InfoHub Logo

Jaz ótti. Men Fedorovkaǵa kelgen soń, oqý bastaldy Saǵıladan anda-sanda hat kelip turdy. Men de úzbeı hat jazyp turdym. Ekeýmizdiń aramyzda bul hattardy tasıtyndar: Dúısen Dúısenbekter edi.

Bir kúni mektepten shyǵyn, páter úıime kelsem, Nurjaqyp otyr eken. Eki beti narttaı qyzyl, kózderi oınaqshyǵan tapaltaq jigit. Men sálemdesip, otyrǵannan keıin Nurjaqyp maǵan:

— Meń Nurjaqyp Nurseıit uly, sizge, Spandıar Kóbeıuǵlyna, jolyqqaly kelip otyrmyn. Sizge aıtatyn bir syr bar, — dedi. Sózderinde áldeqandaı bir kekesin sheneý sıaqty lep sezildi.

— Aıtyńyz, — dedim men.

— Aıtsam, — dedi ol, — siz bilesiz be, bilmeısiz be, men Saǵılany aıttyryp qoıǵan edim. Sol týraly sóıleskeli kelip otyrmyn. Týrasyn aıtýym kerek Saǵılany men saǵan bere almaımyn jáne sen ony ala almaısyń. Sondyqtan óz erkińizben Saǵıladan bezińiz, bylaısha aıtqanda, oǵan «men seni almaımyn» dep hat jazyńyz. Sonda quda da tynysh, qudaǵı da tynysh bolady. Áńgime daýsyz-janjalsyz bitedi. - Muny tek ekeýmiz ǵana bileıik. Oqyǵan adamsyz ǵoı, túsinýińiz kerek. Óıtkeni ol qyz báribir sizge joq. Siz ol qyzdy alamyn deıtin bolsańyz — meni óltirip, súıegimnen attap baryp qana alasyz, túsinikti me?

— Men túk túsinbeımin ózińiz ne aıtyp otyrsyz? — dedim.

— Nege túsinbeısiz, men sizge qazaqsha aıtyp otyrǵan joqpyn ba?

— Túsiniksiz, myrza, — dedim sabyr tutyp. — Bireýdiń qalyńdyǵyn áńgime etýińiz, ony saýdaǵa salýyńyz jáne qorqytýyńyz ete túsiniksiz. Men mundaı kúsh kórsetken sózderge túsinbeımin jáne túsingim de kelmeıdi, bul bir. Ekinshiden men áıeldi eki aıaqty aıýan dep qaraıtyn ony malǵa teńeıtin topas, nadan emespin. Men Saǵılany kórmeı-aq aıttyra salǵan qazaq emes. Ony ózim kórip, unatyp, qyz da meni unatqan soń ǵana aıttyrǵan qazaqpyn. Odan bas tart deýińizdi ozbyrlyq basynǵandyq, qorlaǵandyq dep bilemin. Biraq, myrza, esińizde bolsyn. Men siz oınaıtyn adam emes jáne sizden qoryqpaımyn. Meniń sizge eń sońǵy aıtar sózim: múmkin bolsa, úıdi bosatyńyz.

— Solaı ma? — dedi ol. — Solaı ma?! «Jaman atqa jal bitse, janyna torsyq baılatpas» degendeı, saǵan álde jal bite bastady ma? Biraq baıqa, baýyrym! Kózińdi ashyp qara! Men de sen oınaıtyn kisi emes. Óziń meni áli tanyp jetpegensiń ǵoı deımin. Men kim ekenimdi saǵan tanyta alatyn adammyn. «Álin bilmegen — álek» degendeı, aıaǵyń aspannan kelip júrmesiń dostym! — dep ketpeı turyp aldy.

— Erkińiz, biraq qazir úıdi bosatyńyz, ketińiz, — dedim

— Men ketemin biraq úlken yza, kók arqalap ketemin. Osyny oıla! — dep aqyrynda ol ornynan turdy.

— Kórermin dedim.

— Kóresiń, kórgende kóp keshikpeı-aq kóretin bolasyń, — dedi de shyǵyp ketti.

Ne degen basyný, ne degen nadandyq, zorlyq dep qatty yza bolyp men qaldym.

Arada eki aptadaı ýaqyt ótti. Men mektepte edim, bireý esik qaqty. Esikti asha bergenimde bir jigit búktelgen japyraq qaǵaz usyndy. Hattyń betin ashyp jibergende-aq Sádýdiń qolyn tanı kettim. Júregim lúpildep aýzyma tyǵylyp, tula boıym titirkenip qoıa berdi. Hatty ishimnen oqyp shyqtym. Úsh-tórt aýyz-aq sóz jazylypty: «Tez jet, Saǵıla qatty aýrý, hal ústinde jatyr» depti.

