InfoHub Logo

Jazdyń bir tamasha kúni edi. Tory tóbel atqa mińgesken ekeý jataǵan qyrqalardy qıalaı aıańdap keledi. Boılary shaǵyn bolsa da, at ústindegi ekeýdiń sóz saptastary ózderinshe bir josyn. Bir birine jabysyp kele jatyp-aq, ekeýi eki tóbeniń basynda turǵandaı aıqaılasyp sóılesedi.

Astaryndaǵy tory tóbel at ta jýas sıaqty. Arqasyndaǵy jolaýshylardyń búkil elsiz dalany dańǵyrlata aıqaılap kele jatqandarynda tipti de sharýasy shamaly, baǵytynan jańylmaı jaıbaraqat aıańdaýda. Tipti anda-sanda saýyryna shyp-shyp tıgen qamshyǵa da mızeıtin túri joq.

At ústindegi ekeýdiń sózderine qulaq túrgen adam bolsa, «En dalada myna ekeýine ne kóringen?» deri sózsiz edi.

— Al, aıta qoıshy, — dedi aldydaǵy bala bilgishsingen túr kórsetip. — Sen ózi musylmansyń ba?

— Álhamdú lilah, musylmanmyn, álbette.

— Solaı ma? Endeshe seniń musylmandyǵyńda meniń kúmánim bar. Oǵan sen renjime, Erkinbaı.

— Nesine renjımin, meniń aıǵaǵym bolyp tursa, — dedi arttaǵy bala saspastan.

— Al, endeshe aıta qoıshy aıǵaǵyńnyń qaısysy ekenin.

Arttaǵy bala sol tik otyrǵan qalpy múdirmesten, zaýlata jóneldi:

— Áshhádú án la ilaha illalhú ýá áshhádú ánná Muhamádán ǵabdúhý rasýlúhý...

Aldaǵy otyrǵan bala myna jaýapqa rıza bolǵan pishinmen saqyldap turyp kúlip jiberdi.

— Áı, Erkinbaı, óziń ájeptáýir tóselip qalypsyń ǵoı. Ákem seni uǵymtal dep aıtyp qoımaýshy edi, ras-aý deımin. — Seriginiń úndeńkiremeı qalǵanyn paıdalanyp, osy arada óz ústi ústine tyqpalap jiberdi. — Áı, osy bári meniń ákemniń myqtylyǵynan ǵoı. Ol kisiniń moldalyǵy endi sondaı kúshti. Ol kisi mılaý degen balanyń ózin uqtyryp jiberedi ǵoı.

Arttaǵy bıdaı óńdi tompaq betteý bala salmaqty eken. Aldyndaǵy aqsary qaǵilez seriginiń suraqtaryna birde jaýap berip, endi birdi úndemeı qalyp otyr. Shapshań minezdi aqsary salmaqty joldasynyń qalybyna qaraı ıkemdilip jatqan joq, anany-mynany aıtyp, bastyrmalata sóıleıdi. Sóz ańǵaryna qaraǵanda, ózi bilgish, ózi bı.

— Moldekeńdi maqtaǵanyń durys qoı, Tájı, — dedi Erkinbaı esimdi tompaq bet ózinshe jaýap berip. — Biraq ol kisini týǵan balasy emes, basqa shákirtteri osylaı maqtasa jaraspaı ma.

— Basqalar da maqtaıdy. Nemene, estimep pe peń?

—Meniń de aıtap turǵanym sol ǵoı, Tájı. Moldekeńniń myqtylyǵyn sen aıtpasań da, bárimiz jaqsy bilemiz. Ana Qaraoı jaqtaǵy kisiler de maqtaıdy eken.

Tájı endi sóz jarystyrmaı, ózi jattap alǵan álde bir aıatty ándetete aıtyp ketti. Ondaı ýaqytta qasıetti sózderdiń maqamyn bólýge bolmaıdy Onsyz da az sóıleıtin Erkinbaıdyń únsiz kele jatqany sodan.

Tájıdiń ákesi Temirbek — búkil atyrapqa aty áıgili molda. Tilin syndyrtyp, saýat ashqysy keletin adamdar balalaryn tipti alys aýyldardan da alyp kelip jatady. Ákesiniń osyndaı elge syıly oqyǵan kisi ekenin aıtyp, maqtanyp qalýǵa Tájı qashanda ázir. Bul joly da bilidir kele jatqany sol minez.

