InfoHub Logo

Qaıta qurý - tarıhı proses. Halyqtyń,memlekettiń,adamzattyń tarıhy úzilmeıdi, onyń sýbektileri - adamdar, saıası partıalar, qoǵamdyqqozǵalystar ózderiniń múddesin júzege asyrýǵa umtylyp, damýdyń tabıǵı júrisine aralasady da onyń qarqynyn shapshandatady nemese tejeıdi. Qaıta qurý keńestik ámirshil-ákimshil júıeni joıdy. Onyń qazirgi jáne bolashaq urpaqtar aldyndaǵy zor máni osynda jatyr. 

Qaıta qurýdyń jetistikteri munymen shektelmeıdi.Keńes Odaǵynyń syrtqy saıasatyn jetildirip qana qoımaı, ony batyl jańǵyrtý qajet boldy. Ol úshin saıası jańasha oılaý kerek edi. Munyń ózi álemniń buryń kórip bolmaǵan jańa árqılylyǵynyń órbýinen týyndady. Ǵasyrlar boıy dúnıejúzilik tarıhtan shet qalǵan mıllıardtaǵan jurt oǵan belsene aralasyp, týyndaǵan jańa jaǵdaıda tarıhı shyǵarmashylyq sahnasyna shyqty. Jer-jerde halyqtardyń ulttyq sanasynyń ósýi jaǵdaıynda olar ózderiniń damý jolyn tańdaýǵa kóshti.

Osyndaı jaǵdaıda áskerı aralasýdy aıtpaǵannyń ózinde,qandaı da bolsyn basqa quraldar men áleýmettik qurylysty, ómir saltyn syrttan ákep tańdy. Saıası turǵydan alǵanda bul ótken kezden qalǵan sarqynshaq, ǵasyrdyń iri jetistikteri bolyp sanalatyn táýelsizdik, tepe-teńdik jáne basqanyń isine qol suqpaý prınsıpteri halyqaralyq qatynastardyń jalpy jurt qabyldaǵan normalaryna aınalýda. Tańdaý erkindigine jol bermeý tarıhtyń obektıvti órbýin ózine qarsy qoıý bolyp tabylady.

Qaıta qurý dúnıe júzilik problemany – órkenıettiń aman saqtalyp qalýyn alǵa shyǵardy da beıbitshilikti saqtaý men jalpy qaýipsizdiktinyǵaıtýdy jaqtaýshylardy barǵan saıyn óz jaǵyna tarta berdi. Jańasha oılaý saıasaty jeńiske jetti: halyqaralyq shıelenis báseńdeı bastady, "qyrǵı qabaq soǵystyń" kúni bitti.

Jańasha oılaý saıasatynyń nátıjesinde burynǵy sosıalısik odaq elderi demokratıalyq jolǵa tústi. Olar jalǵan sosıalızm ıdeıalarynan bas tartty, al olardy kúshtep biriktirgen - Varshava áskerı odaǵy ydyrady; osy elderdiń ekonomıkalyq qatynastaryn úılestirýshi ortalyq - Eko- nomıkalyq Ózara Kómek óz qyzmetin toqtatty. Keńes Odaǵy 1991 jyldyń basynan bastap óziniń burynǵy odaqtastarymen ekonomıkalyq qatynastaryn tepe-teń áriptester prınsıpteri boıynsha qura bastady. EÓK elderi ózara esep aıyrysýdy KSRO-nyń rýblimen emes halyqaralyq valútamen halyqaralyq baǵalar boıynsha júrgizetin boldy.

Shyǵys Eýropalyq elderdegi, sondaı-aq halyqpen kenespeı 1979 jyly Aýǵanstanǵa aparylǵan áskerler elge qaıtaryldy. Keńes Odaǵy eki german memleketiniń birigýine qarsylyq jasamady."Berlın qabyrǵasy" qulady. Osy aıtylǵandardyń bári dúnıejúzi jurtshylyǵy aldynda qaıta qurýdyń bedelin arttyra tústi. Burynǵy keńes eli barǵan saıyn ashyq qoǵamǵa aınala berdi. Ony qorshaǵan dushpandyq birtindep seıile bastady. 

Qaıta qurýdan tapqan ıgiligimiz ne degende aldymen aıtarymyz - keńestik ımperıanyń ydyraýy, onyń quramyndaǵy burynǵy respýblıkalar táýelsiz memleket boldy.Olar BUU-ǵa jáne basqa da halyqaralyq, aýmaqtyq saıası, ekonomıkalyq, qarjy-valútalyq qorlarǵa , odaqtar men uıymdarǵa múshe bolyp qabyldandy. Qaıta qurýdyń jetistikteriniń tolyq emes tizbesi, mine osyndaı.Ózgeris ómirge bir adamnyń, ol qandaı da kórnekti basshy bolsyn, qanshalyqty kóripkel bolsa da sonń erkimen jáne talabymen kelgen joq. Qaıta qurý - qoǵam damýynyń obektıvti zańdylyǵy, ony ómirge keltirgen sol ómirdiń ózi, onyń únemi jańǵyryp, ózin-ózi jetildirip otyrý zańdylyǵynan týǵan. Qaıta qurýáli aıaqtalǵan joq, ol odan ári jalǵasýda.

 

Ý.M.Djoldybaeva Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti

D.S.Jumamurat Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń shyǵystaný fakúltetiniń 1 kýrs stýdenti

---