InfoHub Logo

Túrki halyqtarynyń ańyzdarynda Qorqyt ata baqsylardyń kompozıtory jáne mesenaty degen atpen erekshe oryn alady. Ol Syrdarıa dalasynyń boıynda  ómir súrgen oǵyz-qypshaq taıpalyq birlestiginde 10 ǵasyrdyń basynda dúnıege kelgen degen tujyrymǵa saıady. VIII-IX ǵasyrlarda ómir súrgen dep joramaldaıdy.

Álemdik ádebıettegi eń ǵajaıyp jáne mańyzdy ańyzdardyń biri onyń jeke basymen baılanysty - ólim qorqynyshy jáne máńgilik ómirge jetý talpynysy.

Qorqyt týylmas buryn qorqynyshty daýyl bastalyp, naızaǵaı jarqyldap, jerdi qarańǵylyq orap aldy. Munyń bári sonshalyqty qorqynyshty bolǵany sonshalyq, adamdar zulym rýhtardyń kelýine sendi, biraq Qorqyt dúnıege kelgende kún sáýlesi túsip, tabıǵat eshteńe bolmaǵandaı tynyshtaldy. Adamdar: «Ol bul dúnıege bári qorqatyn ýaqytta keldi, ol bárimizdi qorqytty, sondyqtan ony Qorqyt dep ataıyq» dep sheshti.

Qorqyt tek kompozıtor jáne ertegishi, qobyzda oınaýdyń mýzykalyq óneriniń negizin qalaýshy ǵana emes, sonymen birge sózi tyńdalǵan, pikiri joǵary baǵalanǵan tulǵa bolǵan delinedi.  Keıbir derekkózder ony úsh hannyń ýáziri dese, al basqalary - bes. Keıbireýler ony tek paıǵambar dep ataıdy, al bireý – baqsy. Biraq ańyzdardyń bári bir nársemen kelisedi - ol uzaq merzim boıy ýaqytyn jańa mýzykalyq aspap jasaýǵa arnady. Ol búkil ómirinde máńgilik ómir kiltin izdedi. Biraq ol aıaǵyn qaıda bassa de, Qorqyt jaqyn arada ólim belgilerine tap boldy. Jel Maıa Qorqyt óz túıesinde Jerdiń túkpir-túkpirin aralady, biraq oǵan daıyndalǵan qabirden ol esh jerde jasyryna almady. Tek mýzyka ǵana ýaqytty, tipti ólimdi de toqtata alady.

Shyrqaı aǵashynan Qorqyt túıe terisine orap, ishekterin sozyp, mýzykalyq aspap jasady - ol óziniń oılary men sezimderin quıǵan alǵashqy qobyz boldy. Tek uıyqtap, eriksiz oıynyn toqtatqan Qorqyt ata basqa álemge ketti.

Osy ýaqytqa deıin Qorqyt atanyń jıyrmaǵa jýyq shyǵarmasy saqtalǵan, 12-ge jýyq kúı notalarda jazylǵan, keıbireýleriniń birneshe nusqalary bar. Olardyń árqaısysynyń ózindik shyǵarmashylyq tarıhy bar. Olardyń ishindegi eń ataqtysy - «Táńiri kúıi», «Qorqyt kúıi», «Elim-aı, halqym-aı», «Elmen qoshtasý».

Sońǵy shyǵarmalardyń biri «Bashpaı» dep ataldy, bul úlken saýsaqty bildiredi. Qorqyt atanyń qaryndasy bolǵan edi. Birde qaryndasy oǵan tamaq ákelgende, onyń bashpaıy qaryndasyna tıedi. Sonda ol «Meni kómgende, bashpaıymdy syrtqa shyǵaryp kómińder»,-deıdi. Buny aıtqan sebebi:ertede qazaq halqy qyzdy erkeletip, ony qurmettegen jáne oǵan er adamnyń kez kelgen múshesi tıse arsyzdyq dep sanap, sol adam ómir baqı uıatta ómir súredi.

Ý. M. Djoldybaeva Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Qazaqstan tarıhy kafedrasynyń dosenti Naýanova Aıgerim Ál-Farabı atyndaǵy QazUÝ-niń Shyǵystaný fakúltetiniń 1-kýrs stýdenti

---