Kenet tory tóbel osqyrynyp, kejegesinen keıin tartqandaı bir ornynda typyrlady da qaldy. «Ol ne?» degenshe bolǵan joq, Tájı:

— Oıbaı, anany qara! — dedi qamshysyn aldyǵa qaraı siltep qalyp. — Kórdiń be anany?

— Ne... nemene?

— Áne, ana jylandy qara. Ne degen úlken! Qane, qamshymen qaq basynan perip jibereıin.

Tory tóbel attyń osqyrynǵany beker emes eken. Joldy kesip, ıreleńdep ótip bara jatqan jylannyń jýandyǵy týra jeńdi bilekteı. Tájı qamshysyn ońtaılap, atty tebine bergen kezde, Erkinbaı jerge sekirip tústi de:

— Toqta! — dep aıqaılap qaldy.

— Nemene, taspen uraıyn dep pe ediń?

— Joq, biz ony óltirmeımiz. Men ony oqyp kóreıin, qashyp ketsin.

Kók shóptiń ústine sharta júginip otyra qalǵan Erkinbaı ózi biletin bir aıatty maqamyna keltirip oqı jóneldi. Aalaqany qyshyp, lepirip turǵan Tájı de kidirmesten, attan sekirip túsken. Shapshań minezin tizgindep, mop-momaqan pishinde lyp etip otyra ketken jeri — seriginiń qasy. Ákesi qusap kózin tars jumyp alaıyn dese, álgi dáý jylannan seskenedi.

Ekeýiniń de kózderi — álgi jylan kirip joǵalǵan qalyń shıdiń qatarynda. Bir kezde qarasa, álginde kózden tasa bolǵan qara shubar jylan basyn qyltyńdatyp, shıden qaıta shyǵyp kele jatyr. Erkinbaıdyń ózi biletin duǵalaryn qaıtadan zarlatyp qaıta oqı jónelgeni osy kezde. Tájı baıqap otyr, ne ári júrmesten, ne beri qaraı qozǵalmastan, jylan basyn qaıqaıta kóterip, turdy qaldy.

— Erkinbaı, sen nemene... — dedi ol sol sátte yshqyna sybyrlap. — Sen jylanmen... arbasyp otyrsyń ba?

Dosynyń kóldeneń sózine qulaq túrip jatqan Erkinbaı joq, maqamyn sozyp, áýenin de kúsheıte túsken. Tájı bolsa ekeýine kezek jaltaqtap álek. Onyń seskengeni — álgi qara shubar da kirpiksiz zárli kózderin taıdyrmastan, bala shákirtke qadalyp qarap qalǵan eken.

— Oıbaı, anaý senimen... arbasyp tur, — dedi Tájı yshqyna daýystap. — Óltireıik ony.

Seriginiń aıqaıyna mızemesten, Erkinbaı ózi biletin aıatty basynan bastap qaıtadan oqı bastady. Tájıge unamaı turǵany — myna ekeýiniń arbasýy. Ekeýi de sheginip ketýdi oılaıtyn emes. Ana qara shubar jylan ornynan bir-aq atylsa, ne bolmaq?

Shamaly ýaqyttan keıin taǵy burylyp qarasa, Erkinbaıdyń betin qalyń ter jýyp ketipti. Eki kózi buldyryp, aldyndaǵysyn jóndi kórmeı de otyrǵan sıaqty. Daýsynyń da qarlyǵyp, álsireı bastaǵany baıqalady.

Odan ary kútetin jaǵdaı joq edi, Tájı ornynan atyp turdy da, qolyndaǵy qamshy siltep kep qaldy. Erkinbaı terin súrtip, orynyna turyp qarasa, joldasy álgi arbasqan jaýyn qamshysymen sbalap týra ekige bólip tastapty.

— Seniń duǵańnan góri meniń qolym qattyraq bolyp shyqty ǵoı, á? — dedi ol aqsary óńi alaýlaı túsip. Erkinbaı da esin endi jıa bastapty. Ózi qap-qara terge túsip, edáýir qaljyrap qalǵan eken, mańdaı terin súrtip, áreń degende ornynan turyp jatyr.

— Jylan kúshti jylan eken, qaıtaryp tastaýǵa bilimim jetpedi, — dedi sosyn qasyndaǵy serigine qarap.

Aýylǵa kelgennen keıin eki balanyń izdegenderi — Temirbek molda. Bolǵan oqıǵany ustazdaryna aıtyp bergenshe ishterine syımaı bara jatyr edi. Biraq qabaǵynan qar jaýǵan moldekeńniń álpeti bir túrli salqyn, bularmen durystap sóılesý ge de yńǵaı baıqatar emes.