— Qashannan beri naýqas? — dep suradym jigitten.

— Eki-úsh kún-aq boldy.

— At ákeldiń be?

— Ákeldim.

Balalardy taratyp jiberdim de, mektep bastyǵyna bárin jaıdy aıtyp, bes-alty kúnge ruqsat aldym. Attyń aıyl-tartpasyn qattyraq tartyp alyp, jigit ekeýmiz jele jortyp jóneldik.

— Aldyńǵy kúni, — dedi jigit, — kórshi aýylda bir oıyn bolyp, Saǵıla men Sádý ekeýi sonda barǵan-dy. Saǵıla sol oıynnan aýyryp qaıtty.

— Oıynda Nurjaqyp bolyp pa?

— Bolypty.

— Saǵıla ol aýylda tamaq jep pe?

— Joq. Saǵıla bir tostaǵan qymyz ishkeni bolmasa, basqa nár tatpapty. Sodan tún ortasy shamasynda: «Aǵa, aýylǵa qaıtalyq, men aýyryp otyrmyn», — depti Sádýge. Sádý úıge alyp qaıtty. Sol túnde qatty naýqastanyp shyqty, — dedi jigit.

Baımaǵambet aýylyna at sabyltyp qalaı jetkenimizdi bilmeımin. Jigit maǵan Saǵıla otaýda, dedi. Meń atymdy baılamastan túse sala týra otaý úıge kirdim. Qart pen kempir bizdi kerip shyǵyp ketse kerek. Saǵıla óńi sup-sur bop, jeńgesiniń tóseginde sulyq túsip jatyr eken. Qasynda Sádý men kelinshegi ǵana otyr edi. Sálemdesýge shamam kelgen joq, Saǵılanyń qasyna jetip bardym.

— Qalaısyń, sáýlem? — dedim.

Daýysymdy tanyp, kózin ashty.

— Nege keshiktiń? Mingen atyń nashar ma edi? — dedi

Saǵıla daýsy áreń, shyǵyp.

— Mańaıda dáriger joq. Elý shaqyrymdaı jerdegi Borovoıǵa qos atpen kisi jibergen ediń Feldsher Qostanaıǵa ketken eken — dedi Sádý.

— Jeńil arba tabylsa, dereý ushtyń at jekkizip Qostanaıǵa dárigerge jiberý kerek — dedim.

Sádý dereý kórshi aýyldan arba aldyrdy. Attardy jekkizip, Qostanaıǵa kisi jibergeli jatyr edik Sádýdiń áıeli úıden jylap júgirip shyǵyp:

— Júrińizder, Erkejan qysylyp jatyr, — dedi, Sádý ekeýmiz úıge júgirip kirsek qart-kempir jylap otyr. Saǵıla tynysy tarylyp qınalyp jatyr eken. Tamyryn baıqaıyn dep qolyn ustap edim, mup-muzdaı eken. Shoshyp kettim.

— Ne isteý kerek? Ne isteý kerek? Qalaı keshiktim. Qalqam-aı!...

Saǵıla qaıtyp tilge kelmedi. Armandy jas, eki kózi jaýtańdap, bárimizdi bir sholyp ótti de, júre berdi... Qart ata-ana men aǵa-jeńgeniń, kórshi-qolań, aǵaıyndardyń aldynda, kirshiksiz, kinásiz jas jań súıgen janym «óz aldymda belgisiz dertten qaıtys boldy.

Úıdiń ishindegi adamdar shý ete qaldy. Meniń de kózimnen jas shyǵyp ketti. Shydaı almaı syrtqa shyqtym. Kún batqan eken. Kókjıek kúńgirttenip túnerip, dalany tún basyp kele jatyr edi.

Úıdegi jylaǵan daýystar qulaǵyma osynaý meńireý daladaǵy halyqtyń sheri arylmaǵan kóp zary sıaqty estildi. «Mádenıet berer mektebi joq, aýrý-syrqaýyn emder dárigeri joq, mylqaý tabıǵattyń qatal sheńgelindegi qaıran eli» degen oı kelgende, kókiregime óksik syımaı eńirep jylap jiberdim. Biraq laj qaısy? Men boıymdy áreń bılep, óksigimdi bastym da, úıge qaıta kirip, Sádýdi qoltyqtap syrtqa alyp shyqtym.

Ókinishi kóp, syry jumbaq ýaqytsyz bolǵan qaıǵyly qaza, nadandyqqa qarsy, eski aýyldaǵy toǵyshar bılep-tósteýshilerge qarsy zor óshpendilik iz qaldyrǵan elim boldy. Saǵılanyń qastyq oılaǵan bir adamnyń jaýyzdyǵynan qaza tapqany aıqyn edi. Onyń qaıǵyly ólimine Nurjaqyp kináli dep kúdiktendim.

---