InfoHub Logo

Jıyrma bes qalaıy soldat bolypty. Báriniń de anasy bir qalaıy qasyq, aǵaly-inili baýyrlar edi. Bári de qarasa kóz toımatyn symbatty sulý bolatyn: báriniń de qyzyl ádipti mýndıri, ıyǵyna asqan myltyǵy bolatyn jáne bári de alǵa qarap kóz tigip qatyp qalǵan!

Ózderi jatqan qorapshanyń qaqpaǵy ashylǵan kezde olardyń alǵashqy estigeni «qalaıy soldattar!» degen sóz edi. Ony aıtqan kishkentaı bala sanyn shapalaqtap qýanyp qaldy, óıtkeni oıynshyq soldattar onyń týǵan kúnine ákelingen tartý edi. Bala taban aýzynda olardy stol ústine qaz-qatar qoıa bastady. Qalaıy soldattar egiz tamshydaı bir-birinen aýmaıtyn, tek bireýi ǵana aǵalarynan ózgeshe; jalǵyz aıaq edi. Ol eń sońynan quıylǵandyqtan, qalaıy jetpeı qalǵan. Jalǵyz aıaq bolsa da, basqalary sıaqty, qoıǵan jerine taban serippeı tura beretin, qulamaıtyn. Aqyry soldattardyń ishinde kózge túskeni de sol boldy.

Bala oıynshyq soldattaryn ústel ústine qaz-qatar qoıdy. Onda oıynshyqtan kóp nárse joq, biraq bárinen keremeti – qatyrǵy qaǵazdan jasaǵan ǵajaıyp saraı; onyń quıttaı terezelerinen ishine kóz jiberseń, kádimgideı bólmeler kórinedi. Saraıdyń aldynda kishkentaı aına jatatyn edi, ol kádimgi kól tárizdi, jaǵalaýyn qorshaı ósken aǵashtary bar. Kól aıdynynda kip-kishkentaı balaýyz aqqýlar júzip júr, olar sýdaǵy óz sáýlesine ózderi máz bolǵandaı. Osynyń bárin kóz tartyp, kóńil sergitedi, biraq bárinen ǵalamaty – saraıdyń aıqara ashyp tastaǵan qaqpasynyń aldynda turǵan jap-jas sulý qyz. Ol da qatyrǵy qaǵazdan oıyp jasalǵan. Keýdeshesi jup-juqa torǵyn jibekten tigilipti, jińishke kók lenta ıyǵynan beline deıin tógilip tur. Lenta qyzdyń betindeı úp-úlken jarqyraýyq ilgekpen bekitilgen. Bul sulý bıshi bolatyn. Eki qolyn ilgeri sozyp, bir aıaǵyn artqa qaraı joǵary kóterip, synar aıaqpen tur, qapelimde qalaıy soldat onysyn ańǵarmaı, bul da ózim sıaqty jalǵyz aıaqty sorly eken ǵoı dep oılap qalǵan.

«Maǵan osyndaı bir áıel bolar ma edi, - degen oı keledi qalaıy soldatqa. – Biraq ol tekti tuqymnan shyǵar, ol saltanatty saraıda turady, meniń jataǵym – qorapsha, onyń ústine, ol jalǵyz da, al biz attaı jıyrma bespiz ǵoı. Joq, oǵan qorapsha laıyq emes, biraq tanysqannyń da artyǵy joq! » - dedi de, ol stol ústinde turǵan temeki saýytynyń artyna sulaı ketti. Esh ýaqytta esh jaǵyna aýytqymaı syńar aıaǵymen edende tik turatyn ádemi bıshi qyzǵa dál osy aradan kóz almaı syǵalap jatýǵa qolaıly–aq.