Ekeýin aldyna tym jaqyndatpaı, alystaý jerge otyrǵyzyp qoıdy da, sóıleı jóneldi. Ol sóılegen saıyn eki balanyń da kózderi baqyraıa túsip, typyr etpeı qalysqan. Temirbek moldanyń aıtp otyrǵany — balalardyń ıen dalada bastan keshken jylanǵa qatysty kórgenderi. Bárin qolmen qoıyp bergendeı etip, dál sarnap otyr.

Sonda bul kisi eshkim jetkizbeı-aq, ekeýiniń jylanǵa kezigip, arbasyp qalǵandaryn qalaı bilip qoıǵan?

Áńgimesin aıaqtap bolǵannan keıin:

— Al sender ózi ne búldirip júrsińder? — dep ekeýine jatyp kelip urssyn. — Ol bir oqymysty jylan edi. Eger sender sál qatelik jibergen jaǵdaıda, ekeýińdi de jaryp óltiretin edi. Mezgilimenkózin joıypsyńdar, óıtpegende ekeýińe de qater edi. Endigi ári mundaı isten saq bolyńdar! — dedi qatty tapsyryp.

Eki bala moldakeńniń myna aıtqanyna sener senbesterin bilmedi. Biraq Erkinbaıdyń balalyq shaqtan ómir boy este jattalyp qalǵan nárseleriniń biri osy oqıǵa edi.

Jastyq kezeńi Balqash kóliniń ońtústik betkeıindegi Jeltorańǵy degen jerde ótken Erkinbaı jasy egde tarta bastaǵan shaqta qym-qýyt tirshilik babymen Almaty qalasyna qonys aýdaryp edi. Ony qalaly jerge eriksiz dedektetip alyp kelgen kúsh — sonaý otyzynshy jyldardyń dúrbeleńi, qazaq halqy jappaı bastan keshken kolhozastyrý, baılardy kámpeskeleý náýbetiniń tegeýrini. Eń jaqyn adamdaryn ajal tyrnaǵynan alyp qalý úshin osy úlken qalany pana tutqan ǵoı.

Sáti túsip ornalasyp ketken jeri — qaladaǵy kirpish zaýyttarynyń biri. Ol qazirgi Tımırázev pen Jeltoqsan kósheleriniń qıylysynan sál joǵary tusta ornalasqan bolatyn.. Qalanyń osynaý aýmaǵyn turǵyndar keshegi kúnge deıin «Kırpıchnozavodskaıa» dep atap kelgeni belgili.

Boıynda kúsh-qýatynyń bar kezinde Erekeń naq osy óndiris ornynda qatardaǵy jumysshy bolyp eńbek etken. Biraq otaǵasynyń kirpish zaýytyndaǵy eńbek joly uzaqqa sozylǵan joq. Osy ýaqyttarda F.I.Goloshekınniń «Qazaqstanda Kishi qazan jasaımyn» degen lańy qalyń qazaqtyń biri retinde onyń da taǵdyryna kesirin tıgizdi.

El ishin saıasattyń jańa daýyly uıqy-tuıqy etip, buryn kóz kórmegen alasapyranǵa dýshar boldy. Osynaý qoldan jasalǵan zor zulmat pen dúmpýdiń shalyǵynan óz betinshe el qatarly tyrbanyp eńbek etip jatqan Erkinbaı da tysqary qala alǵan joq. El ishindegi asharshylyqpen birge halyq jaýlary degen syltaýmen jekelegen adamdardyń taǵdyryna da qol suǵý, qýdalaýǵa ushyratý naýqany da qabyndap, qoǵamdyq dertke aınalyp turǵan sol bir náýbet umytylar ma?

Ámanda «Allasy» aýzynda júretin, kúndelikti bes ýaqyt namazyn qaza qylmaıtyn jumysshy jigitti urda jyq belsendiler birden nazarǵa alǵan eken. Syltaý belgili ǵoı, ondaılardyń oıynsha «Erkinbaı sovettik ıdeologıaǵa jat istermen aınalasqan dinshil». Qansha túzý júreıin dese de, túrtpektep tıise bergen, tipti sovetke jat element retinde qýdalaı bastaǵan. Áperbaqan ateıserge syltaý bolsa boldy ǵoı. Zań oryndarynda isteıtin áldekimder dikildep jaýap alýǵa da kirisken.

