InfoHub Logo

Qatysýshylar:
Qasqyr
Qoıan
Kirpi
Barys
Túlki
Ittep

Orman alańy. Qoıan bir nársege tesilip qarap tur. Qasqyr ańdyp kelip, ustaı alady.

Qasqyr. Arr! Endi ne amalyń bar? Tutyldyń!..

Qoıan (seskenbeı). Qoıa turshy!

Qasqyr. Al «qoıa turaıyq!..»

Qoıan qasha jóneledi. Olardyń aldynan birneshe ıt abalap shyǵady.

Qasqyr. Eı, qoıan! Óle aıamaı júrsiń be? Eı, ıtterge qarsy qashpa! Óziń de qurısyń, meni de ońdyrmaısyń! Eı! Áı!

Qoıan. Batyr bolsań, taısalma! Qor-r-r-q-a-a-aq!

Qasqyr. Qorqaq emespin men! Qorqaq – sensiń.

Qoıan ıtterdiń arasymen qashyp ketedi, ıtter qasqyrǵa tap berip, ony ustap almaqshy bolady.

 1-ıt. Tart tańynan.

2-ıt. Qulqyny jamannyń quıryǵyn jul.

3-ıt. Shabynan tistep, shalqasynan túsir.

Qasqyr. Oı-baı! Ár-r-i ke-ke-ketińder! Arrr! Mende ne qaqy-laryń bar?

1-ıt. Qara nıet qasqyr, qara albasty basqyr!.. Usta, basyn tasqa ur!

Qasqyp. Tıispe! Tumsyǵyńdy buzamyn!

2-ıt. Basqa ur! Sastyr! Aldynan shyq!

3-ıt. Alyp soq! Tańyn jyrt! Qurt!

Qasqyr sahnadan qashyp ótip, ekinshi jaqtan qashyp qutylyp kelgeni kórinedi.

Qasqyr. Aq tóbettiń aýzyn-aı! Kók tóbettiń kózin-aı! Qoıanǵa qoqańdaımyn dep júrip, ózim óle jazdadym. Arr! Oı-baı! Júregim-aı! Ókpem óship, júregim alqynyp ketti ǵoı!

Tóbeniń basynan Qoıan kórinedi. Ol Qasqyrdy keleke etedi.

Qoıan. Qaseke! Qalaı! Haliń jaqsy ma? Hı-hı-hı! Kı-kı-kı! (Murnyn tartyp, tilin shyǵaryp, qulaǵyn salbyratady.)

Qasqyr. Ke-ke-keleke etseń, kerik bol! Men saǵan kórsetem! Qurtam! Qanyńdy jutam! Soıam! Joıam! Qanyńa toıam! (Júregin ustap) Oı-baı! Júregim-aı! Sheshek kelgir, shekildeýikshe shaǵarmyn seni! Oı-baı! Arr! Mende ne ákeńniń quny bar! Qap! Qazir jetip, jelkeńdi úzermin! (Qýa jóneledi.)

Qoıan.

Qasqyr, qasqyr, qasqyrsyń,
Qaqpan tilin basqyrsyń!
Mergen atyp, sastyrsyn!
Tabanyńdy tas tilsin! (Qasha jóneledi.)

Qasqyr qoıanǵa jete almaı, boldyryp, sahnanyń ekinshi jaǵynan shyqqanda, aldynan Barys shyǵady.

Barys. Eı, Qasqyr, amansyń ba? Qoıanǵa qoqańdaǵanyńdy qoıdyń ba? Qasteki nıetińdi joıdyń ba?

Qasqyr. Ah! Oh! Ýh! Sálem, Barys aǵa! Ózińiz de órkókirektenip, órge tartyp júrsiz. Taýeshkiler men arqarlardyń alqymynan alýdy qoıǵan shyǵarsyz?!

