelgen túrin kerip:

E-e! Ádettegideı sońǵy bótelkeniń túbin shaıyp iship, bir-aq keldiń be? — dedi aýzyna basqa sóz túspeı.

Jo-o-ǵa, apa-asy! Áli birtalaı bótelke ashylmaı qaldy... Y-yh!

Qap, áttegen-aı!.. Sonyń bárin taýysyp, erteń biraq kelmediń be?

Tyshqan jylǵy oqıǵalar

Jýynatyn bólmege kirip ketken Ǵaını: «Ata!» — dep, shar ete qaldy. Daýsy sonshalyqty qatty shyqty. Kabınetinde qaǵaz qarap otyrǵan atasy jas kelininiń oqys daýsyna eleńdep, sońynan ishe-shala jetken. Buryshta búrisip otyrǵan tyshqandy, oǵan arbalǵandaı tilsiz qalshıyp turǵan kelinin kórip, qolyna ilingen zatpen tyshqandy urýǵa umtyldy.

Ǵaını, esikti jap...

Ǵaını, qyshqash ákel...

«Ǵaını, óıt», «Ǵaını, búıt», — dep taǵy birtalaı qysqa buıryqtar berýde.

Etjeńdi kisi tar jerde tyshqandy ary-beri qýamyn dep, jolyndaǵylardy qaǵyp qulatyp, ózi áldenelerge soǵylyp, áp-sátte aıadaı jerdi asty-ústine keltirip, qańǵyr-kúńgir dybysqa toltyryp-aq jiberdi.

Onyń ústine: «Ata, tyshqan — áne, anda ketti, M ketti», — dep kelini shyr-pyr.

Óldim-taldym degende atasy tyshqandy ustady-aý. Dalaǵa aparyp tastaıyn dep kiltterin saldyrlatyp, syrtqy esikti ashyp áýre.

«Basymnyń saqınasy ustap tur», — dep, baǵana jatyp qalǵan báıbishe myna saldyr-kúldirge bólmesinen shyqqan. Ýaqsyz ýaqytta dalaǵa ketip bara jatqan otaǵasyn kórip ań-tań.

Apa, tyshqan! Atam ekeýmiz tyshqan ustadyq, — deıdi kelini aptyǵyn basa almaı.

Apyraı, á..! Tyshqan ba edi? Men atań ekeýińdi arystan ustaǵan eken desem... — dedi, enesi burylyp bólmesine kirip bara jatyp, ezýine mysqyl kúlki úıirilip.

* * *

Áseldiń áke úıine kelgen kúniniń erteńi edi. Áke úıine jylyna bir soǵatyn ádeti. Úı ishiniń bar múlki munyń bala kezindegideı, esh ózgermegen tárizdi. Óıtkeni, qara shańyraqtyń altyn qazyǵy — anasy otyr. Anasy otyrǵanda odan asyp, úıge jańasha sán berýge kelinderi batpaıtyndaı...

Ol qonalqaǵa aýasy keńdeý ortańǵy bólmeni tańdaıtyn. Tańǵy uıqyly-oıaý shaq. Ol anasynyń erte turyp, tyqyrlap júrgenin estip jatyr. Únemi osylaı. Jazda erte turyp, sıyr saýatyn. Bular oıanǵansha jańa saýǵan sútin tartyp úlgeretin. Jańa aǵyzǵan jas qaımaǵy men gújildep qaınaǵan sary samaýryny únemi dastarhannyń shetinde ázir turatyn...

Qazir qys. Anasy peshtiń kúlin alyp, ot jaǵýǵa oqtalǵanyn anyq bilip jatyr. Ol anasynyń bar tirshiligine, qımyl-qozǵalysyna syrttaı qarap otyrýdan esh jalyqqan emes. Anasy ony: «Anda-sanda bir kelgende aralasyp qaıtesiń, kelin bar ǵoı», — dep, úı tirligine qospaıtyn. Qaıran, ana kóńili-aı! Ár kelgen saıyn anasynyń qartaıa túskenin kórip, júregi shymyrlaıdy...

As úı jaqtan áldene tasyr-tusyr ete qaldy. Anasynyń ary-beri tyrpyldaǵan júrisi kóbeıgen tárizdi. Taǵy da tasyr-tusyr. Sart-surt. Tań atpaı bul ne boldy eken? İle-shala:

Aqjigit, a, Aqjigit, kıs-kıs-kıs, — degen anasynyń daýsy estildi.

Túpki bólmede pyrdaı bolyp uıyqtap jatqan anasynyń nemereleriniń qasynan kerilip-sozylyp Aqjigit áreń shyqty. Aqjigit dese aq jigit, kerbez-aq. Anasy taǵy eki-úsh ret shaqyrǵanda, «Endi barmasam bolmas» degendeı erine basyp, as úıge qaraı búlkildeı jóneldi.

Osy seniń jalǵaýlyǵyńnan-aq bizdi tyshqan degender basynyp ketti. Qaıda júrsiń?

Anasy nemerelerine urysqandaı-aq mysyǵyna burqyldap júr.

Bul endi óstip, jemeı kergıdi ǵoı...

Ásel odan ári jata berýge shydamaı, turyp anasynyń qasyna kelgen. İstiń mánisin uǵyn, anasynyń moınynan qushaqtap, eriksiz kúlip jiberdi:

Apa-aı! Mysyǵyńa óziń tyshqan ustap beretin bolǵansyń ba?

Sýyq túsken soń ba, úıge tyshqan úıir bolyp ketti. Túnde kirgizip qoıǵan kómirdiń ústinde qonjıyp otyr. Adyra qalǵyr, tap men bir qonaqqa shaqyrǵandaı-aq. Áreń ustadym emes pe?

Al, Aqjigit bolsa, shala-jansar tyshqandy bas salýdyń ornyna ıiskep-ıiskep, qaqpaqyldap oınaı bastady.

Osy kúnniń mysyǵy tyshqan aýlaýdan da qalyp barady... Dúkenniń daıyn tamaǵyn alyp berip, ábden jaman úıretti... «Ápermeńder, daladan tyshqan ustap jesin», — dep qashanda qaqsaımyn osylarǵa...

Anasy endi mysyǵymen qosyp nemerelerine ursa bastady.

Oıpyrym-aı, haıýannyń da tabıǵı qasıetiniń joıylyp bara jatqany ma? Myna jańalyqqa Ásel tań-tamasha. Ony burynnan da keıbir jandardyń o bastaǵy qabilet pen erekshelikterinen taza ada bola bastaǵandary qaıran qaldyrýshy edi... Mysyq ekesh mysyq ta ádetinen jańylypty... Tabıǵat búlinbese, neǵylsyn...

---