Asharshylyqpen qabattasyp, osylaısha qoldan jasalǵan halyq jaýlaryn izdestirý jumystary da birtindep kúsheıip, el ishinde aýyr zulmat zamany týǵan kez edi. Nebir bozdaqtar osylaısha qoldan jasalǵan saıası náýbettiń qurbanyna aınalyp jatty.

Bundaı soraqylyq Erkinbaı otaǵasynyń otbasyna ǵana emes, aınalasyndaǵy týǵan-týystaryna da, alys-jaqyn aǵaıynǵa da qara túnek kóleńkesin túsire bastady. Mundaıda ne isteý kerek?

El ishindegi ahýaldyń kún ótken saıyn osylaısha ýshyǵa túsip otyrǵanyn kórgen ári óziniń jeke basyna da qaýip tóne bastaǵan Erkinbaı amalsyz jylystap, bas saýǵalaýǵa májbúr boldy. İzin bildirmeı, bir-aq kúnde kórshi jatqan qyrǵyz elin asyp, kózden tasalanǵany da sondyqtan.

Soqa basyn alyp, salt basty, sabaý qamshyly bolyp jalǵyz qashqan joq, tórt-bes týysyn qosa ala ketken eken. Ertip alǵan et jaqyndarynyń arasynda Bulanbaı, Ospanbaı, Nurseıit, Toqbergen tárizdi týysqandary da bolypty.

Er jigittiń mundaı shalt áreketi estıarlyqtyń belgisi bolyp shyqty. Tikeleı kelgen asharshylyq qaterinen ózin de, shaǵyn shańyraǵyn da osylaısha aman alyp qalyp edi. Týǵan jerge qaıta oralǵany — el ishi tynyshtalǵannan keıin ǵana.

Ájeptáýir dinı saýatqa ıe bolyp, óziniń sharıǵatqa júıriktigin kórsete bilgen Erkinbaı keıin el ishinde bedeldi adamdardyń birine aınalady. «Taǵy qýdalaıdy-aý» dep qaýip qylsa da, ımandylyq jolyndaǵy jaqsy amaldaryn jyly jaýyp qoıa almady. Qalyń jurshylyqtyń qalaýymen quran oqyp, ólgen kisige hatym túsiretin. Aýrý-syrqaýdyń tamyryn ustap, ishirtki jazyp berip degendeı, aınalasyna qoldan kelgen járdemin jasaýdan taıynǵan emes.

Soǵystan sońǵy jyldardyń biri edi.

Bir kúni erteńgi shaıdyń ústinde Erekeń ózinen ózi otyryp:

— Qap, keshigip qaldy-aý! — dedi de, iship otyrǵan kesesin ústel ústine qoıa saldy.

— Kim keshikti?.. Ne bolyp edi? — depti úı ishindegiler áldeneden sekemdene qalyp. Erekeńniń jaıdan jaı bulaı sóılemeıtinine bári de úırengen. Úı ıesi áldene dep ernin jybyrlatty da, áıeline qarap, aqyryn ǵana:

— Sen eshteńe deme. Kelgen kisilerdi tynyqtyryp, dem aldyr da, keıin qaıtaryp jiber. Amal joq, bári ótip ketti, — deıdi aqyryn ǵana. Erekeńniń bul sózinen basqa adamdar mardymdy eshteńe túsine almaı, ań-tań bolyp otyryp qalǵan. Bul kezde jasyp jetpisiti jelkelep qalǵan otaǵasy sol burynǵy sabyrlylyǵynan aınymaı, kóp nárseni syrtyna shyǵarmaı, ishten tynýshy edi.

Uzamaı úıge attyly eki adam keldi. Erli-zaıypty jastar eken. Jolsoqty bolyp sharshaǵandyqtan ba álde basqadaı bir jaǵdaı boldy ma, áıteýir ekeýiniń de óńderi salqyn, qabaqtary salyńqy. Qoldarynda ustaǵan bir kishkentaı túıinshekteri bar. Erekeńniń uly Sábetbek bastaǵan balalar onyń ne ekenin ádepkide ańǵarǵan joq,.

Aýyl balalarynyń ádette kelgen qonaqtyń ózinde bálendeı sharýasy bola qoımaıdy. Olardyń eń aldymen nazar aýdaratyny — kelgen kisilerdiń kıim kıisteri, ertken ıtteri bolmasa mingen attary. Bul joly qonaq túsken úıdiń balalary esiktiń aldyna kermege baılanyp qoıylǵan attarǵa qyzyqty. Uzaq joldan ábden qaljyrasa da, qaz moıyndary ıilip, aıaqtaryn tarpyp, ádemi kórinedi eken. Úlkendi-kishili uldar osyndaı sulý janýarlardy aınalshyqtap, shyǵa almaı júr. Ózara talasyp, minis kólikterine ózderinshe syn aıtqanda bolyp qoıady.