Barys. Áı, Qasqyr! Seniń qara nıettigiń qalmaǵan eken! Men saǵan uqsap, ómir boıy bir aıýannyń sońyna túsip, qastandyqoılap, qasaryspaımyn. Qoıan beısharanyń ne jazyǵy bar edi? «Áı» dese, tap berip, sorlynyń júregin ushyryp, óltirersiń túbinde.

Qasqyr (maqtanyp).

Men Qasqyrmyn, Qasqyrmyn!
Qoıandy bir sastyrdym.
Soǵyp alam túıeni,
Soǵym etem bıeni! (Bıleıdi.)

Barys. Áı, Qasqyr! Sen qorqaq qoıandy seskendirdim dep, sekeńdeme!

Qasqyr. «Qorqaqty qýa berse, batyr bolady» degen ras eken. Qoıan qazir qorqaq emes.

Barys. Ol qorqaq bolmasa, nege qashyp júr?

Qasqyr. Ol qashqansyp, meni mazaqtap júr... Yzam kelip, zyǵyrdanym qaınap, «infark» bolatyn boldym.

Barys. «İnfark» degen ne taǵy da? İnniń ishinde de park bola ma?

Qasqyr. Adam balasynan aqyldymyz ba? Solar álgi júrek alqynyp, yza qaınap, kek kernep ketken sátti «aýrý» dep taýyp-ty ǵoı. Sol aýrýdyń aty «infark» dep estidim. Men de talaı ret sondaı soıqan aýrýǵa ushyradym. Oǵan kináli – qoıan! Jeti qat jer astyna túsip ketse de, ony ustap, jelkesin qıamyn! Arr! Keketedi mundar! Kegim bar!

Barys ózin-ózi toqtata almaı, ishek-silesi qatyp kúledi.

Barys. Oıbaı, shegim! Óltirdiń!

Qasqyr. Nege kúlesiz, Barys aǵa?!

Barys. Qoıan seni qatyrǵan eken. Ózińe obal joq. Qoıandy qýdalaǵandy qashan qoıasyń?

Qasqyr (yzalanyp).

Qylyshtaı azý tisim bar,
Qyryp-joıar kúshim bar.
Qarnyn jaryp Qoıannyń,
Qan-jynyna toıamyn.

Barys. Áı, Qasqyr! Men turǵanda, sen Qoıanǵa ákireńdeme! Aqsıǵan azý tisterińdi qaǵyp alamyn, bildiń be? Ol – meniń jıenim... Jıenim úshin kúıemin!

 Barys Qasqyrdyń jelkesinen búrip alǵanda, ol janushyra jalbarynady.

 Qasqyr. Aınalaıyn, Barys-eke, basekem! Ras, ańǵa qas ekem! Qoıanǵa qoqańdaǵandy qoıamyn! Qastandyq minezimdi joıamyn! Arr! Mende de namys barr! Tarttyrma zarr! Arr!

Taý jańǵyrta syqylyqtap kúlip, qoıan keledi.

Qoıan. Aha! Azýly aıýan! «Tistimin, kúshtimin!» dep, keýde qa-ǵyp, kerdeńdeısiń... «Kóp asqanǵa – bir tosqan» degen osy!..

Qasqyr. Aınalaıyn Qoıan! Aıýandyqty qoıam!.. Aǵańyzǵa aıtyńyz. Meniń jalǵyz janymdy qınamasyn... Oıbaı! Jelkem úzilip, qabyrǵam qıramasyn!

Qoıan. Naǵashy! Qasqyr maǵan jalynyp, sizge baǵynyp tur... Bosatyńyz, aıtqanymdy istetip, aldyma salyp, aıdap alaıyn, káne!

Qasqyr. Men – seniń qulyńmyn, qoıanjan!

Barys. Aqyldym! Aıtqanyn iste batyrdyń. Ózińe de jan kerek shyǵar?! (Túrtip qalady.)

Qasqyr. Oı-baı! Ne buıyrasyń, qoıanjan-aý!

Qoıan. Janyńnyń barynda, tez bar da, maǵan on sábiz ákel! Bar!

