InfoHub Logo

Ǵafýdyń aqyndyǵyn aıtyp dilmarsýdyń keregi joq. Ǵafýdyń aqpa-tókpe asyl óleń-jyrlaryn qaıta-qaıta oqý kerek, zerdeleý kerek.

Prozasy, kósemsóz-pýblısıstıkasy óz aldyna. Aýdarmashylyǵy ne? Baıron, Pýshkın, Lermontov... Qaısybirin aıtarsy: Rasýl Ǵamzatovtyń «Meniń Daǵystanym» atty ataqty týyndysyn — baspa tapsyrysy boıynsha bir aptanyń ishinde qazaqı móldiretip saıratqanda ádebıet áleminde tańǵalmaǵan adam qaǵan joq.

Al meniń aıtpaǵym basqa. Ǵafýdyń otan súıerligi. Qazaqstanda Ǵafý barmaǵan jer, baspaǵan taý joq. Shyǵarmalaryń sonyń báriniń izi saırap jatyr. Ásirese janyndaı jaqsy kóret .aǵasy Ǵabıt Músirepovpen saparlas bolǵan aılary men jyldary «Eltinjal». Mine, bul naǵyz kórkemsóz qazynasy. Eki jasy dostyǵynan darıa shalqyǵandaı.

Qazaqstan — uly Otany bolǵanda, Torǵaı, esil Torǵaı Ǵafýdyń altyn besigi edi ǵoı. Ǵafýdyń poezıadaǵy Torǵaıyn esi badyń bóri biledi.

Al endi Torǵaıdyń joǵyn joqtaýǵa kelgende Ǵafýdaı párýna er boldy ma eken. «Egemen Qazaqstan» gazetinde Torǵaı obl; bolsyn, Torǵaı taqymyńa tolmaı ma?! — dep arystandaı atqyǵan osy Ǵafý. Ádette mundaıǵa kerenaý Úkimet Ǵafý aıqaıyń soń Torǵaı oblysyn kaıta qurǵany belgili. Bul 1990 jyl edi.

Aqyndar áýleti de árqıly. Bireýler keýdede bulqynǵan jyly qaǵaz betine tógip jazady. Bireýler qalamyn tistelep, saýsaqtaryn soryp jazady.

Al Ǵafý óleńderdi janartaý atqylaǵandaı, jazyp úlgi almaı jatatyn. Oılanyp, kúshenbeıdi. Júreginde bir periń kúni buryn «osyny aıt» dep daıarlap qoıǵandaı. Jalma-jan, qolma-qol sýyryp salmaǵa sheber edi.

Bir joly Jazýshylar odaǵynyń sekretarıaty «Qazaq . ádebıeti» gazetiniń bas redaktoryn ornynan almaqshy bolyp jatty. Al Ǵafý sol bas redaktordyń orynbasary edi. Bir belge turyp:

Onda orynbasary da ornynan alynsyn, — dep qoıyp qaldy.

Sonda Ǵafý atyp turyp:

Orynbasar bolý degen oıyn ba eken, Bas ketse birge moıyn ba eken?! — degeni ǵoı. Kóshede Ǵafýǵa Shota Ýálı: kezdesip qalady.

Aǵa, men alpysqa toldym, — deıdi Shota. Sonda Ǵafýlanbastan:

Jap-jas bolǵan jigittik kelbetińmen,

Alpysqa toldym deısiń ne betińmen?! —

degende, Shota shóje tisterin kórsetip kúlgennen basqa eshteńe deı almaı qalady.

Ǵafekemniń osyndaı - osyndaı tókpe - tapqyr bir qaqpaılary kóp-aq. Shirkin, bárin jınap, jeke jınaq shyǵarsa jarasar edi. Bul oqýmen - toqýmen kelgen aqyndyq emes. Ejelgi qanda bar, tup - tuqıanda, qazaqta bar qasqa - dańǵyl aqyndyq dástúr edi ǵoı.

1955 jyly men oqý bitirip, Qazaqtyń kórkem ádebıet baspasyna qyzmetke keldim. Shet jerde oqyǵannan soń, mundaǵy ádebıet dúnıesinen alystap qalǵan adammyn. Ári dese jazýshy da emespin.

Biraq redaktormyn. Dıplomda solaı jazylǵan. Mamandyǵy: «Saıası jáne kórkem ádebıet redaktory» delingen. Qıyn soqty. Baǵyma qaraı, neshe bir jaısań jandar bar eken baspada. Qaraǵandy - Jezqazǵannan — Seıfolla Ospanov, Torǵaıdan — Ǵafý Qaıyrbekov, Almatydan — Qasym Qaısenov, Oraldan — Berqaıyr Amanshın, Qyzylordadan — Ábdikárim Ahmetov, Ońtústikten — Sáýirbek Baqbergenov, Amantaı Baıtanaev... Kileń saıdyń tasyndaı tarlandar.