Osy kezde úı ishinde eńirep jylaǵan áıeldiń daýysy shyqty.

Sóıtse áńgime bylaı bolǵan eken. Sóıtse jańaǵy oraýly túıinshek áli emshekten shyqpaǵan náreste eken. Týa salyp aýyr syrqatqa shaldyǵypty. Jas jubaılar kishkentaıdy ári emdep, beri emdep, amaldary taýsylýǵa aınalǵan kezde, bireýler osy Erkinbaı moldany esterine salmaı ma? Sodan jer moınynyń qashyqtyǵyna qaramaı, ne de bolsa, sol kisige baryp kórsetýge bel býypty. Arnap kelgendegi bar jumystary osy balany kórsetip, lajy bolsa emdetip qaıtý ǵana eken.

Osyndaı jandalbasalap shyqqan jolaýshylardyń joly bolmapty, jas náreste osy úıge jetkenshe-aq jol ústinde shetinep ketipti. Balanyń ólip qalǵanyn jas jubaılar ózderi de bilmegen. Erekeńniń úıine kirip, oraýyn sheshken kezde bir-aq kórip, ah urǵan. Jas kelinshektiń aıaq astynan jan daýysy shyǵa, oıbaılap jatqany sol qaıǵynyń áseri kórinedi.

Erkinbaı otaǵasynyń baǵana shaı ústinde otyryp: «Qap, keshigip qaldy-aý!» dep ókinýi de osy jaǵdaıǵa baılanysty bolyp shyqty. Qulaǵyna eshkim aıtpaı-aq, kele jatqan jolaýshylardyń sharýasyn aldyn ala bilip úlgiripti. Bir belgisiz jolaýshylardyń amalsyz muqtajdyqpen kele jatqanyn da, aýrýdyń jolshybaı úzilip ketkenin de ózine tán erekshe qasıetpen sezip, bilip qoıǵan ǵoı.

Bylaı qarasań, adam balasy ońaıshylyqpen sene qoımaıtyn oqıǵa. Aýrý balanyń jol ústinde kele jatyp úzilip ketkenin aldaryna alyp, ustap otyrǵan ata-analarynyń ózderi múlde sezbegen, al alystaǵy úıde otyrǵan Erekeń qolmen qoıǵandaı sol sátinde-aq bilip qoıǵan.

Sol jyldary Almaty qalasyna japsarlas aımaqtardyń birinde Aıabek esimdi basqarma jumys istedi. Ózi osyndaǵy óte qabiletti basshylardyń biri bolatyn. Basqa bireýden qabyldap alǵan kezinde sharýashylyqta nebári 1300 bas qana qoı bolypty. Osynaý azǵana maldy birer jyldyń ishinde 32 000 basqa jetkizgen Aıakeńniń jaqsy uıymdastyrýshy, daryndy basshy retindegi basqa da qyrlary el aýzynyń áńgimesine aınalǵan.

Jarǵaq qulaǵy jastyqqa tımeı, kúni-túni shapqylap júrip, kolhozdyń tabysynyń molaıýyna, onyń músheleriniń jaqsy tirshilik etýine jaǵdaı jasaǵan azamatty el neǵyp qurmettemesin. Qashan kórseń de, aysyǵyp-úsigip qarbalas sharýanyń basynda júrgeni.

Biraq osyndaı qabiletti basshynyń, er jigittiń basynda kóńilin kúpti qylǵan bir ýaıymy boldy. Ol — jasy birazǵa kelip qalsa da, áli kúnge bala kórmeýi.

Sovet zańynynyń qıyndyǵyna qaramaı, ózi eki áıel alǵan jigit. Alǵashqy jubaıynyń pushpaǵy qanamaı, ýaqyt ótip bara jatqan soń, úmittenip, ekinshi bir áıelge úılenbeı me. Keıingi alǵany aldyńǵy báıbishesine qaraǵanda áldeqaıda jastaý eken. Biraq, ókinishke oraı, qosylǵandaryna biraz jyl ótse de, ol kelinshek te qursaq kótere almaı, qınalyp júripti.