Qasqyp. Maqul! Aıtqanyńdy isteıin, aıdaýyńa kóneıin! Sábiz ákep bereıin.

Qasqyr qyńsylap ketedi. Barys pen qoıan kúlip qala beredi. Sahna ózgerip, keń dalany kezip kele jatqan Qasqyrdyń aldynan Túlki shyǵady.

Túlki. Iá, Qaseke! Qaıdan kelesiń qańǵyryp?!

Qasqyr. Aınalaıyn, altaıy qyzyl túlki. Maǵan kómek ber...

Túlki. E, ne boldy saǵan? Ash kúzendeı búgilip, arlan jannan túńilip, mánisiń ketip, mánjýbas bolypsyń ǵoı óziń...

Qasqyr. Meniń aqylym aıran boldy. Barys ekeýimizdiń aramyzda maıdan boldy. Ol ozbyr meni qoıanǵa baǵynyshty etip qoıdy. Endi qoıannyń qalaǵan asyn taba almaı, tarynyp júrmin.

Túlki. Qorqaq qoıanyń esireıin degen eken. Ol ne qalaıdy, sonda?!

Qasqyr. On sábiz ákel dep, álegimdi shyǵardy... Men «sábiz» degenniń atyn bilsem de, zatyn bilmeıtin beıbaqpyn... Aıla taýyp, aqyl ber mendeı sorlaǵan, sormańdaı dosyńa.

Túlki (maqtanyp).

Alpys eki aılam bar,
Aqyl salsań, paıdam bar.
Qasqyrǵa dostyq isteımin,
Qastandyq jolǵa túspeımin!

Qasqyr. Qoıan qorlap, meni zorlap, «sábiz ákel» deıdi... Sábiz degeniń qandaı maqulyq ózi?

Túlki. Sábiz degeniń «maqulyq» emes, ol – kókónis. Kirpige aıtsam, ol sábizdiń alýan túrin taýyp beredi.

Qasqyr (buıyra sóılep). Kirpige meni jalyndyrma, óziń baryp, aryzymdy aıt, men úshin or Qoıanǵa on sábiz jetkizsin.

Túlki. Ashýyńyzdy basyp, apanda jata turyńyz. Men tapsyrmańyzdy tastaı qylamyn, otaǵasy...

Sahna ózgeredi. Túlki Kirpige keledi.

Kirpi. Túlkijan, aman ba? Sýyt júrsiń ǵoı sýsyldap. Ne bolyp qaldy?!

Túlki. Qoıan dosyńa Qasqyr jaqsylyq istep, saǵan jarlyq berdi. Oǵan on sábiz jetkiz.

Kirpi. Qastekilik jasaǵan Qasqyrdyń jarlyǵyn oryndamaımyn, seniń ótinishińdi...

Túlki. Aınalyp ketip, sadaǵań bolaıyn, Kirpijan! Men úshin bir jaqsylyq jasap jiber.

Kirpi. Maqul! Men qoımadan qoıanǵa qalaǵan asyn jetkizeıin.

Túlki. Aınalaıyn, Kirpijan,
Aımalaıyn turqyńnan!
Tanaýyńnan súıeıin,
Taǵzym etip, basymdy ıeıin!

Kirpi. Já-já! Boldy! «Tanaýdan súıgishin». Bilem seniń de qý-lyǵyń men sumdyǵyńdy. Biraq men tek jaqsylyq isteımin. Qoıan-ǵa qyzmet etý – men úshin qýanysh! Ol óıtkeni aqkóńil, adal dos.

Túlki (qylmańdap). Meniń de oılaǵanym – jaqsylyq. «Qýlyq ta aqyldan shyǵady» deıdi eken adamdar...

Kirpi. Já-já! Jaraıdy, «danyshpanym». Men Qoıanǵa kettim.

Túlki. Sóıt, dosym! Qoıanǵa «sábizdi Qasqyr bastyq jiberdi» dep jetkiz. Janym aman bolsa, jaqsylyǵyń jerde qalmas, Kirpijan!