Keshkilik odan basqa qýyrshaq soldattardyń bárin qorapshaǵa qaıta salyp, adamdar qalyń uıqyǵa shomdy. Sol kezde qýyrshaqtar ózara qonaq shaqyrysyp oınap, sonsoń soǵys oıynyn ótkizdi, sodan keıin saýyq-saıran jasady. Qalaıy soldattardyń da oınaǵysy kep ketip, biraz typyrshyp edi, biraq qorapshanyń qaqpaǵyn asha almady. Shertkish palýan qýyrshaq shyr kóbelek aınalyp, tas qaryndash pen tas taqta da bılep júr. Ý-shý daýystan kishkentaı aq sary ánshi qus oıanyp ketip, birdemelerdi taqpaqtaı jóneldi! Tek qýyrshaq soldat pen bıshi qyz ǵana bir orynnan qozǵalǵan joq. Qyz baıaǵysynsha eki qolyn alǵa sozyp, syńar aıaqpen tur, al qalaıy soldat myltyǵyn ıyǵyna asqan kúıi, qyzdan kózin almaı, siresip qatyp qalǵan.

Saǵat on ekini soqty. Kenet birdeme syrt-syrt etti! Sóıtsek ashylǵan temeki saýytynyń qaqpaǵy eken. Saýytta temeki joq; onda sheber jasalǵan qap-qara qýyrshaq ergejeıli otyr edi.

- Áı, qalaıy soldat! – dep aıqaı saldy ergejeıli. – Óreń jetpeıtin qyzǵa ezeýrep kóz satýyńdy qoı!

Biraq qalaıy soldat estimigen bop tura berdi.

- Toqtaı tur, bálem! Tań atsyn, sosyn kórersiń! – dedi ergejeıli.

Tańerteń balalar uıqysynan oıanyp, qalaıy soldatty terezeniń aldyna aparyp qoıdy. Sol arada ergejeıliniń kinásynan ba, álde jelden be, áıteýir, tereze ashylyp ketti de, bizdiń oıynshyq soldatymyz úıdiń úshinshi qabatynan shyr kóbelek aınalyp dalaǵa qulap tústi. Záresi ketti, ol tóbesinen shanshyla kep qulady, basyndaǵy dýlyǵasy men myltyǵynyń  naızasy kónege tóselgen eki tastyń jigine qystyrylyp qalyp, aıaǵy kókke qarap qatty da qaldy.

Qyzmetshi áıel men balalardyń eń kishkentaıy dalaǵa júgirip shyǵyp, qýyrshaq soldatty izdeı bastady. Aınala izdep júrip, aıaqtarynyń astynda jatqan soldatty kórmeı, aqyry taba almaı ketti. «Men mundamyn!» - dep aıqaılaǵanynda, árıne, taýyp alǵan bolar edi, biraq kóshede ústindegi mýndırimen turyp, qatty aıqaılaýdy ózine uıat sanady.

Biraq soryna qaraı jańbyr jaýyp ketti, údegen ústine údeı kele, aqyry shelektep quıyp, qara nóserge aınaldy, aqyry jaýyn basylǵan kezde balalar dalaǵa júgirip shyqty. Olar ekeý edi, bireýi turyp:

- Ana qarashy, qalaıy soldatty. Ózin júzdirip jibersek qaıtedi! - dedi.

Olar gazetten qaıyq jasap, ishine qalaıy soldatty ornyqtyrdy da, aryqtyń boıymen aǵyzyp qoıa berdi.

Qaıyq jyljyp barady, balalar jaǵany boılap jarysa júgirip, qoldaryn shapalaqtap máz bolyp keledi. Tolqyndar aryq jaǵasyn qalaı urǵyshtaıdy. Aǵysy qandaı kúshti edi! Óıtpeı qaıtsin, nóser de ǵalamat boldy ǵoı! Kishkentaı qaıyq birese yldılaı súńgip, birese tolqynnyń buıra jalyna jarmasa kókke atylyp, birese shyr kóbelek aınalady; ondaıda qalaıy soldat dir ete qalady; biraq qaıtkenmen qaıtpas qaısar qalaıy soldat qoı, myltyǵyn asynǵan kúıi, bylq etpesten alǵa kóz tikken bul tura beredi.