Eki áıelinen de bala bolmaǵannan keıin, Aıabektiń qaı bir kóńil kúıi bola qoısyn. Esti adam úshin mundaı jaǵdaıdyń ájeptáýir qaıǵy ekendigin táptishtep túsindirip jatýdyń qajeti de shamaly bolar.

Ne isterin bilmeı, amaly quryp, tyǵyryqqa tirelgen Aıabektiń esine aqyr sońynda Erkinbaı molda túse ketpeı me? Bir qoly tıgende arnaıy izdep kelip edi. Burynnan aralas-quralas ári eptep jekjattyǵy bar Erekeń «Jaraıdy, bálen kúni úıińe baramyn. Basqasyn sodan keıin kóreremiz, Alla taǵalanyń bir buıyrtqany bolar» dep kelisim bergen eken.

Sodan bir sátin salǵan kúni qasyna kishkentaı uly Sábetbekti ertip alyp, Aıakeńniń úıine de keledi. Anaý-mynaý áńgimemen túnniń birazyn eńsergen qonaqtar tósekke keshteý qısaıǵan.

Bala emes pe, Sábetbek qatty uıyqtap ketken eken, bir kezde áldekimniń túrtkeninen oıandy. Onsha eshteńege túsine almaı, uıqysyraǵan kúıi kózin syǵyraıtyp ashyp qarasa, ákesi Erkinbaı.

— Ne boldy, táte? — dedi uıqysyn asha almaı, mińgirleı sóılegen uly.

— Tur, balam, kıin. Jolǵa shyǵatyn bolyp qaldyq...

— Áli qarańǵy ǵoı. Kishkene jata turaıyq ta.

— Joq, bolmaıdy. Shaljıyp jatatyn jaǵdaı bolmaı tur. Erinbe, qane, atyp tur.

Qansha qınalyp jatsa da, áke sózine baǵynǵannan basqa amal joq edi. Bala alakóleńke úı ishinen kıimderin sıpalap taýyp aldy da, shapshań kıindi.

Kóripkeldik qasıet qonǵan meıman kisiniń mezgilsiz ýaqytta qaıtýǵa jınalǵanyn kórip, úı ishindegiler de eshteńe túsine almaı, úrpıisip qalǵan. Bıdaı óńi bir túrli qýqylt tartyp, áldenege kóńil kúıi bolmaı turǵany daýsyz.

Úı ıesi Aıakeńniń ózi bas bolyp:

— Aǵa, jaıshylyq pa? Ne boldy sonsha erteletip? — desip jatyr. Qabaǵyn túıip alyp, áldenege mazasyzdanǵan Erekeń kóp dálel aıtyp, sebebin túsindirip aqtalǵan da joq.

— Al, Aıabek, qolyńdy jaı. Batamdy beremin, — dedi qysqa ǵana. Uıqyly-oıaýly kisiler barlyǵy japyrlasyp, qoldaryn jaıysty. Erekeń áldebir duǵany oqı kelip, aıtqany — adamnyń kóńilin terbep, tebirentetin bir áserli bata. Barlyǵy betterin sıpap bolǵannan keıin, ol kisi Aıabekke qarady da:

— Aıabek, ýaıym jeme, urpaq kóresiń. Alladan jalbarynyp surap otyrmyn. Bári de jaqsy bolady. Kelinniń de qabaǵy ashylsyn, — dep, ornynan kóterile berdi.

— Apyr-aı, sonsha asyqqanyńyz-aı, Ereke. Shaı iship, bir-aq attanatyn jónderińiz bar edi, — dep jatyr Aıabek te. Degenimen úı ishindegilerdiń álgi bir úmitti jyly sózden keıin qabaqtary ashylyp, jadyrap qalǵandary baıqalady.

— Rahmet peıilderińe. Bárin de túsinem, biraq jedeldetip jolǵa shyǵyp ketpesem, bolmaıyn dep tur, — dedi Erkinbaı otaǵasy. Manaǵydaı emes, ózi bir túrli sabyrly keıipke enipti. Qansha jabysyp suraǵandarymen, úı ıelerine ne úshin asyqqany jaıly lám-mım dep tis jarmady.