Meni jatsynbady, jandaryna aldy. Úıi joq, kúıi joq jas qyzmetkermin. Sonda kóbinese dastarqanǵa, shaıǵa shaqyryp, úıine ilestirip aparatyndar osy Seıfolla men Ǵafý edi.

Ǵafý Tastaqtan úı turǵyzyp jatyr eken. Asaryna qatystym ǵoı deımin. Asyly azamattyń jary jaqsy bolmasa, jora - joldas úıińe úıir bola ma. Seıfollanyń jubaıy Maıra, Ǵafýdyń kelinshegi Bádesh meni týǵan qaıyndaryndaı kórip ketti.

Al Ǵafý men Seıfolla meni baýyr tartty. Sonyń kýásindeı etip Ǵafekem maǵan «Eltinjal» atty kórkem kitabyn syılady. Basqa talaı-talaı kitaptaryn berdi ǵoı. Biraq mynadaǵy arnaý sóz ardaqty:

Qadirli Sherhan! Súıikti Márıash!
Senderdi jaqsy kórem, — dep,
Aıtýdyń ózi az maǵan.
Biz baýyrmyz eshqashan
Jubymyzdy jazbaǵan.
Jalynamyn, o, taǵdyr,
Osymyzdy kóp kórme.
Ne jetsin, shirkin, áste bir
Renjise almaı ótkenge.
Al mynaý Ǵabeń — nar Ǵabeń,
Pikirles aǵań, joldasyń,
Sózińdi sen de arnap eń,
Rýhy sonyń qoldasyn!

6.11.1991.

Bul kitap nar Ǵabeń týraly, Ǵabıt Músirepov týraly kúmbirli kúmis tolǵaý. Aqyn adam proza jazsa, báribir poezıa esilip turady.

Biz kóbinese naǵyz jazýshynyń kitaptaryn oqımyz, tańyrqaımyz.tańdaı qaǵamyz, súısinemiz. Sanamyzǵa—sana, kózimizge — nur, júregimizge jylý qosylady. Ondaı oljany jaqsy kitaptan basqa saǵan eshkim de, eshteńe de bermeıdi. Shylqyǵan baımyn degen adamnyń ózi ondaı sezimge bólene almaıdy. Altynǵa shomylsańda taba almaısyń.

Al myńdarǵa, mıllıondarǵa sondaı asyl sezim syılaǵan jazýshy týraly kim ne biledi? Kóp bolsa, mekteptegi oqýlyqtardan kelte ómirbaıanyn biledi.

Jazýshy da pende. Onyń da araıly qýanyshy,qat – qat qasiret, bolady Máýeli daraqtan adamdar jemis jep rahattanady. Al máýege qoly jetpegender tómende turyp taıaq laqtyrady. Dosy kóp bolady. Ol —qalyń orman. Jaýy da bar bolady. Ol kóbinese janynda júredi. Qyzǵanysh deıtin qyzyl ıt bar. Kóbinese úndemeı qabady.

Al Ǵabıt Músirepov ómirde qandaı adam edi? Kim biledi Biletinider az, bilmeıtinder kóp.

Mine, sol jumbaqtyń sheshýi — «Eltinjalda».

Ǵafýdyń óz aıtýynsha, «Eltinjal» — Ǵabıt Músirepovtiń ekinshi esimi. Jazýshynyń týǵan jeri. Múmkin, ol «Altyn jal shyǵar. Elde jaqsy esimdi erkeletemin dep eptep ózgertip aıtatyny bolady.

Ǵabıt Músirepovtiń birlándaı (brıllıant) áńgime, novelalaryn; «Oıanǵan ólke», «Ulpan», «Jat qolynda» syndy romandaryn.teatrdaǵy, kınodaǵy «Qyz Jibegin», t. b. týyndylaryn oqyp kórip súısingen jurt Ǵafýdyń «Eltinjalynan» sol jádigerlerdi dúnıege ákelgen avtordy tanıdy.

Ǵafýdyń bul kitabyndaǵy basty tulǵa, árıne, Ǵabıt. Al Ǵabıtty aıtý arqyly Ǵafý talaı-talaı zamandastardyń beınesin bergen.

