InfoHub Logo

Qatysýshylar:
Arystan
Qozy
Qasqyr
Torpaq
Mysyq
Bota

Bastaýshy. Ań patshasy arystan bir kúni qara nıet qasqyrdy shaqyryp alyp, haıýanattar qaýymyn aralaýǵa shyǵypty.

Arystan. Qaseke, sen barlyq ańdardyń tilin bilesiń, ańdardy basqaryp, tentekterdi jónge salý úshin maǵan olardyń tilin bilý kerek, sen meniń qasymda bol.

Qasqyp. Qup bolady, taqsyr! Tilmashtyq qyzmetim úshin ne tóleısiz?

Arystan. Qasqyrdyń qalaǵany aýzynda! Ha-ha-ha!
Qasqyr, qasqyr, qasekeń,
Jeıtini qoıdyń basy eken.
Et jemese ash eken,
Ha-ha-ha!

Qasqyr. Onda tústik asqa túıe ber, keshki asqa bıe ber, erteńgime eshki ber! Arr! Yrr!

Arystan. Qarnyń toısa da kóziń toımaıtyn suǵanaq ekenińdi bilemin! Sonsha nege qanaǵattan shyǵyp kettiń, a? (Arystan qasqyrdyń kókjelkesinen búrip alǵanda, ol sasyp qalyp, jalynyshpen ún qatady.)

Qasqyr. Aıtqanyńyz aqyl, bárine de maqul!

Bastaýshy. Arystan men qasqyr sáýletti, sándi qalanyń tu-syndaǵy kók tóbeniń basyna shyǵyp, tańyrqap otyrǵanda, olar-dyń qasyna mysyq kelipti.

Mysyq. Mıaý! Amansyńdar ma,
Tyrnaqty men tistiler,
Tym asqynǵan kúshtiler!

Arystan. Áý, mysyǵym! Adam balasy mynaý sáýletti ǵıma-rattardy salyp, aspanǵa keme ushyryp, kóshelerge kún týǵyzyp jatyr. Olarmen qashanǵa deıin qas bolyp júremiz, biz de bir qajetine jararmyz, aqyly mol bireýine jolyǵyp, dostyq nıetimizdi bildirsek qaıtedi?

Mysyq. Mıaý! Ózińsiń ǵoı dáý! Basta bizdi!

Qasqyp. Aý, patsham, adamda aqyl bolǵanymen, meıirim keıbi-reýinde bolady, keıbireýinde joq. Eger meıirimsizdiń qolyna tússek, ne atyp alyp, terimizdi sypyrady, ne torǵa qamap, bos-tandyqtan ajyratady. Bostandyq bolmaǵan soń, kórgen kúnimiz qurysyn!

Mysyq. Mıaý! Adamdy sonsha jamandadyńdar-aý! Men otymen kirip, kúlimen shyǵyp, qoınyna jatyp, moınyna minip júrmin ǵoı. Adamdaı aqkóńil, meıirman joq. Sender ózderiń qanisher, qaskúnem bolǵan soń, adamǵa senbeısińder! Mıaý! Mıaý!

Arystan. Eı, mynaý ne dep otyr?

Qasqyr. Bul, patsham, seni qanisher dep qaralap, júregińizdi jaralap otyr...

Arystan. Eı, tyrnaqtynyń biri sensiń, ózińniń ozbyrlyǵyńa nege baǵa bermeısiń? (Arystan mysyqty búrip alady.)

Mysyq. Mıaý!

Arystan (qasqyrǵa). Mıaý degeni nesi! Mynaýyń ne dep tur!

Qasqyr. Mıaý degeni – mama degeni... Siz mama emessiz, taqsyr! Mundaı órkókirek óshpendini bir-aq shaınap juta salyńyz!

Arystan. Mama degeni me? Mama! (Eńirep jiberedi.) Mamam... Meniń de mamam bolǵan. Jylama, mysyǵym. Men seni osy bir qasıetti sóz úshin-aq dos etemin!

Bastaýshy. Arystan, qasqyr, mysyq – úsheýi keń jazıra maldy aýyldyń mańyna kelipti.