Osylaı asyǵyp tez attanýynyń sebebin otaǵasy bylaı shyqqanan keıin baryp qana, balasy Sábetbekke aıtyp edi:

— Bir aýyr tús kórip, sodan qınalyp oıanyp ketkenim. Alla taǵala aıan bergen sıaqty. «Bala ornyna Erkinbaıdyń ózin alaıyq» dep kúńgirlegen daýys qulaǵyma jetti. Sol kezde sóılesip turǵan ekinshi bireýler aıtady: «Qalaı alamyz? Ol jeti qabat temir qamaldyń ishinde tur ǵoı» dep. «Endeshe atyn alamyz» deıdi ekinshi daýys. Sodan shoshyp oıanyp ketkenim. Sóıtsem, ústi-basym qara terge túsip, ábden qınalyp jatyr ekenmin. Bul tegin emes, balam. «Tús degen — Allanyń aıany» deıdi ǵoı. Tezdetip otymyzdyń basyna jetip alaıyq. Kim biledi aldymyzdan ne kútip turǵanyn. Áıteýir biletinim — kórgen túsimdi jaqsylyqqa jorý qıyn bolyp tur...

Osyny aıtty da, otaǵasy sóziniń aıaǵyn jutyp, atyn tebine tústi. Ákeli-balaly ekeýiniń erteletip jolǵa shyqqan sebebin endi túsingen jas Sábetbek únsiz.

Tań alakeýimdenip atqanymen, áli kún shapaǵy shashyraı qoımaǵan kez. Erteletip jolǵa shyqqan jolaýshylar sar jelispen joldy uta otyryp, birer saǵattan soń aýylǵa da taqady. Qatty júrgendikten bolar, qula at ájeptáýir terlep, qınalyp qalypty.

Úı qasyndaǵy baqshany jaǵalaı aǵyp jatatyn úlken aryq — aýyl malynyń jaıylatyn jeri. Erkinbaı otaǵasy ertoqymyn sypyrdy da, qula atty sol aryqtyń jaǵasyndaǵy shúıgindeý jerge arqandap qoıdy. Uzaq joldan keıin jaqsylap ottasyn degeni. Erekeńniń áıeli kirip-shyǵyp atqa qarap qoıyp júrgen. Bir kezde ol kisi úıge entige júgirip keldi de:

— Sábetbektiń tátesi-aý, — dedi entige sóılep, — anany qarashy.

— Iá, ne bolyp qaldy?— dedi jalma jan Erekeń de.

— Qula at ottaıtyn emes. Tumsyǵyn jerge tirep, sulq turyp qaldy. Endi ne isterimdi bilmeı, ózińizge qaraı júgirgenim ǵoı...

Shaı ústinde oltyrǵan kisilerdiń bári japyrlasa túregelip, dalaǵa qaraı bettedi.. Shynynda da ádeıi ottaýǵa qoıylǵan jylqy tanaýyn jerge tirep, basyn kótere almaı qalypty. Jańa ǵana sap-saý turǵan mal. Joldan eptep sharshaǵany bolmasa, kóńilge kúdik keltiretindeı eshteńe bola qoımaǵan. Sylap-sıpaǵanǵa da, jal-quıryǵyn taramyshtanǵa da qarar emes.

Sulyq turǵan jylqy kenet eptep qalshyldap ketkendeı boldy da, ózinen ózi teńselip baryp, denesin ustaı almaǵan kúıi, bir jaǵyna qaraı qulap tústi.

— Musabekke aıtshy, — dedi Erkinbaı otaǵasy sosyn áıeline qarap, — tezdetip tezdetip baýyzdap tastasyn. Sosyn soıyp, etin elge taratyp jiberińder.

Úı ishindegilerdi bylaı qoıǵanda, búkil aýyl-aımaqtaǵy jurt moldekeńniń aıtqanyn qalt etkizbeı oryndaýǵa daǵdylanǵan. Ol kisi qalaı aıtty, solaı boldy da shyqty. Kómekke kelgen jigitter jedeldete soıyp, jylqynyń etin aýylǵa tegis taratyp jiberdi. Úı ıeleriniń ózderi tatyp alǵan joq...

Qalyńdaý qasty, kesek júzdi óńdi jigit tór aldyna shyǵyp, nyǵyzdana ornalasty. Úlkendeý otty janarldaryn Erkinbaı moldanyń kúnqaqty tompaq júzinen alar emes. Tipti áldenege shúıilgisi kelgen adamdaı qadala qarap ta qalady.

— Sonymen aıta berińiz, — dedi ózin ustaý qalpyna saı nyǵyz daýyspen.

— Neni aıta berem?

— Eldiń ishin qaıtip ala taıdaı búldirip júrgenińizdi. Eskiliktiń sarqynshaǵymen jastardy qalaı ýlap jatqanyńyzdy. Aıtyńyz sonyń bárin.