Mine, qaǵaz qaıyq kishkene kópirdiń astyna kirip joq boldy, ishi qandaı qap-qarańǵy, soldat óziniń qorapshasynda qaıta jatqandaı sezindi.

«Meni qaıda aǵyzyp apara jatyr?  - dep oıǵa qaldy. – Osynyń bári ergejeıliniń qyrsyǵynan! Eger qaıyǵymda menimen birge kishkentaı bıshi qyz bolsa ǵoı, qarańǵy bolmaq túgil, dúnıe qarań qalsa da qyńq etpes edim!»

Sol kezde kópirdiń astynan sýda júretin dáý egeýquıryq shyǵa keldi, ol osynda turatyn.

- Áı, seniń pasportyń bar ma? – dep aqyrdy egeýquıryq. Pasportyńdy kórset.

Qalaıy soldat til qatqan joq, myltyǵyn qysa tústi. Qaǵaz qaıyq toqtaýsyz jyljyp barady, egeýquıryq sońynan qalmaı qýyp keledi.

- Ustańdar anany! Ustańdar! Jol salyǵyn da tólegen joq, pasportyn da kórsetken joq, - dep, qarsy kezdesken shóp-shalam, jún-jurqanyń bárine aıqaı salyp, yzalana tisin qaırap keledi.

Qaıyq burynǵydan dashapshań zymyraı jóneldi; kóp uzamaı kópirdiń astynan syrtqa shyǵýǵa tıis, qalaıy soldat aldan jaryq sáýle kóre bastady, biraq dál sol sátte birdeme gúrs ete tústi, mundaı daýystan batyrdyń batyrynyń ózi júregi jarylyp óler edi.

Mine, kerek bolsa: aryqtyń aıaǵy záýlim bıikten úlken kanalǵa qulaıdy eken! Ózimiz tolqynmen aǵyp kelip qulama sýǵa kezikkende qandaı qaterge tap bolsaq, qalaıy soldattyń basyna da dál sondaı qaýip týdy.

Oǵan qaraı ma, qaǵaz qaıyq kishkentaı kópirdiń astynan sýmań etip shyǵa kelip, eshbir kúsh toqtata almaıtyn jyldamdyqpen zymyraı jóneldi. Sorly soldat boıyna bitken qaıtpas qaısarlyqpen miz baqpaı siresip tur. Kenet qaıyq shyr kóbelek aınalyp, bir janbastap qısaıa ketti de, ishine sý tolyp sý túbine bata bastaly. Qalaıy soldat sýda keńirdeginen kelip tur, qaıyq bolsa, sý sińip, myljalanyp, birte-birte batyp barady. Bir kezde sý soldattyń tóbesinen júrip ótti. Endi qaıta qaýyshýǵa jazbaǵan kip-kishkentaı, sup-sulý bıshi qyz kóz aldynda elestep, qulaǵyna:

Alǵa, jaýynger!

Taıynba ajaldan! –

degen óleń kelip turdy.

Qaǵaz ábden ezilip jyrtylyp ketti de, qýyrshaq soldat sýǵa bata bastady, biraq  dál sol sátte bir dáý balyq qaǵyp alyp, jutty da jiberdi.

Qap, balyq óńeshiniń ishi tastaı qarańǵy eken ǵoı! Kópir astynan da qarańǵy, onyń ústine qalaı tar! Biraq qalaıy soldat munda da qaısarlyǵyn jasap, myltyǵyn asynǵan kúıi symǵa tartqandaı tip-tik qalpy sileıip jata berdi.

Balyq ony jutysymen jyn býǵandaı alasuryp, oıran-asyr boldy da, bir kezde sulyq tústi. Biraz ýaqyt ótkennen keıin soldatty qorshaǵan kózge túrtse kórgisiz qarańǵylyqty jaı oǵyndaı bir sáýle tilip tústi de, aınala jap-jaryq bop ketti, sol kezde bir balanyń «qalaıy soldat!» degen qýanyshty daýsy estildi.