Qasqyr. Kózim qaraıyp, ishegim shurqyrap barady! Arr! Jeıtin ne bar?

Bastaýshy. Gúl maısaly, kilemdeı qulpyrǵan aıdyndy atyrapta qora-qora qoı, úıir-úıir jylqy, kele-kele túıe myńǵyryp jaıylyp júr eken. Qasqyrdyń kózi qandanyp, shette ottap turǵan bir qozyny «ap» dep ustap alyp, bas salypty.

Qozy. Máááá! Máááá!

Arystan. Eı, mynaý ne dep tur?

Qasqyr. Mama degeni ǵoı! Basyn jutaıyn munyń!

Arystan. Mama! Aınalaıyn-aı! Qaıtsin beıshara! Mamadan artyq janashyr bar ma? Toqta, qasqyr!

Jan aıamaı baladan,
Balasyn kúnge balaǵan,
Ne qymbat, dostar biz úshin
Janashyr, jaqyn anadan.
Áı, qasqyr, qasarma! Bosat!

Qasqyr qozyny amalsyzdan bosatady.

Qasqyr. Áı, taqsyr-aı! Reti kelip-aq edi... Qap!..

Bastaýshy. Arada biraz kúnder ótip jatady. Mysyq arystanǵa adam jónindegi ańyzdardy aıtady, qozy-tólder ánin shyrqaıdy, sóıtip arystan, qasqyr, mysyq, qozy – tórteýi toǵaı arasynda dostasyp ómir súre beredi. Bir kúni qasqyr ońasha ketip, oıyn-daǵysyn istemek bolady.

Qasqyr. Qurmetti patsham, mynaý mysyq men marqanyń til-mashy bolýmen-aq ómirim esh bolyp barady. Meni endi birer kúnge demalysqa jiberip alyńyz.

Arystan. Demalysqa shyǵatyn ýaqytyń bola qoıǵan joq edi, meıli, bir kúnge erkindik berdim, serýendep, jondanyp kelersiń.

Qasqyr. Raqmet, patsha aǵam, kóriskenshe kún jaqsy. (Ketip bara jatady.)

Mysyq. Aǵam, patsham, osy opasyzdy ańdıyq, taǵy da bir nárseni búldirip júrmesin!

Qozy. Atataı, budan saq bolý kerek. Bul ońdyrmaıdy.

Arystan. Ańdysaq ańdıyq, qasqyr qastandyǵyn istemeı qoımaıdy, baıqańdar. E... degenmen.

Bastaýshy. Óziniń de ishegi shuryldap, qulqyny qurǵaı bastaǵan Arystan «Qasqyrdyń qastandyǵyn jeleý etip, jem tabarmyn» dep oılapty. Eser qasqyr erkindik alǵan soń, jorta jónelip, toǵaı arasynda toıa jýsap jatqan torpaqtyń tamaǵynan ala túsedi.

Torpaq. Móó! (Móńkı jóneledi.)

Qozy. Máá-máá! (Zar eńirep, arystanǵa jalynady.)Taqsyr, qasqyrǵa qoı deńiz! Máá!

Arystan. Eı, qasqyr, toqta! Munyń qalaı? Mynaýyń móó deıdi ǵoı, onysy nesi?

Qasqyr. Móó degeni – mama degeni ǵoı, men mamasyna tıip turǵan joqpyn, munyń ózi tártip buzyp, búkil tabynnan ońasha ketipti. «Tentektiń etin tegin je» degen meniń maqalym bar.

Arystan. Ma-ma dedi me? Beıshara! Qaıtsin... Mamasy sıaqty bizdiń de shapaǵatymyz bolmaı ma? Bosat, káne? (Arystan ashýǵa býlyǵady.) Ma-ma degen sózden sadaǵa ket, qasqyr. (Kózine jas alyp) Mama degende qalaısha eljiremeısiń!

Qozy. Mama, mama, mamashym,
Kim súımeıdi anasyn.
Qandaı teksiz aıýan
Qadirlemes anasyn.