Sózdiń tórkini túsinikti edi. Buryn da aldynan san ret shyqqan saýal. Tipti baıaǵy budan góri jastaý kezinde kirpish zaýytynda jumysshy bolyp istep júrgeninde NKVD-niń bir orys qyzmetkeriniń osylaı shúıilip, zárli pishinmen ústi-ústine soraqy suraqtardyń astyna alǵanyn qalaı umytar. Sol tekserýdiń arty bas saýǵalap, qyrǵyz jerine asyp ketýgen ulaspady ma.

«Eı, Alla, maǵan sabyr bere kór» dep ishteı syıynǵan molda óńinen bálendeı abyrjýshylyq nysanyn ańǵartpasa da, teksere kelgen bógde kisilerge bir Jaratýshynyń bar ekendigin, adamdar sol Jaratýshynyń quly ekendigin jińishkelep jetkizýdi nıet qyldy. Adamdar arasyndaǵy qarym-qatynastyń negizi ımnadylyqta jtaqandyǵyn da sezdirip ótpek.

Moldanyń aýzy qalaı qaraı qısaıyp bara jatqanyn sezgen tekserýshi qalamyn taq etkizdi. Náti komýnıs jan mundaı «kertartpa» áńgimeni qalaısha sońyna sheıin den qoıyp tyńdaı qoıýshy edi.

Bólshevıktik dańǵoılyǵy oıanyp ketti me, qalamyn dóńgelek stolǵa taǵy da sart etkizip uryp, qatqyl daýystady:

— Biz bárin bilemiz, aqsaqal. Sizdiń jurttan jasyryp, namaz oqıtynyńyzdy da. Jas balalardy jınap alyp, «Quran» sózin jattatqyzady ekensiz. Myna aýyldaǵy meshitti qaıtadan turǵyzǵaly jatqanyńyzdy da, úıińizde álgi kertertpa kitaptardy ustaıtynyńyzdy da bilemiz. Tak chto, Sovet adamdaryn dinshil etip, qaıtadan baıaǵy feodalızmge ıtergenińizdi qoıatyn bolasyz. Biz qoıǵyzamyz ondaıdy. Esińizde bolsyn, biz oǵan jol bermeımiz. Bul — sońǵy eskertý. Kelesi joly bular qaıtalanatyn bolsa, qashan aıtpady demeńiz, kózińiz túrmeniń túbinde jyltyraıdy.

Mundaı qorqytyp-úrkitýdiń san atasyn jastaıynan kórip kele jatqandyqtan bolar, Erkinbaı otaǵasy sırekteý býryl saqalyn saspaı salalap, kishirek kózderin syǵyraıta túsip, mızemegen qalpy.

Jańaǵy tóne sóılep otyrǵan — osy sharýashylyqtyń partıa uıymynyń hatshysy da, qasyndaǵy úndemes jińishke jigit aýdannnan kelgen ókil. Onyń kim ekendigin, qandaı ókil ekendigin de partorg durystap tanystyrǵan joq. Ózi sóılep jatqan kezde qolyndaǵy qaǵazǵa birdemelerin túrtip alyp otyrǵan sol.

Álden ýaqytta úıge júgirip kirgen on jasar Sábetbek:

— Kóke, qonaq keldi, — dedi de, asyǵyp-aptyǵyp, qaıtadan syrtqa qaraı ytyp shyqty. Syrttan bireý kele qalsa, bul úıdiń balalarynyń daǵdysy belgili — qonaqty attan túsirip, tizginin ustaıdy. Atty baılap, ózin úıge alyp kiredi. Bul joly da Sábetbektiń bul jolǵy aınalysyp jatqan sharýasy da sol.

Úıge kirgen jigit otaǵasynyń kózine ottaı basyldy — ótken joly Aıabektiń úıinde qonaq bolǵanda, qyzmet etip júrgen inileriniń biri.

— Assalaýmaǵaleıkúm! — dep sálem berip kirgen ol tórdegilerdiń qataryn toltyra, maldas qurdy. İle aıtqany — tyń habar:

— Ata, kókem sizden súıinshi suraı jiberdi.

— Iá, nemenege?

— Jeńeshemniń aıaǵy aýyrlapty. Aıabek kókemde es joq. Sizdiń batańyzdyń arqasy dep, meni osylaı qaraı shaptyrdy.

Siresken qalpynan sál búgile túsip, jumsaq jymıǵan otaǵasy áldene dep kúbirledi de, betin sıpady. Eshteńe túsinbeı qalǵan sýyq tústi qonaqtar bir birine qarasty.

2008

---