Oqıǵa bylaı bolǵan edi: balyqty bireý ustap alyp, bazarǵa aparyp bireýge satady, ol ony as úıine ákelip, aspazshy áıelge beredi, aspazshy áıel balyqtyń ishin jaryp jiberip, qalaıy soldatty kóredi de, eki saýsaǵymen orta belinen ustap alyp, bólmege aparady. Ol arada balyqtyń ishinde júrip, jıhan kezgen tańǵajaıyp kishkentaı adamdy kórý úshin, búkil úı ishi bolyp jınalady, biraq qalaıy soldat jurt tań qaldy eken dep dandaısý degendi bilmeıdi.

Ony stoldyń ústine aparyp qoıyp edi, shirkin, ómirde ne túrli ǵajaıyptar bola beredi ǵoı, kishkentaı soldat baıaǵy turǵan úıine qaıta kelgen eken, baıaǵy tanys balalarmen taǵy kezdesti. Baıaǵy oıynshyqtar stol ústinde sol qalpynda tur, tańǵajaıyp saltanatty saraı da, ádemi bıshi qyz da ornynda tur eken. Ol da sol baıaǵy bul bir aıaǵyn artqa qaraı aspanǵa kóterip, syńar aıaqtyń ushymen ǵana áli tur, ol da qajymas qaısardyń ózi eken! Muny kórip qalaıy soldattyń júregi qobaljyp, kózinen qalaıy jas tamyp kete jazdady, soldattyń jylaýyna bolmaıdy, sondyqtan ol bıshi qyzdan kózin almaı qatty da qaldy. Bıshi qyz da oǵan tesile qarap qapty. Biraq bul da, anaý da bir-birine lám dep til qatqan joq.

Kenet kishkentaı balalardyń bireýi qýyrshaq soldatty shap berip ustaı alyp, nege ekenin kim bilsin, álde temeki saýytynyń ishinde otyrǵan zulym ergejeıli shaǵystyryp qoıdy ma, áıteýir, janyp turǵan peshke laqtyrdy da jiberdi.

Qalaıy soldat jaınaǵan jalynnyń ortasynda, peshtiń qyp-qyzyl óńeshinde turdy, tula boıy ystyqtap, órtenip bara jatqanyn sezdi, biraq jan-dúnıesin órtep bara jatqan jalyn ba, álde jalyndaǵan mahabbat pa, ol arasyn ózi de aıyra almady. Syrtyndaǵy boıaýy aqtańdaqtanyp baryp, sup-sur bop ketti, biraq qaıǵydan ba, álde uzaq saparda ońyp ketti me, o jaǵyn taǵy bilmeıdi. Ol kishkentaı bıshi qyzdan kóz almaıdy, bıshi qyz da buǵan kózi jaýdyrap qarap qapty, ol óziniń erip aǵyp bara jatqanyn ańǵardy, biraq ıyǵyna asynǵan myltyǵyn qysa ustap, tip-tik qalshıǵan bul qatty da qaldy. Kenet bólmeniń esigi shalqaıa ashylyp ketip, uıtqyǵan sýmaqaı jel bıshi qyzdy úıirip ala qashty da, shyr aınaldyryp kóbelekteı kóterip ákelip, qalaıy soldattyń qasyna dik etkizdi. Qyz da qyzyl-alaý jalyn bop lap ete qaldy da, kózdi ashyp-jumǵansha joq boldy. Sol kezde qalaıy soldat ta erip bitti. Kelesi kúni qyzmetshi áıel peshtiń kúlin tazartqanda ottyǵynan qalaıydan quıylǵan quıtaqandaı júrek músinin taýyp aldy. Bıshi qyzdan tek jyltyraýyq elgek qana qalypty. Biraq endi ol jyltyramaıdy, óıtkeni ábden qaraıyp, kómirge aınalǵan.

---