Mysaly, Abaıdyń 125 jyldyǵy. Sondaǵy ulańǵaıyr toıdy uıymdastyrǵan, byshyratpaı, berekesin almaı, tas-túıin etip basqarǵan Ekeıbaı Qashaǵanuly. Semeıdiń oblystyq atqarý komıtetinin tóraǵasy. Ony Ǵafý bylaı baıandaıdy:

«Basynda kún ótpeske kıgen kıiz, juqa, aq kepkesi, astynda sý tógilmes kúreń qasqa jorǵasy bar toı bastyǵy Ekeıbaı Qashaǵanovtyń. daýysy sańq-sańq etip, damylsyz ámir, nusqaý berip jarqyldap tur. Men oǵan qyzyǵa qaraımyn. Shirkin, jigittiń sharyqtap ushar bıigi osynaý kóptiń. ıyǵynda ǵoı. Al mynadaı qısapsyz da qyzý kópti, teńiz daýylyndaı alasurǵan nópirdi janarymen shyrq úıirip, magnıtteı tartyp alý úshin ol jigitte arýaq bolýy kerek. Ekeıbaı súıtedi eken. Men soǵan rızamyn».

Ekeıbaı shyn ádebıet, óner adamdaryn janyndaı jaqsy kórgen, úlken janashyr edi. Sol sebepten bolar keıin Jazýshylar odaǵynyń «Lıtfond» degen tarmaǵyn basqardy. Biraq keıbir qıanatshyldar onyń qadirin bilmeı, ezi aýrý júrekti álsiretti.

Bul kitapta Ǵabeń mańaıynda alys-jaqyn adamdardyń kóbi bar. Jáne jaı tizim, jaı ataý emes, árqaısysynyń bir-eki boıaýmen ǵana berilgen dál sýretteri bar. Aıtalyq, Qaltaı týraly, Qaltaı Muhamedjan.

«Qaltaı qashanda jazýshy qaýymynyń bárine erke, qurdastaı, ózindeı sóılesetin týys. Óıtkeni ol qalyń jurtty tapqyr sózimen rıza etetin, kúlkige batyratyn jigit. Kúlki ortaq bolǵan soń, oǵan jaqyn bolmasqa ne shara. Ǵabeńe ol tipti jaqsy erkeleıdi, sebebi onyń aıtqan sózine ol kisi túsine, yqylastana kúledi, ázilge ezi de erip júre beredi. Sóz ylǵı sátti bola bere me, keıde bósteki bolyp ketetini bar, ondaıyn aldymen ózi sezetin Qaltaı:

— Ǵabe, osy bir sózdi óshirip tastańyzshy, aýyzsha aıtqan soń, meniń óshirip tastaý qolymnan kelmeıdi, sizge ońaıyraq qoı, — dep qaıta kúldiredi. Ǵabeń keshiredi».

Ǵabıt Músirepov jasy ulǵaısa da, el aralamaı, halyqtyń, alys - jaqyn eldiń arasynda bolmaı tynysh otyra almaıdy. Ol — Aqjaıyq,ol — Altaı. Ol — Qyzyljar, Semeı, Tarbaǵataı, Torǵaı, Qyzylorda, Áýlıeata, Jetisý...

Al osynyń bárinde Ǵabeńniń janynan Ǵafý tabylady. Jo - joq Ǵabeńniń qorjynyn kóterisetin adam tolyp jatyr. Sonda Ǵafý ne kerek? Músirepovke jany taza, jany, sezimi baı adam 'kerek.Kóp adamdaı sóılese alatyn aıtary bar, aqyndyǵy alapat, oıyńa - oı, qıalyńa - qıal qosa alatyn, janǵa jaıly adam kerek. Kóp adam jaıshylyqta jaqsy, al saparǵa birge shyqqanda óıtip,búıtip jasyryp júrgen olpy - solpysynyń bári kórinip qalady. Ǵabeńniń sol synynan ótken Ǵafý ǵoı bul!

Jańa jyl qarsańynda ylǵı da Ǵabeńniń óz úıine arnaıy shaqyratyn adamdary bolady. Olar mınıstrler de emes, ákim,patshalar da emes, en jaqyn tartatyn rýhanı dostary. Erkeǵalı óziniń Klara kelinshegimen, Jumaǵalı kelinshegimen, Sábeńniń báıbishesi Márıam apaı, Shernıazdan — Jańyl, Ǵafý kelinshegi Bádesh ekeýi, Bazarbaı Jumanıazov Banýmen, men jáne Merıa...

Jańa jyl qurmetine Ǵabıt Músirepov úıinde taı soıylady.Árbir jańa jyl — meni eń basty merekem, — der edi Ǵabeń. Jana jylǵa aman-esen jetkenińe táýbegershilik kerek. Bul otyrysymyz sol — Táýba toıy. Áı, Ǵazıza, dombyra qaıda. Ákel, Ǵafýǵa ber. Án shyrqalsyn.