Kirpi. Já-já! Senen jaqsylyq kútpeı-aq, óz jaqsylyǵymdy isteı bereıin.

Sahna ózgeredi. Mýzyka. Kirpi men qoıan qushaq jaıyp, qýanysa, bir-birin qarsy alady.

Qoıan. Sálem, Kirpijan! Amansyń ba? Densaýlyǵyń jaqsy ma? Balalaryń aman ba? Saǵyndym ǵoı ózińdi.

Kirpi. Qoıanjanǵa saǵynyshty sálem!

Qoıan. Mynaýyń ne? Kóńilimdi taýyp, kóp sábiz ákepsiń ǵoı.

Kirpi. Qyzyq boldy... Qasqyr Túlkini jumsapty, maǵan buıryq beripti.

Qoıan. Ol qandaı buıryq? Osy ozbyr obyrlar tóreshildikpen tóbemizge shyqqandy qoıyp edi ǵoı.

Kirpi. Qasqyr «on sábiz jetkizsin» dep maǵan buıyrypty. Mine, sol «buıryq» boıynsha saǵan «on sábiz» ákep turmyn.

Qoıan. Maǵan sábizdi qasqyrdyń ózi ákelýge tıis edi ǵoı. Bul qalaı? Barys basyn julyp alady.

Kirpi. Qyzyq bolsyn. Sen sábizdi qabylda, men juqa shúberek-tiń astyna búk túsip jataıyn. Qasqyr kelgende, «bastyq, mine, jastyq» dep, ony meniń ústime otyrǵyz.

Qoıan(shek-silesi qatyp). Hı-hı-hı! Kı-kı-kı! Oı, shegim-aı! Maqul, solaı bolsyn. Ákireńdegen áýmeser «ákesin» tanysyn bir...

Kirpi shúberektiń astyna jasyrynady. Qoıan sábiz jep, kóńildenip otyrǵanda, Qasqyr keledi.

Qasqyr. Qoıan dese – noıan dos! Tamaǵyń – toq, kóńiliń – qosh! Ózińe baǵynamyn! Bir mınýt beıneńdi kórmesem, saǵynamyn!

Qoıan. Tura turshy. Áýeli sábizge toıyp alaıyn.

Qasqyr. Saǵan ólgenshe qyzmet etýge ant beremin! Seni jaqsy kóremin! Ákel qolyńdy!

Qoıan (serttesip).

Ás-bás, qara tas,
Jaýyz bolý jaramas.
Ańdyǵannyń asyn kesh,
Aldaǵannyń basyn kes!

Qasqyr. Mine – janym! Mine – ımanym! Osy antyma ılanǵyn! Kelshi bir qushaqtap, qushyrlana súıeıin.

Qoıan. Qasqyr! Barys joqta batyldanyp barasyń. Meni «qu-shyrlana súıemin» dep, sonda ne istemeksiń?

Qasqyr(tap berip). Janym! Buzylyp tur qanym! He deıin... Men seni jeımin!

Qoıan. Basynbaǵyn! Jeseń, qasyńdamyn! Endi qashpaımyn! Toıyp semireıin biraz. Oǵan deıin bastyq, áne jastyq, otyryp, es alyp, kúsh alyp, meni jeýge daıyndalyńyz.

Qasqyr. Mine, «batyrym», seniń aqylyń bar. Meımandy osylaı kútip alý kerek. (Qasqyr «jastyqqa» otyra berip, oıbaı salady.)

Qoıan. Men qashpaımyn. Qolymnan ustap, aırylmańyz. Otyryńyz bylaı.

Qasqyr(otyra berip). Oı-baı! Oıyp ketti! Soıyp ketti! Oı-baı! Júregim! Jaryl-dy! Ól-dim! Arr! (Óledi.)

Qoıan. Joıylsyn qastandyq! Jasasyn bostandyq!

Mýzyka. Kirpi qol soǵady. Jurt qol soǵyp, Qoıan men Kirpini qurmetteıdi.

---