InfoHub Logo

Qazaqstanda qaıyńnyń 15 túri ósedi. Sonyń biri — qotyr qaıyń. Ol — bıiktigi 20 metrge deıin jetetin tegis, jyltyr aq qabyqty aǵash. Qabyǵynda kóldeneń qara syzyqtary bar. Butaqtary jińishke, maıysqaq. Japyraqtary tyqyr, kezektese ornalasqan, úsh buryshty nemese romby tárizdi, saǵaqtary uzyn. Gúlderi — gúl shoǵyna jınalyp, syrǵaǵa uqsap salbyrap turady. Atalyq gúlderiniń uzyndyǵy 6 santımetrge jýyq, 2-3-ten butaqtardyń ushtaryna ornalasyp, jerge qaraı ıilip turady. Analyq gúlderi kishileý, jeke-jeke ornalasqan. Mamyr aıynda gúldep, tamyz-qyrkúıek aıynda tuqym beredi.

Qotyr qaıyńnyń túkti qaıyń dep atalatyn taǵy bir túri bar. Onyń japyraqtarynyń eki jaǵynda da maqpaldaı túgi bolady. Butaqtarynda qotyr qaıyńnyń butaqtaryndaǵydaı jelim tárizdi súıelderi bolmaıdy. Qazaqstanda qaıyńnyń bul eki túri Oraldan Altaıǵa deıin, Almaty oblysynan Jońǵar Alataýyna deıingi aralyqtarǵa keńinen taralǵan. Dárilik maqsatqa qaıyńnyń japyraǵyn, búrshigin, qabyǵyn paıdalanady. Erte kóktemde opyń shyrynyn da alady.

Qaıyńnyń jas japyraǵy men búrshiginde mıkrob óltiretin zattar bar, sonymen birge onyń quramynda efır maılary da, smola da, saponınder de, vıtamınder de az emes. Qaıyńnyń búrshikterin erte kóktemde jınaıdy. Al japyraqtaryn mamyr aıynda aǵash gúldegen kezde jınap alyp, kóleńkede keptiredi.

Qaıyńnyń búrshigi men japyraǵy nesep pen ót aıdaıtyn dári retinde koldanylady. Ony búırek pen nesep joldary qabynǵanda, júrek bulshyq etteriniń qyzmeti nasharlap, deneni isik shalǵanda paıdalansa, óte jaqsy nátıje beredi. Ol úshin 1 shaı kasyq qaıyń búrshigin qaınap turǵan jarty stakan sýǵa salyp tundyrady da, ár ishkende 2 qasyqtan kúnine 3 ret ishedi. Biraq búrshiktiń quramyndaǵy jelimdi zattardyń búırekti titirkendirýi múmkin. Sondyqtan ony qaınatyp ishken kezde álsin-álsin dárigerdiń baqylaýynan ótip turǵan durys.

Qaıyń japyraǵyn nesep aıdaıtyn dári retinde qoldanǵan jaǵdaıda ol búırekti titirkendirmeıdi.

Qoldaný tásili

20 gram qaıyń japyraǵyn 1 stakan qaınap turǵan sýǵa salyp tundyrady, sýyǵannan keıin as sodasyn pyshaqtyń ushyna ilip alyp, tunbaǵa qosady da, aralastyryp, 6 saǵat taǵy da tundyryp qoıady. Sonda japyraqtyń quramyndaǵy keıbir kereksiz zattar stakannyń túbine shógedi. Stakandaǵy bar tunbany súzip alyp, 3 bólikke bóledi de, 1 kún ishinde 3 ret iship taýysady.

Quıań jáne revmatızm aýrýlaryn emdeý úshin qaıyń japyraǵynan vana jasap paıdalanýǵa da bolady. Onyń búrshikteriniń spırtti ertindisimen esekjemdi, dene syrtyndaǵy jaralardy jáne asqazannyń ár túrli aýrýlaryn emdeýge de bolady. Qaıyńnyń shyryny denedegi zat almasý prosesin jaqsartady, ol — sonymen birge vıtamıni kóp tamasha sýsyn. Qúnine qaıyń shyrynynyń 3-4 stakanyn ishýge bolady.

Qaıyńnyń qaramaıy (degot) ár túrli teri aýrýlaryn, qyshyma qotyrlardy emdeýge qoldanylady, ol «Vıshnevskıı» maıynyń quramynda da bar. Shash túse bastaǵan jaǵdaıda qaıyń japyraǵynyń tunbasymen basty jýsa, óte jaqsy nátıje beredi. Al onymen kóp terleıtin aıaqty da jýýǵa bolady. Qaıyń japyraǵyn qara kúıege qarsy qoldanǵan da jón.

---