Ǵafý ǵalamat ánshi edi. Radıodan kúnde estilip, mezi qylǵan ánder emes aıtatyny. Torǵaılyq Nurhannyń, Nurjannyń ánderi, qıssalary... Sodan-sodan... Qasym Amanjolovtyń «Darıǵa qyzy».

Darıǵany» aıtqanda Ǵafý arýaqtanyp ketedi. Kózderi jasaýraıdy. Darıǵa esimdi qyzdy kórip otyrǵandaı, «qyp-qyzyl ottyń ishinde» ózi kele jatqandaı ańyraıdy. Soǵystyń surapyl sýreti, oq tıgen soldattyń ólip bara jatqany, biraq Darıǵany bir kórmek armany arqyly kaıta túregelgeni — bári-bári kóz aldyńa keledi, júregińe jetedi, jan dúnıeń kúndelikti kúıbiń tirshiliktiń shań-tozańynan tazaryp, anadan jana týǵandaı ǵajaıyp hal keshersiń.

Ǵafýda «halyq ártisiniń» daýysy bola qoımaǵan shyǵar. Al bul ándi halyq ártisiniń aıtýynda da tyńdap kórip edim, biraq ol mynadaı tebirentken joq. Asyly, daýysqa júregińdi, janyńdy juptamasań, kúr daýys alysqa barmas.

«Darıǵa qyzdy» árkim-aq aıtady. Sirá, nota boıynsha. Al Ǵafý bul ándi Qasym Amanjolovtyń óz aýzynan estigen. Estip qana koımaı, órbir yrǵaǵyn, ıirimin, dirilin, shyrynyn, shyrylyn úırengen. Átteń, bizdiń radıo osy ándi Ǵafýdyń jas daýysymen aıtpaıdy, bálkim, jazylmaǵan da shyǵar, óıtkeni radıo mundaıǵa quntsyz, kerenaý.

Sodan sol dastarqan ústinde Merıam apaı Ǵafý men Bádeshke:

— Áı, ekeýiń qosylyp, álgi bıtetin ándi aıtsańdarshy, — dep, qos qolyn qustyń qanatyndaı qaǵady.

Ánniń atyn aıtpasa da túsinikti. Kúlemiz.

Ǵafý men Bádesh. Ánniń mazmuny: ekeýimiz máńgi-baqı ajyramaımyz, qustyń qos qanatyndaımyz. Taýlardy betke alyp, asýlardan asyp, bolashaqqa birge baramyz... Birimizsiz birimiz ómir súrý óte qıyn...

Ekeýi de shabyttanyp, shalqar aıdynda júzip bara jatqan aqqýlardaı ajarlanyp ketedi.

— Oı, aınalaıyn, ajyramaı uzaq jasańdar, — dep rıza bolady Marıam apaı. Kim biledi, o da óz Sábıtiń saǵynyp otyrǵan shyǵar. Sol Seıfollanyń, jigittiń sýltany bolǵan Seıfolla Ospanovtyń jesir zaıyby Maıranyń týǵan kúnine osy kóktemde týysqandar Almatydan, Qaraǵandydan, Semeıden, Altaıdan kóp jınaldy. Qyzyq qyza - qyza kele, Ǵafý men Bádeshti jaqsy biletinder Bádeshke:

— Ǵafý ekeýiń qosylyp aıtatyn ánderiń bar edi ǵoı. Sony aıtshy, — dep qolqa saldy.

Aqkóńil Bádesh alǵashynda et qyzýmen ándi bastap aldy da, áldene jetpeıtinin endi ańǵarǵandaı kilt toqtap, jylap jiberdi.

Solaı. Endi ol syńar qanat. Biraq er-azamatqa súıgen jardy Bádeshteı-aq jaratsyn. Ǵafý degen er esimine qylaý túsirmeı, tútinin túzý shyǵaryp otyrǵan gúldeı názik, tastaı berik adal jar, ardaqty ana. Ǵafý bul dúnıeden kósher buryn Ýálıhan Qalıjan ekeýimiz emhanaǵa baryp, aǵamyzdyń kóńilin suradyq. Tóseginen turyp otyrdy. Jarqyrap sóz sóılep, jaıdary kúlgenine qarap: «E, aǵamyz jazylyp ketedi eken», — dep jaırańdap qoshtastyq.

Sóıtsek, rýhy berik adamnyń sonshalyqty shydamdylyǵy eken ǵoı.

Qysqa ǵumyrda qaısarlyqpen naızaǵaısha jarqyldaǵan jan, o dúnıege qasqaıyp attandy.

---