Bastaýshy. Qasqyr amalsyzdan azýyn torpaqtyń alqymynan zorǵa bosatypty.

Marqa toqtydaı, torpaq ógizdeı bolǵansha bular dostyq kó-ńilmen tynyshtyqtyń raqatyn kórip ónegeli ómir súripti. Qarny ashyp, ábden shydamy taýsylǵan arystan bir kúni: «Jany qaterge túskende «mama» demeıtin, saı-súıegimdi syrqyratpaıtyn bir maqulyqty ustashy», – depti qasqyrǵa.

Qandy kóz qasqyr qýanyp ketip, oınaqtap júrgen bir botany ustapty.

Bota. Bóó. B-ó-ó!

Arystan. Mynaýyń ne dep tur?

Qasqyp. Bópemin dep tur, patsham.

Arystan. Oıbaı, onda tipti tisińdi tıgizbe. Bárimiz de bópe bolǵanbyz. Bóó-pe... (Tebirenip)

Bópe, bópe, bópem-aı,
Bópem óser eken-aı.
Balpanaqtaı bópeni,
Baptaý kerek eken-aı.
Bópemdi saǵyndym! (Arystan eńirep jiberedi.) Al, aınalaıyndar, bárińe de bostandyq berdim, aman bolyńdar. Men jubaıym men bópelerimdi umytqan ekem. Saharada saırandap, óz bala-shaǵamnyń arasynda alshańdap júreıin! Aman bolyńdar! Tatý-tátti ómir súrińder!

Mysyq. Mıaý! Bolyńyz aman-saý!

Qozy. Aıaǵysh abzal ata, aman bolyńyz!

Torpaq. Saý bolyńyz, kóriskenshe!

Bota. Siz kelgenshe qasqyr qastandyq jasamasyn. «Eser bolma» dep eskertip ketińiz.

Qasqyr. Qosh bol, abzal patshamyz! Bota bosqa qorqyp tur. Bizden qam jemeńiz.

Arystan. Qosh bolyńdar, baýyrlarym! (Ketedi.)

Bastaýshy. Arystan alysqa barmaı-aq, qasqyr botanyń tańy-nan tartyp, marqany tamaqtap, torpaqtyń janyn jaralap, ý-shý bolady. Muny estip qalǵan arystan aptyǵa shaýyp kelse, qasqyr marqany bas salyp, jeıin dep jatyr eken. Mysyq mıaýlap, qozy mańyrap, torpaq móńirep, bota bozdap zar qaqsaıdy.

Arystan. Qasqyr, toqta! Naǵyz meıirimsiz kesapat ekensiń. Sen anańnyń júregin jep, balańnyń basyn jutatyn anyq aıdahar kórinesiń. (Qasqyrdyń jelkesinen búrip alady.)

Qasqyr. Arr! Arr!

Arystan. Aryń ne? Aryń bolsa, óstısiń be?

Qasqyr. Ar-r degenim – «meniń de anam bar» degenim ǵoı, patsham. Bosatyńyz, aǵataı!

Arystan. Anań bolsa, ardan bezbe, anańnyń abyroıyn oıla, analar eshýaqytta jamandyq oılap kórgen emes, endi budan bylaı aıýandyq jasaǵanyńdy estisem, ózim kelip óńeshińdi sýyryp alamyn!

Bastaýshy. Arystan óz qolymen mysyqty ıesine, botany túıesine, torpaqty toǵaıyna, marqany mamasyna qosypty da, kóńili hosh bolyp, kórikti jerine ketipti.

Eń qasıetti sóz – «mama». Bul sózdi árbir aıýan túrli áýenmen, árbir adam túrli tilde aıtqanmen, «Móó», «Mıaý», «Mý», «Máá», «Mama» degen sózderdiń báriniń máni bir. Aıýan da, adam da jany qınalǵanda «mama» deıdi.

«Mama» degen aıanyshty úndi estip, ań patshasy arystan da anasy bar aıýandarǵa tıe almapty. «Óreli sóz ólimnen de qutqarady» degen maqal osydan qalypty.